Читать книгу Sprawa Reinefartha - Philipp Marti - Страница 7

Podejście biograficzne narzuca w zasadzie podział chronologiczny. Pierwsza część pracy obejmuje życie Reinefartha do 1945 roku, w tym lata pokoju spędzone głównie w rejonie Chociebuża (Cottbus) i Jeny. Pierwszy rozdział tej części jest poświęcony politycznej socjalizacji Reinefartha w środowisku volkistowsko-akademickim, przyczynom jego powściągliwego zaangażowania w ruchu narodowosocjalistycznym w latach trzydziestych i rozważaniom nad płynącymi stąd wnioskami w powiązaniu z próbą scharakteryzowania korpusu dowódczego SS na podstawie kryteriów pokoleniowych. Wojna pośrednio sprawiła, że więź z nazistowskim państwem znalazła odbicie także w pracy zawodowej Reinefartha, który dzięki dawnym stosunkom z awansowanym tymczasem na szefa policji porządkowej‹23› Kurtem Daluegem‹24› otrzymał stanowisko generalnego inspektora administracji Czech i Moraw w Urzędzie Zastępcy Protektora Rzeszy. Utrata władzy przez Daluegego nie zaszkodziła karierze Reinefartha, został bowiem mianowany Wyższym Dowódcą SS i Policji (Höherer SS- und Polizeiführer – HSSPF)‹25› w Kraju Warty (Reichsgau Wartheland). Podobnie jak w okresie jego pracy w Protektoracie, tak i tutaj głównym przedmiotem badań są możliwości kształtowania i granice działania, wyznaczone z jednej strony przez urząd z formalnego punktu widzenia wysoki, a z drugiej przez wieloletnie struktury personalne zastane na miejscu. Kraj Warty odgrywał ważną rolę w narodowosocjalistycznej polityce narodowościowej, toteż uwaga skupia się tutaj na odpowiedzialności Reinefartha za jej realizowanie. Drugi rozdział pierwszej części przedstawia go jako dowódcę wojskowego, któremu powierzono – choć nie miał po temu fachowych kwalifikacji – stłumienie Powstania Warszawskiego, później sformowanie korpusu SS i wreszcie w ostatnich tygodniach wojny dowództwo twierdzy Kostrzyn‹26›. Działania operacyjne Reinefartha interesują nas tu raczej na marginesie. W centrum uwagi znajduje się pytanie, jak wykonywał swoje zadania pozostające zawsze w ścisłym związku z wpływem wywieranym przez Himmlera, ukierunkowane na bezlitosne, a w wypadku Warszawy jednoznacznie zbrodnicze prowadzenie wojny, a także jaką miał swobodę w tym zakresie i w jaki sposób być może z niej korzystał.

Część druga, złożona z trzech rozdziałów, obejmuje okres do pierwszej wielkiej kontrowersji, wybuchłej wokół politycznej kariery Reinefartha i na początku 1959 roku przejściowo ucichłej, i na niej się zamyka. Przedstawia więc kolejne etapy życia Reinefartha, od kilkuletniej niewoli i internowania, poprzez gładką integrację z powojenną społecznością Syltu aż po znaczącą karierę polityczną. Omawia okoliczności, jakie w kontekście zimnej wojny stały się bezpośrednią przyczyną przetrzymywania Reinefartha w areszcie amerykańskim, co pozwoliło mu uratować głowę, oraz dyskursy apologiczne i mechanizmy integracyjne‹27›, dzięki którym mógł zostawić za sobą przeszłość i rozpocząć od nowa mieszczańskie życie, nie ponosząc niekorzystnych konsekwencji nazistowskiej kariery. Ze względu na potrzeby zaprezentowania tematu polityczna działalność Reinefartha została streszczona w osobnym rozdziale, mimo że jej nie zaprzestał, gdy jego osoba stała się przedmiotem kontrowersji, i formalnie zakończył dopiero w 1963 roku. Celowe wydaje się poza tym, by pierwszą głośną fazę publicznej i prawniczej debaty, bez wątpienia wyznaczającą już punkt wyjścia do dłuższego okresu „przepracowywania”, włączyć do tej części jako jej ostatni rozdział, można bowiem na tym przykładzie wykazać, że irytacja towarzysząca kwestionowaniu podwójnej kariery Reinefartha była wprawdzie duża, a w mediach ponadregionalnych i ze strony szlezwicko-holsztyńskiej SPD przerodziła się nawet w otwartą i zasadniczą krytykę, ale zwarty w sumie front obrony na wszystkich innych płaszczyznach pozwolił mu na razie zachować pozycję publiczną i poparcie większości.

Punkt ciężkości trzeciej części tego studium spoczywa na rozpoczętym w 1961 roku pogłębionym prawniczym dociekaniu odpowiedzialności Reinefartha za zbrodnie popełnione w czasie Powstania Warszawskiego. Procesy prawnopolityczne i społeczne‹28›, toczące się od czasu pierwszej konfrontacji opinii publicznej i prawników z jego casusem, doprowadziły do erozji przeważających do tamtej pory dyskursów obrony i sprawiły, że jego pozycja stała się krytyczna. Nowe naukowe ustalenia, potwierdzające zarzut winy wobec Reinefartha, przesądziły o tym, że jego polityczna kariera faktycznie się skończyła, a prokuratura we Flensburgu‹29› wznowiła dochodzenie. Procesy te są analizowane w pierwszym rozdziale tej części. W dwóch następnych uwaga skupia się na aktorach szlezwicko-holsztyńskiej sceny wymiaru sprawiedliwości, przy czym w jednym praca dochodzeniowa jest badana w ujęciu procesualnym, w drugim natomiast niejako strukturalnie. O ile najpierw pojawia się więc pytanie, jakie czynniki prawno-polityczne, naukowo-historyczne, a także międzyludzkie miały wpływ na przebieg dochodzenia, o tyle później, po uwzględnieniu formalnoprawnych warunków ramowych, rozważania dotyczą przede wszystkim sposobów myślenia i argumentowania zaangażowanych w tę sprawę prawników, ofiar, świadków i sprawców. Szczególne znaczenie ma pod tym względem także zbadanie siły oddziaływania przywoływanych implicite i explicite obrazów historii, zwłaszcza jeśli chodzi o przyporządkowanie popełnionych zbrodni różnym oddziałom Wehrmachtu, policji i tak zwanym jednostkom specjalnym. Wreszcie należy poddać szczegółowej analizie czynniki, które ostatecznie doprowadziły do zaniechania ścigania Reinefartha. W krótkim epilogu, omawiającym między innymi starania Reinefartha o ponowne dopuszczenie do wykonywania zawodu notariusza, zostanie przedstawiona daremna walka osoby publicznej, wprawdzie uniewinnionej, ale wycofanej na boczny tor, o zwierzchność interpretacyjną w odniesieniu do własnej przeszłości, walka, która za sprawą politycznego uwrażliwienia – nie na ostatnim miejscu uwarunkowanego zmienionym rozumieniem historii – szlezwicko-holsztyńskiego organu wymiaru sprawiedliwości skończy się porażką.