Читать книгу Tryna du Toit-omnibus 4 - Tryna du Toit - Страница 8

Die reën het weggebly; die een skroeiwarm dag op die ander het gevolg. Die nagte was warm en bedompig en die mense prikkelbaar en kort van humeur. Almal, alles het gewag vir die reën wat nie wou kom nie.

“Ek is jammer jy tref dit so ongelukkig,” sê Paul een oggend vir Ria terwyl hulle van die stoep af kyk na ’n yslike stofwolk wat oor die vlaktes trek. Die kwik het die hoogte ingeskiet en daar was nie ’n wolkie op die horison nie. Mona lê al twee dae met ’n skeelhoofpyn in haar skemerdonker kamer. “Verstaan jy nou waarom ek gesê het jy moet tot Aprilmaand wag?”

“Ek verstaan,” antwoord Ria stil. “Maar ek is nie spyt ek het gekom nie. Nou kan ek saam met julle bly wees wanneer die reën eendag kom. En in die stad kan dit maar net so ondraaglik warm word. Dit voel of ’n mens saam met die teerstrate smelt, asof jy daar tussen die hoë geboue nie asem kan kry nie. Moet jou asseblief nie oor my bekommer nie.”

In die groot huis met sy dik mure en hoë plafonne is ’n mens nie so bewus van die ondraaglike hitte nie, en in die skaduryke tuin, waar die ou bome bokant die huis uittroon, kan ’n mens altyd ’n koel plekkie kry. Ria het gewoonlik vroeg in die oggend of laat in die middag ’n lang ent gaan stap en hoe meer sy van Towerwater gesien het – selfs so bruin en droog – hoe meer het die ou plaas haar bekoor.

Die mense van Towerwater was ’n ander saak. Hulle was vriendelik teenoor haar, maar het haar tog, elkeen op sy eie manier, op ’n afstand gehou. Dit was byna asof hulle bang was dat sy te naby sou kom. Drie mense wat saam in een huis woon, saam en tog apart, elkeen met sy eie hunkerings en eensaamheid.

Sy het dikwels gedink aan wat Katy haar vertel het en gewonder hoeveel van die verhaal waarheid was en hoeveel die versinsel van ’n lewendige verbeelding. Dit was opvallend dat die huismense nooit van Winnie, Paul se oorlede vrou, gepraat het nie en dat daar nêrens in die huis ’n foto van haar te sien was nie.

Ria was besig van die oggend tot die aand. Die dae was te kort vir alles wat sy wou doen. Mense het kom kuier en af en toe het hulle ook gaan kuier. Sy het weer met nuwe geesdrif aan die jeugverhaal begin werk en was gelukkiger as wat sy in ’n lang tyd was. Die probleme waarvan sy weggevlug het, was nog daar, maar sy het hulle voorlopig op die agtergrond geskuif. Die tyd sou wel raad bring. Maar die spanning van die afgelope maande het verdwyn en daar was rus in haar gemoed.

Tot haar teleurstelling was daar in die briewe en ander geskrifte uit oom Pieter se houtkissie min persoonlike gegewens oor groottante Sophia Maria. Sy het begin twyfel of sy genoeg stof bymekaar sou kry vir ’n biografie soos sy oorspronklik beplan het. Onder die briewe was daar twee wat Sophia Maria self geskryf het toe sy in haar veertigerjare was: lewendige, interessante briewe vol spot en humor waarin sy vertel van gebeure op die dorp en in die distrik, van ’n konsert wat sy besig was om te reël en van hoë besoek wat hulle te wagte was.

Die ander briewe, geskryf deur nasate wat in later jare op Donkerfontein gewoon het, was meer gewoon, maar het tog ’n interessante beeld gegee van die lewe in daardie veelbewoë dae van droogtes en veeverlies, van geboorte en siekte en dood, van die ontvangs van ’n nuwe predikant en ’n deftige bruilof, van blink koetse en spoggerige perde.

Die dokumente was net ’n droë relaas van kerklike en politieke gebeure, maar terwyl sy dit lees, het ’n ander idee in Ria se kop begin vorm aanneem.

Ek gaan tog ’n boek oor Sophia Maria skryf, het sy besluit, nie ’n biografie nie, maar ’n roman geteken teen die agtergrond van Donkerfontein se wording en groei. En as die boek ’n sukses is, gaan sy ’n tweede en miskien ’n derde een skryf oor die nakomelinge van daardie pioniers, tot by die huidige geslag en die wêreld waarin hulle vandag woon. Dié idee, besef sy skielik, is reeds die dag daar in oom Pieter se studeerkamer gebore.

Later die oggend drink Ria en Paul saam tee in sy studeerkamer. Deur die venster sien sy die rooi stofwolk wat teen die horison lê: vrugbare grond wat deur die westewind verwaai word. Paul volg haar blik en, moontlik om haar gedagtes af te lei, sê hy: “Vertel my ’n bietjie van die stad. Is jy gelukkig daar?”

Dis of sy haar gedagtes van ver af moet terugbring. Dit voel of sy al maande lank uit die stad weg is en dit is nog skaars twee weke. Nadenkend sê sy: “Ek hou van die stad, van die mense wat jy daar ontmoet, van die opvoerings en musiekkonserte. Die lewe is stimulerend en interessant; daar gebeur altyd iets. Dis wonderlik om in die skemeraand op jou balkon hoog in die lug te staan en te sien hoe die stadsliggies om jou begin flikker totdat Johannesburg soos ’n goue sprokiestad aan jou voete lê. Die pas is vinnig; jy moet altyd hardloop om by te bly.”

“En jy hou daarvan?”

Sy glimlag en haal haar skouers op. “Dis my lewe.”

Op ’n ander toon vra hy: “Hoe gaan dit deesdae met Sophia Maria? Het die kissie toe enige verdere inligting oor haar opgelewer?”

“Ongelukkig nie. Ek is bevrees daar is nie genoeg gegewens vir ’n biografie soos ek oorspronklik beplan het nie. Maar ek het ’n ander idee gekry.”

“Mag ek vra wat dit is? Of is dit ’n geheim?”

Sy vertel hom van haar nuwe plan en hy luister met belangstelling. “Ek dink dis ’n blink gedagte,” sê hy. “Wanneer begin jy?”

Sy glimlag. “Wel, eintlik het ek reeds begin. Ek het die idee … Nou kom nog net die navorsing en die skryf.”

“Ek hoop jy gaan die boek hier op Towerwater skryf.”

Sy kyk verbaas na hom. Hy lyk doodernstig.

“Ek dink nie jy besef wat jy sê nie. Dit sal my ten minste ’n jaar, moontlik langer, kos om die nodige gegewens in die hande te kry en die boek te skryf. As dit goed gaan, word dit dalk nog twee, selfs drie boeke.”

Sy vertel hom van haar gesprek met oom Pieter en sy vrees dat jong mense vandag nie genoeg waarde heg aan hulle erfenis waarvoor hulle voorvaders so hard geveg het nie. Dat hulle, omdat hulle soveel makliker grootgeword het, nie opgewasse is vir die eise wat die lewe nog aan hulle gaan stel nie.

“En jy? Glo jy dit ook, Ria?”

“Nee, ek glo dit nie. Ek het vir hom gesê elke geslag het sy helde en lafaards – jy kan nie ’n hele geslag veroordeel omdat daar ’n paar individue is wat afdwaal nie. Dit was hulle onblusbare gees wat ons voorouers na hierdie land gebring het en die Voortrekkers met hulle ossewaens die onbekende laat intrek het. Daardie gees is in ons ook, en ons sal dieselfde deursettingsvermoë aan die dag lê as dit nodig is.” Sy aarsel ’n oomblik, dan sê sy sag: “Ek raak seker nou dramaties, maar dis wat ek graag met my boek wil sê.”

Hy kyk belangstellend na haar. “Die eerste boek sal seker die maklikste wees. Avontuur, oorloë, heldedade, hartstog, ’n wilde land wat getem moet word, ’n nimmereindigende stryd om te bestaan … dit is lekker stof vir ’n roman.”

“En tant Sophia Maria – sy moet ook in die boek kom.”

Hy glimlag. “Natuurlik. Wel, Ria, ek hoop dit werk uit soos wat jy beplan. As jy jou idees op papier kan sit, sal dit wonderlike boeke wees.”

“Ek kan maar net probeer.”

Hy bly ’n rukkie stil, dan sê hy: “Mag ek jou ’n baie persoonlike vraag vra? Jy sê dit sal jou minstens ’n jaar of langer neem om die nodige inligting bymekaar te kry en die eerste boek te skryf. Dan duur dit nog maande voor dit gepubliseer word en jy betaal word. Waarvan lewe jy in die tussentyd?”

Sy glimlag. “Dis ’n goeie vraag. Jy bedoel natuurlik, waarvan lewe ek as ek in die stad is, ver van my gasvrye familie? Ek het vroeër skoolgehou, maar daar het toe maar min tyd vir skryf oorgebly. Nou skryf ek voltyds – kortverhale, vervolgverhale, sketse en verhale vir die radio, met so een maal per jaar ’n liefdesroman of ’n jeugverhaal. Ek het ook ’n klompie leerlinge vir wie ek Afrikaans probeer leer, en so hou ek kop bo water. Intussen droom ek van die meesterstuk wat ek eendag gaan skryf – ’n boek wat in baie tale vertaal word en miskien selfs verfilm word.”

“Miskien sal die boek waarvan jy nou droom daardie boek wees. Ek hoop so.”

“Dankie, Paul.” Meer ernstig sê sy: “Paul … ek … daar is iets wat ek graag met jou wil bespreek. Ek sal sommer reguit met jou praat. Dit sal my seker nog ’n hele ruk vat om die inligting vir my boek bymekaar te maak – ek wil nog in die biblioteek en die kerkargief gaan navorsing doen en ek wil graag nog ’n rukkie hier rondkuier sodat ek die regte atmosfeer vir die verhaal kan kry …”

Hy kyk na haar, maar sê niks nie. Aarselend vervolg sy: “Ek waardeer julle gasvryheid en ek bly heerlik hier op Towerwater, maar ek wil nie ’n oorlas wees nie. Aunt Mildred het my genooi om op The Gables te kom kuier net so lank soos wat ek wil …” Die woorde steek in haar keel vas: het sy hom nou te na gekom? Paul lyk skielik so koud en onvriendelik.

Hy staan op en stap venster toe. Met sy rug na haar gekeer sê hy: “Wanneer wil jy gaan?”

Sy kyk verslae na hom. Hoe moet sy nou die man verstaan? “Ek het nog niks besluit nie. Ek bespreek maar net die saak met jou. Wat makeer, Paul? Waarom is jy nou vir my kwaad?”

Hy draai om na haar toe. “Ek is nie vir jou kwaad nie. Dit staan jou vry om na Aunt Mildred of enigiemand anders toe te gaan net wanneer jy wil. Ek het gedink jy sal dit nie lank hier op Towerwater uithou nie.”

“Wat bedoel jy nou?” vra sy vinnig, ontsteld.

“Wie is nou kwaad?” vra hy, en sy sien die glinstering in sy oë. “Ek bedoel maar net dis stil hier op die plaas; daar is nie veel afleiding nie. Ek besef ons is maar treurige geselskap vir ’n mooi, lewenslustige meisie wat gewoond is aan die stad met al sy vermaak.”

Sy is stil terwyl sy soek na die regte woorde. Ná ’n rukkie sê sy: “Ek het jou gesê ek hou van die stad. Maar ’n mens kan daar ook eensaam wees, nog meer as op die plaas. Dit hang van jouself af. Jy dra jou geluk binne-in jouself – dit is nie van ’n plek afhanklik nie. Ek bly lekker hier op Towerwater. Ek skryf weer en daar in die stad het ek begin dink die fonteintjie het opgedroog. En vandat ek hier gekom het, was ek nog nie een dag verveeld nie. Inteendeel, elke dag is te kort vir al die dinge wat ek wil doen.”

Sy kyk reguit na hom en sê: “As ek kon kies, sou ek liewer hier op Towerwater wou bly. Ek wil hier wees as die reën kom; ek wil die bruid se sluier met my eie oë sien. Maar ek wil nie ’n oorlas wees nie en ek het gedink as ek my kuiertyd onder die familie verdeel, sal dit vir julle makliker wees.”

Sy blik is ondersoekend. Amper kortaf sê hy: “As jy so oor die saak voel, bly dan hier op Towerwater. Ons het jou nodig.”

Hulle hoor ’n motor buite aankom en hy draai om om te sien wie dit is. Verras kyk sy na hom en haar hart klop ’n bietjie vinniger as gewoonlik. “Ons het jou nodig.” Wat sou hy daarmee bedoel?

Die motor hou voor die deur stil en Tillie du Plessis klim uit. Sy het ’n netjiese, geblomde rok aan en kom blykbaar net van die dorp af. Paul gaan uit om haar te groet.

Is Tillie verlief op Paul? wonder Ria terwyl sy hulle ongemerk deur die studeerkamervenster dophou. Sy bel hom dikwels om raad te vra en hy is altyd gereed om haar te help. Is hulle net goeie bure of hou Paul meer van die jong weduwee as wat hy miskien self vermoed?

Hulle kom reguit studeerkamer toe.

“Tillie het vir ons pos gebring,” sê Paul terwyl Ria vir Tillie groet. Hy kyk die pos vinnig deur en gee vir Ria ’n hand vol briewe. “Almal vir jou.”

Sy neem die briewe gretig en kyk vlugtig na hulle. Daar is ’n brief van haar broer Danie, een van haar pa, een van die uitgewers en – met ’n tinteling van opwinding herken sy die handskrif – een van Bill. Sy sit hulle eenkant op die lessenaar neer.

“Ek sal vir Emily gaan sê jy is hier, Tillie. Hoe lyk dit met ’n bietjie tee?”

“Dankie, dit sal lekker wees.”

Ria neem die vuil koppies kombuis toe. Emily is besig om vrugteslaai vir middagete te maak en Ria sit self die koppies reg en maak vars tee. Toe sy terugkom in die studeerkamer, is Paul en sy buurvrou verdiep in ’n gesprek oor ’n siek melkkoei. Ria skink die tee en gaan stil eenkant sit. Sy luister graag wanneer die boere gesels, en sy luister met dubbele belangstelling wanneer Paul en sy buurvrou gesels – al gaan die gesprek oor ’n siek koei.

Emily kom later in en Ria glip weg kamer toe om haar briewe te lees. Die brief van die uitgewer, geteken deur Bill, is net om te sê dat die proewe van Die Blom van die Berge op pad is. Haar pa se brief is vol stywe gemeentenuus, maar in die laaste paragraaf wens hy haar voorspoed toe met haar boek. Sy het Danie se brief twee maal gelees, dit was so warm en onderhoudend geskryf. Vir die eerste keer vandat sy op Towerwater gekom het, is sy bewus van ’n tikkie heimwee.

Met vingers wat effens bewe, skeur sy Bill se brief oop. Dis warm in die stad, skryf hy, en die lewe is maar saai en vervelig. Cynthia is weg en hy mis die kinders meer as wat hy verwag het, maar hy mis Ria die meeste van almal. Noudat sy weg is, besef hy hoe ’n belangrike deel van sy lewe sy geword het, en hy weet nou dat hy nooit weer gelukkig saam met Cynthia sal wees nie. Hy het Ria lief; hy het haar nodig; sonder haar het die lewe vir hom min betekenis. Hy wil hê sy moet so gou moontlik terugkom stad toe sodat hulle die toekoms kan bespreek en besluit wat hulle moet doen.

Diep ontsteld vou sy die brief op en steek dit weer in die koevert. Sy het verniet gedink sy het die afgelope veertien dae hier op Towerwater berusting gevind. Bill se brief het weer al die verlange in haar hart blootgelê.

In die gang gryp sy een van Emily se ou hoede en vlug by ’n sydeur uit. Die fel strale van die middagson skroei op haar neer, maar sy kies half blindelings koers verby die dam en vyelaning en deur die jong bloekomplantasie tot sy haarself voor die toe hekkie van die plaas se kerkhof bevind. ’n Oomblik aarsel sy, dan maak sy die hekkie oop en gaan in.

Sy was een maal vantevore saam met Paul hier, maar toe het hulle nie lank gebly nie. Vandag stap sy tydsaam deur die netjiese kerkhoffie terwyl sy die opskrifte op die grafstene lees. Hier rus hulle almal, die Therons van Towerwater, ná die woelinge en storms van die lewe. Paul Theron, hulle ou voorvader, en sy vrou is langs mekaar begrawe, maar niemand weet waar Sophia Maria se graf is nie. Daar is ’n paar onbekende grafte – miskien is een van hulle hare. Niemand kan met sekerheid sê nie, en eintlik maak dit ook nie saak nie. Die herinnering aan haar leef voort en sy sal sorg dat dit vir altyd vir die nageslag bewaar word.

Sy staan ’n lang ruk stil by Winnie se eenvoudige grafsteen. My geliefde vrou, Winifred Julia … Hoe bitter jonk was sy nie. Pas een-en-twintig.

Ria haal haar hoed af en gaan sit plat op die kweek met haar rug teen ’n sipresboom. Die wind roer saggies in die hoë bome, veraf is daar die gezoem van bye.

Sy sluit haar oë en laat die vreedsaamheid van die loom somerdag oor haar seer hart spoel. Wat moet sy doen? Bill sê hy het haar lief en het haar nodig. As sy na hom toe gaan, soos hy vra, sal hulle ooit saam gelukkig wees? Het Issie se verhouding met haar vriend haar ooit gelukkig gemaak?

“Geluk is nie die belangrikste ding nie,” het Danie gesê. “’n Mens moet met jouself en jou gewete kan saamleef.”

Die kerkhof se hekkie kraak en toe sy opkyk, sien sy dis Paul. Haastig vee sy met haar hand die trane van haar wange af, maar sy staan nie op nie. Hy kom tot by haar.

“Is dit waar jy wegkruip? Ek het gewonder waarheen jy verdwyn het.”

“Het jy gedink ek het weggeloop?” vra sy. Haar stem is spottend, maar haar lippe bewe effens.

Hy hurk langs haar op die kweek. Hy kyk na haar wit gesig, die tekens van trane wat nog op haar wange lê, en vra sag: “Wat makeer, Ria? Wat het jou ontstel?” Die simpatie in sy stem bring ’n knop in haar keel en sy skud net haar kop.

“Het jy slegte nuus van jou familie – jou pa of jou broers – gekry?”

“Nee, dit gaan goed met hulle. Hulle sê groete.”

Hy ignoreer dit. “Wil jy nie vir my sê wat gebeur het nie? Ek kan mos sien iets het jou ontstel. Is dit jou verloofde?”

“My verloofde?” Sy kyk verbaas na hom, haar trane vergete. “Ek is nie verloof nie. Waar kom jy daaraan?”

“Mona het gesê jy het vir haar gesê jy is verloof en jy gaan binnekort trou.”

Sy bloos bloedrooi. “Ek … ek het nooit gesê ek is verloof nie,” stamel sy verleë. “Ek het net gesê daar is ’n moontlikheid dat ek miskien gaan trou.”

Die blou oë is skerp, ondersoekend. “En nou? Wat het nou gebeur? Het hy jou afgesê?”

’n Onwillige glimlaggie verjaag vlugtig die skaduwee van haar gesig, maar sy skud haar kop. “Ek kan dit nie met jou bespreek nie. Dis … dis iets waaroor ek self moet besluit.”

Hy kyk ’n oomblik na haar, dan steek hy sy hand uit. “Kom, dit word etenstyd. En hou maar moed. Met tyd kom raad.”

Sonder ’n woord lê sy haar hand in syne. Sy vingers sluit sterk en vertroostend om hare en hy trek haar langs hom op.

Hulle was al halfpad huis toe toe sy agterkom dat hy nog altyd haar hand vashou, asof sy ’n kind is wat troos nodig het. Haastig trek sy haar hand uit syne, dankbaar dat sy haar verleentheid agter Emily se hoed kan wegsteek.

Tillie se motor staan nog voor die deur. Sy eet blykbaar saam met die familie. Ria het nie baie lus vir Tillie se geselskap nie, maar voor sy verskoning kan maak, sê Paul: “Gaan was jou gesig en kom tafel toe. Emily het genoeg probleme met Mona. Sy kan nie nog ’n pasiënt behartig nie.”

Vererg kyk sy na hom van onder Emily se hoed, maar hy kyk reg voor hom en is blykbaar nie eens bewus daarvan dat sy haar vervies het nie.

Mona het ná middagkoffie vir die eerste keer weer te voorskyn gekom. Sy was nog bleek, maar het gesê haar hoofpyn is beter. Ria het later weer gaan stap, maar haar voete was vandag sonder veerkrag – miskien was dit maar net haar hart wat swaar was – en moeg en tam het sy heelwat vroeër as gewoonlik weer by die huis gekom. Sy gaan stort en terwyl sy besig is om aan te trek, hoor sy iemand in die sitkamer sing: “When Irish eyes are smiling, sure it’s like a voice in spring.”

Verras luister sy. Dis ’n vrouestem, soet, suiwer en gevoelvol. Vinnig trek sy klaar aan, dan stap saggies sitkamer toe om te sien wie die kuiergas is. Sy bly verstom in die deur staan. Dis Mona wat voor die klavier sit. Met haar kromgetrekte hande kan sy haarself nie behoorlik begelei nie, maar haar aanslag is lig, amper liefkosend. Roerloos bly Ria in die deur staan, ontroer deur die pragtige stem en die amper stralende uitdrukking op Mona se gesig. Eers as die liedjie klaar is, draai sy stil om en stap weg.

Sy kry Emily by die hoenderhokke, besig om eiers bymekaar te maak. Terwyl sy help eiers soek, vertel sy haar wat gebeur het. Emily glimlag oor haar verbasing.

“Het jy nie geweet sy sing nie? Sy is natuurlik baie sku en sal nooit voor vreemde mense sing nie. Haar ma het ook ’n pragtige stem gehad.”

“Vertel my van hulle ma, Emily. Jy het haar mos geken, nè?”

Daar is ’n dringende klank in Ria se stem en Emily sit die mandjie met eiers neer en gaan sit op ’n boomstomp. Sag sê sy: “Ek het Eileen goed geken. My pa was destyds ’n bywoner hier op Towerwater, maar die mense was baie goed vir my en ek het dikwels by hulle aan huis gekom. Dit was in die hartjie van die depressie en almal het swaargekry. My pa kon nie bekostig om my op skool te hou nie, maar hulle het gesorg dat ek matriek maak en my toe weggestuur sodat ek as verpleegster opgelei kon word.

“Eileen was van Ierse afkoms – Paul en Mona het albei haar Ierse blou oë geërf – en ek het gedink sy is die mooiste mens wat ek nog ooit gesien het. En sy was nie net mooi nie, sy was ook vriendelik en baie begaafd. Sy kon nie net sing nie, maar ook baie mooi klavier speel. George het haar en die twee kinders aanbid. Almal wat hier gekom het, kon aanvoel hoe gelukkig hulle is. Maar dit het nie lank geduur nie. Eileen is met die geboorte van haar derde kind oorlede – Paul was toe vyf en Mona agt – en daarna was die lewe nooit weer dieselfde nie. Die een ramp ná die ander het hulle getref totdat die mense begin sê het daar rus ’n vloek op Towerwater.”

“Ek glo dit nie,” sê Ria vinnig. “Hoe kan daar ooit ’n vloek op so ’n mooi plaas soos Towerwater rus?”

“Ek glo dit ook nie, maar dit was ’n tyd van groot teëspoed. Mona se siekte – eers polio, toe rumatiekkoors – het George byna net so diep getref soos sy vrou se dood. Die familie was bitter gekant teen ons huwelik. George was twee-en-twintig jaar ouer as ek en ek was die bywoner se dogter, groot en grof en onaansienlik. Hulle kon hulle nie versoen met die gedagte dat ek Eileen se plek hier op Towerwater moes inneem nie. Ek het egter nooit probeer om haar plek in te neem nie; ek was self terdeë bewus van my tekortkominge. Maar ek kon die huishouding waarneem en Mona verpleeg, en ek het hard probeer om vir George ’n goeie vrou te wees. Hy was baie goed vir my en ek was nooit spyt dat ek met hom getrou het nie.”

Ria kyk na haar, dan sê sy sag: “Ek dink nie jy is grof en onaansienlik nie, Emily. Jou gesig lyk soms soos ’n madonna s’n en ek dink jy het baie mooi hande. Ek is seker Paul se pa het nie net met jou getrou omdat jy ’n opgeleide verpleegster was nie, maar omdat jy van binne mooi is. Paul en Mona was gelukkig om so ’n stiefma te kry.”

Emily skud haar kop verleë, maar voor sy kan praat, vra Ria. “Het jy nooit daaraan gedink om ná Paul se pa se dood van Towerwater af weg te gaan nie?”

“Toe Paul getroud is, wou ek weggaan, maar Winnie was jonk en onervare, en Paul het my gevra om nog ’n rukkie aan te bly en haar met die huishouding te help. ’n Jaar later het sy tydens ’n groot storm hier op die plaas verdrink. Dit is nou byna agt jaar gelede en ek is nog steeds hier op Towerwater. Somtyds wonder ek of ek ooit hier sal weggaan.”

Ria wil graag meer vra, maar sy het nie die moed nie. Emily tel die mandjie met eiers op en hulle stap stadig in die skemer terug huis toe.

Die aand ná ete sê Ria vir Mona: “Ek het jou vanmiddag hoor sing, Mona. Weet jy dat jy ’n pragtige stem het?”

Mona se gesig verhard dadelik en sy haal haar skouers onverskillig op. Sy swyg.

“’n Mens mag nie so ’n talent vir jouself hou nie,” probeer Ria weer. “Ek sou jou graag weer wou hoor. Wil jy nie vanaand ’n bietjie vir ons sing nie?”

“Ek het nooit enige opleiding gehad nie,” sê Mona stroef. “Ek sing nie vir vreemdelinge nie.”

“Ria is nie ’n vreemdeling nie,” sê Paul onverwags. “Kom sing vir haar. Ek sal jou begelei.”

Sonder ’n woord staan Mona op en stap saam met Paul na die vleuelklavier wat in die een hoek van die vertrek staan. Met genot luister Ria na die mooi suiwer stem, haar hart vol deernis vir die vrou wat al soveel deurgemaak het. En tog, as sy kon losbreek uit haar selfbejammering en hierdie wonderlike gawe met ander kon deel, hoeveel ryker sou haar lewe nie wees nie.

Paul speel goed en sing later ook saam met Mona. Hy het ’n ryk, aangename stem en Ria luister verras. Saam met die blou oë het albei, Paul en Mona, ook hulle ma se musiektalent geërf. Watter verrassings sal Towerwater nog oplewer?

Waarom het Paul nie weer getrou nie? wonder sy weer. Is dit omdat hy Winnie en die tragiese omstandighede van haar dood nie kan vergeet nie? Of is dit uit jammerte vir Mona en ’n pligsgevoel teenoor haar? En Emily? Emily met haar diepe lojaliteit aan George Theron se kinders – wil sy nie ook haar eie lewe hê nie? Sy sal ’n wonderlike vrou wees vir enige man wat dieper kyk as die uiterlike. En Paul en Mona, wat haar liefde en lojaliteit so vanselfsprekend aanvaar, het haar nie meer regtig nodig nie. Dis tyd dat hulle op hulle eie bene staan. Eendag sal sy dit nog vir hulle sê.

Ria het dié nag maar min geslaap. Dit was drukkend warm en sy het rusteloos rondgerol. Wat moet sy doen? Al haar goeie voornemens laat vaar, teruggaan na Johannesburg en die bietjie geluk aangryp wat die lewe haar bied? Geluk is nie die belangrikste ding nie, nee, maar dit help om die eensaamheid te verdryf.

Sy dink later doelbewus aan ander dinge. Met tyd kom raad, het Paul gesê. En wie weet wat die toekoms nog vir haar inhou.

Sy dink aan Mona en haar mooi stem. Wat ’n raaisel is die vrou nie. Hoeveel mense weet van haar sangtalent? En skielik dink sy aan iets anders: daardie skildery van Paul wat in die studeerkamer hang – wie het dit geskilder? In die sitkamer hang nog twee skilderye – ook geskilder deur dié “vriend” van Paul. Hulle het ’n vreemde, strak skoonheid wat jou amper teen jou sin aangryp. Wie is die onbekende vriend? Net môre sal sy vir Emily vra.

Sy het later aan die slaap geraak en van Towerwater gedroom. Dit was nag en die maan het geskyn. Dit het gereën, water het oor die krans gestort en die skuim het hoog in die lug opgeskiet. En langs die waterval het ’n vrou gestaan in ’n lang wit rok en ’n wasige sluier wat die wind soos ’n wolk om haar waai. Een oomblik was dit Mona wat daar gestaan het, toe was dit sy, Ria, en terwyl sy nog so kyk, het die vrou oor die rand verdwyn en was sy een met die wit skuim en die water.

Ria word met ’n ruk wakker en haar wange is nat van trane. Die droom was so helder dat sy voel sy moet opstaan en gaan kyk of dit nie die werklikheid is nie. En dan onthou sy: die rivier is droog; daar is nie water nie.

Mona het die volgende oggend laat geslaap en eers ná ontbyt te voorskyn gekom. Ria het toe nie vir Emily oor die skilderye uitgevra nie; sy het besluit om Mona self te vra.

Sy was in Paul se studeerkamer besig om aan haar jeugverhaal te werk – of te probeer werk – toe Mona inkom. Sy het haar naaldwerkmandjie by haar en Ria onthou skielik dat Mona ook pragtig borduurwerk doen.

“Kan ek maar hier sit of sal ek jou pla?’ vra Mona skugter.

“Kom sit gerus. Jy sal my nie pla nie. Mona, ek wil jou iets vra. Daardie skildery van Paul,” sy wys na die skildery wat teen die muur hang, “en daardie twee in die sitkamer – wie het dit geskilder?”

Mona maak haar mond oop om te antwoord, dan maak sy dit weer toe. Daar was iets in Ria se stem wat haar getref het. ’n Oomblik aarsel sy, dan sê sy uitdagend: “Ek het dit geskilder. Glo jy my nie? Dink jy omdat my hande gebreklik is, kan ek nie skilder nie?”

“My liewe Mona, ek het nooit so iets gedink nie. Ek dink glad nie jy is so danig gebreklik nie. Het jy nog nie van die vereniging van mond- en voetskilders gehoor nie? Dis mense wat nie arms en dikwels ook nie bene het nie, en met hulle monde of voete skilder om so ’n lewe te maak. Wat my verbaas, is dat jy dié wonderlike talent het en dit wegsteek asof jy skaam is daarvoor.”

“Ek skilder net vir my eie plesier. Dis nie nodig dat iemand anders daarvan weet nie.”

Ria skud net haar kop. “Het jy ooit les gehad?”

“Hier het eenkeer ’n skildervriend van Paul gekuier wat my ’n paar wenke gegee het, maar dis al. Verder het ek maar geëksperimenteer en my self geleer.”

“Is daar nog ander skilderye?”

“’n Hele kamer vol.” Sy aarsel, dan sê sy: “As jy regtig belang stel, sal ek jou wys.”

“Ek wil hulle baie graag sien.”

Ria stap saam met Mona na haar kamer toe. Dis ’n mooi kamer met streng, eenvoudige meubels maar helder gordyne en matte, en dis vol interessante snuisterye. Uit haar slaapkamer loop ’n groot, sonnige vertrek wat blykbaar haar werkkamer is. Haar esel is daar, en ’n boekrak vol boeke oor kuns.

Teen die mure en op die vloer is daar omtrent twintig voltooide skilderye en ’n hele paar wat halfpad klaar is. Daar is landskappe, stillewes van blomme, skilderye van katte en voëls, en ’n besonder treffende portret van Emily. Haar mooi hande rus op haar skoot en daar is diepe deernis op die growwe gesig. Die gesig van ’n madonna – vreemd dat hulle dit albei raakgesien het.

Mona se kwistige gebruik van helder kleure val dadelik op. Die skilderye spreek van gevoel – soms wrang en bitter, soms byna idealisties, soos Emily se portret – en almal dra die stempel van Mona se onmiskenbare talent.

Toe sy al die skilderye deurgekyk het, vra Ria: “Wat sê Paul van jou skilderwerk?”

“Hy moedig my aan om te skilder – ek dink omdat hy weet dat ek dan gelukkig is.” Sy kyk nuuskierig na Ria. “En jy, wat dink jy daarvan?”

“Ek dink jy het groot talent, Mona. Te groot om dit hier op Towerwater weg te steek. Jy moet vir my kom kuier wanneer ek weer terug is in die stad, dan reël ons ’n uitstalling van jou skilderye. Ek het ’n vriend wat by een van die kunsgalerye werk en hy sal al die reëlings vir ons tref. Ek hoop jy sal dit doen.”

Mona skud net haar kop. “Ek het jou gesê ek skilder net vir my eie plesier. Ek hou nie van vreemde mense nie – die manier waarop hulle na my kyk, die spot en bejammering in hulle oë … Ek is gelukkig hier op Towerwater. Waarom sal ek weggaan?”

“Omdat jy ’n groot talent gekry het en dit moet uitleef. Het jy al gedink hoeveel vreugde jy ander mense daarmee kan gee?” vra Ria ernstig.

“Jy kan maklik praat. Jy is nie gebreklik nie; jy kan trou en kinders hê. Wat hou die lewe vir my in behalwe pyn en frustrasie? Wat het ek gedoen dat ek so gestraf moet word?”

Ria hoor die bitterheid in haar stem en sê saggies, vertroostend: “Hierdie dinge gebeur nie om jou te straf nie, het my broer Danie eendag gesê, maar om jou te toets. Helen Keller was blind, en wat het sy nie vir die mensdom beteken nie? Beethoven was doof, en dink aan die wonderlike musiek wat hy vir die wêreld gegee het. Die liggaam is nie belangrik nie; dis die gees wat tel.”

Sy is skielik bewus daarvan dat hulle nie meer alleen is nie en draai vinnig om. Paul staan in die deur, sy gesig streng en ontevrede.

“Wat gaan hier aan?”

“Mona en ek is besig om te gesels,” antwoord sy koel.

“Waaroor gesels julle?”

Sy voel hoe hartseer en ontsteltenis soos ’n golf in haar opstoot, maar bedwing haar en sê kalm: “Mona het vir my haar skilderye gewys. Ons was besig om dit te bespreek.”

Hy kyk na Mona, wat bleek en ontsteld eenkant staan, en sê koud: “Mona het al ’n paar dae lank hoofpyn. Laat staan liewer die bespreking tot later.”

Sy aarsel ’n oomblik, dan sê sy kwaad: “Ek wil dit nie laat staan nie. Dis tyd dat iemand vir haar die waarheid vertel, en vir jou ook. Dis julle skuld dat Mona is wat sy vandag is: ’n eensame, verbitterde mens vol selfbejammering. Haar hele lewe lank het julle almal – jou pa, jy, Emily – haar in watte toegedraai en haar kastig beskerm teen die wrede wêreld daar buite. Sy het nooit geleer om op haar eie bene te staan nie. Haar talent, wat haar en baie ander mense se lewens kan verryk, steek julle weg asof dit iets is waarvoor ’n mens skaam moet wees. As dit nie vir julle was nie, kon sy vir haarself naam gemaak het as skilder en ’n vol en interessante lewe gehad het.”

Paul se gesig is hard en geslote, sy blou oë so koud soos ys. “Jy weet nie waarvan jy praat nie. Ek dink dit sal beter wees as jy jou in die toekoms by jou boek bepaal en ons uitlos.”

Ria kyk na hom, wit van ontsteltenis. Wat het haar besiel om so te kere te gaan? Sy draai na Mona en sê berouvol: “Ek is jammer, ek het nie bedoel om jou seer te maak of te ontstel nie. Dis jou lewe, jy moet self besluit wat jy daarmee wil doen. Moet net nie toelaat dat ander vir jou voorskryf nie.”

Vir Paul sê sy: “Jy is reg. Omdat julle gasvry teenoor my is, gee dit my nie die reg om my in julle sake in te meng nie. Ek vra om verskoning.” Sy aarsel, dan sê sy onseker: “As dit julle pas, wil ek graag ’n paar dae na The Gables toe gaan.”

Hy knik instemmend. Sy gesig bly hard en geslote. “Bel net om te hoor wanneer dit hulle pas. Ek sal jou neem.”