Читать книгу Үзем генә беләм… - Набира Гиматдинова - Страница 10

Күк гөмбәзе урталай шартлап ярылган сыман, яңгыр яуды да яуды. Җиһан тоташ бер су дөньясына әйләнде. Эре-эре тамчылар, күңелдә кара шом уятып, шак-шок калай түбәгә килеп кадалалар да ябылмыйча калган тәрәзә капкачына шыбыр-шыбыр агып төшәләр. Яңгыр алдыннан купкан җил-давыл баганалардагы ут чыбыкларын өзгәләп бетергән, авыл, упкын төбенә мәтәлгән төсле, караңгылыкка чумган иде.

Ул, торып, сукыр лампага булса да ут эләргә теләде, ләкин аяклары аны тыңламады. Бар гәүдәсе хәлсезләнеп оеп каткан, баш эшләми, эшләү генә түгел, баядан бирле ни-нәрсә булганын аңламый, бөтенләй миңгерәгән иде. «Ник килми, ник керми? Ул бит «юл уңае сугылырмын» дигән иде… – Хатын, өметләнеп, тәрәзәгә бакты. Тик анда караңгы, җанны өшетерлек куркыныч караңгы иде. – Яңгыр өркетте микәнни? Әллә гайбәттән куркамы? Моңарчы капка шакыган кеше түгел иде шул… Белсә иде ул аның хәлләрен, белсә иде! Карурманнар кичеп тә килер иде… И Раббының каргыштан өтелгән төннәре! Җәзалыйм дисәң, бүтән җәзалар беткән идеме?!»

– Ярады…

Хатын карлыккан тавыштан сискәнеп куйды. Үткен күзләре караңгылыкка ияләшеп өлгергән иде инде, ул мич авызына елышып тәмәке пыскыткан карачкы кыяфәтле иргә текәлде.

– Ярады-ы, – дип кабатлады карачкы, – ярады-ы. Изге түгел дип кара син шуннан соң безләрне, эзне шәп юа!

– Нинди эзне?! – диде хатын, аңламыйча. Ул әле һаман аңгы-миңге халәтеннән котылмаган иде.

– Һи, аңгыра! Минем җирдәге тәпи эзләрен яңгыр юа, дим. Һи, сарык! – Төнге кунак, хатынны мыскыллавыннан тәм табып, тыелып кына көлде, ә ул моңа үпкәләмәде, сораштыра башлады:

– Нишләп йөрисең әле болай? Кайтырыңа байтак иде бит.

– Чыгардылар, – диде ир, мич эченә төтенен пуфылдата-пуфылдата. – Бар, туган, кайт, диделәр.

Хатын бераз айный төште:

– Чыгардылар, дисеңме?! Тау хәтле гаебең өстенәме? Кит, сөйләмә!

– Әй син, читән казыгы, артык төпченмә, яме? Чыгардылар, и баста! Рөхсәтен синнән сорамадылар.

– Алайса, ник көн күзендә кайтмадың? Ник кача-поса төнлә йөрисең? Эзне юа, дип тә кинәнеп утырасың әнә…

– Җит-те, – дип теш шыгырдатты ир. – Ирең исән-аман бусагаңнан атлап кергәнгә шатланмыйсыңмы әллә? – Карачкы, тәмәке төпчеген ачу белән мичтәге көлдә изә-сыта сүндергәч, аңа таба борылды. – Керпедәй инәләреңне тырпайтма, барыбер кадалмыйбыз. Төрмә узган безнең башлар. Нәстә, хәзер ирең дип санамыйсыңмы, ә? Сиңа әйтәләр, кабак баш…

Хатын дәшмәде, аны эчтән калтырау биләп алды.

– Өч елда оныткансыңдыр да, шәт. Кая, кая… – Ир, мүкәләп килеп, шырпы сызды, аның йөзен яктыртты һәм, авызыннан сасы ис бөркетеп: – Әһә, син чәпчим картаймагансың икән, гел мин калдырып киткән килеш, – диде. – Күзеңдә пәриләр туй ясый. Алай-болай мыеклы абзыкайларны ияләштермәгәнсеңдер бит, ә? Сез булдырасыз аны, юха еланнар, чалбар салдыручы азгын шайтаннар! – Карачкы сүгенде дә учлап хатынның йөзен тотты. – Җә, иреңнең күзенә кара әле. Кара, дим, иреңә, җә!

Хатын, калтыравын көчкә басып, ярсып пышылдады:

– Әйтмә «ир» дигән сүзеңне! Син минем ирем түгел! Түгел! Ник туры Әсмаңа кайтмадың. Аның түшәгеннән торып чыгып киткән кеше бит син.

– Аңардан киттем өтермәнгә, ә сиңа кайттым, чөнки дә никахым синнән. Әсмабикә булса, бәхетеннән ими башын чәйнәп өзәр иде.

– Бар, өзсен, бар. Яңгыр туктауга чыгып кит. Таң атканны да көтмә. Ирекле башка кайда да ирек.

– Ирек, ирек, – дип үртәлде ир, әйтерсең аның башына чүкеч белән суктылар, ул юашланып калды. Кулын хатынның йөзеннән алды, алды да авыр сулады һәм мескен тавыш белән: – Их, Җәмлә, – диде. – Безнең иреккә туенган юк шул әле. Дөньясы да өтермән белән бер.

– Ниче-ек? Чыгардылар, дидең ич!

– Качтык без Садыйк белән икәү. Дол-лой өтермәннәре, долой!

– Качтыгыз?!

– Җә-җә, егылып, маңгаеңны карават читенә бәрмә. Искитәрлек нәмәстә ишеттең әле?! Дөнья шундый ул, бәгырь кисәгем, синең мич уентыгындагы казаның кебек кайный, таша, түгелә. Төрмә дә шул дөньяга охшаган: берәү анда барып керә, икенчесе чыга, өченчесе суелып үлә, дүртенчесе кача. Менә без табан ялтыраттык, качтык, ягъни мәсәлән. Чөнки дә без ирек һавасы сулап яшәр өчен туган халык. Кая, кил, бер яратыйм үзеңне. Кайтканнан бирле кул тидергән юк…

– Кит! – Хатын, җитез тиен кебек, караватның икенче башына сикерде. – Кычкырам, кагыл гына, – диде ул, мендәрләрне ишеп төшерә-төшерә. – Кешеләр җыям!

– Чү, әкрен, тиле баш! Синнән моны көтәрсең дә. Һаман шул аңгыра сарык икән. Ни кыйнап та, тәки рәткә кермәдең. Бир мендәр, сырма, мин идән астында йоклап алам. Сиңа шундый закун чыгарам: кеше-фәлән килсә, борча кебек өй бетереп чапма, тыныч кына утырып сөйләш. Будто Идрис синдә түгел. Сизенмәсеннәр, дим. Иртә белән алга таба ничек эш йөртергә икәнен киңәшләшербез. Йокла, Җәмлә.

«Ничек инде бу? – диде хатын, Идриснең сүзләрен башына сыйдыралмыйча. – Аның минем йортыма аяк басуы бер бәла булса, куян кебек посып ятарга җыенуы мең бәла түгелме соң? Төрмә хәтле төрмәдән качып! Билләһи, моны исәп-хисап кылырга акыл җитми. Әллә мин, чынлап та, аңгырамы? Аңгырайттымы әллә Алла каргаган шушы төн мине… Күкләр-җирләр могҗизасы и Ходаем, син бу ирне, күзләрем күрмәсен өчен, ерак-еракларга илтеп олактырган идең ләбаса. Аерган идең ләбаса кара көннәремнән, кан сауган бәгыремнең яраларын да төзәткән идең ләбаса! Нигә тагын җәзаларга ниятләдең, нигә?! Шулай ук мин артык гөнаһлымы? Юу-ук, иртәгә үк Җәббар янына барам. Өтермәненә кире яптырсын. Җир бит! Ни йөзе белән авылга кайткан диң син. Булса да булыр икән иманыннан җәяү качкан бәндәләр!»

Җанын актарган шыксыз уйларыннан арынырга теләп, ул йөзе белән мендәренә капланды, тик йөрәктән хәсрәт китмәде, күзгә йокы эленмәде. Ара-тирә тынып торган кебек тоелган яңгыр шавы эченнән гырылдаган тавыш ишетелә иде. Әнә гырлый-гырлый йоклый… Әйтерсең урманда утын кисеп хәле беткән, әйтерсең күңелендә тамчы да кер-тап юк. Аның урынында икенче берәү булса, керфек тә йоммыйча, тәрәзә төбендә утырыр, эзләмиләрме, куа килмиләрме дип, яфрак селкеткәнгә дә колак шомрайтыр иде. Һич югы, хатыныннан шикләнер иде. Ә нигә шикләнмәскә ди! Менә хәзер Җәмилә тота да Җәббарларга йөгерә. Әйе, тота да… Хет җир белән күк бергә тоташып яңгыр койсын, тоз түгел, эремәс. Өеңә шундый аяклы каза керсә, таш яуса да чыгып чабарсың.

Җәмилә, каударланып, идәнгә басты.

– Кая барасың? – диде шул чакта гырлаудан шып туктаган ир һәм, баш түбәсе белән генә күтәреп, идән капкачын өскә чөйде.

Хатын лып итеп караватка утырды.

– Мине җәвит итәргә маташасыңмы? – дип үкерде карачкы. – Минеме? Ахмак! Син үзең дә буялдың бит инде. Ник ишек ачтың, ә? Идрис икәнемне таныдың бит, танып ишек ачтың, ватып кермәдем синең тәрәзәңне. Моның өчен, качкынны куеныңа салган өчен, сиңа срок тиеш икәнен аңлыйсыңмы хет, аңгыра?! Мине яшергән өчен кочаклап үпмәсләр, бел!

«Куркытма», – дияргә уйлады хатын, әз генә гайрәт чәчәргә теләде, ләкин тагын эчтән калтырау бизгәге бәреп чыгып, бөтен әгъзаларын таркатып ташлагандай итте.

– Ят! – дип боерды Идрис. – Ят, диләр! Иту сине дә яныма сөйрәп төшерәм.

Хатын карусыз гына өстенә юрганын ябынгач, ир, тынычланып, идән астына чумды.

«Менә бардым, – диде Җәмилә, үзалдына көлемсерәп. – Гомер шулай үтә инде, уйлаган уем белән эшләнәсе эшем һичбер вакыт тәңгәл килмәде. Килмәде, килмәде… Башларыңны дәрьяларга салып агызасыңмыни, и Ходаем! Бу газаплар үзеннән үк башланды бугай. Үзеннән, әйе, үзенең җебеклегеннән, мескенлегеннән, кистереп әйтә белмәвеннән. Югыйсә Идрис озата килгән беренче кичтә үк күңеленә беркеткән иде: авылда яманаты чыккан бу егетне бүтән якын җибәрмәскә кирәк. Аны Әсмабикә белән чуала диләр. Холкы да ямандыр, Фәхретдин нәселе бит. Алар кызу канлы, каты куллы бәндәләр.

Кумады шул Җәмилә. Хәзер искә төшерүе дә авыр: курыкты. Кыз килеш утырып калудан курыкты. Кыз гомере, йомгак төсле, алга тәгәри, яшь һаман бара да бара, тиздән егерме биш тула иде. Иреннән аерылган хатыннар, ичмасам, гайбәтчеләр теленнән кыйналып-сугылып булса да көн күрә, сөю тәме татый. Җаны теләгән ир аларның тәрәзәсен чиертә. Ә муртайган карт кыз кемгә хаҗәт? Бит аның йортын егет-җилән биш чакрымнан урап уза! Япа-ялгыз яшәп, наз-сөюләрсез картаю Җәмиләнең котын очырды һәм ул, ишеттергән сүзләргә дә, «сабыр ит, үз тиңең табылыр» дип үгетләүләргә дә карамыйча, бәхетсез башын Идрисләр йортына илтеп тыкты.

Туйлар узып атна-ун көн үткәч, фермадан котырынып кайткан яшь ир Җәмиләне бер сәбәпсезгә тукмап ташлады. Акылга сай бөкре каенсеңел аралап алып келәткә өстерәп кергәндә, ул һуштан язган иде. Бөкре, битенә су бөркеп, аның күзен ачтырды.

– Шундый ул, апаем, тилергән. Элек, сиңа хәтле, мине бәргәләп ачуын баса иде. Һә-һә-һә, мин котылдым, әл-лә-ләү, – дип, кулын чәбәкли-чәбәкли кеткелдәде каенсеңел.

«Булмый, – диде ул чакта Җәмилә. – Тормыш болай җәбер-әрнүдән башлангач булмый. Бүген үк аерылып китәм. Кеше дөрес сөйләгән: Фәхретдин нәселе рәхәт күрсәтми икән».

– Шундый ул, – дип, һаман авыз ерды бөкре. – Кулына ни эләксә, шуның белән каезлый. Тишек чиләк белән дә кыйнады мине, дилбегә белән дә, идән чүпрәге белән дә. Нәзек талчыбыгы белән сыздырса, бә-әк авырта. Кара, андай-мондай йортта чыбык-таяк күрсәң, ерак ыргыт. Шундай ул безнең абый Идрис. Син, ачык авыз апа, ник аның күзенә чалындың соң? Икенчеләй бәбәге акайганын күрсәң качып тор. Котырса, бәбәге акая бит аның. Үзенең кем икәнен белми әле ул, миңа «сай савыт» дип акыра. Сиңа да кушамат табар, көт берчак, мачтыр безнең абый кушамат-пошаматка, бә-әк мачтыр.

«Сай савыт» көянтә-чиләген асып суга киткән арада, Җәмилә чемоданга әйберләрен тутырды. Ләкин капканың бер як тоткасыннан ул тартканда, икенче ягыннан сусыз чиләкләрен шылтыратып кайткан бөкре эләктергән иде.

– Уф, ачык авыз апа (күр, кушаматны үзе үк кушты!), сулышым тынга капты, бик каты чаптым, – диде каенсеңел һәм Җәмиләнең чемоданы өстенә килеп тә утырды. – Чишмә юлында юан Әсмабикәне күрдем. Юан-юан да, малай, иелсә, кендеге чишмәгә тия. Шул сорашты. Нәмәстә ди, абыең җиңгәңне яратамы, дипме-дип сорашты. Сукмыймы, дипме-дип әйтә. Сукмый, дим, ярата, дим, ышанды тәки. Син тоттырма ялганны, яме? Әсмабикәне күрсәң, безнең Зәмзәмия гел дөресен сөйли, диярсең.

Көнләшүдән кызарган-бүртенгән Җәмилә чемоданын кире бушатты. Әсма һаман өметен өзми, бәбкә сагалаган тилгән кебек, аның бәхете өстендә бөтерелә икән! Чыгып кит әле шунда, икенче көнне үк, күзен тондырып, Идрис йортына киләчәк. Киләчәк, киләчәк!

Кичен дуамал ир басылган иде. Хатынының яшьле күзләренә карамыйча гына:

– Фәхретдин малайларының холык-фигылен белеп-ишетеп чыктың, тырнак белән чиерткәнгә дә авыз турсайтма, – диде. – Егет вакытта ачу ташын су сибеп чыжлатмыйсың инде аны, өйләнгәч хәлләр үзгәрә, ир ничек көйләтсә дә түзәсең, җанкай, – диде.

Һәм шуның белән әйтеп тә бетерде. Хәзер инде бөкре каенсеңел киңәшен истә тотарга гына кала иде.