Читать книгу Sara - Maretha Maartens - Страница 14

“Hoekom raas hulle met jou?” het ek so pas vir Abi-Yatum gevra.

“Hulle sê kyk waar sit die son en ek doen nie my werk nie en een van die dae is ek veertien, en hoe dink ek gaan ek ’n kind grootkry?” het sy geantwoord. “Maar ek wil nie kinders grootkry nie. In die nag wil ek slaap. Ek is abātu ná laas nag met jou en alles, Ummu- šību. Verwoes, ’n wrak. En ek het nog koud gekry ook.”

“Dan moet jy nog nie ’n ma word nie,” het ek vir Abi-Yatum gesê, Rahel.

“Maar ek sal,” het die kind haar onderlip uitgestoot. “Mens kan dit mos nie keer nie.”

Die ou vrou het onverwags weer hande-viervoet opgestaan, ’n kierie in die hande gekry en mompelend met die lamp oor Sara gelig. Sy het by haarself tong geklap en oor die nanagkoue gemompel. “Tsjik-tsjik. Kasû. Tsjik.” En skielik: “Abram. Tsjik.”

Het sy Abraham se naam genoem? Hy en Isak is hier verby; dit was die afleiding wat Sara gemaak het nadat die Apiru die nuus klaar oorgedra, hulle beloning gekry en weer die pad gevat het.

Soos ’n kind wat in die nag na sy ma roep, het sy na die bejaarde vrou geroep: “My man en seun!”

Die ou vrou het geaarsel en haar kop geknik.

Sy weet, sy het al die tyd geweet! Hoekom het sy die hele tyd dan niks gesê nie?

“Is hulle Jebus se kant toe? Padlangs? Die pad … xūlu. Verstaan jy: die pad? Xūlu.”

Die ou vrou het haar stip aangekyk, begrypend geknik, in die lig van haar lampie by die tent uitgeskuifel en met twee roosterkoeke teruggekom. Die een het sy na Sara toe uitgehou. “Akalu.” Eet dan.

Die kloof tussen hulle was te wyd. “Ek het nie kos gevra nie.”

Die ou Amoritiese vrou het gesug, die roosterkoek teruggevat en dit op haar skoot laat lê terwyl sy een na die ander stukkie van die brood wat sy vir haarself gehou het, met die tande afskeur en self tydsaam opkou.

Sara het begin hoes. Dit was asof haar skouer uitmekaarskeur. “Asseblief. Help my tog.”

Die ou vrou het aan haar voorkop gevoel, na buite beduie en haar kop gerusstellend geskud. Jy is nie te erg koorsig nie, ummu- šību, moes dit beteken.

Dalk wou sy haar laat verstaan dat Winter in die nanag ’n goeie doel dien: dit laat koorsige liggame afkoel.

“Nee, my skouer.”

Weer die agterkant van die ou hand teen haar voorkop, weer die teenspraak: “Ummu- šību, jy is nie meer so warm nie. Imittu. Jy is imittu.”

Ek is nie beter of gesond of reg nie.

Hoe het sy nie gekreun nie. Die kreune het uit haar ingewande gekom; sy het self haar noodkrete gehoor.

Maar die ou vrou het haar kop bly skud. Jy is beter, jou koors is weg. Slaap nou. “Salālu.”

Toe is sy terug na haar eie matras.

’n Oue saam met ’n oue. Een oue sorg vir ’n ander oue. Dié wat nie meer buite in die nag saam met die jong Amoriete hoort nie, dié wat oor klippe en stompe val omdat hulle dit nie meer goed kan sien nie, bly in die tent. Hier lê ek, die ander oue. Ons is saamgegooi, ek nou nog erger as sy beskadig. Sy sorg vir my; sy sien iets van haarself in my. In die ouderdom word alle vroue susters.

Is ons ewe oud? Dink ek sy is ouer as ek omdat ’n mens jouself nie in jou ouderdom sien nie, jy voel jouself maar net? Binnekant voel jy tog maar net soos jy, oral waar jy was. In werklikheid lewe jy tog mos maar binne-in jouself; verlamdes lag binne-in hulleself, al is hulle lippe onbeweeglik skeefgetrek. Blindes sien van binne af, hulle sien geluide, en daarvoor het hulle nie sig nodig nie. Soms kon ek van rugpyn skaars opstaan van my opmekaargestapelde slaapmatte af, maar wanneer Abraham veilig by die tent aankom, het ek hom tegemoetgehardloop, hom by voorbaat omhels, alles binnekant.

Hy het op my neergekyk, gebuk, ook maar stram op een knie langs my slaapstapel gekniel: “Lê. Jy het seer. Jy moes nie wakker gebly het nie.” Hy kon my nie so moeiteloos na hom sien hardloop nie. En hy het ook maar stuk-stuk opgestaan, veral in Winter, wanneer ledemate so styf soos rypoortrekte takke word.

En Idra van Gasael-hulle. Sy het haar mond nie oopgemaak nie, maar sy het diep in haarself gesing.

By dié mense is daar net twee dinge wat van hoë ouderdom getuig: ’n kraak in die stem en dit wat in die oë gebeur. Die koue blou van die Amoritiese oogkleur – eenders by oud en jonk, man en vrou – word deur ouderdom verbleik en verdof. Baie van hulle word blind. Dis die kleur van hulle oë, sê Abraham. Blouheid word blindheid. Kyk maar. Wanneer dit lyk of daar ’n vaal vlies oor die kykers lê, word blouheid blindheid.

Oor ’n jaar of twee gaan hierdie ou vrou blind wees. Sonlig, vuurlig, lamplig – haar oë weerkaats geen lig meer nie. Die vlies van blindheid is soos ’n doek wat oor die glans en die helderheid, die trane en die droefheid van die siel gegooi word.

Soos wat die Amoriete Eskol, Aner en Mamre lyk, so lyk die mense van dié staning ook, van die oudste tot die jongste. Vaalblonde hare, ligte vel, adelaarsneuse, van die dag van hulle geboorte af.

Amura, noem die Akkadiërs hierdie mense wat anders lyk, anders as die Semiete loop en anders praat.

Hoe anders is hulle taal en gode.

“Yantin-Dagan.” Dagon gee.

“Raṣa-Dagan.” Dagon was tevrede.

“Yabanni-Il.” El skep.

Die godheid wat hulle El noem, is nie die God wat aan Abraham verskyn het nie, dit is ’n ander god.

Senir is hierdie mense se naam vir Hermon, die berg van swaar dou, een van die berge wat eendag aan die nageslag van Isak sal behoort.

Die Amoriete steek vure op die bergtoppe aan, veral op die berg Senir, want die gode is baie ver en baie vergeetagtig. Wanneer hulle die vure op die bergtoppe sien brand, onthou hulle hopelik weer van dié wat hulle dien.

Senir was een van die berge wat Abraham gaan klim het om dit af te tree, om dit vir die nageslag van Isak te merk. Hy het Isak, klein soos hy was, met hom saamgeneem.

Hagar was skaars weg met Ismael; Isak was ontroosbaar. Abraham moes wegkom met hom, Isak teen sy eie lyf vashou, dae lank op die rug van ’n esel. Hy was immers gespeen. Hy kon vleis en brood, dadels en rosyne eet.

Hulle seun se smal voetjies het die berg waar die leeus hulle lêplekke in die grotte het en die luiperds hoog in die kranse skuil, saam met Abraham as grondgebied vir sy nageslag gaan aftree. Maar die aftree en die aanhoor van die belofte het sy grootste begeerte nie gestil nie. Hy wou Ismael weer by hom hê. Nie in herinneringe nie. By Berseba.

“Wat het jy alles gesien?” het sy ná hulle terugkeer vir hom gevra. “Vertel vir Eema?”

“Almal is só hoog.” Hy het sy arm hoog gelig, opgekyk. Hy het van die Amoriete se lengte gepraat.

“En nog?”

“Ag, sommer berge. Wanneer kom my ahum Ismael terug?”

Op die kruin van Senir doen die Amoriete wat die Sumeriërs doen, wat abum Tera as priester by die tempel hoog bo die Etemenniguru – die ziggoerat van Sin in Ur – gedoen het. Hulle maak nagvuur soos wat abum Tera nagvure by Sin se tempel hoog bo Ur gemaak het.

Hoe vreemd beklemd het sy pas na haar aankoms in Ur van Maniksum af naby die ziggoerat gevoel. Sy moes daarheen gaan, sy moes haar aan Sin gaan wy. Sy en Abram kon haar tak-pir-tú – haar suiwering – nie bly uitstel nie. Tera het na hulle huis gekom en van Abram geëis om haar daarvoor Etemenniguru toe te bring. Sy kon tog nie godloos en sonder suiwering in Ur woon nie; hoe kon hulle dit waag om Sin so te vertoorn? Abram het uitstel tot nuwemaan gevra, Tera het geweier.

Daardie nag het Abram net eenkant gesit, daar was geen plesier met mekaar nie, want sy het vir hom gesê dat sy nie twyfel nie. Dat sy nie kon verstaan waarom hy twyfel nie. Dat hy haar moes neem.

Abum Tera het haar na die lumahhu, ’n reinigingspriester by die ziggoerat, gelei. Daar is reinigingsdeeg aan haar bobeen gesmeer, die bok wat Abram moes saambring, is geoffer, die drooggeworde deeg is ná die offer van haar afgeruk om in die rivier gegooi te word.

Naby hulle op die tempelterrein het mense op die grond rondgekruip, met ’n priester wat hulle laat val en opstaan, val en opstaan. Hy het ’n lied vir die ziggoerat gesing, en vir Nanna wat sy weg deur die eerste wolke van die reënseisoen sou moes vind. “Die E-kis-nu-gal, huis van Nanna in Ur / Sy heilige platform voor die troon, / huis met sy majestueuse platform / waar die groot kragte van hemel en aarde ontmoet / O, Nanna, u word op die heilige platform geplaas / geklee in die linnekleed van ’n god / u hoof omhoog, / met glansende horings / en die kroon van heerskappy!”

Ná haar suiwering het hulle huis toe gegaan en gesien hoe die eerste vure van die nag bo by die E-kis-nu-gal, die allerheiligste huis van die maangod op die hoogste platform van die ziggoerat, begin brand. Abum Tera was op sy pos.

Abram het na die piek van die ziggoerat, die berg deur mensehande gebou, staan en staar. Daar, reg bokant die tempel van Sin, was die plek van ontmoeting tussen die hemele en die aarde. Daar was die rusplek, die huis van die god wat meer van sy Sumeriese naam Nanna as van sy naam in haar en Abraham se taal gehou het.

Sien ons tog raak, gode van die land, het die lekkende vlamme na die gode in die hoë hemele geroep. Hier in die stad aan die voet van die berg wat ons vir Sin gebou het, is ons. Help ons. Beskerm ons. Maak ons vroue en ons diere vrugbaar.

“Ek sal ete maak,” het sy vir Abram gesê.

Hy het omgedraai, stadig by die deur ingekom. “Voel jy suiwer, Sarai?” Want dit was lank voordat El Shaddai ook haar naam verander het.

Sy het te lank met haar antwoord getalm. Hy het die vraag herhaal: “As jy suiwer voel, sê my dan hoe voel suiwerheid?”

“Jy laat my twyfel,” het sy gesê. Al wat sy gevoel het, was die branderigheid aan haar bobeen, daar waar die droë deeg soos iets besmetliks van haar afgeskeur is, soos die afruk van ’n bose swam.

Dit het sy nie van getroud wees geweet nie. ’n Man kan ’n vrou ook laat twyfel. Jy kan grootword met die sekerheid dat die Wakers, die werkergode in diens van die Ou Gode, oor jou waak terwyl jy slaap, omdat jou ma vir hulle gegee het wat hulle vra: dadels, reukolies, olywe, wyn, bier, melk en vleis. Omdat julle die gode tydens die nuwemaansfees en al die ander feeste aanroep en besing. Omdat julle elke pasisu, elke gesalfde priester respekteer asof hy self ’n god is. Die kragte van die Ouer Gode en hulle werkergode kan vir jou so werklik wees soos die hartklop van ’n vergoddelikte trom, so werklik soos die Tigris, maar as jou man twyfel, begin jy ook twyfel.

Twee, drie nagte ná haar suiwering was die plesier aan mekaar egter weer groter as die twyfel, groter as enigiets anders.

“Hy is vannag verwek,” het Abram met groot sekerheid gesê. “Hierdie seun van ons sal sterk en gesond wees, die eerste van baie seuns.”

Hoe heerlik was die verwekking van lewe: ’n oond waarin liggaam met liggaam versmelt om later ’n kind uit die vuur te sien kom. Twee mense, ’n man en vrou, wat niks anders begeer as om in mekaar te versmelt nie. Een versmelte vreugdeoorspoelde wese wat weet die voorwerp uit die vuur sal die asem van die lewe in hom hê. Hy sal rooi en skreeuend uit die vuur kom, baie mane ná die samesmelting in die vuur. En hy sal so wonderbaarlik wees dat sy ma hom Asempie sal noem.

Hoe seker was sy toe ook nog van wat in die vuur sou gebeur, keer op keer. “En ons moet darem ten minste een dogter ook verwek.”

Hy het haar kop teen sy skouer en sy baard aangedruk, sy hand op haar bors, daardie eerste keer ná haar suiwering. “Eers seuns, dan ’n dogter of twee. Maar as ons geen dogters het nie, sal dit eintlik goed wees.”

Sy het na hom gedraai. “Hoe kan jy sê dit sal goed wees?”

Hy het die teleurstelling aangevoel, haar digter teen hom aangetrek. “Ek bedoel net dat dit vir my makliker sal wees, Sarai.”

Dalk was dit die eerste kopstamp in hulle jong huwelik, een nag ná die samesmelting in die vuur. “Nou verstaan ek jou glad nie.”

Sy het teen sy lyf gelê, sy groot manslyf, gemaak vir vaderskap. “’n Mens maak dogters groot, Sara, en dan moet jy ’n bruidskat in hulle plek aanvaar, hulle aan iemand anders afgee. Wat is wisselskywe van klei regtig werd? Ook dogters is vlees van my vlees. Waarom sal ek ’n kind wat uit jou en my verwek is, verruil vir kamele, donkies of goed wat van lasuursteen gemaak is?”

“Hier kom moeilikheid,” het sy hom nog geterg.

Hy het nie besgegee nie. “Ek sukkel om ’n donkievul prys te gee, Sara. Wat nog van ’n kind?”

Asof die gesprek hoegenaamd nodig was. Asof daar hoegenaamd rede vir skok of rusie was. Want lewe het hulle nie verwek nie. Niks, lewend of dood, het uit die vuur gekom nie.

Later het hulle nie eens meer probeer nie.

Was jy maar hier om alles te hoor en te sien, Rahel. Abi-Yatum het so pas ’n waterkruik naby die tentopening kom neersit. Nogal nukkerig ook, as ek haar so kyk. Die water het gespat. Of anders is sy net moeg aan die groot kruik gedra.

Die lang vrou wat my nou gedurende die middag tussen al haar ander take deur versorg, beduie met die kop: “Gaan gee vir haar van die water. Jy kom reg met haar. Die ummu- šību kry te min water in.”

Abi-Yatum is uitgekuier met my. “Maar sy het water gedrink!”

“Loop trek die vel op haar hand op, dan kyk jy waar bly dit staan. Daar is nie water in haar nie.” Die lang vrou beduie op haar eie hand, trek haar eie vel op. Dit val terug. Sy is sterk en daar is baie water in haar lyf. Haar kop raak-raak aan die tentdak. Sy hoort hier in Hebron wat deur haar mense Plek van die vier Reuse genoem word.

Abraham noem Kirjat-Arba die plek van ooreenkomste, verbonde.

Hy bewaar die inhoud van die talle ooreenkomste wat hy in Kanaän met magtige mense gesluit het – in Egipte, by Gerar, hier by Kirjat-Arba, met Abimelek, by Berseba – die een moeisaam beredderde verbond ná die ander. Die inhoud van elke ooreenkoms in gebakte klei, die t.uppum van sy vreemdelingskap, so anders as die kleitablette van sy jeug, toe alles nog eenvoudig was. Hy het die t.uppum van die tabletskole en handelstransakies van Ur-Ma in sy geheue saamgebring na hierdie land.

Op die t.uppum van sy jeug was sy aantekeninge oor sterrebeelde, berekeninge, die spreuke van wyses wat lank voor hom geleef het, die geskiedenis van sy roemryke land.

Hier bewaar hy die inhoud van moeisame onderhandelinge met die inwoners van die land en hoop niemand gooi die tablette in woede stukkend sodat die inhoud daarvan ongeldig raak nie.

Hy noem Hebron ook Plek van die Groot Verbond, maar daarvan het hy nie ’n kleitablet as bewys nie.

Die lang vrou raas: “Ek het gepraat, Abi-Yatum! Toe, sorg dat die ummu- šību drink.”

Die kind praat Amorities tussen haar tande deur. Akkadies met die vloeke van Kanaän-woorde besoedel. Sy is nie lus vir werk nie.