Читать книгу Peaky Blinders. Prawdziwa historia słynnych gangów Birminghamu - Carl Chinn - Страница 6

Wprowadzenie

W 2013 roku serial BBC Peaky Blinders przykuł widownię do ekranów telewizorów od pierwszej sceny, w której Tommy Shelby wjeżdża do miasta jak groźny rewolwerowiec z Dzikiego Zachodu. Wystraszone kobiety pierzchają mu z drogi, dzieci zerkają na niego ukradkowo ze swoich kryjówek i słychać tylko stukot kopyt rasowego konia. Kiedy nie ma już wokół niego nikogo, jeździec się zatrzymuje. Nie przyjechał jednak z pustkowia Dzikiego Zachodu i nie jest rewolwerowcem, tylko człowiekiem trzymającym władzę pośród zaułków przemysłowego Birminghamu w 1919 roku. Charakterystycznie i elegancko ubrany w trzyczęściowy garnitur i koszulę z wykrochmalonym kołnierzykiem, lecz bez krawata, jawi się jako postać władcza, ale tajemnicza — wrażenie to podsyca czapka z daszkiem w stylu tych, w których chodzili roznosiciele gazet.

Po krótkim spotkaniu z płaszczącym się przed nim Chińczykiem i kobietą w tradycyjnej sukience, Shelby powoli odjeżdża, a w tle słychać główny motyw muzyczny, czyli „Red Right Hand” Nicka Cave’a i Bad Seeds. Złowieszczy tekst tej piosenki, z jego dudniącym brzmieniem, przejmującym, groźnym klimatem i hipnotycznym bluesowym rytmem, sprawia wrażenie napisanego specjalnie dla Tommy’ego Shelby’ego: „Jest człowiekiem, jest duchem, jest Bogiem, jest guru”². Kiedy Shelby przemierza ponury miejski krajobraz, kłębi się wokół niego para, z kominów fabrycznych bucha dym, a mroczną atmosferę przebijają gejzery płomieni z okolicznych odlewni. Kalecy, weterani Wielkiej Wojny, żebrzą, inni mężczyźni piją i zakładają się o wynik rzutu monetą, a dwaj policjanci w mundurach z szacunkiem dotykają swoich hełmów na widok „pana Shelby’ego”, który jedzie wąwozem ulicy między posępnymi budynkami fabryk³.

Ta hipnotyczna scena wyznacza klimat gangsterskiej epopei, pięknie nakręconej z operatorskim wyczuciem, olśniewającą scenografią, sprawną reżyserią, doskonałą produkcją, walkami w zwolnionym tempie i wybitnymi kreacjami znanych aktorów. Przede wszystkim zaś scenariusz Stevena Knighta, który sam pochodzi z Birminghamu, jest wciągającą opowieścią o budzącym strach niebezpiecznym gangu Peaky Blinders, który rządzi dzielnicą Small Heath w okresie tuż po pierwszej wojnie światowej. Owiana złą sławą nazwa gangu pochodzi od nożyków do golenia, wszytych w daszki ich czapek. Podczas bójki członkowie gangu ściągają czapki i rozkrwawiają wrogom czoła, oślepiając ich na moment. Działając ze swojej bazy w pubie Garrison, Peaky Blinders czerpią znaczną część dochodów z nielegalnej bukmacherki. Gromadzą się wokół groźnej rodziny Shelbych, na której czele stoi najstarszy brat Tommy. Brutalnego i groźnego Tommy’ego prześladują traumatyczne doświadczenia pierwszej wojny światowej, a ponieważ nie boi się śmierci, jest jeszcze bardziej niebezpieczny. Shelby nie ma jednak nic wspólnego z tępym osiłkiem. Jest sprytny i przedsiębiorczy, a kieruje nim nie tylko chęć wzbogacenia się, ale również głęboka lojalność wobec rodziny i pragnienie wyprowadzenia jej z brudnych zaułków i zalegalizowania interesu. Prowadzi do tego kręta droga. Rozłożona na kilka sezonów wartka fabuła pokazuje, jak Peaky Blinders walczą z innymi gangsterami, takimi jak: londyńczycy Billy Kimber, Darby Sabini i Alfie Solomon. Wdają się w konflikty z IRA i rosyjskimi arystokratami, stawiają czoło komendantowi policji Campbellowi, sprowadzonemu z Irlandii Północnej w celu ich spacyfikowania, stają się właścicielami fabryki, w związku z czym rzuca im wyzwanie bardzo inteligentna przywódczyni związkowa, Jessie Eden, i wreszcie przeżywają wendetę zorganizowaną przez nowojorskiego mafiosa Lucę Changrettę.

Serial Peaky Blinders od początku zyskał sobie w Wielkiej Brytanii zagorzałych fanów. W ciągu następnych trzech sezonów nastała moda na wszystko, co wiąże się z gangiem, od koszulek przez drinki i bary, aż po wycieczki z przewodnikiem. Serial zdobył międzynarodowe uznanie i popularność, ma wielu fanów wśród celebrytów i otrzymał liczne nagrody, m.in. BAFTA za najlepszy serial dramatyczny 2015 i 2018 roku. Wyróżnieniom towarzyszą nieszczędzące pochwał głosy krytyków. Pojawiła się również teza, że Peaky Blinders to „birminghamski Boardwalk”, ponieważ podobnie jak powszechnie chwalony amerykański serial Boardwalk Empire⁴, niezwykle plastycznie przedstawia losy postaci historycznych z lat dwudziestych⁵.

Sukces Peaky Blinders przełożył się na wielkie zainteresowanie autentycznymi ludźmi, wydarzeniami i miejscami wydobytymi dzięki serialowi z historycznego zapomnienia. Billy Kimber, Darby Sabini i Alfie Solomon istnieli bowiem naprawdę i w 1921 roku toczyli między sobą prawdziwą wojnę gangów. W przeszłości zapisała się także włoska rodzina Changretta z Birminghamu oraz działaczka związkowa Jessie Eden. W biedniejszych dzielnicach Birminghamu istnieli w latach dwudziestych nielegalni bukmacherzy. Autentyczny był również komendant policji, który naprawdę pochodził z Irlandii Północnej. Działali wreszcie w Birminghamie peaky blinders. Okres ich największego rozkwitu przypadał na lata przed pierwszą wojną światową, a nie po niej, kiedy to funkcjonowało wiele innych gangów. Co więcej, prawdziwi peaky blinders nie byli znanymi ani potężnymi gangsterami, lecz opryszkami z zapyziałych zaułków. Chociaż zdarzali się między nimi drobni przestępcy, większość miała pracę i żaden nie należał do gangu po to, aby zarabiać na życie, biorąc udział w poważnych operacjach gangsterskich.

W epoce, w której Birmingham okrzyknięto „najlepiej rządzonym miastem świata”, co ogłosił w 1890 roku amerykański dziennikarz Julian Ralph, miasto było również dobrze znane ze swoich gangów ulicznych i uważano je za jedno z najdotkliwiej nękanych przemocą ośrodków miejskich w Wielkiej Brytanii⁶. Za fasadą działań rady miejskiej, którą chwalono za socjalistyczną filozofię rządzenia i aktywizm, życie dziesiątków tysięcy pracowitych i porządnych mieszkańców biedniejszych dzielnic było nieustannie narażane na brutalne ataki gangów ulicznych.

Gangi te nie wyrosły nagle spod ziemi. Pojawiły się pod koniec lat pięćdziesiątych XIX wieku, kiedy niedawno powołana policja w Birminghamie, pod presją klasy średniej, przystąpiła do pacyfikacji brutalnych sportów i hazardu jawnie uprawianego przez młodzież w biedniejszych dzielnicach miasta. Tej akcji policyjnej stawili opór miejscowi chuligani, którzy połączyli się w „slogging gangs” (patrz dalej), jak ich nazwano w 1872 roku. Chuligani nie tylko atakowali policję, lecz walczyli też między sobą, a także poniewierali każdego, kto wszedł im w drogę — mężczyznę czy kobietę, starego czy młodego. Podobne gangi powstały z Manchesterze, Salford, Liverpoolu i Londynie, i chociaż gwałtownych mężczyzn nie brakowało też gdzie indziej, to tylko w tych miastach i w Birminghamie uliczne gangi siały wielki postrach.

Od 1890 roku chuliganów z Birminghamu nazywano również peaky blinders, a z czasem zaczęto tak określać wszystkich brutalnych opryszków, nawet tych nienależących do gangu. Jak wspomniałem, nazwę tę zaczerpnięto z opowieści wywodzącej się z miejscowego folkloru: rzezimieszki wszywały w daszki czapek nożyki do golenia i podczas bójki rozcinały przeciwnikowi daszkiem czoło, przez co krew zalewała mu oczy, na jakiś czas go oślepiając. Ze swoją budzącą grozę nazwą, peaky blinders szybko okryli się niesławą w całej Wielkiej Brytanii, a nie tylko w Birminghamie, gdzie niektóre rodziny do dzisiaj potrafią wskazać przodka z grona peaky blinders. Należy do nich moja rodzina, ponieważ mój pradziadek Edward Derrick był peaky blinderem i przestępcą w trzecim pokoleniu. Jego dziadek od strony ojca zapisał się jako wielokrotny przestępca, skazany na ciężkie roboty za kradzież, a jego babcia również miała na koncie wyrok za złodziejstwo⁷. Ojciec Derricka dostał grzywnę za napaść na policjanta wezwanego do domu, po tym jak podczas kłótni z żoną gospodarz z całej siły huknął pogrzebaczem w ścianę⁸.

Najstarszy brat Derricka, John, również był gwałtownym człowiekiem i szefem gangu chuliganów. W lutym 1891 roku dwudziestoletniego Johna Derricka oskarżono o napaść na posterunkowego, który trzymał go w areszcie przy Thomas Street (później Highgate Road) w Sparkbrook. W sądzie padło stwierdzenie, że Derrick brał udział w prawie każdej burdzie, do której doszło na terenie dzielnicy. Skazano go na sześć tygodni ciężkich robót⁹.

Mój pradziadek Edward Derrick miał wtedy jedenaście lat i chodził do Szkoły Przemysłowej przy Penn Street. Umieszczano tam chłopców poniżej czternastego roku życia, którzy dopuścili się przestępstwa, na przykład żebractwa, lub jeśli ich rodzice nie mieli nad nimi kontroli. Idea była taka, żeby wychowujące się w kryminogennym środowisku dzieci jak najszybciej zostały odizolowane od jego wpływów¹⁰. W przypadku mojego pradziadka nie przyniosło to efektów. Chociaż nie istnieją dowody na to, aby podobnie jak jego starszy brat należał do gangu opryszków, tak jak inni peaky blinders był brutalnym drobnym złodziejaszkiem.

W 1893 roku skazano go za włóczęgostwo, a w październiku 1894 roku odsiedział siedem dni w więzieniu za kradzież pięciu bochenków chleba. Po upływie zaledwie kilku tygodni szesnastoletniego już teraz Derricka skazano na cztery miesiące ciężkich robót za włamanie. Z kolei w 1897 roku do wyroku pięciu miesięcy ciężkich robót dołożono dwa lata nadzoru policyjnego za kradzież roweru. Niedługo po wyjściu z więzienia skazano go za używanie wulgarnego języka, a niewiele później, w październiku 1898 roku, trafił na rok do więzienia za włamanie do domu na wsi. W aktach pojawia się informacja, że miał 5 stóp 3,5 cala wzrostu, sine znamię na jednym przedramieniu i nadgarstku oraz wytatuowaną syrenkę na drugim przedramieniu.

W 1899 roku recydywista Derrick napadł na policjanta, co należało do ulubionych zajęć peaky blinders. Rok później aresztowano go za pijaństwo, a w październiku 1901 roku, pod pseudonimem Fredrick Pitt, otrzymał wyrok trzech lat ciężkich robót za spowodowanie obrażeń cielesnych. Wreszcie w październiku 1906 roku odpracował dwa miesiące za kradzież trzykołowego wózka, używanego przez drobnych handlarzy i innych ludzi do przewożenia towarów¹¹. Mój stryjeczny dziadek Billy Chinn, który miał wtedy czternaście lat, wspomniał, że widział, jak Derrick i jego brat Fred używając tego wózka, „kradną połeć bekonu ze sklepu Payne’a na rogu Ladypool Road i Colville Road. […] Roznosiłem tam »Birmingham Mail«. Zobaczyłem Freda Derricka, jak bierze długi drąg, którego używali do wywieszania bekonu na zewnątrz. Zdjął jeden kawałek, wrzucili go do wózka i odjechali Colville Road”¹². Derrick sprzedał potem wózek za osiem szylingów (40 pensów), wyjaśniając, że potrzebuje tej sumy, ponieważ ma na karku komornika. Nie wykorzystał jednak tych pieniędzy do spłacenia długu, przyznał bowiem w sądzie, że „rozpuścił je na piwo”¹³.

Rok później Derrick wziął ślub w Christ Church w Sparkbrook z moją prababcią, Adą Weldon. Podał się za murarza, chociaż wcześniej mówił, że jest krawcem, a później nazywał siebie handlarzem złomem i szmaciarzem. Małżeństwo nie zmieniło go na lepsze. Kiedy na początku lat osiemdziesiątych prowadziłem badania do mojej pracy doktorskiej, rozmawiałem z Lil Nead, de domo Preston, której rodzina mieszkała przy tym samym podwórku, w domu na Studley Street w Sparkbrook, co Derrickowie i ich córka Maisy, moja babcia. Lil wspominała, że Derrick był porywczym brutalem, który często demolował po pijanemu dom, a jego żona i córka od czasu do czasu musiały uciekać przed jego pijackimi napadami wściekłości do miejskiej pralni lub do domu babci Lil, pani Carey. Staruszka, którą nazywano Old Mother Carey, była kochana przez wszystkich mieszkańców Studley Street i miała kilku silnych synów, toteż Derrick nie odważyłby się wejść za swoją maltretowaną żoną do tego domu¹⁴.

W rodzinie krążyła też historia, że moja prababcia się z nim rozwiodła, kiedy ją porzucił. Zawsze w to wątpiłem, ponieważ rozwód był zbyt kosztowny jak na kieszeń osoby z robotniczej rodziny. Myliłem się. W 1922 roku, po wielu latach znoszenia okrucieństwa męża, rozwiodła się z nim jako „osoba uboga”, zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego. Akta rozwodowe potwierdzają, że od lata 1913 roku Derrick nie zapewniał żonie i dziecku pożywienia ani odzienia. Kobieta obsługiwała prasę w fabryce wyrobów mosiężnych i z tego utrzymywała siebie i córkę. W kwietniu 1915 roku Derrick brutalnie zaatakował żonę w jej domu przy Studley Street 25 i zagroził, że ją zamorduje.

Rok później Derrick uderzył ją pięścią i doznała obrażeń cielesnych. W aktach sądowych podkreślono, że „często oddawał się pijaństwu i używał wobec żony wulgarnego i obelżywego języka” oraz że często niszczył meble oraz inne przedmioty wyposażenia domu, i że zdemolował dwa domy. Na szczęście w styczniu 1916 roku porzucił żonę i córkę i przeprowadził się do Coventry¹⁵.

Derrick zmarł w 1964 roku w Nuneaton, przeżywszy osiemdziesiąt pięć lat. Jego żona Ada miała później powiedzieć, że odeszła od Derricka dla lepszego mężczyzny¹⁶. Niestety w 1925 roku zmarła na raka żołądka, w wieku trzydziestu dziewięciu lat.

Znałem Derricków w dzieciństwie, lecz niewiele o nich wiedziałem, zanim osiągnąłem dorosłość. Mieli jednak wpływ na moje życie. Mój dziadek od strony ojca, Richard Chinn, był wysoki, miał jasną cerę i niebieskie oczy. Ja jestem niski, mam ciemne włosy, brązowe oczy i ziemistą cerę, podobnie jak mój pradziadek od strony matki, Edward Derrick — mój należący do peaky blinders przodek i człowiek, do którego żywię wyłącznie pogardę. Jako kat swojej żony, złodziej, utracjusz i brutalny opryszek, był typowym przedstawicielem peaky blinders. W odróżnieniu od filmowego wizerunku, nie ubierali się oni modnie, nie mieli w sobie cienia uroku, nie znali pojęcia honoru i nie cieszyli się szacunkiem klasy robotniczej z Birminghamu, która kres ich panowania powitała z ogromną ulgą.

Peaky blinders zniknęli z miejskiego pejzażu około 1914 roku, co w znacznym stopniu zawdzięczano stanowczym działaniom, podjętym przez komendanta miejscowej policji, Charlesa Houghtona Raftera, człowieka, któremu przypisywano oczyszczenie miasta z ognisk przestępczości¹⁷. I chociaż większość peaky blinders spacyfikowano, część z nich utworzyła potężny i brutalny Birmingham Gang, pod kierunkiem Billy’ego Kimbera. W 1921 roku stoczyli oni krwawą wojnę z sojuszem londyńskich gangów pod wodzą Darby’ego Sabiniego, z udziałem Alfiego Solamona, o kontrolę nad procederem wymuszania haraczy i kradzieży kieszonkowych na torach wyścigowych południowej Anglii. Żadne „bitwy” tej wojny nie odbyły się jednak w Midlands ani w Birminghamie, które na tym etapie nie kojarzyło się już powszechnie z przemocą.

Jeśli chodzi o pozostałych członków peaky blinders, to część z nich walczyła za ojczyznę w pierwszej wojnie światowej, by potem wrócić do kraju jako odmienieni, bardziej praworządni obywatele. Po śmierci ostatniego z nich stali się miejscową legendą. Niektórzy starsi ludzie straszyli nimi dzieci, a inni opowiadali o budzących grozę peaky blinders, z wszytymi w czapki nożykami do golenia.

Z czasem nawet ta opowieść zaczęła się zacierać, w miarę jak dzieci i wnuki tych, którzy znali peaky blinders, wymierali — do momentu, kiedy wskrzeszono ich historię na potrzeby serialu Peaky Blinders. Rzesze odbiorców zafascynowały bowiem ich dramatyczne dzieje. Prawdziwa historia członków gangu różni się od tej wyświetlanej na ekranach naszych telewizorów, ponieważ peaky blinders byli w rzeczywistości odrażający, paskudni i niegodni szacunku. Z drugiej strony, odgrywali istotną rolę w życiu późnowiktoriańskiego i edwardiańskiego Birminghamu. Chociaż badacze historii miasta ich dzieje przemilczają lub wspominają o nich tylko na marginesie, przez ponad pokolenie peaky blinders i sloggers zatruwali życie wielu mieszkańców i niszczyli reputację Birminghamu. Ich działania są równie mocno związane z tym miastem i jego historią, jak dokonania jego najwybitniejszych polityków i wielkich przedsiębiorców. Przedstawiamy zatem prawdziwą historię peaky blinders.