Читать книгу Словы ў голым полі. Беларуская літаратура 1990-х y снах, успамінах і фотаздымках (зборнік) - Ян Максімюк - Страница 10

Нарадзіцца ў Полацку ў Беларусі – гэта падобна, як у Гнезьне ў Польшчы. Бо Полацак быў калыскай беларускай дзяржаўнасьці, як Гнезна – польскай. Полацак ганарыцца саборам Сьвятой Сафіі з ХІ ст. і Спаса-Эўфрасіньнеўскім манастыром з ХІІ ст., Гнезна – гатычнай катэдрай ХІV ст. з славутымі дзьвярыма. На працягу стагодзьдзяў абодва гістарычныя цэнтры страцілі свой даўні бляск і сёньня зьяўляюцца адно правінцыйнымі гарадамі сярэдняга памеру, якія няшмат значаць у палітычным, культурным ці эканамічным пэйзажы сваіх краінаў. На гэтым іхнае падабенства сканчаецца.

Паўстагодзьдзя таму Полацак атрымаў савецкага брата па другі бок Дзьвіны – збудаваны ад нуля горад новых людзей камунізму, Наваполацак, з нафтаперапрацоўчым заводам. Гэта якраз Наваполацак стаўся для пасьляваенных пакаленьняў беларусаў характэрнай пазнакай і сымбалем іхнай сацыялістычнай радзімы, тым часам як Полацак, колішняя крэпасьць крывічоў і сталіца дынамічнага Полацкага княства ў ХІ—ХІІ стст., кануў у бяспамяцтва як месца і паняцьце абсалютна неістотнае для Беларускай ССР. А вось для сталіцы колішняй дзяржавы палянаў нічога падобнага не прыдарылася, і сёньня кожны вучань пачатковай школы ў Польшчы пачынае нацыянальную гістарычную адукацыю якраз ад Гнезна.

Народжаны ў 1953 г. у Полацку Уладзімер Арлоў, пісьменьнік па прызваньні ды гісторык па адукацыі і схільнасьцях, шмат пазьней вось так акрэсьліў значэньне месца нараджэньня для свайго лёсу: „Я ведаю: што б ні здарылася, у мяне ёсьць Радзіма. Яе імя – Беларуская Мова. Раскіданыя па розных краінах і кантынэнтах выспы і абтокі, дзе гавораць і пішуць на ёй, дзе на ёй мрояць і сьняць сны, дзе па-беларуску маўчаць нябожчыкі і яшчэ ненароджаныя немаўляты, гэтыя выспы і абтокі ўтвараюць Архіпэляг Беларусь, зацятае існаваньне якога (не ўважаючы на рызыкоўную алюзію ў назьве) дае нам спадзеў на гістарычную пэрспэктыву. У каардынатах майго жыцьця найзначнейшаю выспаю гэтага мэтафарычна азначанага Валянцінам Акудовічам архіпэлягу ёсьць Полацак. І рэч нават ня ў тым, што тут пачатак нашае дзяржаўнасьці і нашае мэнтальнасьці. У Полацку пасьля глухіх гадоў расейскамоўнае нематы былі прамоўленыя і напісаныя першыя беларускія словы. У Полацку я навучыўся беларускаму сьветабачаньню, сьветаразуменьню і сьветаўяўленьню. Тут альфа й амэга майго зямнога падарожжа. Калі Лютэра спыталі, што ён будзе рабіць, даведаўшыся, што заўтрашні дзень у ягоным жыцьці – апошні, ён адказаў: буду садзіць яблыні. Калі пра апошні дзень спытаюцца ў мяне, я адкажу, што прыеду ў Полацак, на радзіму маёй душы, маёй веры і майго стаіцызму. Dixi”.[40]

Арлоў аддзячыў роднаму гораду за яго духоўна апладняльны клімат, пішучы фундамэнтальныя „Таямніцы полацкай гісторыі” (1994) ды шэраг іншых тэкстаў, якія папулярызавалі выбітныя гістарычныя пэрсоны, што нарадзіліся ў Полацку. Згадайма толькі тых найзнакаміцейшых палачанаў: Сьв. Эўфрасіньня Полацкая (1110–1173) – асьветніца і першая беларуская сьвятая; Францішак Скарына (1490–1541) – доктар філязофіі і мэдыцыны, перакладчык і выдавец 23 кнігаў Бібліі (1517–1519) на старабеларускую мову; Сімяон Полацкі (1629–1680) – рэлігійны пісьменьнік і пэдагог, асьветнік і друкар, граматык і паэт (пісаў на старабеларускай, царкоўнаславянскай, польскай і лацінскай мовах).

4 °Cа спавешчаньня, агучанага ў красавіку 1999 г. падчас уручэньня літаратурнай прэміі „Гліняны Вялес-98” за зборнік эсэ „Божая кароўка зь Пятай авэню”.

Пісаньне кніжак пра нацыянальную гісторыю ў Беларусі ўсё яшчэ лічыцца ў большай меры заняткам маральна-патрыятычным, чым навуковым. Гісторыя краіны званай Беларусьсю – асаблівай God’s playground, дзе цягам некалькіх стагодзьдзяў Польшча і Расея дужаліся ў вялікадзяржаўным проціборстве – у рэшце рэшт сталася здабычай Расеі і яе імпэрскага спадкаемца, Савецкага Саюзу. Расейская, а потым і савецкая гістарыяграфіі пазбавілі Беларусь (Северо-западный край