Читать книгу Podstawy ekonomii integracji europejskiej - Anna Zielińska-Głębocka - Страница 3

Po I wojnie światowej, nazywanej wielką wojną, miały miejsce dramatyczne wydarzenia: podpisanie traktatu wersalskiego (28 czerwca 1919), na mocy którego Niemcy poniosły ogromne straty terytorialne na rzecz Francji (Alzację i północno-wschodnią Lotaryngię), Belgii, Polski, Danii, Czechosłowacji i Luksemburga, zasądzono także wysokie reparacje wojenne sięgające 3% rocznego PKB; powstanie i upadek Republiki Weimarskiej; rewolucja bolszewicka i powstanie Rosji Radzieckiej; odzyskanie niepodległości przez Polskę; narodziny faszyzmu włoskiego i narodowego socjalizmu w Niemczech; dojście do władzy Hitlera w dużej mierze w wyniku sprzeciwu wobec drakońskich postanowień traktatu wersalskiego; militaryzacja nazistowskich Niemiec. Na tym tle jasną kartą zapisał się ruch paneuropejski z lat dwudziestych.

1.1. Ruch paneuropejski lat dwudziestych XX wieku

Początki jednoczenia się nowożytnej Europy należy wiązać z ruchem paneuropejskim lat dwudziestych XX wieku. Główne postaci ruchu to Ryszard Coudenhove-Kalergi i Aristide Briand. W 1923 roku Kalergi publikuje książkę Pan-Europe, w której definiuje koncepcję jednoczenia się Europy po strasznych doświadczeniach wielkiej wojny, wywołanych wrogością, konfliktami i nacjonalizmami dzielącymi narody europejskie. Kluczowe jest upowszechnienie się paneuropejskiego ducha wspólnoty i europejskiego patriotyzmu jako ukoronowania i uzupełnienia uczucia narodowego. Jedność Europy nie wymaga zaniku narodów, gdyż naród to zjawisko kulturowe, wspólnota ducha. Proces jednoczenia może przybrać różne formy – od federacji przez konfederację, aż do europejskiej wersji stanów zjednoczonych.

Jak pisze Łukaszewski (2002, s. 34–35), według koncepcji Coudenhove-Kalergi droga od „anarchii europejskiej” do organizacji paneuropejskiej wymaga etapów pośrednich, takich jak: zwołanie konferencji paneuropejskiej; zawarcie paktów i gwarancji wiążących wszystkie demokratyczne kraje Europy kontynentalnej; utworzenie unii celnej i jednolitego obszaru gospodarczego; ewentualne powstanie stanów zjednoczonych Europy.

Pierwszy kongres paneuropejski został zwołany w dniach 3–6 października 1926 roku w Wiedniu. Na kongresie przyjęto program i statut Unii Paneuropejskiej. W maju 1927 roku honorowe przewodnictwo unii przejął Aristide Briand. W „czarny czwartek”, 24 października 1929 roku, rozpoczął się wielki kryzys światowy, który doprowadził także do kryzysu Unii Paneuropejskiej. Jej twórca wyjechał do Stanów Zjednoczonych; do Europy wrócił dopiero w 1946 roku.

1.2. Inicjatywy zjednoczeniowe po zakończeniu II wojny światowej

Idea jednoczenia się Europy powróciła po zakończeniu II wojny światowej w inicjatywach wielkich polityków europejskich uznawanych obecnie za ojców założycieli integracji europejskiej (tab. 1.1).

Z działalności ojców założycieli narodziło się wiele inicjatyw, spośród których trzy miały kluczowe znaczenie dla stworzenia fundamentów jednoczącej się Europy. Inicjatywy te służyły budowaniu Europy, w której możliwe byłoby uniknięcie kolejnych konfliktów zbrojnych, zapewnienie pokoju, bezpieczeństwa i stabilności ekonomicznej dzięki:

● europejskiemu pojednaniu narodów i państw;

● europejskiej solidarności;

● współpracy i rozwiązywaniu sporów w sposób pokojowy, przez szukanie konsensusu, bez użycia siły zbrojnej.

Powstanie Rady Europy (Council of Europe)

Po wojnie rozwinął się ruch europejski na rzecz zjednoczenia Europy, nawiązujący do międzywojennych idei zjednoczeniowych Ryszarda Coudenhove-Kalergi i Aristide’a Brianda. Narodziny tego ruchu są związane z Kongresem Europejskim z maja 1948 roku, w którym uczestniczyli ojcowie założyciele, Robert Schuman, Alcide de Gasperi, Paul-Henri Spaak i Konrad Adenauer, a także ponad tysiąc działaczy na rzecz jedności Europy. Na kongresie została przyjęta deklaracja polityczna, nawołująca do politycznego i gospodarczego jednoczenia się Europy przy ograniczonej roli państwa narodowego. Uczestnicy zaapelowali też o rozpoczęcie debaty w sprawie utworzenia międzynarodowej organizacji wspierającej demokrację i prawa człowieka. Rezultatem kongresu było podpisanie przez 10 państw traktatu londyńskiego, 5 maja 1949, powołującego Radę Europy jako międzynarodową organizację, której celem jest promocja i ochrona demokracji, praw człowieka, a także współpraca w zakresie kultury i problemów społecznych1.

Tab. 1.1. Politycy uważani za ojców założycieli zjednoczonej Europy

Rada Europy, w trakcie prawie 70 lat istnienia, opracowała ponad 220 konwencji i protokołów, wśród których najważniejsze to Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 roku, Europejska Karta Społeczna oraz karty dotyczące samorządu terytorialnego (lokalnego i regionalnego). Z Radą Europy są związane liczne instytucje, przede wszystkim Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu oraz Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (tzw. Komisja Wenecka) – organ doradczy składający się z ekspertów w dziedzinie prawa konstytucyjnego i międzynarodowego, opiniujących wydawane przez władze państwowe akty prawne i decyzje, które mają konsekwencje w zakresie demokracji, praworządności, praw człowieka. Rada Europy i jej organy nie należą do ram instytucjonalnych Unii Europejskiej, ale członkostwo w Radzie jest kluczowym warunkiem przystąpienia do Unii.

Deklaracja Schumana

Na konferencji prasowej w Paryżu 9 maja 1950 minister spraw zagranicznych Francji Robert Schuman ogłosił przygotowaną razem z Jeanem Monnetem deklarację ideową, określającą zasady jednoczenia się Europy. W deklaracji znalazły się trzy ważne przesłania:

● idea stworzenia wspólnoty europejskiej na podstawie połączenia interesów państw członkowskich, ich obywateli i społeczności, zwłaszcza w sferze ekonomicznej;

● propozycja stopniowego jednoczenia Europy na bazie jej kolejnych praktycznych osiągnięć (czyli zgodnie z zasadą, „wykonujemy następny krok, kiedy poprzedni przyniósł efekty”) i kształtowania się realnej solidarności między krajami;

● apel o przełamanie tradycyjnej wrogości między Francją i Niemcami oraz wykorzystanie francusko-niemieckiej współpracy jako zaproszenia kolejnych krajów europejskich do budowy wspólnoty europejskiej; urzeczywistnieniem tej idei miało być poddanie francuskiej i niemieckiej produkcji węgla i stali pod wspólny zarząd wysokiej władzy i w perspektywie budowa pierwszej z europejskich wspólnot – Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS).

Deklaracja zapowiadała ewolucyjne, stopniowe podejście do integracji europejskiej, rozpoczętej od integracji sektorowej w sferze gospodarczej z możliwością pogłębiania współpracy w kolejnych obszarach, a także rozszerzania składu członkowskiego o kolejne zainteresowane kraje. Odłożona została koncepcja, promowana m.in. przez Altiero Spinelliego i ówczesnych federalistów, rozpoczęcia jednoczenia Europy od stworzenia europejskiej konstytucji lub traktatu unijnego. Efektem deklaracji było podpisanie 18 kwietnia 1951, przez sześć krajów: Francję, Włochy, Niemcy, Belgię, Holandię i Luksemburg, traktatu paryskiego, ustanawiającego EWWiS na okres 50 lat. Traktat wszedł w życie 23 lipca 1952 i wygasł w lipcu 2002 roku.

Do dzisiaj 9 maja – dzień ogłoszenia deklaracji Schumana, jest obchodzony jako Dzień Europy.

Plan Marshalla

Dla tworzenia fundamentów ekonomicznych jednoczącej się Europy duże znaczenie miała realizacja planu pomocy amerykańskiej dla Europy w latach 1948–1952 – tzw. planu Marshalla (European Recovery Program). Z pomocy technicznej i ekonomicznej wartej 13 mld dolarów (według obecnej wyceny byłoby to ponad 100 mld dolarów) skorzystało 16 państw, które dla potrzeb koordynacji Planu i stabilizacji kursów walut utworzyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Program pomocy dla Rosji został odrzucony przez Stalina, a na jego polecenie także przez władze Polski i Czechosłowacji. W miarę rozwoju programu pomocy OEEC stała się forum dobrowolnej współpracy między krajami europejskimi na rzecz handlu, płatności i tworzenia dużych zintegrowanych rynków. Jej sukcesorem była utworzona przez 20 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw, w grudniu 1960 roku, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), skupiająca obecnie 35 państw, w tym od 1996 roku Polskę.

Problemy do dyskusji

1. Kierując się doświadczeniami Europy w zakresie pojednania narodów po konflikcie zbrojnym, podejmij dyskusję na temat możliwości pojednania krajów bałkańskich po wojnie lat dziewięćdziesiątych XX wieku.

2. Wyjaśnij rolę Rady Europy (Council of Europe) w procesie paneuropejskiej integracji.

3. Wyjaśnij, dlaczego integracja europejska promuje pokój. Oceń wpływ tych założeń na kształt współczesnej Europy.

4. Wyjaśnij, dlaczego niektóre kraje organizują referenda przed decyzją o wstąpieniu do UE. Sprawdź, jak to wygląda w krajach członkowskich.

5. Podejmij dyskusję z twierdzeniem, że dla procesów współpracy europejskiej ważna jest obecność w polityce „charyzmatycznych” przywódców.

6. Opracuj własną treść preambuły do traktatu twoich marzeń.

1

Traktat londyński podpisały: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy. Obecnie w skład Rady Europy wchodzi prawie 50 państw europejskich. Polska jest jej członkiem od 1991 roku. Rada Europy nie jest organem UE.

cd. tab. 1.1