Читать книгу Hoogty - E. Kotze - Страница 10

Daar is ’n pakkie in die pos vir Helena. Kleinbooi, die bode, gaan haal dit af.

Dis die so bekende vierkantige boks wat haar ma by Friedmans kry en dan sny en vou totdat dit nommerpas is vir die koeke wat sy gereeld vir Helena koshuis toe gestuur het. Om ’n pakkie op te maak is iets wat Helena glo niemand haar ma kan nadoen nie. Of dit nou beskuit of kleinkoekies, ’n lemoen- of sjokoladekoek of hierdie vrugtekoek is, dis nooit verkrummel of uit fatsoen gedruk nie.

Sy kry die geur van stukke waatlemoen- en groenvyekonfyt, naeltjies en kaneel en gemmer, eiers van hul eie swart australorphenne en vars jerseybotter. Dis lekker genoeg sonder marsepein en versiersuiker. Al wat kortkom, is die takkie mistletoe wat Anneke daarop druk voor hulle dit in ’n blik bêre.

Haar ma sal haar mis, weet Helena. Boetie is nou verby die stadium dat hy om haar draai om die bakke uit te lek. Hy en sy maters sal kreef duik om ’n ekstra geldjie te verdien. Die seisoen is nou oop en die vakansiemense is uitgehonger vir seekos. Hulle gee nie om wat hulle vir vis betaal nie, ’n teken dat die binneland goed reën gehad het; die vetstert-Persies dril, die wolpryse is hemelhoog.

Ant Tiek vertel altyd van die jaar toe die Hardevelders hul sikkerets met ’n vyfpondnoot aangesteek het. En die fyne vroutjies wat onder sambrele op die strand gesit het. Nie lank nie, toe moet daar vir hulle gekollekteer word. Haar kamers is algar vol bespreek, en selfs op die leë erf langsaan word tent opgeslaan waar die jongklomp saans saambondel en kaartspeel en rinkink tot ounag

Bedags is daar sports op die strand; met ’n optog deur die strate op Nuwejaarsdag word Juffrou Vollemink gekies. Frost gee die fabriekstoor vir die dans, die ou biosaaltjie is te klein.

Boetie het glo baie goed gedoen in die eksamen, skryf haar ma in die brief wat saam met die pakkie gekom het. Glad neëntig persent vir sy wiskunde gekry.

Hy het nou maar vir sewe geskryf, vyftien in September geword, reken Helena uit. Hy móét verder gaan leer.

Anneke se suster en haar man en drie kinders kom toe feitlik onaangekondig oor vir Kersfees. Dit word ’n omstand om vir almal slaapplek te maak. Die traliebedjie en camping cot word by Dokter-hulle in die kamer ingestoot; ’n kermisbed vir die jongste tweetjies van die suster opgemaak. Die ouer dogtertjie deel Helena se kamer met haar.

Haastig word ’n Kersboom in die portaal opgerig en versier, geskenkpakkies toegedraai. Helena glip uit om iets vir elkeen te koop, hoewel die winkels nie veel het om aan te bied nie. Kryt en inkleurboeke, ’n storieboek, sepies, ’n bottel wyn vir die mans. Haar bydrae tot die ete is haar ma se Krismiskoek, waarby Anneke ’n dik wynsous maak.

Helena maak haar handig, skil groente, hou die baba vas, gaan stap met Koekoe. Dié wil nie enduit in die stootkarretjie sit nie, sodat sy met die kleintjie op die een heup by die huis aankom, die karretjie op sleeptou in die ander hand. Sy het daardie selfbewuste gevoel dat almal haar van die stoep af sit en dophou, hulle verkneukel in haar onhandigheid.

Slaaptyd lees sy vir die kinders en vertel ’n storie, van Jakkals en Wolf en die bottervaatjie. En een van die onvergeetlikes uit die skatkis van haar ouma Lina: van die koningin wat gevlug het vir ’n koning wat teen haar wou veg. Sy kom toe by ’n rivier, en omdat daar nie tyd was om ’n brug te bou nie, moet hulle oorroei. Sy het al haar geld in ’n koperpot by haar gehad. Toe hulle in die middel van die rivier kom, laat val sy die pot in die water en dit bly daar op die boom van die rivier lê. Van daardie tyd af brand daar toe ’n helder lig op daardie plek. Lank daarna besluit twee mans om dit te probeer uitvis. Hulle het geweet hulle mag nie ’n woord praat voordat hulle die pot nie op droë grond het nie. Dit was ook nie lank nie of hulle haak die hingsel en begin trek die pot na die kant toe. “Kyk daar!” roep een van hulle, en net daar val hulle skat terug in die water. Dit was onmoontlik om dit weer in die hande te kry, en niemand het ook ooit weer probeer nie.

Teen dié tyd slaap die kinders almal, en is Helena vol heimwee na ’n ouma lank reeds oorlede, byna afgesterf van haar seun en sy familie.

“Nee, dis maar haar manier daardie,” word sy geterg toe die kinders een vir een na hul slaapplekke gedra word, die gaste onder die indruk dat sy ook aan die slaap geraak het. En daar moet almal toe eers hoor hoe sy en Siena saam-saam vir Koekoe in Felix-hulle se bed slaapgemaak het.

“Jy sal ’n revolusie op Grenspan ontketen as dit bekend word!” lag die swaer.

Hulle weet nie haar pa het nege crewmanne aan boord waarvan die helfte bruin is nie, wat almal saam uit een pot in die galley eet en deurmekaar in die foksel slaap; sy aan sy die net om ’n skool vis span, die skuiflyntoue toetrek, vis droog maak en skep.

Sy gaan sit buite op die stoepmuurtjie met haar knieë opgetrek onder haar ken, en weet self nie wat met haar verkeerd is nie.

“Jy lyk van gister af of die honde jou kos afgeneem het.” Felix sit-lê op die stoepbank en gaap. Moeg gekuier.

Die gaste het net ná koffie die middag van Tweede Kersdag vertrek.

“Dis ’n vreeslike tyd van die jaar. Almal wil wegkom en die meeste uit elke minuut van die dag pers, en op die ou end is almal stokflou,” gesels hy luiweg.

“Dan moet Dokter sien hoe dit by die see gaan. Die binnelanders kry warm en elkeen kom soek ’n gaatjie om in te kruip. Ons kry altyd die tante oorkant ons so jammer as sy haar gedaan werk vir die seebadsmense.”

Felix grinnik onderlangs vir die vreemde segswyse, maar Helena maak of sy dit nie agterkom nie.

“Sy het een jaar gevra of ek nie wil kom help nie. En ek het nogal daarvan gehou om die kinders bedags strand toe te vat en te leer klipvis vang en skulpies optel. Maar nie elke dag nie; ek is dit mos nie gewoond nie.”

“Het jy nie susters en broers nie?” vra Felix, wat nog nooit agter die kap van die byl kon kom nie.

“ ’n Jonger boetie. Hy is volgende jaar in standerd agt.”

“En dis jou eerste Kersfees weg van die huis af?”

Sy knik. “Ja, en ek het nooit gedink dit sal so aardig voel nie. Ons vier nie vreeslik Kersfees by die huis nie, bedoel ek. Dis maar altyd soos ’n Sondag, met ’n soort Kersvoorstelling by die fabriek – sonder boom, want by ons groei net portjacksons en die ou evergreens. Middernag is daar kerk, en dan maak ons die kussingslope oop wat Ma stilletjies opgehang het.”

Vir hulle gesin was dit niks besonders nie. “Julle hou heuljaar Krismis. Julle sal vir Krismis leer ken as daar die jaar nie ’n verdienste is nie!” Nadat hulle amper ’n maand opgelê het, wil Jas Burre losgooi en vis gaan soek. Maar die fabriekwerkers hou tot ná Nuwejaar vakansie.

“Onder by die kaai gaan daar altyd iets aan,” vertel Helena verder. “Een of twee van die skuite vat die vakansiegangers uit op die see, waar die skippers met opset, nadat hulle so ’n draai geloop het, die skuit só laat lê dat die dwarsseë hom vang. Later hang byna al wat mens is oorboord van seesiek en kan almal sien wat hulle die middag geëet het. Net in ons huis moet Ma vir my pa ’n vis braai as ons hoenderpastei eet.”

Felix luister met behae.

“Wat?” vra sy. “Wat lag jy? Wat is nou so snaaks?”

“Julle Volleminkbaaiers. Dit klink vir my na ’n alte wonderlike plek. Anneke!” roep hy hard na binne. “Wat sê jy daarvan as ons volgende Kersfees almal Weskus toe gaan? Ek het ’n dringende begeerte om oor ’n skuit se kant te vomeer. Helena, jy moet vroegtydig vir ons plek bespreek by daardie tannie. Dan kry ons jou om die kinders te vermaak!”

Anneke kom plak Koekoe op sy skoot neer. “Dit klink lekker, maar nou wil Koekoe slaap, Pappie! Kom sus jou dogter.”

“Geseënde Kersfees,” groet Chris de Wet by die voordeur.

Hy het ’n yslike stokkielekker vir Koekoe gebring, amper so groot soos ’n eierpannetjie, en toe sy dit eers het, wil sy dit nie afgee nie. “Ek het vir my ma gesê Anneke slag my af as ek met die ding hier aankom. Jammer, mense, maar dis al wat daar in die plaaswinkel is.”

“Laat haar maar ’n bietjie lek, sy’s in elk geval versadig van soetgoed,” lag Anneke. “Hoe gaan dit by die huis? Ek het gehoop jou ma en pa kom saam.”

“Dit sal maar tot later moet wag. Mamma het vanoggend met die dronk kop in die bed gebly. Hulle stuur groete. En geluk met die doop.”

“Doop?” Die Venters kyk oorbluf na mekaar en dan na hom en Helena, wat in die voordeur bly staan het. Sy wens sy kan agter haar hare wegkruip.

“Dan het ek my vergis.” Chris grinnik, en Helena durf nie na hom of die Venters kyk nie.

Toe Anneke koffie aanbied, kyk Chris na die stand van die son. “Dit sal lekker gewees het, maar dit voel ek het nou pas van die tafel af opgestaan. Ons was weer voltallig. Ek is eintlik op pad Dewet toe.”

Maar hy kom nie tot ry nie, sê iets van skape en drink toe tog tee, voordat hy met sy eie missie vorendag kom: “Ek het gewonder of Helena nie lus het om saam te ry nie, dan wys ek haar die gedeelte agter die berg.”

Nes hy, wat haar nie direk aanspreek nie, wag sy dat Felix toestem.

Daarna ry hulle die dorp uit, oor ’n driffie en onder wilgers deur in die rigting van die pers berg. Dis ’n doolhof van smal sinkplaatpaaie wat Helena maklik deurmekaar kan maak. Regs van die berg strek ’n wye stuk veld, deurkruis met lopies. Op die kim is lae koppies, die lug ’n oneindige blou koepel, die son fel. Want dis somer, hoewel daar die vorige nag ’n bui reën uitgesak het.

Dit word in meer as een opsig ’n verkenningstog in hierdie landstreek wat sy tydelik hare wil maak. Eers toe Chris regs draai, kyk hy af na haar.

“Geseënde Kersfees,” sê hy.

“Dankie.”

“Wat van my?” vra hy ernstig, sy oë op die pad, wat erg uitgery is.

“Happy Christmas,” snap sy.

“En hoe het dit met jou hier in die vreemde gegaan? Hoe was jou Kersfees?”

“Heel lekker.”

“En ek?”

Sy moet lag. “En jy?”

“So-so. ’n Huis vol mense. Pa se dogters het kom kuier, met hul mans en kinders: twee seuntjies en ’n dogter. Soos gewoonlik het ek so tussen die boom en die bas gevoel. Die vrouens maak kos en die mans rook en hou vendusie, die kinders soek ’n speelmaat . . . en ek was geselskap vir niemand nie. Verveeld,” bieg hy.

Sy oë is amper bruin, met ’n suiwer geel skynsel soos . . . heuningbier.

Hy is ’n gawe outjie, dink Helena. Terwyl hulle naby die voetheuwels verbyry, vra sy hom uit oor die berg wat nou aan hul linkerkant lê. Waarskynlik het hy al tot bo geklim.

In die winter was sy saam met studente op ’n staptoer deur ’n reservaat anderkant Wellington. Baie pragtig, met watervalle en klowe ruig met varings, waar slingerplante in dik suile teen rotse af rank. Sy beduie met haar arms hoe dik, hoe ongelooflik mooi die pilare van groen loof.

Bly dan stil, omdat dit dalk oordrewe mag klink vir ’n Vrystater, gewoond aan hierdie stofvlaktes. Ewe veel as vir haarself toe sy, vars van die halfwoestynagtige Weskus, verruk is deur die natuurlike fynbos van die Boland en die lanings akkerbome.

Bergklim is nie juis sy stokperdjie of die berg ’n uitdaging nie, maar hy was al tot bo. Nie ’n moeilike roete nie. Met baie stapplek as jy eers bo is, ’n mooi uitsig na die ooste en weste toe. Op een plek is daar vlak klipbakke met water en digte kreupelhout. Nou is dit nog te warm vir klim, ’n mens sal moet wag tot nader aan die winter, gesels hy.

Hulle nader ’n plaasopstal. Aan die regterkant van die pad draai ’n dowwe wielspoor op na die huis. Hy ry verby en hou stil by ’n buitegebou wat ’n skuur kan wees en kampe vir skape, met ’n windpomp.

Hulle stap na ’n hek wat hy oopmaak, wag tot sy deur is en weer toemaak. Hy draai die windpomp vas wat water in ’n dam stort waaruit suipings volloop. Groet dan ’n ou swart man wat by ’n deur uitkom in sy taal.

“Dis Simon, Helena,” sê hy, en slaan weer oor na Sesotho.

Die ou man sê iets wat Chris amusant vind. “Hy wil weet of dit jou eie hare is,” vertaal Chris.

“En?” vra sy.

“Ek het ook al gewonder.” Simon se nabyheid maak hom net vrypostig genoeg om daaraan te raak. “Vir my voel dit soos gespinde gouddraad.”

“Dis eg. My ouma was ’n Deen, ’n rooikop-Nimb. Hulle sê ek het dit van haar gekry.”

Chris slaan weer oor na die ou man se taal. Sal sy ooit verstaan, of moet sy maar bly staatmaak op eie interpretasie van gebare en lyftaal en gesigsuitdrukking?

Die son is aan die afsak na die ruggie wat ’n skaduwee oor die huis gooi. “Dis waar ek gebore is,” merk hy op. “Dis waar my ma en pa begin het. Ek was net vier toe my pa oorlede is. Hy was dertig.”

Dit klink of hy die Christmas blues het. Sy lei af dat Stoffel Retief sy stiefpa is.

“Kan jy jou pa nog onthou?”

“Vaagweg, maar tog, ja. Hy was ’n donker man, en baie sterk en bang vir niks. Die dag toe hy dood is, het hy met ’n bul gebeur wat hom gegaffel het. Dit was vreemde beeste wat net die vorige nag aangekom het en nog ’n bietjie wild was.”

Ná ’n kort stilte gaan hy voort: “Dit was ’n vreeslike dag. Simon het my ma kom roep. Hulle wou nie hê ek moes naby die kraal kom nie. Dis Simon wat by my gebly het toe hulle met my pa dorp toe is. Van daardie dag af is hy soos ’n pa vir my. Vir ’n lang tyd wás hy my pa. As ek die dag trou, sal ek eers by hom moet toestemming vra.”

Hy is doodernstig, besef sy.

“Dit moes moeilik gewees het vir julle, jy en jou ma alleen hier op die plaas.”

“Sy kon nie hier bly nie. Sy het Hobhuis toe getrek en die grond aan haar broer, Krisjan, verhuur. Hy was ’n veespekulant, is dit steeds. Sy grond begin net hier agter die kop, dit grens aan Dewet. Om die waarheid te sê was dit een plaas wat tussen hom en my ma verdeel is. Die restant wat haar kant toe geval het, het sy Dewet genoem, omdat dit my toekom. Krisjan en my pa was vennote, hulle het beeste opgekoop en weer verkoop. Die voerkraal was hier op Dewet, waar die goed eers in kondisie gebring is voordat dit vendusiekraal toe geneem is.”

“En Harmstat?” vra sy dan.

“Ons het op Harmstat gaan woon nadat my ma en pa Stoffel getroud is. Dewet was nooit regtig ’n winsgewende plaas nie, hier was nie eintlik ’n boerdery om ’n bestaan uit te maak nie. Slegs maar die Caledon wat die grens is tussen ons en Basoetoland. In die winter kan ’n mens droogvoets deurstap.”

Vir Helena klink dit na ’n storie waarvan gedeeltes uitgelaat is.

“My oupa Harm het in l900 aan die kant van die Boeremagte teen die Engelse geveg,” vertel hy verder. “Hy was een van veertien Boere wat met die beleg van Hobhuis gewond is. Sewe is dood voordat die Engelse uit die loopgrawe verjaag is. Die Engelse het veertien man verloor, en tagtig is gewond. Wat ek nog van my oupa het, is ’n wakis, wat ek jou sal wys as jy weer op Harmstat kom. Dit gaan eendag na my seun, wat ek Harm sal noem.”

Die familietrots is onmiskenbaar. In dié opsig skiet sy ver te kort. So ’n geskiedkundige agtergrond het sy nie. Sover sy weet, ken hulle niemand wat aan die Boereoorlog deelgeneem het nie. As haar oupa Burre nie dalk weggeloop en by die rebelle aangesluit het nie . . .

“Ek het op Hobhuis skoolgegaan tot standerd nege,” gaan Chris voort. “Toe moet Pa vir ’n operasie gaan, en moes ek plaas toe kom.”

Hy praat nou van oom Stoffel, besef sy. “En wanneer was dit?”

“In die oestyd, middel Julie, die mielies moes af.”

“Ek bedoel, hoe lank gelede?”

“Drie jaar. Ek was sewentien.”

“Kon jy nie daarna teruggaan skool toe nie, ná die oestyd?”

“Ek het te veel skoolwerk gemis. En buitendien moes die koring kort daarna in die grond kom; ons plant tussen Mei en Augustus. Van September tot Desember, afhangende van wanneer dit reën, ploeg ons en plant weer mielies. Daar was nie juis tyd vir skool nie. Want ons het diere, skaap en beeste en ’n melkery, en masjinerie wat in stand gehou moet word. Dis soos ’n wiel wat momentum kry, sodat jy nie weer kan afklim nie.”

Sy kan dit nie glo nie. “Jy bedoel jy moes op sewentien voltyds gaan boer?”

“Dit sou in elk geval een of ander tyd moes gebeur. Pa was nooit weer dieselfde mens nie. En ek was darem nie alleen nie, ons het betroubare werkers. En my ma is van altyd af die brein agter die boerdery. Sy is die administrateur en minister van finansies,” spot hy, maar nie sonder trots nie. “Daardie mammatjie van my se skoene staan enige vrou nie sommer vol nie.”

’n Skaduwee kruip oor die breë klipmuur van die beeskraal waarbinne vreemde beeste snags maal en onrustig bulk. Dis nog warm. Sy vermoed dit sal nie maklik afkoel nie. Die dag se hitte sal ook terugslaan in die kliphuis en daar opdam, sodat die man en vrou rondrol onder sweetklam lakens. Ondanks skerpioene en gifgoed wat in die nag rondloop, word die deure en vensters wyd oopgegooi. Basie de Wet is ’n onverskrokke man.

Sy jeuk om die huis van binne te sien. Uiterlik vertoon dit eenvoudig, nie van dieselfde gedresseerde klip as Harmstat nie, growwer, onafgewerk en sonder stoep of veranda. Sou Chris se oupa Harm en ’n span Sotho’s dit self gebou het, hier op die vrugtelose werf dit klip vir klip opmekaargestapel het? Of is dit herbou nadat die Engelse die oorspronklike afgebrand het, deur Basie de Wet vir sy bruid, Nelie, gebou? Was hulle gelukkig hier, Basie en Nelie en die seuntjie, Chris, met die ligte kuifie? Nelie is ’n geseënde vrou om nog ’n maal liefde te kon kry by Stoffel Retief op Harmstat.

Onwillekeurig vergelyk sy dit met Jasper Burger se witgekalkte kleihuisie wat hy vir Cora aanmekaargelas het. Was daar ooit iets tussen hulle soos sy by Stoffel en Nelie Retief opgemerk het? En wanneer het die drif uitgebrand?

Toe dit lyk Chris ry verby, vra sy nog ’n maal of hulle nie by die huis kan aangaan nie.

Juis noudat sy die agtergrond ken.

“Ek het nie die sleutel saamgebring nie,” antwoord hy. “Daar is nie juis iets te sien nie.”

“Maar jy moet tog soms hier oorslaap, toe jy die koring afgesny het? Daar moet meubels wees?” bly sy aandring.

Chris skud sy kop. “Ek stoor die koring in die voorhuis tot dit weggery word meule toe. Meestal is hier net spinnekoppe en stof.”

Die deure is gesluit en voor die kleinerige vensters is houtluike aangebring. “Sodat die hael nie die ruite uitslaan nie. Jy sal sien op Harmstat is dit ook so. Soms is die korrels so groot soos ghoens.”

’n Klein windhok staan tog oop, waar ’n hond kan slaap, en besems en emmers gebêre word. Ook op hierdie werf is daar geen bewys van ’n tuin nie, nie eens ’n aalwyn of malva nie, en dit ten spyte van al die rivierwater. Só lyk ’n plek waar daar lank nie mense gewoon het nie. Waar die spoke nie tot rus kom nie.

“Toe,” sê hy toe die plasie reeds ’n ent agter hulle lê, “nou is dit jou beurt.”

“Om te wat?”

“Ek het jou my plaas gewys. Vertel jy nou vir my.”

“Wat wil jy weet?”

“Sê my hoe oud jy is.”

“Agtien.”

“Jy jok vir my. Jy moet ouer wees. Jy het matriek gemaak en jy was ’n jaar op kollege.”

Hy het blykbaar self ’n paar somme gemaak, net soos sy. Hy moet twintig wees. In baie opsigte nog ’n seun, op wie se breë skouers vroeg reeds ’n berg verantwoordelikheid gelaai is.

“Dus maak dit my neëntien? Ek kan een-en-twintig ook wees. Ek kon gedruip het. Weggeloop het met ’n man. Ma van een kind. Geskei.”

Hy lyk openlik geskok.

“Nee, ernstig,” help sy hom uit sy verwarring, “ek was pas agtien in November. Het klasse op laerskool gespring. Maar wat maak dit saak?”

“Ek moet jou kan glo.”

“Hoekom? Ons ken mekaar skaars.”

“Ons kan mekaar altyd leer ken. Of wil jy nie?”

“Goed. Waar wil jy hê moet ek begin? My ouderdom. Ek het sewentien geword aan die einde van my matriekjaar. ’n Jaar op kollege. In November was ek agtien. Met my volgende verjaardag sal ek neëntien wees. November l952,” benadruk sy die datum. “Ek het niks om weg te steek nie. Ek kan my doopseel vir jou wys, en getuigskrifte van die skoolhoof en predikant. Ek is aangeneem toe ek vyftien was en is eers die volgende jaar voorgestel in die NG Kerk.”

“Ek het nie bedoel om jou te katkiseer nie.”

“Nee, maar een ou dwalinkie beteken nie ek is gewoond daaraan om te lieg nie. Die dopery was ’n fout, maar dit was ook nie nodig dat die Venters dit moet weet nie. Dat jy my in ’n swak lig gestel het voor hulle . . . en dalk voor jou ouers ook. Moes jy ’n storie daarvan maak?” trap sy hom liggies uit.

Nogtans kan sy nie help om lag te kry vir die verleentheid waarin hy haar geplaas het nie. En te wonder wat Felix daarvan gaan maak nie.

“Ek weer het gedink jy is nogal ’n oulike meisie, maar ons het ’n kerkalmanak wat nie jok nie. Onthou dit volgende keer. Ek wou jou nog ’n kans gee; as jy nie vanmiddag met my wou saamry nie, het ek van jou vergeet.”

“Ek is bly om dit te hoor, meneer De Wet. En baie verlig. Is daar nog iets?”

“Terwyl jy so aandring, ja,” sê hy op ligter trant. “Het jy ’n kêrel . . . daar aan die Skedelkus?”

“Nie waarvan ek weet nie. Maar ek ken stringe . . . op Vollemink.”

“Vollemink?”

“Ek bedoel Flaminkbaai. Dis waar ek grootgeword het, aan die Kaapse Weskus. Daar sê die mense sommer Vollemink.”

En sy vertel hom van die flaminke wat in hul honderde der honderde ná die broeiseisoen in die panne van Midde-Afrika na die vleigebied by Volleminkbaai kom en bedags daar in die vlak water wei. Sy maak die geluid van hul geroep na wanneer die mannetjies hul diep pienk pluime ten toon stel en voor die wyfies pronk. En hul lang nekke krink om hul rugvere by te kom en uit te kam.

Voor hulle vlam die Vrystaatse sononder. “Saans slaan die pienk in die wolke op en kaats terug op die water,” mymer sy. “ ’n Pienk aand, noem die vissers so ’n mooi aand. Op die strand maak die kinders die flaminkveertjies bymekaar en bêre dit in hul Bybels.”

“By ons kom die bloukraanvoëls op die lande wei as die oes af is,” vertel Chris. “Hulle kom in troppies, en soms pare. Ons kyk elke jaar uit vir hulle. Dis ’n gesig wat jy self moet sien. Ons het ook flappe, grys in die winter, maar lentetyd is die mannetjies se sterte so swaar dat hulle skaars kan opkom van die grond af. Jy sal dit nog sien.”

Hulle is soos twee kinders wat mekaar wil troef met wie s’n die beste is. Dan wen hy seker, want wat het sy om te wys? ’n Flaminkveertjie?

Asof hy haar gedagtes lees, herhaal hy: “Vollemink, Vollemink . . . Jy, Helena Burger met die pienk Volleminkkop, wie se ouma ’n Deen is! So iets kan geen mens uitdink nie. Dit moet die waarheid wees.”

Toe hy haar by die huis aflaai en Felix nooi hy moet kom saam eet, hulle het toebroodjies met koue hoender gemaak, sê hy nee dankie en sien haar by die hekkie af.

“En toe,” wil Anneke weet, “hoe was dit? Hoe lyk Dewet vir jou?”

“Interessant en mooi,” antwoord Helena, “op die wal van die Caledonrivier en aangrensend aan Basoetoland. Dis half onwerklik, asof ek in ’n geskiedenisboek ingestap het. Dis net jammer dat ek die huis nie kon sien nie. Ek is altyd nuuskierig oor huise, en juis nadat Chris my ’n bietjie van die agtergrond vertel het. Maar toe het hy nie die sleutel by hom gehad nie.”

“Ek is verbaas jou kop draai nie.”

“Van al die oupas en ooms, die stiefkinders en erfgrond? Dit lyk darem nie of dit Chris pla nie.”

“Nie solank tant Nelie lewe nie. Sy ma het goed na hom gekyk.”

Felix gee ’n kuggie. “Die huis is maar primitief en verwaarloos. Oud.”

“Ek hou van ou huise.” Helena wil byna die verwaarloosde klipgeboutjie verdedig. “Ek het in een grootgeword wat seker nog eendag tot ’n museum verklaar sal word. Die laaste van sy soort met al die mitterjale –”

“Se watter jale?” bars Felix uit van die lag.

“Materiale.” Sy voel verplig om eers weer uit te lê: die dak van sterk rogstrooi klam gemaak en oor ’n drom gekneus, soos sy haar pa dit sien doen het; wolfsgeweltjie; die mure ’n mengsel van palmiet en klei, afgepleister en witgekalk; kaggeltjie met ’n bakoond; loergatvenstertjies.

“Volleminkbaai!” skud Felix sy kop toe hy later gangaf stap na hul slaapkamer toe.

Ook hulle glo haar nie altyd nie, of dink sy speel. Lieg!

Alleen in haar kamer dink sy weer aan die plasie waar alles so verkeerdom lyk, nes sy vir hierdie mense. As dit nie vir Chris de Wet was nie, het sy net daar in die water gespring en geswem. So ’n warm Krismis ken sy nie.

Maar wat sou Simon wat die plaas oppas daarvan sê, en die vreemde man wat sy skaars ken?

’n Boks sjokolade word vir Helena afgelewer, waaraan hulle almal smaaklik eet. Dit kan net van Chris kom.

Felix koop nie vir sy vrou lekkergoed nie, dis nie nodig dat hy haar omkoop nie, sê hy.

“Jy het net al vergeet,” lag Anneke.

“Wag maar eers tot die vryery begin, dan praat ons van lekker,” spot hy, tot Helena se verleentheid. “En pyn. ‘Want pyn is geen pyn, maar om ’n bokkie te hê wat ver van my zyn, dát zy pyn!’ ” sê hy en Anneke tegelyk.

Dink hulle sy weet niks van die kriewelinge en gefladder van meisiewees nie? Dis nie asof sy nog nooit ’n ou gehad het nie. Klein-Koen wat vir haar briewe in groen ink geskryf het, vir wie sy in matriek afgesê het omdat sy nie daardie vatterige skoolseunagtigheid soek waar sy heeltyd moet keer dat haar klere losgeknoop word nie. Daardie onvolwasse origheid wat sy so verpes.

Chris de Wet is nie lastig nie. En Helena neem die Venters se tergery nie ter harte nie.

Daar is dringender dinge waaraan sy dink. Noudat die skole haas moet heropen, sal haar ma Boetie se klere begin regkry. Dis sy laaste jaar op Vollemink. Hy sal uit sy skoolbroeke gegroei het en nuwe hemde moet kry. En skoene.

“Is daar nie nog van Heuleuna s’n wat hy kan dra nie?” hoor sy Jas sê van die wit hemde. “En vat die skoene vir ou Japie Neus dat hy halfsole onder kap. Hulle is nou net mooi lekker uitgetrap, nou moet hulle weggegooi word.”

Hulle moes meermale hoor dat hy sy eerste paar dry soles gekry het toe hy sestien was. En dat hy gedink het ’n skoen moet so sit, dit móét jou druk. Daarom verkies hy steeds om kaalvoet te loop.

Helena sluit twee pondnote by haar brief in. Sy wens sy kon meer stuur, maar sy het ’n spaarboekie by die poskantoor oopgemaak en ’n polissie uitgeneem waarvan sy elke maand die paaiement moet betaal. Daarby het sy ingeteken op die naweekuitgawe van Die Burger, om darem nie heeltemal voeling met die Kaap te verloor nie.

Hoewel die kanse skraal is dat daar ooit ’n berig oor Flaminkbaai in die koerant sal verskyn. Slegs as daar ’n skuit in die mis verdwaal of op die wal loop, as die bemanning verdrink en ’n patrollieboot uitgestuur word, of snoekvangste so dik is dat die vis nie ’n prys het nie, haal dit die koerant.

Prinses Elizabeth van Engeland bestyg wel die troon nadat koning George vi oorlede is. Helena onthou helder die koningsgesin se besoek aan Suid-Afrika in 1947, toe elke skoolkind ’n medalje gekry het wat ewe gou aangeslaan het. En die fraaie prinses Margaret, so verlief op Peter Townsend. Helena het selfs ’n plakboek gemaak, wat die muise vier jaar later seker al opgevreet het. Dalk het haar ma dit weggegooi toe sy die kamer skoongemaak het.

Van die geld skryf haar ma terug dat sy dit liewer moet spaar. Hou dit teen jou bors, sit jou hoed daarop. Op die ou end sal Jas wel vir ’n kleurbaadjie betaal; soos met alles moet hy eers wys wie dra die beursie voor hy uithaal. Boetie is so goed in sport en atletiek, hy behoort vanjaar plek te kry vir Boland-tennis, en hy het ’n bekertjie gekry vir hoogspring. Dit sal darem ’n alte groot skande wees as Jas Burger se seun afsteek by die groot skole se kinders teen wie hy kompeteer.

Die vorige jaar met interskole het hy die laaste kind in sy ouderdomsgroep uitgehardloop in die kort afstande. Die hoof van een van die voorstedelike skole in Kaapstad het ná die tyd na hom gekom en aangebied dat hy gratis kan studeer en loseer as hy na hulle oorkom. Maar Cora wou nie. Sy was nog nie reg om hom te laat gaan nie. En hy nie naastenby gereed vir Bellville nie.

Helena het ’n foto waar hy met die beker op die podium staan tussen die twee naaswenners. Boetie, jy is op die wenpad, wys hulle! dink sy trots.

Sy weet hy is hard aan die oefen vir atletiek, en hy hoop ook om die fabriekbeurs te wen wat elke jaar toegeken word aan die beste presteerder. Al sê Jas hy kruip agter sy boeke weg as daar nette gestel moet word, en dat ’n mens wat nie werk nie ook nie kan eet nie. Hy weet nie leer is ook harde werk nie.

Intussen word Blommie gedoop – die troetelnaampie waarop Henriëtta Luisa uit die staanspoor genoem word. ’n Vloek vir ’n kind, wat nooit weer van Hillie of Boetie ontslae kan raak nie.

Felix bondel hulle almal die Sondagoggend in die motor Ladybrand toe. Die bure se dogtertjie bring die kleintjie in en Helena hou in die konsistorie oog terwyl die diens aan die gang is. As die Retiefs daar is, sien niemand hulle nie. Is hulle dalk “al om die veertien dae”- kerkgangers? wonder sy. Of voel tant Nelie nie lekker nie, of oom Stoffel?

Daar kom mense by die huis tee drink, en die twee kleintjies word gekiek: twee feetjies in frilletjies en kant, met satynskoentjies wat Anneke self gemaak het. En twee baie broeis ouers.

Ewe trots wys Helena die foto wat sy in haar Bybel hou.

“My boetie,” sê sy van die elfagtige seun met donker krulhare en spits ore, en die breë borskas van Jas Burre. “Hy lyk meer na my ma met die hartvormige gesig en bruin oë. Ek het altyd so gewens dis ek.”

“Het jy nie ’n foto van julle gesin nie?” wil Anneke weet.

’n Foto van haar pa en ma weerskante van haar en Boetie? O jinne nee, hoe kry hulle vir Jas voor ’n kamera?

Vir hom moet ’n mens betrek, soos die dag toe hy onder die boom sit en hardernet boet het, met sy kaal tone in die masse gehaak, en ant Tiek se seun hom gekiek het. Die vergroting hang in hul voorhuis. Sal later ook nog ’n reliek word, voorspel ou Erwee van ant Tiek.

Daar is nie eens ’n trouportret van Cora en Jasper in hul huis nie. “Hoekom nie?” wou Helena weet toe sy begin wonder het. In al haar maats se huise hang daar ’n trouportret in die voorhuis: die vrou in ’n wit rok met handtak en veil, die man in ’n donker pak met ’n wit sakdoek in sy bosak.

“Ons is voor die magistraat getroud.”

“En wat het Ma aangehad?”

“ ’n Baadjiepakkie.”

Met ’n hoed en skoene en handskoene. Amper soos voorstelling. Sonder ’n ou blommetjie.

“Hoekom?”

“Omdat jou pa dit so wou hê. Ons het later vir ’n tweede maal in die studeerkamer van die pastorie getrou.”

“Eers getroud en toe gekerk.” Hoekom Helena dit juis moes sê, weet sy nie. Sy het niks daarby bedoel nie, maar sy kon haar tong afbyt toe sy haar ma se gesig sien. So geknou.

Van Cora se ouers was daar foto’s; ook van ooms en tantes, susters en die swaer wat hul grond gekoop het, wat af en toe ’n mandjie druiwe of ’n kis vye gebring het om konfyt van te kook. Maar wat hoe later hoe minder sy gesig gewys het weens Jasper se houding van “ons het nie jul aalmoese nodig nie”.

Selfs van ouma Lina Nimb en haar pa, die ou Deen met die rooi baard wat Helena se grootjie was – en wat byna honderd jaar oud geword het sonder dat sy hom ooit lewend gesien het – was daar verbleikte foto’s. Niks van Jas of sy pa nie. Helena is te skaam om voor die mense te erken dat Jas Burre sy eie familie nie ken nie. Of is sy familiefoto’s iewers versteek in ’n boks in ’n kis op ’n solder?

“Daar sal seker familiefoto’s wees as ’n mens tussen die rommel krap,” antwoord sy Anneke se vraag ontwykend.

Dan raap sy Koekoe op en begin met haar ’n speletjie uit haar eie babatyd wat Cora met haar gespeel het: Voorkop, kyker, snuiter, mondjie-vol-pap, kennebak, gorrelgat, melkpens, doedelsak! En dan weer: Duimpie, duimpie-se-maat, langeraat, fielafooi, piepie-in-die-kooi!

Asof dit sal help om haar eie miserabelheid hok te slaan. Sy moes nooit so uitgebrei het oor hul Kersfees op Vollemink nie, en ’n gebrek aan familiebande.

Wat dink Anneke en Felix werklik as hulle klaar gelag het? vra sy haarself af toe sy later in die rigting van die spruit stap en op die bruggie se randsteen gaan sit onder die oorhangende takke van ’n wilgerboom. Aan die ander kant, waar jy vandaan kom, maak nie soveel saak as waarheen jy op pad is nie, het meneer Meyer altyd gesê. Dis waarom sy nie die werk by die ouditeur in die Paarl aanvaar het nie, waar sy later vir haar eer sou moes veg en dalk sou verloor het. Dis waarom sy eerder Grenspan toe gekom het.

Miskien nie die beste keuse uit ’n finansiële oogpunt nie, maar dit mag die begin van ’n begin wees, die onderste sport na die punt van die leer. Hoe gepas klink al die gesegdes van meneer Meyer nie nou nie. Op die oomblik is dit gerieflik dat sy by die Venters inwoon, maar dit maak tog inbreuk op hul privaatheid. As die tyd geleë is, sal sy wil nesskop op haar eie, ’n meer uitdagende werk met ’n beter salaris op ’n groter dorp kry. Bloemfontein? So ver wil sy nie nou dink nie.

Met haar bene opgetrek onder haar rok, ken op die knieë, kyk sy voor haar uit. Die grond is droog, die lug bedompig soos voor ’n donderweer. Almal sien uit na reën. Somerreën vir die jong mielies. Vroeë herfsreën vir die Sandveldse koringboere. Die aarde is dorstig. Die see ook. Vreemd, maar die see moet ook reën kry, anders is die vis skaars. Maar dis glo vieslik nat op ’n skuit se dek as dit op see reën, al is dit ook maar water.

As die oostewind dae lank gewoed en die see en lug bleek gewaai het, kom daar ’n kenterweer op, en ’n genadige koelte. Blou soos kobalt rol dit van die einder af oor die water land toe. Dis dan dat die masbanker agter die bamboes, feitlik in die klip, rys en die skuite losgooi, ’n skep maak en aflaai en dan weer uitgaan.

Chris de Wet het byna by haar verbygery en toe weer teruggestoot.

Sy is bly om hom te sien. “Hallo! Waar kom jy vandaan?”

“Ek het sommer kom kyk hoe dit op Grenspan gaan. Gaan dit goed?”

Sy knik.

“En met my?”

Aan hierdie uitgerekte ritueel van groet en oor en weer uitvra na mekaar se welstand moet sy nog gewoond raak. Sy merk dit ook in die spreekkamer en onder die huiswerkers. Dis iets wat sy moet onthou.

“Ek kan mos sien hoe dit met jou gaan. Wil jy sit?”

Sy maak vir hom plek langs haar op die muurtjie en weet toe nie verder nie. Skielik is sy baie bewus van hom hier langs haar: die jong, byna seunsagtige gesig, die opgeslaande wit hempskraag, die polsende kuiltjie, die tekstuur van sy baadjie teen haar kaal arm.

Selfbewus sit hulle ’n ruk lank terwyl die son laag bo die horison hang. “Was jy weer op Dewet?” vra sy, net om iets te sê.

“Ja, die skeerders was daar en ons het sommer gedip en gedoseer ook. Ons wil volgende maand ’n klompie jaaroudlammers vendusiekraal toe bring. En ’n paar tollies slagpale toe stuur.”

’n Slagtery sal sy altyd vereenselwig met die twaalf australorphenne en die swart haan met die pronkerige stertvere, spore en kam in hul hoenderhok. Een van die min vermaaklikhede vir Jas Burre op sy eie werf. Elke keer as Cora ’n hoender wil kop afkap, moet sy dit stilletjies doen dat hy nie daarvan weet nie. Want die kuikentjies word hans grootgemaak, in ’n boks by die vuurherd. Later spog hulle met potsierlike penveertjies; die haantjies wys spore, begin kraai en sleep pronkerig vlerk en skrop en roep die henne om te kom vreet.

Haar pa sal sy mond nie aan die bruingebraaide hennetjie sit nie. ’n Werfdier is te na aan jou eie mens, sê hy. Dalk nader, want hy neem meer notisie van die manewales van die ou haan as van sy eie weerspannige dogter en die seun wat nie aan sy verwagtinge voldoen nie.

Met so ’n slagtery het Helena haar ook uit die voete gemaak. Eenmaal toe die slagter hul hanskalf kom haal het, het sy hom byna te lyf gegaan, en dae lank nie met haar ma gepraat nie.

Miskien maak sy te veel daarvan. Maar sy moet in gedagte hou dat Chris de Wet ’n boer is, hy hou nie vee vir die aardigheid aan nie. Daarby is vleis hul stapelkos. Hy maak die stelling asof hy hom moet verdedig teenoor haar, wat skaars daaraan raak.

“Ek eet vleis,” help sy hom reg. “Eintlik eet ek alles.”

“Alles?”

Sy is dit van jongs af ingemoker dat jy nie jou neus vir Gods gawe optrek nie. En as sy by die huis nog vol fiemies was, het die koshuis haar gou geleer om nie uitsoekerig te wees nie.

“Ek eet afval, maar nie die uier van ’n bok nie,” noem sy nou lighartig op. “En ook nie long nie, of ystervark of dassie.”

“Of krokodil of slang?” speel hy saam.

“Of seekat of twakshaai of pikkewyneiers. Maar ek eet skilpad.”

“Nee!”

Nou het sy hom. “Ek drink nie bies nie, maar ek eet skilpad.”

Sy vertel hom van die veldskilpaaie van die Sandveld, die wyfies wat in die winter rooipens is van eiers. Ná die reën loop hulle en is dit maklik om sommer gou ’n streepsak vol op te tel. Net daar in die veld word ’n vuur gemaak so groot soos ’n trapvloer, waarin die lewende skilpaaie gegooi word nadat dit uitgebrand is.

Sy dink hy wil haar terugkry toe hy sê: “Ek is weer dol op haaspastei. Wanneer kan ek jou nooi om te kom springhaas jag?”

“Springhaas?”

“Met ’n koplamp in die nag. Ek en my vriende jaag hulle met die bakkie in die lande. Sagter vleis het jy nog nie geproe nie.”

Hoe het hulle op dié bisarre onderwerp gekom? Sy skuif ongemaklik rond. Die muurtjie onder haar het koud geword. “Ons moet aanstaltes maak en ry dat ek by die huis kom.”

Hy trek haar aan een hand op en help stof die droë gras van haar rok af.

Op pad huis toe onthou sy om dankie te sê vir die sjokolade. Benadruk dat sy én die Venters dit geniet het. Hy moet weet dat sy dit nie van hom verwag nie, sodat hy nie op sy beurt meer van haar wil hê nie. Soos die seunskind in haar matriekjaar wie se roomys in sy gesig beland het toe hy in die fliek wou begin vry.

Felix steek ’n preek af omdat sy ná donker nog uit was. “Ons is bekommerd oor jou. Al luister jy ook na die mense se sang by die kerkie, nie saans nie. Ek wil nie die een wees wat jou langs die pad gaan optel en vir jou ouers laat weet –”

Uit die donker agter haar sê Chris: “Roskam my maar, Dokter.”

Felix se gesig verander. “Ja, maar julle moet verstaan, ek het al met te veel messteke en verkragtings te doen gehad.”

Helena is rooi in die gesig by die gedagte. “Verskoon my.”

In die kamer verwonder sy haar aan die beeld wat uit die spieël na haar terugkaats. ’n Walkure met los rooi hare en rooi stof wat sy van haar hande afspoel. Die enigste verskil is dat sy nie op die oorlogspad is nie, slegs verwaai van buite in die wind rondloop.

“Jy eet seker saam, Chris,” nooi Anneke gasvry, en Felix skink vir elkeen ’n glasie koue witwyn.

“Dankie,” aanvaar hy en kom sit aan.

Eers ná koffie en ’n stuk van die vrugtekoek wat ryp geword het in die blik, maak hy aanstaltes om te ry. Hy bedank Anneke met ’n soen, spreek met Felix af om, wanneer hy Vrydag inkom dorp toe, vir hom ’n geslagte lam saam te bring.

Vra dan of dit in orde sal wees as hy Helena die volgende naweek saam Harmstat toe neem. Asof hulle haar voogde is.

“Verbeel ek my, of het ek nie ’n sê nie?” vra sy toe sy saam tot by die motor stap.

“Sal jy?”

“As jy verlof van jou ma het.”

“My ma weet van jou.”