Читать книгу Гомер биштәре / Котомка жизни - Роберт Әхмәтҗанов - Страница 92

Мәңгелек тә өмет итмим, туган туфрак,

Шуны гына сорыйм бары бу җырда:

Соңгы йортым, моңлы йортым түбәсенә

Җылы яңгыр булып кына шыбырда!

Җил белән килә ерактан

туган йортның төтене…

Пышылдый гүя колакка

туган туфракның өне.

«Кайт илеңә, Иделеңә!..

Идел-йортта әниең елый,

күктән сине сорый…

Калдырма, ди, җиде ятка,

кайт син гәүдәм йөргән чакта.

(Шәүләм мәңге йөрер…)

Хәрәм булыр имезгәнем,

ата-баба нигезләре

тарта туган якка!..

Сөякләре адашканнар

язмышына син ялгыш

юлыга күрмә! Андыйларга

охшамаган идең, бала…

Әй син, байгыш, байгыш…»

Җилдә кем ул ыңгыраша?..

(Ят җирләрнең бер төне!)

Офыкларда болыт микән?..

Идел-йортның төтене!..

Иртә язда,

тәрәзә каршында

теләк тели ялгыз ана:

илләр имин булсын,

күз яктыларыннан

     аермасын

(күз инде тышта кала!)

бу иртә язда.

Чыпчык инде кар чукый,

каз инде салам йолкый,

тамчы бер көйне тукый

бу иртә язда.

Тәрәзә каршында

теләк тели ялгыз ана:

тигезлек булсын җирдә,

так булмасын бәхетләр,

кояш сүрән булмасын,

болыт кысыр булмасын,

иркен иссен җилләр!

Бу иртәдә

тусын арыслан ирләр –

Гадел холык керсен

     гадәткә.

Имин булсын илләр.

Туры килсен иде бу

     теләкләр

«амин» дигән сәгатькә!

Озак әле үсәргә!

Ишек яңагында киртләр –

Яңаларын үлчәргә.

Озак килә хатлары…

Сагындырып төшкә керә

Инде сабый чаклары!..

Хәбәр килми оныктан.

Матчасында бишеге калган.

Туган өен оныткан…

Җылың тора бишектә.

Әниеңнең соңгы җәе –

Бер кайтып кил ничек тә!

Кичекмә син, кичекмә!

Күпмегә үстең, балакай, –

Киртләр көтә ишектә.

– Түр тәрәздә – кына гөлем,

сулында – исле яран…

Туган өйгә озакладың,

кайларда йөрдең, балам?..

– Кошлар җилгә каршы оча,

балык – агымга каршы.

Кешеләр тормыш эченнән

бара давылга каршы.

Туган йортка озаклавым

булгандыр, бәлки, хатам…

Әнкәй, мин синең утыңа

давыллар ерып кайтам!..

Май тууга җирдә,

койма буенда меңьяфрак үләннәре

шаулап яфрак ярды!

Бу язның беренче үләннәрен кочып,

сабый утыра

тузганакның сары утлары арасында.

Үзем белгән иң беренче язым

нәкъ шулай башланды.

Калды майның якты йөзе

күзләрем карасында.

Иң беренче булып

сары күбәләк күрдем мин ул язда.

Сагышларым күп булыр дип юрамадым.

Юрамадым

көнем аязга!

Яшел чәчәк атты таллар.

Кояш менеп китте биек…

Җилфердәп очты күбәләк,

җилфердәп очты,

кояшка тиеп-тиеп!

Безнең сагыну шундый:

ашкынабыз җир үзәге булган төбәккә,

йөрәгебез

болытларга тигәләп!

Ә түбәндә

таулар, урманнар артына

чакрымнар аша

җилне җиңеп, җилфер-җилфер килеп

кайта

бер күбәләк!

Кайта! Болытлар арасыннан,

давыл сукмагыннан,

каршысына урманнардан

сибелә сары яфрак, –

сары күбәләкләр күч-күч

ятып кала кырда.

Ә бу кайта! –

җанлы сары яфрак төсле

җил-җил килеп,

калтырап!

Колакларда саубуллашу җыры.

Әллә инде кыска җәен эзләп,

ашыккан кешедәй, очына-талпына

кайта!

Җәйге болыннарның җаны –

Җәяүле Күбәләк.

Күбәләкнең сыны калган ташта,

таш сурәттә – яшәү сулышы!

Ничек калган чор төбендә, аста, –

гөлгә түгел, ташка елышып?

Чәчәк төсле бизәп тордың микән

бер сылуның назлы толымын?

Кайсы язның күбәләге идең,

якты җаны кайсы болынның?

Абагалар кала ташка иңеп –

мәгънәседер яшәү юлының…

Күбәләгем! Ничек таш куенына

биргән икән сине болының?!

Казыдык та төштек үткән чорга, –

тау астыннан алдык ак ташны.

Кемдер аңа чокып нидер язган,

җил ярдәмгә килде: «Хат башы…»

Җил укыды, телен аңлады җил

бөек сәфәр чыккан кешенең.

«Яз каршы!» – дип язган чокып ташка,

тик куймаган үзенең исемен.

Җилләр шаулап торган сахрада,

кылганнар да качкан буш чүлдә

ак таш төсле ята баш сөяге,

күләгәләп комны эсседән…

Эзләре юк.

Кем булган ул? Килеп соңгы урынын

тапкан сары сахра эчендә…

Элек чиксез офыкка төбәлгән,

бу бушлыктан чыгар әмәл эзләгән

күзләренең кара суы

комнарга беткән сеңеп…

Һаман шулай офыкка багып калган

күзләрнең буш оялары,

мәңгелектән ярдәм сораган кебек!

Хәзер инде тарихчылар әйтсеннәр:

булырга тиеш, дип, бу юлчы Фәссәннән…

Археологлар әйтсеннәр: сәмум җиле искәндә

егылгандыр бу адәм…

Багучылар әйтсеннәр: булгандыр изге җаннан, –

еллар үткән, комнар күчкән, әмма

җәсәден, дип, комнар күмә алмаган:

күзсез башым булса да җир өстендә ятсын, дип

ялваргандыр Алладан!

Социологлар әйтсеннәр: ташлаган, дип, юлдашларын,

идеалист! – дип,

үзе генә омтылган, дип, кыйбласына!

Андыйлар гел ялгызлыкта

югалта башларын!

Сәнгать әһелләре әйтсен:

бу кеше, дип, тапкан үз ролен,

кабатламаган бүтәннәр юлын!

Язмыш сәхнәсендә, соңгы сәгатьтә

ышангандыр, диеп, олуг сәнгатькә:

ялгыз Гамлет бөек монолог сөйләгән

кулга тотып, олылап баш сөяген!

Оптимистлар әйтсеннәр, ниһаять:

яшәргә, дип, теләге булган көчле –

шуңа да бит комнар диңгезеннән

өстә калган кеше!

Сары ком дәрьясын җиңеп, җигеп бөтен көчен,

омтылгандыр фикер тулы бу баш,

миен кайнатса да кояш,

кешелеккә табигатьнең

серен ачар өчен!

Чүл-яланда япа-ялгыз калганда да,

хыялында

эзләгәндер үз Мәккәсен…

Шагыйрь әйтсен (охшаш аның язмышына):

үз йолдызын эзләгәндер, булган харап…

Уйлый шагыйрь: буш «чүлмәк»кә карап

инде ни әйтәсең?

Фаҗиганең асылы андамыни –

шагыйрь өчен зур фаҗига үлүдәме,

         комнар күмүдәме?

Гаҗәпләнермени тарих аның җансыз гәүдәсенә,

бер сөям җирне чүлләр кояшыннан каплап торган

баш сөяге күләгәсенә?

Фаҗига, бөек фаҗига менә шунда:

бөек максат белән чыгып озын юлга,

күзләре дымы кипкәнче карап үз офыгыңа –

тормыш мәгънәсенә,

ком таулары, вакыт сахралары аша кичеп

барып җиталмаган Юлчы

үз кәгъбәсенә!

Чал платан төбендә дә – кояш.

Искә төшә

иген кырлары,

иртәнге җырлар,

яшел таулардагы җил,

ак карлар!

Су кебек шаулап ага җил

яфрак арасыннан,

яфраклары – яшел карлыгачлар.

Ишетелә сыман тормыш агышы,

алтын башаклар шавы,

җигүле атлар…

Шау кояшта утыра агачлар.

Чал платан төбендә дә – көз.

Утыра шунда бер карт – нәкъ Мәрҗани!

Биредә гүя гыйлем мәгарәсе…

Чал платан – манма кояш!

Җиһан каршысында

алтын таҗын киеп шаулап тора,

һәр яфрагы –

гомер шәҗәрәсе!

Чал платан төбендә дә – җил!..

Чал платан төбендә дә – туфрак.

Чал платан төбендә дә – Ил!

Бу оядан очты кошлар. Таралды йорт.

Тик мәңгелек туфрак аның нигезендә.

Сугар сәгать. Кара туфрак, синең кебек

мәңгелеккә әйләнермен үзем дә…

Мәңгелек тә өмет итмим, туган туфрак,

шуны гына сорыйм бары бу җырда:

соңгы йортым, моңлы йортым түбәсенә

җылы яңгыр булып кына шыбырда!

– Нигә уйчан? – диләр. –

Тыңлыйм

Гомер шаулап акканын.

Хәтер елгаларын кичеп,

хатирәләр кайтканын;

баш очында Кояш җырын,

моңын бөек Заманның;

бик тирәндә – Вөҗдан тавышын,

намус сулкылдаганын;

бүгенгедән киләчәккә

очып барган хатларның

сәләмнәрен…

Җилпенешен

мәңгелек канатларның…

– Нигә уйчан? – диләр. –

Тыңлыйм

Вакыт шаулап акканын.

Таң алдыннан тәрәзәмдә

тупылның таныш шавы:

имин икән җилләр, кошлар,

ерак йолдызлар бары!..

Таң алдыннан өй түрендә

бер торып шаулап ала:

әйтерсең яфраклар аша

гомерләр шаулап ага…

Җил исеп куя да кинәт

таң киләсе яклардан,

өй түремдә хәтер ява,

моң түгелә

яфраклардан.

Моң түгелә яфраклардан…

Әйләнде безнең гаиләгә,

башыннан кичте бар да…

сыенды безнең кыекка

күкрәүле яңгырларда…

Тәрәзәдән карап торды

туган йортның миченә;

мөнәҗәт әйтеп керде ул

төнге җилләр эченә…

Тора ул, шаулап тора ул

елларда,

еракларда…

Туган өйнең тәрәзеннән

ут төшкән яфракларга!..

Калды яшең боҗраларда,

түземлегең – давылларда,

сурәтең калды яшеннәрдә,

истәлегең – елларда;

сулышың калды яңгырларда,

шавың калды җилләрдә,

яшьлегең – тамырларда.

Без, тупылым, бергә!

Йолдыз яңгырлары астында

кичеп чиксез еллар дәрьясын,

кешеләр һәм тупыллар барысы

яланаяк, яланбаш,

һәрчак

баралар җилгә каршы,

күк утлары,

     зилзиләләр уты аша,

кулга-кул тотынышып,

кушылып зур төркемгә

баралар…

Гомерләр һәм туфрак иркендә.

Нинди сагыш сары яланнарда –

дөнья яралганнан

килгән сагышлармы әллә җирдә

бу төшкә җыйналган?

Нинди кошлар сөйләшәләр анда

яшел туйралыкта?

Җитмәде лә вакыт, җыры аша,

исемен аерырлык та!

Гүли урман, күксел усаклыклар

ерак хыял сыман…

Шаулап үтте җәем, моңнар төяп,

яшел олау сыман!

Көзге җилләр, урманнарны сыгып,

кая юнәләсез?

Юлларымда – болыт тауларының

җиңел күләгәсе…

Кырлар буйлап оча «эт кояшы» –

соңгы балкыш кына…

Артымнан нидер кычкырды –

бары бер кош кына.

Күк арбасы узды болытлардан,

койды яңгыр – кырлар канәгать!

Ал дугасы гына эленеп калды,

узган яңгырлардан – салават!

Күкрәде җан офыкларга тулып,

җир сөтләре менде каләмгә!

Йөрәгемне дер селкетеп узган

якты күкрәүләргә – салават!

Күкрәдек бер, ташып чыктык ярдан,

яшьлек дәрте бер дә галәмәт!

Моң калдырып ярларына кайткан

тонык елгаларга – салават!

Җир гүзәле, бергә гомерлеккә

антлар эчкән идек мең кабат!

Күксел төтен булып җилгә очкан

антларыңа, сылу, – салават!

Тапмагандыр әле туганнарны:

ярты юлда – олы әманәт…

Әманәткә ясап мең хыянәт,

киткән дусларга да – салават!

Көн күзендә калсын якты өмет,

янсын гомер! Намус сәламәт!

Ак болыттай, баштан сыйпап кына

үткән гомерләргә – салават!

Кайда соң сез, ерак еллар,

саф болыннар кизләве?

Һич уйда юк даннар, чиннар

һәм… чебеннәр безләве!..

Күңел тоташ актан, пакьтән;

тигез рухым бизмәне.

Калтырамый һәрбер «аһ!»тан,

җете – дөнья бизәге!

Шат җырларны ак нурларга

дисбе итеп тезгәнем!..

Айларда, әллә кайларда

йөри заман арбасы!

Бу чик түгел, яңа ярга

яңа юллар ярасы…

Яңгырап барсын чор түренә

кешенең хөр авазы.

Аңа бит җирне үзгәртеп

барасы да барасы!

Әле ярый кешегә җирдә

кеше булып каласы!

…Шыгырдап, сайрап, дыңгырдап

бара Тормыш арбасы!

Агач гомерен билгелиләр боҗралардан,

атның яшен билгелиләр карап тешенә,

балыкныкын – тәңкәдәге сыры белән,

кеше гомерен – җырлый торган җыры белән,

салган эзе, юлы белән.

Бәялиләр карап эшенә!..

Көннәрнең – көннәрдә,

     гөлләрнең – гөлләрдә,

         җилләрнең – җилләрдә

             кабатлануы!

Хисләрнең – хисләрдә, кичләрнең – кичләрдә,

     яшьлекнең – яшьлектә

         кабат януы!

Кояшның – офыкта, яңгырның – болытта,

     минутның – минутта

         кабатлануы!

Күңелнең – күңелдә, язларның – язларда,

     назларның – назларда

         кабатлануы!

Таңнарның – таңнарда, эңгернең – эңгердә,

     гомернең – гомердә

         кабатлануы!

Елларның – елларга, елганың – елгага,

     тармакның – тармакка тармаклануы!

Тормышның – тормышта, сулышның – сулышта

     тумыштан тумышка

         канатлануы!

Көтмәгәндә генә «музтовар»да

таныдым мин синең авазны.

Кама сандугачы, бүгенгедәй

син сайраган идең ул язны!

Сәүдә бара!

Синең пластинкаң

Күпме тираж белән тарала –

сыптыралар гына!

Сатучыга

кул сузылган кая карама!

Безнең менә яфрак чаклы гына

китап чыкса, ул да киштәдә

сатылмыйча ята еллар буе,

киштәләрдә тула дистәгә.

Якташым дип, бер мактаныр идем,

исемең дә юк бит, ичмасам.

Йолдыз булдың инде!

Ярар иде

безнең якны ташлап очмасаң!

Пластинка:

урман эстрадасы.

Ә син – соло.

Сайрый-сайрый дискы әйләнә.

Исә гүя җылы урман җиле,

хорга кушыла кәккүк:

– Әл-ләлә!

Тыныч чакта бу ни!

Сайрый идең

үч иткәндәй сугыш утына.

О, өздергән чакларың бар иде

туплар ак-ком-па-нементына!

Төн белән таң бергә кушылганда,

үләннәрдә чыклар янганда,

сугыш уты өткән урманнарда

концерт бирдең зәңгәр аланда.

Концерт бирдең бер түләүсез-нисез,

синең җырың яуны җиңеште.

Сандугачым, моңа бер уйласаң,

бездән сиңа орден тиешле!

Җыр буенча ярыш уздырылса

Җир шарында барлык кошларга,

булыр иде сиңа Гран-при

кошларара конкурсларда!

Салоннарны, җаным, сөймисең син,

яшәгәнче анда калтырап,

оч иректә!

Сезнең урман белән

гомерлеккә бугай контракт.

Урмандагы чыгышыңны тыңлыйм,

пластинка сайрый кибеттә…

Иҗатыңда шул син

кустарь түгел,

сайрау рәхәт

сезнең кебеккә!

Бу китапның ачтым күпме битен!..

Ничә бит бар тагын – әйтү читен.

Тик әлегә ачкан битләрендә

Ал таң иде офык читләрендә.

Ара-тирә, сөт парлары булып,

Офыклардан карап куйды болыт.

Җылы җилләр исте талгын гына…

Тибрәлдерде җылы агым гына…

Кинәт кенә, җуеп тынычлыкны,

Бер битендә аның сугыш чыкты!

Бер битендә… әйтмим, бигрәк авыр…

Ә шул бите мәңге истә калыр…

Калын булмасын ул, булсын юка,

Буш битләре аның янсын утта.