Читать книгу Melk die heilige koeie - Deon Maas - Страница 6

Een van die propagandawapens wat die Nasionale Party van ouds gebruik het om die volk te oortuig dat ons niks met Afrika te doen het nie maar dat ons rêrig Europees is, was die kunste.

Toe die Natte in 1948 oorgeneem het, het hulle gou seker gemaak dat die Afrika-invloede in ons kunste onderdruk word. Nico Carstens se multikulturele “Zambezi”, wat ’n internasionale treffer was, het nie juis in die plaaslike mark aandag gekry nie. Dit was eerder Eurosentriese komponiste soos Danie Bosman wat die ondersteuning van die regering gekry het. Ongelukkig het Danie toe selfmoord gepleeg. So, dit was die einde van daai plan.

Onder dr. Anton Hartman, oor wie se seksualiteit daar druk bespiegel is, het die SAUK beheer oor alle radiostasies gehad en die musieksmaak van die volk beheer.

Dolly Parton en Jim Reeves was gewild in die swart mark, want Radio Bantu het dit gespeel.

Om seker te maak dat veral die Afrikaanse luisteraar voortdurend blootgestel word aan sy Europese invloede, is plaaslike liedjieskrywers soos die Briels uitgeskuif en gewilde oorsese liedjies (veral van Europa af) ingevoer, Afrikaanse lirieke gegee en dan deur plaaslike sangers opgeneem en gewild gemaak.

As jy op ou plate gaan kyk na wie die liedjies geskryf het, sal daar altyd twee vanne wees. Die een sal gewoonlik Afrikaans wees. Dis die ou wat die lirieke vertaal het. Die ander sal ’n eksotiese Europese naam wees. Dis die persoon wat die musiek van die oorspronklike treffer geskryf het.

Omtrent elke groot liedjie uit die sestiger- en sewentigerjare is ’n vertaalde liedjie wat deur die groot name van die dag soos Min Shaw opgeneem is. Anton Goosen en Koos du Plessis was twee van die min uitsonderings uit daai tyd.

Die beheer van die kunste is verder versterk deur die stig van kunsterade. Elke provinsie het een gehad: Kruik, Truk en dies meer. Ná 1994 het die ANC-regering besluit om nie meer hierdie rade te ondersteun nie. Hoewel die rade veeltalig was, was die algemene gevoel dat die afskaffing van die rade veral die bevordering van Afrikaans negatief sou beïnvloed.

Dit is toe Afrikaanse kunstefeeste gebore is. Geskep met geld van Naspers om die Afrikaanse kultuur te stimuleer en seker te maak dat die taal kommersieel genoeg is sodat daar ’n toekomstige mark sou wees.

Daar is in die vroeë negentigerjare baie mooi na die nasionale kunstefees in Grahamstad gekyk wat toe reeds vyftien jaar oud was.

Deur dié resep met die kunsterade van ouds en ’n kerkbasaar te meng, is daar toe vorendag gekom met die resep wat vandag ons kunstefeeste is.

Daar is min plekke waar jy die diversiteit van onse volkie so mooi kan sien as by die kunstefeeste. Wit Afrikaners met hulle Fortuners wat gaan vertonings kyk waar kaartjies R100 plus kos. Die kaartjies word geskeur deur minder ryk Afrikaners wat R100 ’n dag verdien vir die voorreg om dit te doen. Daarna tel bruin Afrikaners die gemors op wat deur die ryk mense agtergelaat word. Teen minder as R100 per skof. (Net om regverdig te wees: By Aardklop en Inniebos is dit nie bruin Afrikaners wat die gemors optel nie, dis swart mense wat die meeste van die tyd nie Afrikaans praat nie.)

Oor die afgelope paar jaar, met die ontluiking van ’n bruin middelklas en ’n sterk poging van die organiseerders om die feeste meer “inklusief” te maak (hulle woord, nie myne nie), het die feesgangers effens verander, maar dis oor die algemeen steeds ’n wit Christenfees.

Soos kunstenaars soos Miriam Makeba by die KKNK in 1998 en MaJozi by Inniebos in 2016 ervaar het, is baie Afrikaners nog nie reg om die deur oop te maak vir mense wat nie soos hulle lyk en praat nie.

Boere wat speel, is ’n interessante toeskouersport. Elke fees het sy eie karakter.

Die Woordfees is vir ernstige Kapenaars wat netjies praat en hulself as intellektueel verhewe sien bo die res van die gepeupel. Die gepeupel sluit natuurlik ander tale en rasse ook in. Die Woordfees is vir mense wat lees en na musiek luister waarop jy nie kan dans nie.

Daar is ook ernstige gesprekke waar Dan Roodt opdaag met lyfwagte omdat hy bang is vir die mense wat nie kaalvoet oor die Drakenberge getrek het nie. Of dalk wou hy maar net afshow dat hy met sy Euro-playboy-hare en Franse serpe ook kan uithang met groot rowwe manne. Dieselfde rowwe manne het natuurlik later teen hom gedraai nadat iemand hulle aandag gevestig het op die boeke wat die dissident Roodt in die jare tagtig geskryf het, maar dis weer ’n storie vir ’n ander dag, daai …

So, net om op te som en seker te maak dat ons almal op dieselfde bladsy is:

Woordfees = snobs. Erger nog, Kaapse snobs. Nog erger, Kaapse snobs wat van wyn hou en groot Afrikaanse woorde gebruik.

Jy sal spoedig opmerk dat, soos die feeste noordwaarts neig, daar ’n sigbare verandering is in die soort vermaak en mense wat dit bywoon. Of dit te doen het met die feit dat Nelspruit se mense minder gekunsteld is as die mense in Stellenbosch, is nie my plek om te oordeel nie. Die leser moet maar self besluit en daarvolgens ’n oordeel vel.

Die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (of “Kakka en Kie” soos Breyten dit op ’n keer genoem het) se inhoud wys van die begin af dat daar nie ’n universiteit op die dorp is nie.

Hierdie fees is redelik skisofrenies in sy aanslag. Dit kombineer regte zef-klugte soos My pa se ma se boetie se tannie se moer met die ernstige teater van gesalfde kunsprofete soos Christiaan Olwagen. Die klugte kom van die noorde, Christiaan van die suide. Ons weet baie gou waar die kern van die ernstige Afrikaner lê.

Wat die KKNK so uniek maak, is dat Oudtshoorn in die middel van nêrens is. Die plaaslike ANC-regering is al jare gelede uitgestem, maar weier om die munisipale kantore te ontruim, hofbevel ofte not. Die dorp het sy bestaan te danke aan die bloeiende volstruisbedryf uit die dae toe die Charleston nog gewild was. So, daar’s ’n klomp ryk (grotendeels wit) boere wat die reëls maak en dan die massa wat hulle daarin verlustig om hulle te ignoreer.

Oudtshoorn het nie eens ’n lughawe nie. PW Botha het dit van hulle gesteel en George toe geskuif nadat hy vir hom ’n huis daar gekoop het. Om daar uit te kom vat ’n dag. Behalwe as jy Clive Smith met sy 1400-Nissanbakkie is, dan vat dit twee dae. Of dalk meer.

As Oudtshoorn ’n mens was, sou dit as bipolêr geklassifiseer word.

Die fees lok groot groepe ouer vroue wie se mans by die huis bly. Hierdie vroue jag in troppe en het duidelik alle reëls en moraliteit in die kombuis op die plaas gelos. Dis asof hulle jare lank in ’n hok gehou is en alles ontneem is en nou gedra hulle hulle soos kleindorpse eerstejaars op universiteit. Hulle is op hul gevaarlikste laat in die aand ná ’n paar bottels wyn en Jägermeister. Hulle verstaan nie die woord “nee” baie goed nie en as hulle mans was, sou jy hulle kon aankla van seksuele teistering. Wel, jy kan seker, maar op Oudtshoorn gaan die polisie net vir jou lag as jy ’n vrou wil aankla van so iets. Die meeste mense sien dit mos as ’n verspeelde kans eerder as molestering.

Wat die KKNK jare lank baie uniek gemaak het, was die groot verskil tussen die erns van die teater en die lighartige musiek. Hier werk die Woordfees se musiek nie. As jy nie kan dans nie, is dit nie musiek nie.

Vir ’n lang tyd het jy mense gehad wat uitloop uit ernstige en selfs eksperimentele teater en dan gaan dans op die snert van kunstenaars soos Arno Jordaan. En Jordaan en sy gel-kop-tipe was orals. In die hoofstraat en op elke verhoog. Doef-doef-spiertiere wat hulle latente testosteroonaggressie saam met hulle gebring het. Die afgelope tyd is daai tipe in die minderheid en vervolgens minder luid. Minus die Axe-walms is die plek baie meer aangenaam.

Oudtshoorn is een van daai dorpe wat pis-larney is. Jy kan ’n baguette bestel, maar jy gaan nie een kry nie. Dis ’n Spar-rolletjie-fopdosser. Die enigste plek waar daar geen la-di-da pis-larney is nie, is die cliché genaamd La Dolce Vita, waar die kroegmanne jou naam onthou, niemand jou ’n houding gee nie en die musiek altyd uit die boonste rakke is. Die enigste restaurant wat jou nie ’n rat voor die oë gaan draai nie, lewer wat op die spyskaart is en waar jy regte single malt kan kry, is Daniël Terblanche se Black Swan. Die res is tannies wat soos tieners aantrek om jou om die bos te lei.

Aardklop is natuurlik die fees wat bekendheid daarvoor verwerf het dat daar klein bendes boykies is wat met mekaar kompeteer oor wie die gewildste of grootste celeb kan bliksem, sommer in die hospitaal in.

Ons weet almal Potchefstroom is die plek waar die universiteit lieg en bedrieg oor ontgroening en Nazi-salute doen, waar mense feeste kanselleer sonder om die reëls te volg en waar alle seksuele energie in die dorp op een plek gekonsentreer is: die Snowflake.

Seks speel ’n groter rol op hierdie feeste as wat mense dink. Daar is ’n dekadente onderbuik wat saans laat, nadat die laaste toneelstuk klaar gemaak het, sy klere uittrek en ditself naak paradeer voor mense wat te veel alkohol ingeneem het.

In elk geval, dit was net ’n idee wat ek daar buite wou laat vir almal wat dink dat Afrikaanse kunstefeeste Calvinistiese kerkbasare is. Dit is dit ook, maar nie net dit nie.

En ons gaan verby Aardklop stuur, want dis nóg vis nóg vlees. Verder noord, die een wat die verste van Stellenbosch af lê, is waar jy die beter stereotipes opspoor. Die regte ouskool-Afrikaner waar die k-woord nog gemaklik van die tong af rol, sommer voordat daar te veel brannas en Coke gedrink is.

Innibos is waar die gees van die ou Suid-Afrika op sy beste voortleef. Die plek waar rassiste, seksiste en homofobe onbeskaamd hulle vlae kan waai en dit dan ook doen in die vorm van die oranje-blanje-blou. Waar Steve “Die Stem” kan sing en die gehoor harder as die klankstelsel is. Waar MaJozi, terwyl hy op die verhoog is, met blikke gegooi word omdat hy die “verkeerde velkleur” het.

As jy die verskil tussen die Kaapse en noordelike platteland wil beleef, dan is Innibos die plek waar dit die beste na vore kom.

Die kunstefeeste is nie net ’n refleksie van waar die Afrikaner vandag is as volk nie, die verskillende plekke waar dit gehou word, is ’n refleksie op die feit dat daar nie iets soos ’n Afrikaner is nie. Ja, hulle praat almal Afrikaans, maar dis nie eens dieselfde Afrikaans nie.

Enige persoon wat die term “Afrikaner” gebruik, weet eintlik nie waarvan hulle praat nie. Dis ’n term wat gebruik word in plaas van ’n lang verduideliking.

Die Namakwalandse Afrikaans wat by die Rittelfees in Vredendal gebruik word, is anders as die Afrikaans wat by die Woordfees gebruik word, wat anders is as die Kaaps wat by die Suidoosterfees gebruik word, wat anders is as die Suid-Kaaps wat by die KKNK gebruik word, wat anders is as die Mielieboer-Afrikaans wat by Aardklop gebruik word, wat anders is as die Afrikaans wat by …

Daar’s net een mens wat dieselfde Afrikaans by almal gebruik en deur almal verstaan word en dis Karen Zoid.

As daar iemand vandag is wat die verskillende groepe Afrikaners bymekaar kan trek, is dit Karen. Ná jare op rockverhoë het haar televisieprogram op kykNET skielik van haar ’n nasionale held gemaak wat orals welkom is.

Anders as die loopgrawe wat deur Jack Parow en Fokofpolisiekar omgedolwe is, het Karen die valbrug oor die kasteel se moot gebou.

Dis dalk die enigste teken van Afrikaanse samehorigheid wat ons tans kan ervaar en dis die kunstefeeste wat daardie valbrug help bou het.