Читать книгу Największa klęska polskiego wywiadu - Marek Świerczek - Страница 9

Dezinformacja jest specyficznym rodzajem kłamstwa (zwłaszcza w jego szerokim rozumieniu, na przykład jako „umiejętność wprowadzania w błąd, słowami lub bez ich użycia, a nawet za pomocą prawdy”⁵⁵). Jednakże dezinformacja zawiera kilka elementów, które różnią ją od kłamstwa. Po pierwsze, żadna z definicji kłamstwa nie określa go jako procesu. W praktyce komunikacyjnej życia codziennego rozróżnia się intuicyjnie: kłamstwo jako akt wprowadzenia kogoś w błąd oraz okłamywanie jako użycie kłamstwa przez dłuższy okres, jednakże żadna z przytoczonych definicji nie wprowadza takiego rozróżnienia. Ponadto, kłamstwo, choć może być (i niewątpliwie jest) wykorzystywane przez instytucje państwowe, funkcjonuje też w mikroskali społecznej, od oszukańczego krzyku niemowlęcia, poprzez radosne kłamanie dziecka, aż po łgarstwa małżeńskie, handlowe i fałszywe autoprezentacje. I wreszcie – kłamstwo nie wymaga sprzężenia zwrotnego. Można je przekazać innym, nie mając pojęcia o tym, do kogo i kiedy trafi, i jakie wywoła skutki⁵⁶.

Dezinformacja natomiast jest dziełem wyspecjalizowanych instytucji: zaplanowanym procesem wprowadzania w błąd za pomocą rozległej gamy środków oraz przy pełnej kontroli kanałów informacyjnych podmiotu dezinformowanego realizowanej poprzez wykorzystanie sprzężenia zwrotnego, a co za tym idzie – niedostępnym z racji swej złożoności i kosztów dla jednostek.

Prowokacja⁵⁷ wchodzi w zakres kłamstwa szkodliwego (określonego przez św. Tomasza jako mendacium perniciosum, zaś przez Lorenza jako „świadome nadawanie fałszywych informacji, które wysyłającemu przysparzają korzyści, a odbiorcy szkodzą”⁵⁸. Prowokator wysyła świadomie fałszywe sygnały, wyzwalające w podmiocie prowokowanym określone zachowania, korzystne dla prowokatora, a szkodliwe dla niego samego. Pojęcie zwykle jest kojarzone z działalnością policyjną (od XVIII wieku było w użyciu słowo agent provocateur, oznaczające tajnego pracownika policji, usiłującego wywołać u obywateli zachowania sprzeczne z prawem, lecz z różnych przyczyn pożądane przez władze), lecz jest także w powszechnym użyciu w utartych związkach frazeologicznych⁵⁹.

Łatwo zauważyć więc, że prowokacja opiera się na kłamstwie i manipulacji, w celu szkodzenia komuś. Tym samym prowokacja ma wspólne pole pojęciowe z dezinformacją, choć nie dorównuje jej w złożoności i istotności zakładanych celów.

Definicje manipulacji⁶⁰ pokrywają się z definicją dezinformacji, lecz różnią zakresem. Manipulacja (choć jest składowym elementem dezinformacji) jest pojęciem szerszym: obejmuje bowiem działalność zarówno jednostek, jak i grup bądź instytucji, przy czym w wypadku manipulacji nie zakłada się ani pełnej kontroli kanałów informacji podmiotu manipulowanego, ani nawet elementu sprzężenie zwrotnego, choć niewątpliwie jest on elementem koniecznym w praktyce manipulacyjnej.

A zatem dezinformacja jest wyspecjalizowaną formą kłamstwa i manipulacji, używaną przez wyspecjalizowane instytucje państwowe.

Oszustwo⁶¹, rozumiane jako wprowadzenie kogoś w błąd (posłużmy się raz jeszcze pojęciem św. Tomasza, mówiąc o mendacium perniciosum, czyli z intencją szkodzenia oszukiwanemu) zostało wprawdzie zdefiniowane językiem prawniczym (co wynika z faktu, że od tysiącleci służyło wyłudzeniom dóbr materialnych, a zatem w społeczeństwach opartych na własności prywatnej musiało wejść w ramy kodeksów karnych chroniących własność), jednak wszystkie pojęcia konotacyjnie powiązane z nim, wskazują na rozległość obszaru pojęciowego zjawiska, bynajmniej nieograniczającego się do działalności przestępczej. Wprowadzanie w błąd zawiera bowiem w sobie znaczeniowo kłamstwo, manipulację i dezinformację, jak również wszystkie inne formy działalności oszukańczej: podstęp, mylenie, łudzenie, udawanie, zwodzenie itp. Wprowadzanie w błąd jest wpływaniem na proces postrzegania rzeczywistości, z kolei dezinformacja, rozumiana właśnie jako proces wpływania na spostrzeganie rzeczywistości przed podmiot dezinformowany jest działaniem oszukańczym, wchodzącym pojęciowo w zakres oszustwa.

Zasadniczo mówimy więc o jednym zjawisku, które różni się jedynie charakterem zastosowanych środków, czasem trwania, podmiotami dezinformowanymi i celem ich dezinformowania. Można powiedzieć, że oszustwo jest cechą immanentną świata ożywionego. Dezinformacja zaś jest szczytową, najbardziej zaawansowaną formą oszustwa prowadzoną przez wyspecjalizowane, państwowe instytucje zwykle dysponujące dużymi zasobami kadrowo-finansowymi do realizacji swoich celów.