Читать книгу Помнік літары «Ў» - Вінцэсь Мудроў - Страница 4

Раніцай мяне, як заўсёды, абуджае ляскатанне лыжкі аб місу. Гэта бацька есць крупнік. Я пацягваюся і міжволі наструньваю слых.

На кухні гучна тахкаюць ходзікі, а маці, па старой завядзёнцы, распавядае бацьку – што цікавага надарылася ў наваколлі.

– У Насты карова на цвік наступіла. Прабіла нагу і ў поле не пайшла. Стаіць во ля хаты, да плоту прывязаная. А Музалёў учора так напіўся, што заснуў на лаўцы. Мужыкі ў хату на руках заносілі.

Маці бразгае талеркамі і пасля паўзы пытаецца:

– Куды сёння?

– На станцыю паедзем. Загадалі літары зрэзаць.

– Якія літары?

– Жалезныя, з назвай станцыі. Гэтыя зрэжам, а новую шыльду павесім.

Матчын цень, які сюд-туд прабіваецца праз дзвярную пройму ў пакой, застывае ў нерухомасці.

– А што ж гэта… так прыгожа зрабілі, і на табе – прыбіраюць.

– Загадалі па ўсёй Віцебскай вобласці старыя надпісы прыбраць і стандартныя павесіць, – выгукнуў бацька ўжо дарэшты незадаволеным голасам. – Дай ты паесці, далібог.

– Ды еш ужо, – таксама незадаволена азываецца маці і, уздыхнуўшы, падаецца на двор.

Год таму чыгуначную станцыю, што стаіць на ўскрайку вёскі, цалкам перабудавалі. Раней будынак быў прысадзісты, непрыгожы. А цяпер глядзіцца як на малюнку. І назву зрабілі з цёмнай бляхі: кожная літара на двух жалезных шпянях трымаецца. Называецца станцыя як і вёска – Доўжа, – і там за літарай «Ў» ластаўкі гняздо зрабілі. І што ж цяпер? Бляшаныя літары адрэжуць і гняздо знішчаць?

Бацька апошнім разам шкрабае лыжкай, выпівае конаўку заўсёднага малака, поўнячы кухню зычнымі глыкамі, і таксама падаецца з хаты. Праз колькі хвілін ягоны «Беларус», чхнуўшы дзеля парадку, лагодна завуркатаў, потым абурана загуў і неўзабаве аціх на другім канцы вуліцы.

Ліпеньскае сонца вісіць амаль над галавою і ладна прыпякае. Усё наўкол занямела: нават конікі змарыліся стракатаць і да часу стаіліся ў траве. Ды што там конікі! Нават пеўняў не чуваць: пашыліся пад кусты і купаюцца ў сухім пыле. І ластаўкі, што лётаюць над станцыяй, таксама не пішчаць. Як я заўважыў, яны ўжо не залятаюць, як раней, у сваё котлішча, якое зляпілі за літарай «Ў». Відаць, птушаняты кагадзе вывеліся, і гэта лагодзіць душу.

Паветра працятае густым пахам чыгункі; пах гэты захрас у носе і ад яго злёгку кружыцца галава і цягне на сон. І толькі пры ветрыку, які раз-пораз павявае ад боку станцыі і лашчыць тонкімі струменямі спіну, свядомасць праясняецца і я прыслухоўваюся, намагаючыся пачуць грукат бацькавага трактара. Але наўкол ціха, і толькі нейкі малады пеўнік каротка і здушана кукарэкнуў непадалёку.

Я ляжу на штабелі прагнілых шпал, якраз насупраць станцыі, падставіўшы спіну гарачым сонечным промням. Ветрык казыча лапаткі, і здаецца, што разам з ветрыкам ляціць і час – некуды ў бок жытнёвага поля, што жоўтай плямай раскінулася за чыгункай.

Нечакана густое паветра працінае зумклівы званок, які перабівае заклапочаны вокліч: «Алё!» Вакно дзяжурнай па станцыі разнасцежана, і мне чутна кожнае яе слова.

– Не, яшчэ не прыязджалі! – гукае дзяжурная – дзябёлая цётка ў чырвонай фуражцы. Колькі часу яна маўчыць – слухае, відаць, суразмоўніка, потым вытыркаецца з ваконнай проймы і голасна прамаўляе: – Едуць!

Цяпер і я чую, як удалечыні стрымана тарахціць бацькаў «Беларус». Вынырнуўшы з-за рогу станцыйнага будынка, трактар з пачэпленым да яго вазком хвацка выязджае на перон і спыняецца. У вазку сядзяць два рамонтнікі ў памаранчавых робах. Бацька не адразу глушыць рухавік – штосьці там поркаецца ў кабінцы, і рамонтнікі па чарзе спускаюць на зямлю жалезныя драбіны, «балгарку», электрадрыль і вялізны скрутак кабелю.

Бацька нарэшце глушыць матор, вылазіць з кабінкі і, прыпальваючы цыгарэту, задзірае голаў.

– Так прыгожа глядзіцца… людзі стараліся, чаканілі літары… а тут: зрэзаць і выкінуць.

– Таму што па-беларуску напісана, – адгукаецца адзін з рамонтнікаў, – Лукашэнка мовы не любіць – вось і загадалі зрэзаць.

У нашай вёсцы, дарэчы, адны Лукашэнку страшэнна любяць, другія лаяць. Надоечы два пенсіянера – наш сусед Музалёў і кульгавы Міканор, што жыве на выселках – нават пабіліся, высвятляючы – добры ў нас прэзідэнт ці благі. Пілі самагонку ў Музалёвай хаце і завяліся. Музалёў ляснуў Міканора бутэлькай па галаве, і давялося нават «хуткую» выклікаць. А потым яшчэ і ўчастковы прыязджаў, нейкія паперы пісаў.

– Што там гэтыя бляшанкі, – уключыўся ў размову другі рамонтнік – высокі дзядзька з чырвоным носам: пыхкаючы цыгаркай, дзядзька раскручваў кабель. – На Віцебскім вакзале вітражы былі з «Пагоняй». Сонца свеціць і на падлозе каляровыя адбіткі. Прыгожа, як у касцёле. Усё разбілі, а ў вокны шклопакеты ўпіхнулі.

– А што за «Пагоня» такая? – пытаецца бацька.

– Ну ты што, не ведаеш? Рыцар на кані. Пры Шушкевічу на грошах малявалі.

– Усё панішчылі, – лаецца даўгяла з сінім носам, і дзяжурная па станцыі, што выйшла на перон, незадаволена мармыча: – Ну хопіць ужо… – у руцэ кабета трымае сінюю шыльду. Дзяжурная прыхінула яе да сцяны, прычым дагары нагамі, і я, завярнуўшы галаву, па складах чытаю: «Стан-ци-я Дол-жо».

Хуценька насоўваю кашулю, збіраючыся паглядзець – як будуць зразаць літары, – але дзяжурная просіць не пачынаць працу, пакуль не пройдзе «дызель», і я зноў прымошчваюся на збуцвелых, цёплых ад сквару шпалах.

«Дызель» заскуголіў гамульцамі, з шумам аддзьмуўся. Некалькі пасажыраў выйшлі – мне былі бачны толькі іхныя ногі, – цягнік злёгку тузануўся, колы ўсё з большай рашучасцю пакаціліся па рэйках, і не паспеў ад перона ад’ехаць апошні вагон, як наваколле скалануў шалёны віскат. Даўгалыгі дзядзька, залезшы на драбіны, пілаваў «балгаркай» металёвы шпень, шпурляючы долу зіхоткія іскры. Іншым разам пасажыры, што выйшлі з «дызеля», спыніліся б, каб паглядзець – што тут робяць рамонтнікі, – але цяпер іх усіх як вецер знёс, і ў наваколлі залівіста забрахалі сабакі. Я таксама быў насунуў кашулю, ды, пачуўшы такое, перабраўся на другі бок штабеля, дзе было больш зацішна, і, прытуліўшыся спінай да шпал, стаў утрапёна глядзець на жытнёвае поле і на зубчасты край лесу, што пазначаў далёкі небакрай.

Зрэзаныя літары ляжалі пасярод перону. Усё спрэс пакарабачаныя, і толькі «у нескладовае» выглядала некранальна раўнюткім.

– Была Доўжа, стала ДолжО! – прамовіў, гучна і грэбліва, даўгалыгі дзядзька. – У нас так зроду вёску не называлі.

Дзядзька толькі што прасвідраваў апошнюю свідравіну – на тым месцы, дзе павінна была вісець новая шыльда, – і спусціўся па драбінах.

Ад старой назвы засталіся абрэзаныя шпяні ды шэрая колка ад спляжанага ластаўчынага гнязда.

– Шліфаваць давядзецца. А потым па-новай тынкаваць, – прамовіў бацька, пазіраючы на знявечаную сцяну.

– Вось куды ідуць народныя грошы, – азваўся даўгалыгі, падміргнуў мне вясёлым вокам, і я падхапіў з-пад ягоных ног бляшаную літару «Ў».

– А можна ўзяць?

– Навошта яна табе? І так увесь двор заваліў хломаздам, – выдыхнуў бацька, ды тут даўгяла падаў голас:

– Хай бярэ. Помнік зробіць. Літары «Ў». Я тут нядаўна да брата ездзіў, у Полацк. Дык там, у самым цэнтры горада, помнік гэтай літары паставілі. Толькі нейкі злодзей злёгку пашкодзіў.

Помнік літары «Ў»… Я застываю ў нерухомасці, ціснучы да грудзіны шурпатую навобмацак бляху. Але ўжо праз імгненне бягу, аберуч трымаючы над галавой запаветную літару. Я ўжо ведаю – дзе пастаўлю той помнік. Непадалёку ад нашай хаты падпірала неба старая ліпа. Летась у дрэва ўдарыла маланка, і цяпер у памяць аб ёй застаўся двухметровы стаўбур з натапыранымі ў неба дзідамі аблому. Вось да таго абламанага стаўбура і прымацую «у нескладовае». Толькі трэба верх адпілаваць, каб прыгажэй было.

Я колькі разоў забягаў дахаты – спачатку ўзяў аднаручную бацькаву пілу і ўслон – стаўбур высокі, каб адпілаваць верх, росту не хопіць. Потым малаток з двума цвікамі. Нарэшце, рыдлёўку.

Пілуючы ліпу, добра ўходаўся, але атрымалася ніштавата: наверсе ўтварылася гладкая паверхня, на якую можна кветкі класці – помнік жа. Потым пасек крапіву вакол, прыбіў да стаўбура бляшаную літару і зрабіў да ліпы роўную сцяжынку, зняўшы рыдлёўкай дзірван. Нарэшце, сеў адпачыць, прытуліўшы да помніка патыліцу, і задаволена заплюшчыў вочы.

– Што гэта ты там павесіў? – пачуўся па-старэчаму непракерханы голас, і я размежыў павекі.

Стары Музалёў ішоў з крамы. З кішэні пацёхканага пінжака тырчала бутэлька.

– Помнік літары «У кароткае»! – паведаміў я звонкім голасам.

– Э-э, браток, такія рэчы трэба з уладамі ўзгадняць, – ці то жартам, ці то ўсур’ёз пракрахтаў Музалёў, памацаўшы рукой бутэльку. – А то міліцыя прыедзе… будзе табе, як мне надоечы, – стары яшчэ штосьці прамармытаў, вылаяўся і паклыпаў да сваёй хаты.

Следам за Музалёвым па вулцы з’явілася наша суседка – цётка Наста. І не адна – цягнула за сабой на вяроўцы карову. Відаць, хадзілі да ветэрынара, бо цётчына Субоха прыкметна прыпадала на пярэднюю нагу.

– Каго гэта ты прыбіў? – пытаецца цётка Наста, параўняўшыся з помнікам.

– Літару «У кароткае».

– Дык яна ж, здаецца, на станцыі вісела.

– Вісела, ды рамонтнікі адрэзалі. А я падабраў.

– Во дурняцца людзі. Вешаюць, тады аддзіраюць… Ну пайшлі ўжо, пайшлі, – гукае цётка карове, тузае за вяроўку, і Субоха, незадаволена крутнуўшы рагамі, сунецца па гаспадыняй.

Невядома – колькі б я яшчэ сядзеў ля свайго помніка, ды тут маці – як заўсёды незадаволена і голасна – паклікала на абед.

– Што гэта ты з рыдлёўкай лётаеш? – маці паставіла на стол талерку з таўканіцай.

– Помнік рабіў, – мармычу я, размазваючы па бульбе азярцо растопленага масла.

– Ты б лепш храпу парсюку сабраў ды лехі прапалоў, – кажа маці, але я не слухаю тыя нараканні.

Спехам праглынаю бульбу, ем гарачую яечню, і ўжо на хаду п’ю з гладыша кампот з белых парэчак. Мне не да абеду, бо карціць паглядзець – ці стаіць хто каля помніка.

Яшчэ ад весніц заўважаю мальцаў з нашай вуліцы. Яны таўкуцца вакол ліпы. Я махаю ім рукой, бягу, спатыкаючыся на разбітай «Беларусам» дарозе, і тут жа спыняюся, пабачыўшы знявечаную літару. Яна вісіць дагары нагамі, трымаючыся на адным цвіку, і глуха бразгае пасля кожнага пушчанага каменя. Твары сябрукоў пазначаныя вясёлым азартам. Спаборнічаюць – пасля чыйго каменя бляшанка зваліцца на зямлю. Мне, як у маленстве, становіцца шкада сябе самога, і я, пракаўтнуўшы халодны камяк крыўды, думаю пра тое, што літары «Ў» няма месца на гэтай зямлі.