Читать книгу Abel se lot - Chris Karsten - Страница 10

Berge, woude, riviere. Golwende heuwels bestippel met gehuggies. Kothuise van klip en sink en hout rondom plekke van aanbidding: kerke met torings waarin klokke beier, moskeë met minarette waarin muezzins uitroep. Oewers met bome en boorde vol vrugte, granate wat rooi oopbars. Lappe landerye vol groente, hawer, koring. Weilande met gras en plate wilde affodille, geel en wit.

Eeue al lê hierdie landskap só, gaan eenvoudige mense langsamer hulle godvresende gang. Nie altyd onversteurd nie, want hulle ken bloed en trane. Hulle is deel van die Balkanse slagvelde, van uitdelging en verowering deur Barbare en Vandale van die Donker Eeue, deur Middeleeuse Ottomane, deur Oostenryks-Hongaarse magshebbers, deur twee wêreldoorloë.

Nou, in die naam van vergelding, kom die nuwe woestelinge. Ook húlle praat die vergieting van bloed goed, noem dit selfs wenslik. Herlei dit tot die Groot Skeiding in die elfde eeu, waar alles begin het. Só oud al is die onderdrukking en uitwissing van die Serwiërs.

Die nuwe hordes kom uit Serwië, maai in Kroasië, steek dan die grens na Bosnië oor. Ook in Bosnië-Herzegowina is niks voor hulle sense heilig nie. Prijedor, Sanski Most, die Sana-vallei, verder wes en suid en oos na Banja Luka, Srebrenica, Mostar en Sarajewo. Hulle sê vir mekaar die probleem was toe al ’n etniese ding, en is dit steeds. En hulle sê hulle, die Serwiërs, het láng geheues, vergeet nooit die ou onregte nie, en moet dit nou regstel. Hulle kom sonder genade met hulle tatoes en gewere en kanonne, en niks sal ooit weer dieselfde wees nie.

Wanneer die son in hierdie bloeddronk tyd oor die heuwels opkom en die kleure van die veld veredel, verskyn in die jasinte oggendlig ’n nuwe skakering oor die eens pastorale landskap: die glim van ’n vreemde rosigheid, van al die bloed van mans en vroue en kinders wat hier verspil lê.

* * *

In die berge om Sarajewo wurg agt bataljons van die Serwiese Romanija-korps die lewe uit die stad en sy inwoners met sluipskutters en bombardemente. Geboue word in puin gelê, baie van hulle histories – Ottomaanse argitektuur uit die veertiende eeu, Oostenryks-Hongaarse fasades van twee eeue oud.

Min dele van die stad is onaangeraak, en wanneer die bom-bardemente bedaar, hang donker roetwolke oor die bomkraters en puin. Die lug is gevul met die bitter reuk van kruit, van vuur en versengende verskroeiing. Daarmee saam die krete van gewondes en verminktes. In strate en op sypaadjies bly die dooies lê, want net die dapperstes, dié met ’n doodswens, sal die koeëls trotseer om die liggaam van ’n geliefde te probeer terugwin.

In ’n bergbasis by Glasinako Polje word Vlatko Galic en Zoran Dragnic as sluipskutters opgelei. Vlatko, met sy Zastava M76, en Zoran, met sy AK47, word losgelaat om te gaan doen wat hulle die beste kan doen: om terreur te saai en die bloed te vergiet van ongewapende mans, vroue en kinders. Hulle doen dit uit ’n verlate woonstelgebou in die Serwiese buurt Kovačići, net suid van die Miljacka-rivier wat Sarajewo soos ’n mes in sy lengte deursny. Hulle vestig die vier en sewentigste sluipskietnes in die beleërde stad.

In ’n leë woonstel op die sewende verdieping het Vlatko dieselfde dag van hulle intrek met ’n hamer en ’n sementbeitel ’n gat deur die buitemuur van die woonvertrek gekap, nie groot nie, net ’n gleuf vir die loop en die teleskoopvisier van sy geweer. Die Zastava M76 is ’n Joego-Slawiese skerpskuttergeweer, gekloon op die Russiese Dragunov. Maar pleks van die Dragunov se ammunisie gebruik dit die effektiewer 7.92 x 57 mm-mauserkoeëls. Soos die Dragunov het dit ’n flitsdemper voor aan die loop om die warm gasse van ’n skoot, en dus die ligging van die skut, te verdoesel. Die M76 vuur sy koeëls teen ’n trompsnelheid van 730 meter per sekonde. In normale omstandighede op ’n mansgrootte teiken is die effektiewe trefafstand 800 meter – net ’n sekonde vandat Vlatko die skoot aftrek totdat die koeël sy teiken tref.

Hy lê op sy maag op die vloer, die loop deur die gleuf gedruk. Met die teleskoopvisier het hy ’n voëlvlug-uitsig op die middestad, die Marijin Dvor, die Nasionale Museum, die Parlementsgebou, dele van Tito-straat tussen die dakke deur. Draai hy die loop na regs, sien hy die Skenderija-gebou langs die rivier, ’n kulturele jeugsentrum met winkels, koffieplekke en die Bosna-klub se basketbalbane, en die lemmetjiesdraad om die groot kompleks van UNPROFOR se Franse kontingent. Laat sak hy die loop, duik die Vrbanja-brug oor die Miljacka in sy visier op, so naby, voel dit vir hom, dat hy dit kan aanraak as hy ook sy hand deur die gleuf kan kry.

Vlatko lig die loop op, sien deur sy visier die geskarrel van ’n voetganger wat Tito-straat na die Holiday Inn toe oorsteek. In Sarajewo stap niemand rustig oor ’n straat nie. As jy wil leef, skarrel jy soos ’n rot van een deuropening na die volgende. Vlatko se vinger rus op die sneller, in sy voorarm span ’n spier.

“Doef.”

Die woord plof sag oor sy lippe. En hy gryns toe hy sy vinger verslap en die kolf van sy skouer af op die vloer laat sak. Ek is ’n god, dink hy. Ék besluit wie leef en wie sterf. Daardie vrou kan vandag bly leef.

Hy vryf met die snellervinger teen sy nek waar ’n sweetdruppel onder sy vuil, gebleikte hare verskyn het. Die druppel is waar die oop bek van ’n wolf hap, die tatoe nie delikaat nie. Die tatoeëerder in Vukovar het gebrou, met stomp naalde net ruwe arsering gedoen sonder definisie en belyning. Vlatko wou eintlik ’n tier se kop hê.

Op pad na die nuwe bloedige slagvelde suid van die Kroatiese grens het hy nóg ’n tatoe gekry: in die sagte vel aan die binnekant van sy linkerarm wat die geweer se loop stut wanneer hy na ’n teiken korrel, is die woorde ARKANOVI TIGROVI.

Met sy tatoes as kenteken het Vlatko, en Zoran Dragnic, saam met Arkan se Tiere die Una-rivier na Dubica oorgesteek.

Etniese suiwering – Vlatko hou van dié frase. Hy meen hulle doen hulle bes, oral waar hulle gaan. Eers Kroasië, nou Bosnië. In Bosnië-Herzegowina, is aan hulle gesê, is hulle prooi nie net die verraderlike Kroate nie. Hier soek hulle ook die onsuiwer bloed van die Bosniaks.

Die politieke nuanses (as daar nuanses is) van etniese suiwering snap Vlatko nie, maar hy reken dis ’n goeie verskoning, want hy weet wel wie die vyand is, en dit is die belangrikste. Die vyand is die Kroate en die Bosniaks. Wie die opdragte gee, en die verskonings uitdink, traak hom nie. Die pret lê in die avontuur, in die vergieting van bloed.

Hy trek die loop uit die gleuf, versamel die doppies. Staan op en gaan sit by die tafel, die geweer dwars oor die blad. Met lap en geweerolie begin hy sy wapen skoonmaak en poets. Sy skof is verby.

Nog nie dertig nie, en veglus is al wat Vlatko dryf, al wat hy wil doen. Dis in hulle bloed, in sy en Zoran s’n. Geweld en selfgelding. Eers as kinders in die ellendige agterstrate van Belgrado, toe in sokkerbendes. Beskonke bloed laat vloei met vuiste en klippe en messe en kettings by wedstryde van hulle geliefde Red Star Belgrade FC.

Sokkergespuis, is hulle uitgekryt. Maar die uitkryters het geswyg toe hulle, die gespuis, die uitverkorenes word. Ja, daardie bekke was stil toe hulle gewerf is vir Arkan se Tiere, toe hulle die uniform van die Srpska Dobrovoljacka Garda aantrek. Hulle held, toonbeeld van ’n suiwer Serwiese bloedlyn. Al is hy vir ander steeds net Željko Ražnatovic, gewone straatboef, kort-kort in die tronk. Maar niemand sê dit openlik nie, nie in Arkan se gesig of in die gesig van sy volgelinge nie. Want die kenteken van die tier en die motto ARKANOVI TIGROVI boesem vrees in.

Net ná drie hoor Vlatko die gekap van stewelhakke buite op die betonvloer. Zoran stoot die deur oop, kom sit oorkant hom by die tafel. Plak die halfleë bottel brandewyn op die blad neer.

Vlatko ruik die Slivovitz aan Zoran se asem, die amandelgeur van die damaspruime se pitte. “Jy’s laat.”

“Hoeveel?”

Vlatko wys na die doppies. “Dertien.”

Van die dertien skote het net twee getref, en hy dink nie dit was noodlottig nie. Hy kon een sien wegskuifel agter ’n geparkeerde kar in, die ander hinkende by die deur van ’n kantoorgebou in. Nie ’n goeie dag nie.

“Hoe laat kom die bibliotekaris?” vra Zoran.

“Vyfuur, het hulle gesê.”

Zoran kom orent, moet op die blad druk vir balans. Hy vat die bottel om die nek en stap met sy AK na die muur toe, hurk, druk die loop deur die gleuf.

“Vyfuur op die brug?”

Vlatko staan ook op, swaai sy geweer oor sy skouer. “Met ’n wit lap in sy regterhand.”

Hy hou Zoran dop wat sukkel om sy lê op die vloer te kry. Aan sý binnearm is die woorde BELI ORLOVI; hy het in Vukovar gemeen dit sal geen skade doen om sy lojaliteite te deel met ’n ander paramilitêre bende nie. Trouens, in oorloë, was sy redenasie, is ’n agterdeur áltyd gewens. Is die tweekoppige arend onder ’n kroon dan nie juis die Serwiese nasionale embleem nie? En gaan dit alles, al die etniese bloedvergieting, dan nie juis om ’n suiwer Serwiese toekoms nie?

Daarom het dieselfde tatoeëerder met die onvaste hand op Zoran se bors die kop van ’n voël met uitgespreide vlerke aangebring, simbool van Mirko Jovic se Wit Arende. Ook hulle motto op sy binnearm. En op die kneukels van elkeen se regterhand, die hand met die snellervinger, is die letters SDG, vir Srpska Dobrovoljacka Garda.

Zoran druk die kolf teen sy skouer om sy visier in te stel. Die AK is nie so akkuraat as die M76 nie, en die trefafstand korter, maar die Vrbanja-brug is skaars drie honderd meter weg.

Zoran het nie ’n teleskoop nodig nie, kan ’n teiken op die brug met toe oë tref, dink Vlatko.

“Wat kom hy doen?” vra Zoran. “Die bibliotekaris.”

Vlatko haal sy skouers op. “Wil glo met die bevelvoerders by Lukavica gaan praat.”

Die pad na die Romanija-bevelvoerders is deur die Serwiese linie suid van die rivier, deur die Serwiese woonbuurte. Om die rivier ongedeerd na Serwiese kant oor te steek met enige van die brûe, moet ’n boodskap na die sluipskietneste versprei word dat toestemming verleen is aan ’n burgerlike, in hierdie geval ’n bibliotekaris, om die spitsroede by Vrbanja te loop. Oorkant die brug, aan Serwiese kant, sal hy ingewag en na Lukavica gevat word om sy saak te stel.

Vlatko sal graag wil hoor wat die bibliotekaris se saak is, wat so belangrik is dat hy bereid is om sy lewe te waag.

“Fokken spioen vir die Bosniaks, as jy my vra,” sê Zoran.

“Of ’n verraaier. Dalk bring hy nuus in ruil vir sy gesin se veilige uitvlug uit die stad.” Vlatko kyk hoe Zoran weer uit die bottel sluk.

Agter in die lorries het hulle ook Slivovitz gedrink, in die konvooi FAP-troepelorries met die Nora-houwitsers agteraan gehaak, van Dubica af om die Sana-vallei te gaan skoonmaak. Hulle, Arkan se Tiere, het besope die Hotel Prijedor beset, en eers die volgende dag kon hulle bevelvoerders die strategie vir die militêre aanslag aan hulle verduidelik. Die plan was eenvoudig en effektief. Die vyand – die heidense Bosniak-Moslems en die Katolieke Kroatiese Ustaše – word eers saggemaak met die grofgeskut, hulle huise en kerke in puin gelê deur die houwitsers, 125 mm-kanonne van die paar rammelende T54-tenks, en die Oganj-vuurpyllanseerders, elk met 32 lanseerbuise van 128 mm-kaliber. Daarna, ná die sagmaak, word pelotons uit die Hotel Prijedor ingestuur om te gaan opruim, weerstand te smoor, versetvegters uit te ruik en aan te keer. Bedags orgies van moord en verkragting, saans sang en drank, bottels vol Slivovitz, borde vol cevapcici met uie en ’n dik sous van soetrissie, brandrissie, eiervrug en knoffel ingemeng in Kajmak-room.

“Ek kan hom in die bobeen piets,” sê Zoran oor die visier van sy AK. “As verwelkoming op die brug.”

“Of in die sy,” sê Vlatko, “as jy goed kan korrel.”

“Of sy arm.”

“’n Bibliotekaris het sy arm nodig.”

“Dan die been of sy.”

“Nie met die AK nie. Vat myne.”

“Wat’s fout met my AK?”

“Skiet bont, jy weet mos. Veral met die skut vol brandewyn. Vat die M76 as jy mik vir net ’n vleiswond, nie om dood te skiet nie.”

“Jy dink met die AK kan ek nie mik vir ’n vleiswond nie?”

“Ek dink jy kán mik,” sê Vlatko. “Maar ek dink as jy die skoot aftrek, gaan dit nie ’n vleiswond wees nie. Óf mis óf ’n doodskoot. Vat die M76 met die teleskoop.”

“Fok jou M76,” sê Zoran. “Ek piets hom met die AK. Die kat daar. Sien jy hom? Laat ek my oog inkry.”

Vlatko hou die kat op die brug dop, snuiwende, asende na kos. Tref Zoran die kat met sy AK, brandewyn en al, sal hy tevrede wees. Dan is daar hoop dat die bibliotekaris net sal bloei van ’n vleiswond wat hom sal verwelkom en herinner aan die dun draad tussen lewe en dood.

Die skoot klap, die kat spring. Vlatko sien waar die koeël teen die brug kets en ’n skerf beton uitruk. Met vier, vyf hale verdwyn die kat onder die brug in.

“Fok!” Zoran laat sak die AK.

“Jy’t nog tyd vir oefen, om jou oog en visier in te skiet,” sê Vlatko toe hy laggend uitstap, geweer oor die skouer.

Toe hulle klaar was in Prijedor se Stari Grad en in die nedersettings van die Sana, het hulle opgepak vir die volgende plek. Dieselfde vyand, nuwe slagveld. En agter hulle was die lyke. In die weilande tussen die veldblomme, in die boorde en groentetuine, in die koeikampe en varkhokke, in die afgebrande murasies van Hambarine, Carakovo en Rizvanovići, in Biscani en Zecovi het die liggame van honderde mans, vroue en kinders dae lank gelê. Sommige in vlak massagrafte waar Vlatko en Zoran en hulle makkers probeer opruim het.

Dit was Mei, warm vroegsomer, en die stank van ontbinding het oor die Sana-vallei gehang toe Arkan se Tiere terugklim op die FAP-lorries en met die houwitsers en T54’s en vuurpyllanseerders vertrek. Agter in die lorries het hulle gelag oor die inwoners wat nou uit hulle skuilplekke kon kruip, uit die murasies van hulle huise, wat verskrik die lug sal beruik en die omgewing bespied voor hulle begin om die verrottende liggame van hulle familielede en vriende te begrawe. In agtertuine en groentetuine, in vrugteboorde en weidings, want die begraafplase was reeds vol.

In Banja Luka het Vlatko en Zoran gedros en hulle by die 1ste Krajina-korps aangesluit. Maar tien dae later het die munisipale polisie begin navraag doen oor die moord op ’n man, sy vrou en hulle tweelingdogters. Vlatko en Zoran het inderhaas in die nag plek gekry in ’n TAM-paneelwa van die Serwiese Romanija-korps op pad na Sarajewo. Hulle wou eintlik Mostar toe gaan. Maar hulle het in Sarajewo vasgehaak, en Vlatko is nie spyt daaroor nie. Hy hou van Sarajewo en van die werk wat hy en Zoran hier doen.

Die bottel was al kwart. Hy weet teen vyfuur, wanneer die bibliotekaris op die brug verskyn, sal die bottel leeg wees, en die kanse vir net ’n vleiswond skraal.