Читать книгу Frats - Chris Karsten - Страница 8

Hy skiet die kameelperd in die Piekenierskloof. Dit duur die hele middag tot diep in die aand om die vel af te slag. Eers laatnag, om die vuur in die koue, langs die wa met die sterre en Suiderkruis in die hemel, is die vel klaar ingesout, die vleis opgesny en in die balies met pekel gesit. Bedags is die son warm en hy wil nie ’n kans waag met die vars vel en vars vleis nie. Die kameelperd is die laaste op die jagtog en die jagter is tevrede. Bartol sê vir sy slawe môre draai hulle om, môre vat hulle die pad terug Kaap toe.

Vroegoggend, met die eerste lig van die son op die winterveld, pak hulle die velle op die wa, dié wat eerste afgeslag is heel onder. Die vel van die kameelperd lê heel bo, ingevryf met growwe sout in die bloederige weefsel waar dit van die vleis af losgesny is. Die ander velle is van twee springbokke, drie rooibokke, twee leeus en twee sebras. Die vleis, behalwe dié van die leeus, is opgesny en in die balies gepekel. Dit was ’n suksesvolle jagekspedisie.

Bartol sal goeie pryse kry vir die vleis en die velle, veral vir die skaars vel van die kameelperd, wanneer die volgende skip uit Oos-Indië die Kaap aandoen om voorraad in te skeep vir die vaart na Engeland. Hy los sy slawe, Tammerlaan, Lijs en Wolla, met die wa en vrag en ry vooruit om die reëlings te gaan tref en die pryse vas te stel vir die vleis en velle wat saam met vars water, graan en groente vir die skip bestem is.

Laatmiddag, skuins teen die sterk suidooster en met die stof en sweet van die lang rit in sy hare en gesig en klere, klim hy voor die opstal van sy perd af. Hy strek sy arms bokant sy kop en buig sy rug om die stramheid uit sy lyf te kry. Die jong stalkneg vat die perd se leisels. Bartol haal sy bondel en sy geweer van die perd af en koes skuins teen die wind op na die stoep toe. In die kombuis gooi hy sy bondel op die tafel, sy hoed op die bondel en stut die geweer teen ’n stoel. Langs die swart houtstoof skep hy met ’n blikbeker uit ’n groot emmer water in ’n skottel en spoel die stof en sweet van sy gesig en hare en hande en dik voorarms af. Die palm van sy hand voel oor die stoof. Die plate is koud. Daar is nie kookwater vir koffie nie en sy keel is droog van die stof. Hy wonder waar sy is. Dis nie haar gewoonte om half te werk nie. Dis die tyd van die middag wanneer die stoof warm is en sy die potte vir die aandete regmaak, die aartappels skil en die boontjies en pampoen opsny. Die vleis is gewoonlik al halfpad gekook. Die pot met koffie prut altyd eenkant op ’n warm plaat.

Maar vanmiddag is die stoof koud. Hy frons. Hy stap uit oor die stoep en lê skuins teen die wind na die stalle toe waar Goens sy perd klaar koudgelei het. In die stal, beskerm teen die wind, borsel die stalkneg die wit salpeter van die perd se vel af, gooi vars hooi in die trog en sorg dat die perd water het.

Hy vra vir Goens: “Wat gaan aan? Hoekom is die huis so stil?”

Goens kyk nie op terwyl hy die perd roskam nie. Hy beduie net met sy kop deur die oop ingang van die stal in die rigting van die ry wit slawehuisies teen die duine.

“En my broer?”

Die staljong knik net, en eers toe Bartol se gestalte by die ingang van die stal uit is, kyk Goens op. Sy oë volg die figuur wat teen die wind beur in die rigting van die bokspondokkies. Goens se hande werk ywerig met die roskam oor die perd se hare.

Die fyn sandkorrels van die duineveld steek teen die vel van Bartol se kaal arms en gesig. Hy leun vooroor en probeer met een arm sy skrefiesoë teen die sandwind beskerm. Die wit sand trek soos ’n lae mis oor die duine. Die suidooster ruk en pluk aan sy klere. Hy stap sonder aarseling na een van die pondokke toe. Agter die muur wat hom beskut, is die wind opeens weg, net die gefluit en gesuis nog in sy ore en die sand wat klou aan sy gesig en klere. Sy groot hande klap teen sy broek en hemp, vryf oor sy gesig en hy stamp sy voete.

“Verpeste wind,” brom hy. Hy wens dit was nie nodig om weer in die huisie, op hierdie godverdomde Kaapse vlakte, in te gaan nie. Hy druk die plankdeur oop. Die enkele vertrek is donker ná die verblindende sand in die laatmiddagson. Ligstrepe val van buite af deur die gate in die sak en die lap voor die vensters en deur die halfoop deur agter hom.

Hy hoor vinnige asems en ruik sweet en bedompige lywe. ’n Figuur beweeg. Die buitelyne van ’n tafel word sigbaar, ’n stoel, ’n kas en nóg ’n figuur op ’n bed.

“Is jy al terug?” Die stem is verras, die katel kraak. Die man, duideliker herkenbaar noudat Bartol se oë aan die skemer gewoond raak, trek sy hemp aan en die vrou op die bed pluk ’n dun kombers oor haar.

“Vir wat kan jy haar in godsnaam nie uitlos nie?” vra Bartol Boelens en vryf sy oë. Dit maak die gekrap van die fyn sand erger, sy oë seerder.

“Dis my saak.” Tiebout gaan sit op ’n stoel en druk sy voete in sy stewels, nukkerig. “Sy behoort aan my. Ek kan met haar doen wat ek wil.”

Bartol sien die vrees in die wit oë van die jong vrou op die bed, die kombers tot by haar ken opgetrek. Hy stap na sy broer toe en stamp hom teen die bors. Tiebout steier oor die stoel. Hy spring op. Bartol stamp hom weer om. “Dis die laaste keer dat ek jou hier kom uithaal. Sy is nie ’n dier nie, en jy ook nie.”

Bartol draai terug na die katel toe, staar ’n oomblik na die vrou wat haar kop skaam wegdraai na die muur toe en swaai om. “Kom!” beveel hy en stap by die huisie uit. Tiebout slenter traag agterna. Die wind loei en die sand steek in hul oë. Hulle praat nie. By die opstal stap Bartol na die perdestal toe. Sy hand vryf ingedagte oor die perd se hare wat blink van die roskam. Goens, by die trog, loer onderlangs na Bartol, maar vra nie uit nie. Hy het gesien hoe Tiebout agter Bartol aandrentel.

Twee dae ná die aankoms van die wa met die vleis en velle is Bartol besig by die leivoor om water uit te keer vir die hawer. Goens bring die boodskap dat die Guinevere in Tafelbaai anker gegooi het op pad Engeland toe. Die aankoms van ’n skip, enige skip, is altyd goeie nuus wat vinnig versprei. As hulle uit die Ooste kom, van Batavia, Oos-Indië, lê hulle diep in die water van die fyn linne, edelstene en speserye, tee uit Ceylon en peper uit Tika. In die Kaap kom hulle opvul met kos en water vir die vaart Europa toe. Kom hulle uit die ander rigting, van Engeland en Europa af, bring hulle die nuwe setlaars, avontuursoekers, ontdekkingsreisigers, sendelinge, boewe, moordenaars en smokkelaars.

Bartol Boelens wil kontak maak met die koopmanne wat voorraad vir die skip soek. Daarom wil hy douvoordag Kaap toe ry. Sy wa is vol wildsvelle, gesout en gedroog. Hy kan dit verkoop vir die looierye in Engeland. Die volstruisvere is bedoel vir die Europese adel en die balies pekelvleis vir die matrose en passasiers op die lang vaart.

Hy spoel sy gesig in die leivoor af en stap terug huis toe. In die kombuis gooi hy vir hom uit die pot op die swart stoof koffie in ’n beker wat afgeërd is en gaan sit by die growwe houttafel. Hy hoor sy broer se voetstappe op die plankvloer in sy slaapkamer. Hulle woon alleen hier op die Kaapse vlakte, boer met ’n paar beeste en ’n paar volstruise en ’n paar lappies groente en graan wat hulle uit die leivoor water gee. En in die winter gaan hy jag. Dis ’n sukkelbestaan. Snags, alleen in sy bed, verlang hy terug na Londen se besige strate, die winkels van Fleet Street en Covent Garden, die alehouses en die inns.

Tiebout is anders. Die stadige lewe van die Kaap pas hom. Hy hou van die son en see en wind, en van die Kaapse vroue, onderdanig en slaafs. Hy is min op die plaas, te lief vir die tavernes en bordele van Heerestraat en Keisergracht, en sê hy sal nooit teruggaan Europa toe na die somber koue en reën toe nie.

Maar Bartol het genoeg gehad. Hy pes die Kaapse vlakte, die eensaamheid, die stryd om te oorleef. Tiebout kan alleen hier bly. Tiebout en Khoena, totdat Khoena se mense genoeg gehad het van sy katoolsheid en sy peester afsny. Maar dis sý saak. Hul pa het destyds al vir Bartol gesê Tiebout is nie een vir boer nie.

Tiebout se voetstappe word stil. Bartol gaan staan by die deur met die beker in sy hand. Hy blaas oor die warm, swart koffie en tuur oor die vlakte waar die son agter die duineveld sak, en na die wit bokshuisies. Hy staan lank daar in die deur, totdat die koffiedrek koud is onder in die beker en die son lankal onder. Eendag, sommer net eendag, klim hy op ’n skip uit die Ooste en werk sy passasie na Engeland en los vir Tiebout en Khoena en die hele verdomde lot net hier.

Douvoordag, met die seile oor die wa getrek, oor die velle en vere en vleis in die pekelbalies en oor die paar mud hawer en die mandjies groente, vertrek Bartol Boelens na die Kaap, op sy perd, voor die osse en wa uit. Die papiere is in die knapsak, geteken en geseël deur die Independente Fiskaal, vir Bartol se goedkeuring om sy produkte op die Kaap se mark te gaan verkoop aan die kaptein van die Guinevere of sy gevolmagtigdes. Die wapad is oor die Liesbeek, al langs die voet van die Tafelberg en die Windberg, verby die Groote Schuur, ’t Ronde Bosje en Fort Coornhoop, die Tafelvallei in. Dan na die Parade by die Fort de Goede Hoop en die ou pakhuise van die Kompanjie toe. Dit gaan stadig, want wanneer ’n skip inkom en die loodsbote oor die branders stoei, is daar groot opgewondenheid oor wat geruil, gekoop en verkoop gaan word. Die perdekarre en ossewaens is gepak en ingeryg en nuuskieriges en handelaars, boere en dronk matrose en slawesmouse stamp en beur en druk en roep en skree om aandag.

Die mis hang oor die berg, maar die reën bly weg en hulle kan die seile aftrek en die velle uitstal. Die volstruisvere wapper in die ligte bries om die kopers te lok. Hy sit op die wa en skink uit ’n kantien lou koffie in ’n blikbeker, swart en sterk getrek. Hy staar na die Guinevere ver agter die breekwater, die seile gestryk en die boeg gemik op die volgende bestemming, Engeland.

Hy en sy pa en Tiebout het twintig jaar gelede van Engeland af hier aangekom. Bartol se verlange is groot. Tiebout kan maar hier bly en die plasie op die vlakte onder hom uitboer, sonder hom. Hy sal nie omgee nie. Hy sou goed kon leef in Rotterdam of in Londen of enige ander stad in Europa. As dit net nie was vir die ding met hul pa in Rotterdam nie, die bakleiery op die dokke en die matroos wat bly lê het met die mes in sy bors. Sy pa het met die twee seuns sonder ma oor die kanaal Londen toe gevlug. Maar toe kry sy pa plek op ’n skip. Sy plan was om Madagaskar toe te gaan met sy twee seuns. Hy het gehoor van Madagaskar. Dit was ver van Rotterdam en ver van die matroos met die mes in sy bors, en van die dragonders af.

Hulle het in die Kaap aan wal gestap en nie weer op die skip Madagaskar toe geklim nie. Rijckloff Boelens het huurpag gekry op ’n buitepos vir hom en sy twee opgeskote seuns. Hulle het hard gewerk, met hul hande, Tiebout ook. ’n Leningsplasie, Loutersvalleij, is vir hulle afgedeel vir vier en twintig riksdaalder. Rijckloff het sy eerste slawe gekoop, Tammerlaan en Lijs, en later het Wolla bygekom. Die twee kinders, die seun en meisie, het Rijckloff gekry van ’n slawesmous met ’n dik bos baard, vaal van die stof. Dié had te vertelle hulle het die twee kinders in die Gamkamma gevang op ’n strafkampanje en hy, Rijckloff Boelens, kan die twee kry vir agt riksdaalder. Dit was ’n winskoop, want die twee, so twaalf, dertien, kon met die hand mak gemaak en geleer word. Hulle was klein genoeg om ook fluks die Nederlandse spraak aan te leer. Die twee kinders het onderdak gekry en grootgeword in die wit huisies wat Rijckloff vir sy slawe laat bou het.

“Wat is dié?”

Op die wakis skrik Bartol uit sy bepeinsing en kyk af na die man wat na die vel van die kameelperd wys. “So iets kry jy nie aldag nie, nè? Ek het hom self geskiet en afgeslag en ingesout. Dis die beste kwaliteit en baie skaars.”

“Sal hy hou op die skip, drie maande lank, tot in Engeland?”

“Ja, hy sal hou. Is jy van die Guinevere?”

Die man se voorkoms en toenadering is nie soos dié van ’n koopman nie. Op sy kop is ’n swart hoed met ’n ronde bol. Hy lig sy ken sodat hy, deur klein ronde glase van sy bril, na Bartol, bokant hom op die wa, kan kyk. Die dun draadrame van die bril is agter om sy ore gehaak. Om die kraag van sy linnehemp, styf teen sy nek gestysel, is ’n geel kravat geknoop, die sakke van die groen onderbaadjie is versier met borduursel in goue draad en uit die borssak van sy swart wolbaadjie hang ’n fyn doekie van geel satyn in delikate voue. Hy lig sy hoed. “Dokter Peniston Woodcock, skeepchirurgyn van die Guinevere van sy Koninklike Majesteit se handelsvloot.”

Bartol sit die blikbeker op die wakis en spring af op die grond langs die skeepchirurgyn, klap-klap teen sy stowwerige baadjie se verslete molsvel en steek ’n hand uit. “Bartol Boelens, vryburger en jagter van die Kaap de Goede Hoop.”

’n Piepklein stukkie goud blink vir ’n oomblik aan ’n skewe botand voordat ’n duim en voorvinger die snor op die dun bolip plat vryf. “Ek dink ons kan besigheid doen, Mister Boelens.” Hy knik na die vel van die kameelperd.

“Die prys is twintig riksdaalder,” sê Bartol.

Woodcock se ken sak en hy loer oor die brilraam na die man voor hom. Die gesig is vierkantig, die vel is die tekstuur en kleur van gelooide leer, taai en hard en skurf van baie son en wind, die baardstoppels is ’n week oud. Bartol sien die frons tussen die dokter se wenkbroue en sê: “Twintig riksdaalder en twee bondels volstruispluime. Die beste prys in die Kaap.”

“Agtien en vier bondels.”

Bartol sug. “Goed.”

Weer ’n vlugtige flits van goud. “Ek sal jou aanbeveel by die kaptein, vir die ander velle en die vleis.”

“En die groente en vere. Is jy van Londen af?”

“Ja, wanneer ek nie op see is nie. Ken jy Londen?”

“Ja, maar dis lank terug. Ek was jonk toe ons hierheen gekom het. Twee jaar in Londen. Koffie? Dis nie meer warm nie, en sterk.”

“Dankie, nee.” Sy voorvinger beduie tussen die waens deur, tussen die perde en die osse en die malende mense, na die uithangbord aan die oorkant van Reygerstraat, aan ’n balk op die stoep van die Taverne Kijkuyt. “’n Porter sal smaakliker wees.”

“Kom saam,” sê Bartol. “Daar is helaas geen porter nie, maar ale is daar genoeg.”

“Waar in Londen?”

“Billingsgate. My pa het vis afgelaai op Billingsgate se vismark.”

“Maar jy is nie Engels nie?”

“Lang storie.”

“En jy lyk nie alte gelukkig nie?”

Bartol sluk aan die lou bier. Die punt van sy tong lek die bitter skuim van sy lippe af. “Eendag sal ek teruggaan.”

“Geen familie nie?”

Net Tiebout, en hý kan net sowel geen familie wees nie. Op die vlakte is daar nie vroue nie, net Khoena-hulle, en hy kom te min in die Kaap waar die vroue is. De Mist-hulle, voor die Engelse die goewerment in die Kaap by die Hollanders oorgeneem het, het meisies uit die weeshuise van Holland af na die Kaap toe gebring omdat hier so min vroue was. Maar Bartol het nie, soos Tiebout, erg aan die vroue nie. Hy boer en hy jag en die vroue pla hom nie. Nee, hy het geen familie nie. “Net ek en my broer op die plaas en hy sal nooit padgee nie.”

“Van Holland af?”

“My ma is dood, nog voor ons uit Rotterdam weg is. My pa is hier oorlye aan die koors. Wanneer vertrek die Guinevere terug Engeland toe?”

“Oor sewe dae. Het jy nie wilde diere wat getem is op die plaas nie?”

“Net ’n paar volstruise, vir vere en eiers, en wanneer hulle oud is, vir die vel en vleis.”

Die dokter se vingers vryf oor sy snor. “Kan ek hulle sien, die volstruise? Is hulle baie wild?”

“Toe ons laas gepluk het, het een byna ’n slaaf doodgeskop.”

“Ek ken iemand in Londen wat belangstel.”

“In volstruise?”

“In getemde wilde diere.”

“Môre, wanneer die wa leeg is, kan jy saamry plaas toe. Dis nie ver nie.”