Читать книгу A historia toczy się dalej - Witold Morawski - Страница 12

Globalizacja sprawia, że możliwe jest coraz lepsze korzystanie ze współzależności regionalnych i globalnych, ale historia globalizacji pokazuje, że po fali przypływu pojawić się może fala odpływu, jak się to stało w okresie 1914–1945, czy, jak niektórzy widzą to ponownie, po kryzysie ekonomicznym 2007/2008. Pola wyborów podlegają wtedy zwężeniu czy nawet zamykaniu się, choć to raczej wyjątkowe. Historia się nie skończyła, ale widzimy, że sama przynależność do Zachodu ma swoje ograniczenia. Przynosi nowe wyzwania, nakazuje szukać lepszych sposobów walki o miejsce w świecie. Wymaga to m.in. odpowiedniego przywództwa politycznego. Jak pisze Andrzej K. Koźmiński, wymaga to „wykuwania stopni w lodowcu” (Koźmiński, 2013, s. 236–253), umiejętności inteligentnego „rozpychania się”, bo wszystkie społeczeństwa/narody chcą się przesuwać do przodu w rytmach przyśpieszonych.

Polska dobrze wykorzystała pierwsze 30 lat po 1989 roku, ale stała się „domem podzielonym” (określenie Abrahama Lincolna dla USA), gdyż jedni zdają się chcieć „Polskę zamykać”, a inni „Polskę otwierać”. Może to szkodzić kształtowaniu lepszej przyszłości. Jest to fałszywe uproszczenie, ale narzuca je takie, a nie inne sąsiedztwo, Wspólnota Atlantycka, wymogi przyrody, własne zaślepienia, braki instytucjonalne. Trudno o dobre działania proaktywne. Za dużo jest ciągle działań reaktywnych. W centrum uwagi pozostają powiązania zewnętrzne, co wszystkie strony sporów zdają się rozumieć.

Nie możemy nie uwzględnić rytmów funkcjonowania systemów zewnętrznych, których jesteśmy elementem: UE, NATO, itd. Zewnętrzne staje się wewnętrzne: prawo unijne to także prawo polskie. Wiele się zmieniło w toku transformacji, kiedy to Polska ostentacyjnie głosiła potrzebę imitacji wzorów z gospodarki zachodniej, które wywodziły się z neoliberalizmu. Miało to zapewnić naszej gospodarce reguły normalności. Tymczasem reguły te są prawie wszędzie kwestionowane. Weszliśmy w rytmy o szerszym charakterze. O ile wejś­cie w komunizm nie zaskakiwało, bo mieliśmy w pamięci czas rozbiorów, o tyle upadek komunizmu dawał nadzieje na udział w zdrowszych rytmach globalnych. Są one zdrowsze, ale wymagają umiejętności dostosowania się do nich.

Jeśli jesteśmy częścią Zachodu, to także jego cyklu 3x30 lat. Pierwszym było keynesowskie 30 lat po II wojnie światowej, w nim udziału nie braliśmy. Drugi zaczyna się w okresie 1979–1981 (Thatcher – premierem, a Reagan – prezydentem), do którego doszlusowaliśmy 10 lat później. To był okres wspomnianej dominacji neoliberalnej gospodarki rynkowej. Trzeci zaczyna się od kryzysu gospodarczego 2007–2008, który trwa, a my w nim. Charakteryzuje się szukaniem protekcjonizmu gospodarczego (nawet w nacjonalizmie gospodarczym), rozwiązań bilateralnych, podkreś­laniem znaczenia państwa narodowego, odrzuceniem wiary w samoczynne globalne rynki, przywracaniem znaczenia państw narodowych.

Ułomności rozwiązań są widoczne w każdym cyklu, niemniej te cykle/fale są faktem, są ramami/rytmami, które wyciskają swoje piętno na wszystkich. Każdy czas, jak informuje cytat z początku tych rozważań, trzyma wszystkich w jakichś ryzach, ale zawsze inaczej niż wcześ­niejszy. Nie wiemy, jak długo potrwa czas, w którym aktualnie jesteśmy, ale zapewne nie mniej niż 30 lat. Rytmy te są coraz bardziej swobodne, zmienne, asymetryczne. Kryzys 2007/2008 pojawił się dopiero 70–80 lat po kryzysie z lat 30. XX wieku, kiedy ludzie zdążyli zapomnieć, że istnieje coś takiego, jak „czarny łabędź” (N. Taleb). Czy nadejdą rytmy dłuższe, nikt pewności mieć nie może.

Bibliografia

Barnes, J. (2018). Poczucie kresu. Warszawa: Świat Książki.

Czapliński, P. (2016). Poruszona mapa. Wyobraźnia geograficzno-kulturowa polskiej literatury przełomu XX i XXI wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Eliot, T.S. (2007). Chóry z „Opoki”. W: W moim początku jest mój kres. Warszawa: Świat Książki.

Friedman, T. (2005). Świat jest płaski. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Goody, J. (2009). Kradzież historii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Gray, J. (2019). Learning to Deal. Literary Review, May.

Huntington, S.P. (1997). Zderzenie cywilizacji. Warszawa: Muza.

Jones, E.L. (1987). The European Miracle. Cambridge University Press.

Koźmiński, A.K. (2013). Ograniczone przywództwo. Studium empiryczne. Warszawa: Poltext.

Krajewski, M. (2005). Kultury kultury popularnej. Poznań: UAM.

Lechte, J. (1999). James Joyce. W: Panorama współczesnej myśli humanistycznej. Warszawa: KiW.

Miłosz, Cz. (2001). Abecadło. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Modzelewski, K. (2004). Barbarzyńska Europa. Warszawa: Iskry.

Scheidel, W. (2019). Escape from Rome. Princeton University Press.

Sewell, W.H. (2005). Logics of History. Social Theory and Social Transformation. University of Chicago Press.

Solnik, R. (2019). Żyj jakbyś już zwyciężył. Gazeta Wyborcza, 19–20 października.

Tooze, A. (2019). Is this the end of American century? London Review of Books, 4 April 2019.

Uniwersalny Słownik Języka Polskiego (2003). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wolf, M. (2019). Global Britain is an illusion because distance has not died. Financial Times, 17 May.