Читать книгу Dekameron - Джованни Боккаччо - Страница 10

Primas və abbat Klunyi haqqında Berhaminonun söylədiyi sözlər Kane della Skalanın çox xəsis olduğunu ifşa edir

Emiliyanın məzəli sözləri və hekayəsi kraliçanı və bütün məclisdə olanları güldürdü, hamı o sadəlövh adamın qəribə hərəkətini təriflədi. Gülüş qurtardıqdan və hamı sakitləşdikdən sonra Filostrato, danışmaq növbəsi çatdığı üçün, sözə başladı: – Ləyaqətli xanımlar, tərpənmə-yən hədəfi vurmaq asandır, lakin qəribə bir şey qəfildən meydana çıxanda, atıcı da qəfildən onu vuranda, bu bir möcüzə kimi görünə bilər. Bir çox hallarda pozğunluğa misal ola bilən kilsə ruhanilərinin günahkar və çirkin həyatı hər kəsə bu barədə danışmağa, onu pisləməyə, məzəmmət etməyə asanlıqla imkan verir. Rahiblərin qabağından qalan, donuzlara töküləsi ya atılası olan şorbanı yoxsul-lara verməklə riyakarcasına mərhəmət göstərən inkvizitoru ifşa edən o insaflı adam yaxşı iş tutur, lakin mənim fikrimcə, tərifə o adam daha artıq layiqdir ki, indi mən onun barəsində öz hekayəmdə danı-şacağam. Bundan əvvəl söylənilən hekayə məni bu məsələ üstünə gətirdi; bu adam messer Kane della Skalanı, səxavətli hökmdarı, bir hekayə söyləməklə, özü haqqında və onun barəsində demək istədiyi şeyləri başqa bir simada təsvir etməklə, birdən, heç gözlənilmədiyi halda, varlığında yaranan xəsisliyin üstünü açır. Hekayə budur:

Messer Kane della Skalanın şan-şöhrəti bütün dünyaya yayılmışdı; bəxti həmişə ona yar olmuşdu. O, İtaliyada, imperator II Fridrixin vaxtından ta indiyə qədər adı çəkilən ən gözəl, ən səxavətli hökmdar-lardan biri idi. Messer Kane Veronada dəbdəbəli, gözəl bir şənlik düzəltmək fikrinə düşür. Bu şənliyə hər yerdən çoxlu camaat, xüsu-silə məzəli adamlar gəlməli imiş. Lakin nədənsə, birdən o, fikrindən dönür, gələnlərdən bəzilərinə ənam verib yola salır, yalnız Berqami-noya nə ənam verir, nə də onu yola salır. O da elə güman edir ki, bəlkə messer Kane onun xeyri üçün belə edir. Berqamino məşhur və hazırcavab bir nağılçı idi, ona qulaq asmayınca, onun necə nağılçı olduğunu təsəvvür etmək olmazdı. Lakin Kane bu fikirdə idi ki, ona bir şey vermək pulu oda atmaqdan da pisdir. Bu barədə özü ona bir söz demirdi, başqalarına da tapşırmırdı ki, desin. Bir neçə gün keçdi, Berqamino gördü ki, onu çağırmırlar, onun sənətindən bir şey tələb etmirlər. O öz xidmətçiləri ilə mehmanxanada yaşayırdı, atları da mehmanxana tövləsində idi. Onu fikir götürdü. Lakin o hələ də gözlə-yirdi, elə güman edirdi ki, çıxıb getsə, yaxşı olmaz. O, şənlikdə ləyaqətli görünmək üçün üç dəst gözəl, bahalı kostyum gətirmişdi; kostyumları ona başqa sinyorlar bağışlamışdı. Lakin mehmanxana sahibi kirayə pulunu tələb etdikdə, əvvəl kostyumunun birini, sonra da uzun zaman qaldığı üçün, ikincisini ona verdi. Daha sonra o biri kostyumunun hesabına yaşamağa başladı, bu qərara gəldi ki, üçüncü kostyumun pulu çatana kimi qalıb gözləsin, sonra çıxıb getsin. Üçün-cü kostyumun hesabına yaşamağa başlayanda, bir gün qəmgin halda messer Kanenin yanına gəldi. Kane nahar edirdi. Kane onun məzəli bir sözündən həzz almaq üçün deyil, onu incitmək üçün dedi: «Ber-qamino, sənə nə olub? Çox qəmginsən. Bizə bir şey danış görək». Berqamino çox düşünmədən, bu barədə çoxdan fikirləşmiş kimi, öz işini yoluna qoymaq üçün belə bir hekayə danışdı:

Hökmdarım, sizə məlumdur ki, Primas latın dilinin ustası idi, hər şeydən artıq, çox gözəl, hazırcavab şair idi. Bu keyfiyyətlər onu elə məşhur, elə adlı-sanlı adam etmişdi ki, hər yerdə onu şəxsən tanıma-salar da, Primasın kim olduğunu bilməyən, onun şan-şöhrətini, adını eşitməyən yox idi. Bir gün. elə olur ki, o, dilənçi paltarında Parisə gəlir, – çox vaxt o belə gəzərdi, çünki varlı adamlar onun şan-şöhrətinə az qiymət verirdilər; burada abbat Klunyi haqqında danı-şılan sözləri eşidir. Abbat Klunyi öz gəlirinə görə papadan başqa bütün kilsələrdə olan ruhanilərin ən dövlətlisi hesab olunurdu. Primas onun səxavəti haqqında qəribə şeylər eşidir; eşidir ki, abbatın sarayında həmişə şənlik olur, kim onun yaşadığı yerə gəlsə, yemək-içməyə söz yoxdur, ancaq abbat nahar edəndə gərək gəlib ondan xahiş etsin. Primas adlı-sanlı adamlarla, sinyorlarla durub-oturmağı xoşladığından, bu qərara gəlir ki, abbatın yanına getsin, onun səxavə-tini öz gözü ilə görsün. Abbatın Parisdən çoxmu uzaqda yaşadığını soruşur. Ona cavab verirlər ki, abbat Klünyi Parisdən altı mil kənar-da, öz malikanəsində yaşayır. Primas düşünür ki, səhər tezdən çıxsa, nahara kimi ora çatar. Abbatın malikanəsinə gedən yolu öyrənir, lakin ora gedən başqa bir adam tapmadığından, qorxur ki, birdən işi pis gətirər, yolu azar, elə yerə gedib çıxar ki, orada yeməyə şey tapmaz. Başına belə iş gəlsə, yemək sarıdan çətinlik çəkməmək üçün bu qərara gəlir ki, özü ilə üç çörək götürsün, suyu hər yerdə tapa bilər (əslində su onun çox da xoşuna gəlmirdi). Primas çörəkləri qoltuğuna vurub yola düşür, işi də elə yaxşı gətirir ki, nahar vaxtı abbat olan yerə gəlib çatır. İçəri girib ətrafına göz gəzdirir, süfrə salınmış stolları, mətbəxdəki böyük hazırlığı, nahar üçün lazım olan başqa şeyləri görüb, öz-özünə deyir: doğrudan da bu abbat səxavətli adamdır. O, ətrafını gözdən keçirəndə, abbatın yavəri buyruq verir ki, əl yumaq üçün su verilsin, çünki yemək vaxtı gəlib çatmışdı. Əllər yuyulduqdan sonra yavər hamıya stol arxasında yer göstərir. İş elə gətirir ki, Priması düz qapının qabağında oturdurlar, – abbat bu qapıdan yemək otağına gələcəkdi. Onun evində belə bir adət vardı: abbat özü gəlib oturmayınca, süfrəyə nə şərab, nə çörək, nə də xörək gətirərdilər. Yavər süfrələri salandan sonra adam göndərib abbata bildirir ki, sizin buyruğunuzu gözləyirəm, nahar hazırdır. Abbat otağın qapısını açdırır, – zala bu qapıdan gəlirmiş; içəri girəndə təsadüfən ilk gözünə dəyən adam – pis geyimli Primas olur; o belə adam tanımırdı. Onu görən kimi ağlına pis bir fikir gəlir, – hələ indiyə qədər onun ağlına belə fikir gəlməmişdi: «Gör mən öz pulum-la kimləri yedirib bəsləyirəm!» Abbat öz otağına qayıdıb, qapını örtür, yanında olan adamlardan soruşur ki, düz mənim otağımın qapısı qabağında oturan o səfili tanıyan varmı? Hamı cavab verir ki, tanıyan yoxdur. Primas yol gəldiyindən və uzun zaman aç qalmağa vərdiş etmədiyindən, əziyyət çəkirdi. O bir az gözləyir, abbatın gəlmədiyini görüb, qoltuğundakı çörəklərdən birini çıxarıb yeməyə başlayır. Abbat bir qədər gözlədikdən sonra yaxın adamlarından birini göndərir ki, get gör Primas gedib ya yox. O adam qayıdıb deyir ki: «Xeyr, messere, getməyib, oturub çörək yeyir, bu sübut edir ki, o özü ilə çörək gətirmişdir». Abbat: «Çörəyi ki var, qoy öz çörəyini yesin, bu gün o bizim çörəyimizi yeməyəcək». Abbat istəyirdi ki, Primas özü durub getsin, onu otaqdan çıxartmağı özünə layiq gör-mürdü. Primas çörəyin birini yeyib qurtarır, abbat gəlmir. O biri çörəyi yeməyə başlayır. Primasın öz xoşu ilə getmədiyini xəbər aparan adam bunu da abbata söyləyir. Primas ikinci çörəyi də yeyib qurtarır, yenə də abbatın gəlmədiyini görüb, üçüncü çörəyə əl atır. Bunu da abbata xəbər verəndə, o fikirləşərək öz-özünə deyir: «Bu gün bu qəribə fikir haradan mənim ağlıma gəldi? Bu nə xəsislikdir, bu nə ədavətdir, özü də kimə qarşı? Neçə ildir mən öz süfrəmdə hamını yedirib-içirirəm, baxmıram ki, o zadəgandır ya kəndlidir, kasıbdır ya dövlətlidir, adlı-sanlı adamdır, ya da yalançıdır. Saysız-hesabsız səfillərin mənim verdiyim yeməkləri acgözlüklə ötürdüyünü öz gözümlə görmüşəm. İndi bu adama qarşı duyduğum xəsislik heç vaxt məndə olmayıb. Yəqin bu xəsislik məndə başqa səbəbə görə əmələ gəlmişdir. İndi mənim ki qəlbim bu adama qarşı belə amansız olmuşdur, yəqin mənə səfil görünən bu adam başqa cür adamdır». Abbat bunu deyib o adamın kim olduğunu bilmək istəyir. Məlum olur ki, o, Primasdır, abbatın səxavətli olduğunu çox eşitdiyindən, onun bu səxavətini görməyə gəlmişdir. Abbat Primasın ləyaqətli şəxs olduğunu çoxdan eşitmişdi, buna görə utanıb xəcalət çəkir, öz günahını yumaq üçün cürbəcür sözlərlə onun könlünü almaq istəyir. Nahardan sonra tapşırır ki, Primasa yaxşı paltar versinlər; həm də ona at və çoxlu pul bağışlayıb deyir: «İndi özün bil, istəyirsən mənim yanımda qal, istəyirsən get». Primas öz razılığını bildirib, ona çox-çox təşəkkür edir, Parisdən piyada gəldiyi halda, ora atla qayıdır.

Messer Kane ağıllı adamdı, Berqaminonun nə demək istədiyini izahatsız başa düşür, gülümsəyərək deyir: «Berqamino, sən öz incikliyini, məharətini, mənim xəsisliyimi və məndən nə istədiyini çox ustalıqla göstərdin; doğrudan da, hələ indiyə qədər mən xəsislik etməmişdim, ancaq sənin barəndə xəsislik elədim. Mən də bu xəsisliyi sənin kəşf etdiyin ağacla qovacağam…» Messer Kane buyruq verir ki, mehmanxana sahibinin kirayə haqqını ödəyib, Berqaminonun bahalı kostyumlarını özünə qaytarsınlar; bundan başqa ona bir at, çoxlu da pul verir, onun çıxıb getməsini, ya burada qalmasını öz ixtiyarına buraxır.