Читать книгу 'n Fontein voor ons deur - Marita van der Vyver - Страница 7

Die dag nadat ons ’n eiendomsagent gebel het om daardie A Vendre-bordjie teen ons blou tuinhek te kom hang, het die eiendomsmark wêreldwyd ineengestort. Nee, ek glo nie dis ’n regstreekse gevolg van die bordjie teen ons hek nie, maar ek wonder tog meer as voorheen oor daardie teorie van ’n skoenlapper wat sy vlerke op een vasteland fladder en dan volg ’n natuurramp op ’n ander vasteland . . .

Lank, lank gelede, vertel ek gisteraand vir my dogter, was spaarsamigheid nie juis iets om op trots te wees nie. Toe ek nog klein was (onvoorstélbaar lank gelede vir my kind), het ek my oë omgedop vir oujongnooitantes wat plastieksakkies uitspoel en aan die wasgoedlyn hang, of klam en pap gebruikte teesakkies spaar vir ‘weer gebruik’.

Ek het grootgeword in ’n oorvloedige era, vertel ek terwyl my kind verwonderd in haar bed lê en luister, toe spaarsamigheid dikwels verwar is met suinigheid. Ek en my maats het geamuseerd kop geskud oor ma’s wat leë margarienbakkies en glasflessies bewaar, en oupas wat los skroewe en stukkies tou bêre. En dan was daar ons arme pa’s wat aanmekaar gekla het oor ligte wat onnodig brand en elektrisiteit wat gemors word. Sulke belaglike klagtes het ons bloot geïgnoreer. Sonder enige gewetenswroeging.

Want ons het tot sommer nou die dag nog gelewe in ’n wêreld waar ons alles eerder weggegooi as weer gebruik het, van bottels tot babadoeke, van koerante tot karre. Ons het nooit, soos ons ouers of grootouers, die ontbering van ’n Groot Depressie of ’n Groot Oorlog ervaar nie. Ons het roekeloos gekoop, verbruik, weggegooi, sonder om te besef dat ons besig is om die aarde in ’n enorme vullisdrom te verander – en dat so ’n misbruikte planeet nie vir ewig kan aanhou om energie vir so ’n gierige mensdom te verskaf nie.

‘Rêrig, Mamma?’ vra my Mia ongelowig. ‘Was julle só dom?’

Ja, my kind. Die slegte nuus is ons was so dom. Die goeie nuus is, miskien, dat dinge só verander het dat jy en jou maats nou sukkel om te glo hoe morsig ons was. Hier in Europa is ons terug waar ons dekades gelede was, vóór spaarsamigheid ’n verdagte woord geword het. En wêreldwyd is die wiel aan die draai.

Want wat ons deesdae ‘herwinning’ noem, is eintlik mos maar net ’n byderwetse frase vir daardie vervelige ou ‘weer gebruik’ van ons oujongnooitantes. Ek moet bieg ek gril stééds vir klam en koue teesakkies, verkies steeds om hulle weg te gooi eerder as weer te gebruik, maar ek gooi hulle ten minste weg in die ‘regte’ vullishouer agter die kombuisdeur. En die vyf houers, vir onderskeidelik papier, glas, plastiek, blik en ‘nat gemors’, word elke paar dae pligsgetrou na die ‘regte’ herwinningsdromme op die dorpsplein gedra. Ons doen dit dalk op groter skaal, met ’n bietjie meer flair, maar dis nie só anders as ons ma’s wat leë margarienbakkies gebêre het nie, of hoe?

Hierdie nuwe soort ‘suinigheid’ het ontkiem in die groeiende ekologiese bewussyn van die afgelope dekade, maar eers waarlik begin blom in die huidige ekonomiese krisis. Shop till you drop is net nie meer iets om oor te spog nie. Spaarsamigheid is besig om ’n statussimbool te word.

My oorle’ oupa met sy skroewe en sy stukkies tou sou dít sowaar nooit kon voorspel nie.

Op ons Franse TV wys elegante Paryse vroue hoe om jou eie seep en jou eie sjampoe in jou eie kombuis te vervaardig, en in vele voorstede kan jy aandklasse bywoon as jy wil leer om self skottelgoedvloeistof en vloerpolitoer te maak. Oor die radio verduidelik groot kokkedore van die Franse kookkuns – wat tot onlangs nog resepte vir onbekostigbare truffel-belaaide geregte uitgedeel het – deesdae ewe beskeie hoe jy met goedkoop bestanddele steeds verbeeldingryke etes kan voorsit. En op internet dryf oud en jonk verbete handel om enigiets van gehoorapparate tot skaatsplanke teen die laags moontlike prys aan te skaf.

Suinigheid, kan jy maar sê, het sjiek geword.

Of in elk geval moreel regverdigbaar. In ons huis kla my man al jare lank, soos miljoene moedelose pa’s voor hom, oor ligte wat in leë vertrekke brand en radio’s wat vir niemand speel nie – sonder enige bespeurbare gewetenswroeging by ons kinders. Toe kry hy laas jaar die briljante idee om die krimpende energiebronne van die aarde as getuie teen die beskuldigdes in te span. Dit het ’n enkele preek oor ’n donker en droewe toekoms gekos, toe begin die kinders skielik onthou om elektriese apparate af te skakel.

Hulle doen dit steeds, meestal. Nie om ’n klaende knorpot van ’n pa tevrede te stel nie, maar om ’n kosbare planeet van ondergang te red. En die pa gee nie rêrig om dat hy minder belangrik geag word as die planeet nie.

La crise, noem die Franse dit, hierdie ekonomiese fiasko wat Europa soos ’n stormwind getref het. En dis ’n wind wat net nie wil oorwaai nie, hoe hard die een regering ná die ander ook al probeer om ’n gemeenskaplike dak oor die ganse Europa se kop te hou. Dit beteken dat ons almal ons euro’s vier keer moet omdraai voordat ons die voosgevatte note uitgee.

Vir ons gesin is dit nie so ’n enorme aanpassing soos vir sommige ander nie. Aangesien ons al jare lank meer kinders en ’n groter huis het as wat ons eintlik kan bekostig, is ons gewoond daaraan om spaarsamig te lewe.

Ek dra byvoorbeeld van toeka se tyd af tweedehandse klere.

Miskien moet ek dit nie so trots verkondig nie. Daar ís blykbaar nog mense wat dink tweedehandse klere is iets om oor skaam of skuldig te voel. Behalwe as jy jonk en brandarm en boheems is, of ryk en beroemd met jou eie persoonlike modestyl. As jy ’n behoeftige dramastudent of kunstenaar is, sal niemand jou skuins aankyk as jy tweedehandse klere dra nie. (Of nie meer skuins as wat hulle in elk geval sou gekyk het as jou rare uitrustings nuut was nie.) As jy ’n wêreldberoemde model soos Kate Moss is, mag jy ook maar in tweedehandse klere pronk – maar dan noem jy dit nie tweedehands nie, jy praat van vintage of retro. En jy koop jou vintage skeppings in eksklusiewe boetieks wat net so duur is, indien nie duurder nie, as winkels waar jy nuwe klere koop.

Maar as jy ’n respektabele middeljarige ma met ’n klomp kinders is, het jy mos nie ’n verskoning om dooie mense se klere te wil dra nie? Behalwe as jou man miskien sy werk verloor het, siestog, of as die geldnood om watter rede ook al rêrig knyp. Of as jy besonder eksentriek wil wees en soos ’n karnavalkarakter wil lyk.

Wel, hierdie middeljarige ma is nie buitengewoon behoeftig óf eksentriek nie. Ek was inderdaad dekades gelede ’n dramastudent met meer verbeelding as sakgeld – dis hoe ek tweedehandse klere ontdek het – maar deesdae dra ek tweedehandse klere hoofsaaklik omdat ek daarvan hóú. Omdat ek veel eerder my geld op boeke of reise of smaaklike etes sal uitgee as op ontwerpersuitrustings wat ’n plaas se prys kos. Omdat my maag kriewel van lekkerkry wanneer ek ’n kameelkleurige kasjmierjas, ontwerp deur ’n beroemde Franse modenaam, vir skaars tien euro by die Rooi Kruis se liefdadigheidswinkel opspoor. Welwetend dat dieselfde jas my honderd keer meer sou kos as ek dit nuut in ’n deftige Paryse boetiek moes koop.

En tog is die belangrikste rede vir die groeiende gewildheid van ‘ander mense se klere’ hier in Europa vermoedelik die ekologie eerder as die ekonomie. Dis vrééslik in om groen te wees en te herwin eerder as om enigiets onnodig weg te gooi. En tweedehandse klere is tog een van die oudste maniere van herwin – soos elkeen sal weet wat as kind tevrede moes wees met ’n ouer sus of boet se ‘aangeeklere’. Dis dalk ook die belangrikste rede waarom soveel van ons steeds neig om neus op te trek vir iemand anders se klere: die aaklige herinneringe aan klere wat jy nie self kon kies nie.

Wees verseker, dis heeltemal ’n ander saak as jy kies om tweedehandse klere te dra. As jy skrikkerig is, sal ek jou aanraai om te begin deur bloot mense wat jy ken se klere te dra. ’n Klompie van my Franse vriendinne hou elke seisoen ’n heerlike uitruilpartytjie waarheen elkeen ’n hoop ongewenste klere bring. Dan word daar aangepas en modeparade gehou en gekraai van die lag terwyl elkeen kies wat sy wil hê.

‘Swishing’, lees ek onlangs op die internet, is die byderwetse woord vir hierdie bedrywigheid wat wêreldwyd al hoe gewilder word. Groot modename soos Twiggy is glo geesdriftige swishers (hoewel die meeste van ons helaas nie in die plankdun gewese model se rokkies sal pas nie) en dit kan natuurlik ook op die net gedoen word. En die leuse van die ‘internasionale etiese beweging’? Swop till you drop! Nou is ek nogal geamuseerd dat ek toe al die tyd ’n pionier is in ’n ‘etiese beweging’ waarvan ek nie eens geweet het nie.

Alles wat aan die einde van so ’n aand van Franse swishing oorbly, word aan ’n liefdadigheidswinkel geskenk. Waar meer avontuurlustige siele soos ek tussen rakke vol lelike klere kan gaan snuffel vir die weggesteekte truffel, die diamant in die stof, daardie pragtige kasjmierjas wat volmaak pas. En glo my, as jy eers één keer só ’n diamant ontdek het, sal jy dit wéér wil doen.

En voor jy jou kom kry, dra jy dalk ook ander mense se klere. Sonder enige skaamte of skuld.

Maar al my klere is darem nie tweedehands nie. Ek het ’n swak vir mooi onderklere – natuurlik nie tweedehands nie – en bestee gereeld meer geld op hierdie weggesteekte kledingstukkies as op enigiets wat ek vir ander mense wys. En soos die meeste vroue word ek soms in ’n winkel oorval deur ’n soort waansin wat my ’n onnodige, oorbodige en toetentaal onvanpaste uitrusting sal laat koop – net omdat die prys skielik vir my onweerstaanbaar klink.

Laat ek verduidelik. Ek beskou myself as ’n (taamlik) redelike mens. Belangriker nog, ek verloor (meestal) nie my redelikheid in winkels of selfs op uitverkopings nie. Ek glo nie dat koop-koop-koop my gaan laat lag-lag-lag nie. Ek het nog nooit douvoordag op straat gewag dat ’n winkel se deure oopgaan vir die eerste dag van ’n uitverkoping nie, nog nooit soos ’n histeriese hamster deur ’n hoop winskoop-klere gegrawe nie, nog nooit handgemeen geraak met ’n ander klant wat saam met my na dieselfde begeerlike kledingstuk gryp nie.

Dis die soort gedrag wat ek net uit grappe en spotprente ken.

Maar selfs die redelikste mens sukkel soms om ’n winskopie te weerstaan. Dis mos nou ’n bargain, oortuig ek myself, al is dit ’n wye katpak in ’n vuilgroen kleur wat my soos ’n valskermsoldaat laat lyk. Want kyk, dis van suiwer sy! Al weet ek voor my siel dat ek nooit hierdie spesifieke skakering van seesiekgroen sal dra nie omdat dit my aan ’n gehate skooluniform uit my jeugjare herinner.

Of, op ’n ander dag, in ’n ander winkel: Kyk, dis rooi fluweel, en ek wou nog altyd ’n rokkie van rooi fluweel hê. Al is hierdie een miskien ’n nommer te klein. (Ek kan mos maar minder eet tot ek daarin pas.) Want dis mos nou ’n bargain!

En dan hang die aaklige valskermuitrusting of die te klein rokkie van rooi fluweel in my kas, soms jare lank, ná ek dit ’n enkele keer gedra het. (Een keer is gewoonlik genoeg om te sien dit werk glad nie.) As ek daarvan ontslae raak, is dit mos ’n onteenseglike bewys dat my ‘winskopie’ eintlik ’n waansinnige flater was. En dís moeilik om te erken, vir ’n (taamlik) redelike vrou.

Sulke valse winskopies herinner my nogal aan die Britse bergklimmer Mallory se befaamde antwoord op die vraag waarom hy Everest wou klim: Omdat dit daar is. Soms koop ’n meestal redelike vrou soos ek ’n kledingstuk bloot omdat dit daar is – en minder as gewoonlik kos.

Die goeie nuus is dat sulke winskopie-flaters tog minder word soos mens ouer word en uit jou eie foute leer. Teen dié tyd weet ek ek sal nooit vuilgroen dra nie (nie eens vuilgroen sy nie), nes ek weet ek sal nooit honger ly ter wille van ’n rok nie (nie eens ’n rooi fluweelrok nie). Maar ek vermoed die waansin sal nooit heeltemal verdwyn nie.

Net laas somer nog het ek in Spanje ’n lieflike oorvouromp met ’n swart-wit blompatroon teen ’n belaglik lae prys aangeskaf. Dié keer was die grootte en die lengte en die sjiffonmateriaal en alles perfek. Eers toe ek dit die eerste keer dra, ontdek ek dit vou nie net oor nie, dit vou veral oop. Elke keer as ek gaan sit, hang die twee pante tot op die vloer aan weerskante van my kaal bene. Die soort romp wat sou werk vir Paris Hilton as sy uit ’n New Yorkse taxi klim, maar erg onvanpas vir ’n middeljarige taxi-ma van vele kinders en stiefkinders.

Om nie eens te praat van wat Provence se nare mistralwind met sulke flappende sjiffonpante aanvang nie. Toe ek nou die dag oor die straat stap, het ek vir ’n enkele angswekkende oomblik gedog ek word blind. Alles het net skielik swart geword. Al wat ek kon hoor, was skreeuende motorremme.

Dit was die swart voering van die romp wat tot bo-oor my kop gelig is deur ’n vlaag wind.

Ek het onmiddellik geweet ek gaan nooit-ooit weer hierdie romp dra nie. Selfs al sou die opvlieënde pante gedokter kon word met gewiggies in die soom of hakies om dit toe te hou of wat ook al. Nee, die blote herinnering aan my oomblik van onbedoelde ekshibisionisme in die middel van ’n besige Franse dorpstraat is genoeg rede om van hierdie bepaalde ‘winskopie’ ontslae te raak. Dit behoort eintlik genoeg te wees om my vir die res van my lewe van sulke simpel winskopies weg te hou – maar dit wil ek eerder nie belowe nie.

Terwyl ek hier sit en skryf, juig die sonbesies vlak voor my venster omdat dit somer is in Provence. Hulle steur hulle glad g’n niks aan la crise nie. Min gepla met die verdrietige feit dat vele Franse vanjaar gedwing word om ’n meer beskeie somervakansie te beplan – korter, goedkoper, nader aan die huis – of hoegenaamd nie kan weggaan nie.

Nee wat, die sorgvrye insekte sing lustig voort omdat die son tot laat saans skyn. Omdat die lug blou is en na laventel ruik. Omdat die lowergroen platane skaduwee en koelte bied. Dalk kan ons ’n les by hulle leer. Anders gaan ons oor ’n paar maande terugkyk na ’n seisoen waarin ons so gewroeg het oor die ekonomie dat ons skoon vergeet het om die son te waardeer.

Maar hoe bied jy vir jou gesin ’n somervakansie op ’n begroting wat krimp soos ’n woltrui wat in te warm water gewas is? Die antwoord, vir ’n groeiende aantal Franse, is ’n strategie wat Suid-Afrikaanse binnelanders al jare lank beproef. Jy bedel ’n bed (of ’n matras op die vloer) by familie wat naby die see woon, dan voel dit darem soos vakansie. (Nie vir die arme familie by die see nie, maar dis weer ’n ander storie.)

Vir ons gesin is dit egter nie ’n praktiese opsie nie. Ons Franse familie woon almal in die minder aanloklike noorde van die land. Húlle kom gewoonlik in die somer by óns in die warm suide afpak, nie andersom nie. (Dié dat ek weet watse harde werk sulke gaste kan wees – hoe lief jy hulle ook al het.)

En ons Suid-Afrikaanse familie is te ver. Ons kan miskien nog genoeg beddens vir die hele gesin bedel – hoewel selfs dít kan lol as jou gesin so groot soos ons s’n is – maar ons kan nie bra verwag hulle moet ons almal se vliegtuigkaartjies ook nog betaal nie.

Die Europeërs kampeer glo ook vanjaar in groter getalle as ooit voorheen. Dit bly die gewildste Plan B as jy nie by familie kan gaan afpak nie. Terug na die natuur gedwing deur die ekonomie, sou mens miskien hoopvol kon sê.

Behalwe dat oorbevolkte Europese kampeerterreine met swembaddens, wasmasjiene en haardroërs, blêrende radio’s en TV-stelle in elke karavaan, en internetverbinding net mooi orals, vreeslik ver van die vrye natuur voel. Ek weet waarvan ek praat, want ek was mos onnosel genoeg om een Franse somer met my gesin te gaan kampeer.

Ek het gesweer nooit weer wil ek in so ’n luuksueuse strafkamp wees nie.

Nee wat, dan ry ek eerder in Jan Tuisbly se karretjie. Klaar besluit.

Soos die meeste mense mik ek ook alewig vir die sogenaamde groener gras anderkant die draad, maar ’n vlugtige kuier op die internet het my pas weer herinner aan hoe geil die gras in my eie agterplaas groei. Goed, ek moet bieg, baie van die bekendste besienswaardighede in Provence en omstreke het ek tot dusver doelbewus vermy. Te veel toeriste, maak ek elke somer verskoning – en vergeet gerieflikheidshalwe dat ek self nie só lank gelede nie as begeesterde toeris hier opgedaag het.

Ek het byvoorbeeld nog nooit by die skilder Cézanne se ateljee in Aix-en-Provence of by die filosoof Camus se laaste rusplek op die dorpie Lourmarin uitgekom nie. En dan is daar Picasso se château naby Aix – onlangs vir die heel eerste keer vir die publiek oopgestel – en die fabelagtige feëpaleis wat ’n moontlik waansinnige posbode by Hauterives gebou het.

Hierdie droompaleis waaraan ’n posman met die naam Cheval (wat ‘perd’ beteken) drie dekades lank elke nag gewerk het, is ’n produk van dieselfde soort naïewe, obsessionele kunsywer wat juffrou Helen Martin se Uilhuis op Nieu-Bethesda ’n besienswaardigheid gemaak het en toeriste na ’n voorheen onbekende dorpie lok. Tot ’n dekade of drie gelede was daar nie juis ’n rede waarom enigiemand Hauterives toe sou ry behalwe om vir iemand te gaan kuier nie. Nou stroom skares besoekers elke somer na die dorpie om in die oorlede posman se paleis te kuier.

Dis ’n historiese monument wat ek lankal wou besoek, maar daar was altyd iets anders, verder, skaarser, wat éérs gedoen moes word. En toe sien ek nou die dag op die internet die paleis is omring deur ’n lieflike park waar ons kan piekniek hou. En op pad daarheen is ’n rivier waar ons kan swem as dit te warm word in die motor. En skielik is ek so opgeklits oor my voorgenome kuier by die posman se paleis dat ek amper dankbaar voel virla crise.

Want ek gaan my in hierdie somer van ekonomiese swaarkry soos die sonbesies gedra. Ek gaan my verheug in die lang loom dae en die lug wat na laventel ruik, ondanks die resessie. Ek gaan elke sonnige oomblik waardeer, want dis weldra weer winter, en dan gaan ek gewis die geraas van die sonbesies mis.