Читать книгу Hoogty - E. Kotze - Страница 6

JANUARIE 1953

Daar is ’n tyd op see net voor die dag breek dat die nag op sy donkerste is. Dis die swart uur wanneer die maan al onder is en die môrester vervaag. Wanneer die eensame skipper voor op die skuit se kop deurtrek is van koue, van roeserige water wat bo uit die maswerk in sy nek drup, in sy jaskraag en teen sy rugstring afloop, hom wakker hou wanneer sy oë begin stram word van vaak. Dis dan dat hy swart koffie se gal in sy mond proe, sy tong branderig is van pyp- en sigaretrook en hy homself hees gevloek het.

Daardie tyd van die nag lê Volleminkbaai onverlig bokant die spierwit boog van die langstrand wat van die duine af aanloop, verby die mond van die vlei tot by die fabriek en die vishawe. ’n Loom stoot van die see af op tussen die vissershuise wat deurtrek is van seeklimaat, die asbesdakke groen en mosbedek, die tuinmuurtjies afgeskilfer.

Die dorp slaap sy voordagslaap. Agter die duine slaap die kleinwild, die volstruise en skilpaaie en muishonde. Hoenders slaap op hul steiers in sanderige agterplase, melkkoeie herkou in takkrale op die dorpsmeent, varke snork in die strooi, katte spin in die lou vuurherd, ou mense droom onder dun doekkomberse. ’n Hond blaf. Veraf gee ’n keffer antwoord.

Met ’n kreun word die eerste mens wakker. ’n Man steek voel-voel sy hand uit na die bekende warmte langs hom. ’n Kind begin ontydig knies. ’n Vrou sug en sit die baba aan haar bors, staan op, stook die vuur vir oggendkoffie.

Geleidelik verkleur die lug, die swaaiende arms van rietpolle op die duine is afgeteken teen die rooi vlies van die daeraad. Die mis lig en sak. ’n Boot kom daaruit te voorskyn, voel sy pad deur die passasie tot in die klein baai wat beskut word teen die buitesee deur die swart rotsmassa van ’n eiland. Die kaai kry lewe, masjinerie word aangeskakel, mense roep na mekaar. In die middedorp slaan die kerkhorlosie ses afgemete slae.

’n Lig priem deur die dynsigheid. Die spoorwegbus dreun die dorp binne en hou sidderend voor die hotel stil. Helena is die enigste passasier. Ná ’n uitgerekte treinreis uit die Vrystaat deur die Karoo, via Kaapstad met die melktrein tot in die hart van die Weskus, is daar niemand om haar te ontmoet nie.

Dit laat haar opnuut twyfel of sy nie oorhaastig was nie, nie te impulsief haar goed gepak het nie. Maar toe was sy ontsteld, met ’n krisis voorhande. Haar kop het huis toe gestaan ondanks die moontlikheid dat sy nie welkom sal wees nie, in haar spore sal moet omdraai, weggejaag word. Haar ma en Boetie was haar eerste prioriteit.

Vind hulle ’n oplossing, waaraan sy nie twyfel nie, kan sy teruggaan. Met die Oranje-Snel neem dit twee dae tot op Grenspan. Daarvandaan is dit nie eens ’n halfuur se ry Harmstat toe nie, en na Chris de Wet.

Die assistent laai haar tasse af, probeer nuuskierig die naam op die etiket ontsyfer: Mej. H. Burger, maar bly gemesmeraais. Die nuwe meesteresse het al ’n week gelede aangemeld; die skole moet haas begin. As hierdie een ’n laatkommer is, weet hy nie van haar nie.

Hy lig sy pet toe Helena hom bedank, stamel: “Nie te danke nie, juffrou . . . e . . . e . . .”

“Burger, Helena Burger.”

Sy vou haar toe in die donkergroen woljas met baantjies wat na onder uitklok en wat te warm vir Januarie is. Sy moes dit agtergelaat het op Grenspan saam met haar wintersklere. Aan die ander kant is die klam seedou en die suidewind bedrieglik, ’n mens moet reg wees vir die wis en die onwis. Haar enigste sekerheid op hierdie oomblik is die grond waarop sy staan, die huis aan die einde van die straat, haar kamer skaars so breed soos ’n gang, die smal ysterkooitjie, linoleum op die vloer, hangkas, wastafel, kers in ’n blaker, Sondagskoolteks teen die muur.

Dit moet die jas wees wat haar vermom het, die hoë kraag waaragter die helfte van haar gesig wegkruip, maar die naam is onmiskenbaar. Nou hét hy dit. Sal hy dan nou ’n skoolkind wat drie jaar lank bus en trein gery het se gesig vergeet, en die bos hare?

“Sowaar as padda manel dra! Hillie van ou Jas Burre, slaan my dood. Waar val jy nou uit? Jy’s mos deesdae in die Vrystaat, as ek dit wel het. Jy kom nou ’n bietjie virkansie hou? ’n Meisiekind is soos ’n kalf, sê my vrou altyd, af en toe moet sy kom drink.”

Helena, seker dat hy haarfyn weet hoe die vurk in die hef steek by die Burres, skud hom sonder meer af toe hy vra of daar iemand is wat haar goedjies kan help dra.

“Nee wat, ek kom sommer self reg, dankie.”

Met ’n tas in elke hand, handsak oor die skouer, voel sy soos ’n pakdonkie toe sy die sandpad vat. Jas is uiteraard op die see. Boetie het in die verlede trou die bus ingewag in sy kort skoolbroek en halfmasbaadjie. Maar hy het dié kinderklere ontgroei sedert hy aan die begin van die seisoen by sy pa op die skuit geklim het.

Die sooihuis met wolfgeweltjie is aan die einde van Seekantstraat op ’n see-erf geleë. Voorhuis met weerskante ’n slaapkamer. Die losstaande kombuis is mettertyd bygevoeg, en ’n aparte slaapkamer met ’n buitedeur, pakkamer en kleinhuisie, gerangskik rondom ’n binnehoffie waaroor ’n manatok sy skade gooi. Toe-oog kan sy dit oproep: die wit afgekalkte mure, skewe morning glory-heining, ronde bleiktuintjie, krummels van ’n houthoop, skeelpietpolle en soutbossies, banke blouskulp op die wit strand. Sy is bewus van die suising van branders wat oor die rotse spoel en teen die wal uithardloop en terugtrek, die reuk van kromrugbamboese.

Die bodeur staan oop; slegs die onderdeur is op werwel gedraai. “Ma!” roep Helena, en weer: “Mamma!”

Helaas verniet. Haar ma sal by die melkkraal wees. ’n Koei met ’n stywe uier weet nie van wag nie.

Eers as Meisie tot diep in die goewermentsveld gejaag is, sal Cora Burre omdraai en dan nog loop en uitkyk vir die volstruise, waar die mannetjie en wyfie wei, waar hul nes is, ’n randeier in haar voorskoot toeknoop. Die dounat oggend oor haar laat stort: die pan waar die flaminke met hul pienk snawels soos filters onderwater treil, die waterhoenders wat honk-honk tussen die riete, bloureiers wat vlei-op koers kies. Laastens die tuintjie agter ’n lae heining gepak van droë bakkerbos naloop, wortels of beet uittrek, of ’n kop kool afsny, en dan die emmer melk by die kraal kom vat.

Helena hou dop deur die klein vierkant van ’n loergaatjie bo die swart stoof in die vuurherd. Die see is sigbaar, die kuifies van die branders wat smiddae teen die wind wal toe beur en die skuite wat inkom. Vroegoggend is hier vuur gemaak, ’n paar houtjies om water te kook. Daar is nog ’n loute in die koffiekan.

Sy skink, roer suiker by en los dan net so toe sy stemme buite hoor. Dis die vroegoggendse groetery van haar ma en ou Japie Neus, die bekkoerant van die dorp, wat sonder uitsondering só verloop:

“Môre, oom Japie!”

“Mô’e, Cora. Het jy iets gehoor?” Dalk nuus waarvan hy nie weet nie.

Helena hardloop asof haar voete nie grond raak nie, die jaspante soos twee vlerke. “Mamma!”

Sy kon oor die hekkie gespring het, of dwarsoor die heining, dié wilde kind van Jas-en-Cora wat haar van hakiesdraad nie sal laat keer nie.

“Hillietjie!” Die melkemmer stort in die hardepad en die groente rol uit Cora se sakgemaakte voorskoot. “Hillie!” snik sy en vang Helena in haar arms, hou haar styf teen haar bors, die voorskoot van blou sis.

Ook in Helena se oë wel die klammigheid op.

Ou Japie gaap die ongewone vertoning aan. Dis mos nie Cora se manier nie! En die meisiekind, is sy dit ooit werd?

Met arms fladderend soos ’n pikkewyn swem-vlieg hy straataf, eenstryk verby die bus wat hy gewoonlik help aflaai: possakke en winkelgoed, ’n boks dag oue winkelbrood vir die kafee, tydskrifte en koerante.

Op ’n galop sit hy af kaai toe. “Hoi!” skreeu hy soos ’n meeu wat baklei oor ’n stuk aas. En weer “Hoi!” toe hy Jas Burre op die dek van sy skuit gewaar.

Jas, gewoond daaraan dat die ou man elke môre ’n paar eetvisse aan ’n tou kom ryg, maak ’n geïrriteerde handgebaar en skree terug: “Ja, toetog, gottog, vat tog ’n donnerse mandjie en maak vol, jou uitgevrete ou aasdier!”

Ou Japie steur hom nie aan die belediging nie. “Man, hou jou vis. Wat ek wil sê: as ek jy is, maak ek dat ek by my huis kom. Loop kyk wat gaan daar aan!”

Jas frons. So asof daar weer ’n kleintjie aangekom het, wat godsonmoontlik is. Cora sal haar van die wind moet laat bestuif, hulle slaap lankal nie meer bymekaar nie. Wat de hel is dit met ou Japie?

“Hillie,” beduie die ou man met sy hande.

“Waffer goed?”

“Hillie!” skrou ou Japie nou. “Ek sê Hillie, jou dowe gat!”

“Man, loop praat diékant toe!” Jas hap ’n vloekwoord terug. Hy het hom vannag al genoeg versondig op die see. “Ek het nie tyd vir jou nodeloosheid nie.”

Hy het vroemôre ’n skep vis gekry wat hulle nie kon behartig nie, maar ook nie kans gesien het om om te keer nie. Wat hulle toe in die net saamgesleep het, iets wat teen die regulasies is. Dit was so hittete of die skuit sink daar in die passasie. In sulke gevalle betaal Lloyds nie uit nie.

Maar voor die kop onderwater kon gaan, hang Jas oor die rondereel en sny die toue los. Hy skree agtertoe hulle moet die foksel leegpomp; hy skree hulle moet plek maak langs die muur. ’n Skuit moet haastig padgee dat hy onder die pomp kan kom.

“Wat, nodeloos? Dis wat ek met my eie twee oë gesien het! Niemand anders as Hillie van jou nie, met die bus gekom. En Cora onder snot en trane, in die middel van die pad!”

Ou Japie kry sy sin: Jas Burre se gesig word pers en sy oë soos glaskrale.

Sonder om ’n woord te sê skop hy ’n sardyn met die punt van sy stewel tot in die ruim. Hy wag tot hulle leeggepomp het en vat dan self die skuit tot op die mooring.

Voordat hulle wal toe roei, vra hy in die foksel af vir die jong seun, opgekrul onder ’n seekombers: “Boetie, kom jy nie huis toe nie?”

“Nee, Pa,” kom dit onder uit die bonks uit.

Die klein bog hou hom dreunlyf oor hy aangepraat is toe hy nie sy kant gebring het met die groot skep nie. So kragteloos, nee, eerder willoos. Wat Cora leer brood knie het toe hy moes koei gemelk en hout gekap het.

Maar skipper se kind ofte not, hy moes aangepraat word: “Hoekom is jy tog so swak? Jy moet dat die kok vir jou ekstra brood met jêm op smeer as hy weer kos gee!”

Nou het Boetie sy kop toegetrek.

Jammer om dit te sê, maar Jas Burre se seun is te saf vir die see. Van hom sal daar nog ’n seeman gemáák moet word. As hy ’n lewe wil maak, sal hy sy bas moet lig. ’n Skool vis lê nie en wag om gevang te word nie, hy trek en wil gesoek wees. Daar’s nie tyd vir slaap nie.

Watse geslaap is dit hoeka? ’n Jong mens slaap hom binne twee uur uit. Sy plek is snags langs die skipper op die kop, waar hy met die oog moet steel, die vis se maniere moet leer ken. Soos Auret Nagel gemaak het toe hy Boetie se ouderdom was. Dáár’s vir jou ’n man wie se gelyke jy nie aldag op seewater kry nie.

Jas loop en smeul die hele pad huis toe. Dié ou Japie het ’n manier om ’n ding te sê waarvan daar ’n storie kom wat netnou die hele Vollemink vol lê. Dat Jas Burre se meisiekind skierlik trug is op die dorp, tot Cora se smart en verdriet . . .

Cora het vir hom ’n tafeltjie eenkant gedek. Koffie en gebraaide harders en brood. Dis sy kos. Vissembrood is waarop hy grootgeword het. G’n fieterjasies nie, Cora weet. Sy sit vir hom bakvis in om snags haastig af te sluk tussen die gooie. Boetie eet saam met die span in die galley, kerriekos elke geslae nag, so sterk soos die hel.

Hy antwoord nie toe Cora hom groet nie. Sy ken sy buie en vra nie na Boetie nie. Ook nie hoeveel vis hulle die nag gekry het nie. Die bot antwoord is altyd dieselfde: “Genoeg, maar nie soveel dat jy gerus kan raak en begin geld mors nie.”

Jy weet nooit waar en wanneer die volgende vaart uitslaan nie, is Jas se geloof. Dalk vang jy niks.

Die pêrels staan op die beker koffie. Cora gee vir hom ’n vadoek aan voordat hy die tafeldoek se rand gebruik om sy hande en mond aan af te vee.

“So,” sê hy en vat nog ’n vis. “En waar is die nôi? Ek moet van Japie Neus hoor Heuleuna is hier.” Dis hoe hy Helena formeel noem vandat sy begin weier het om op die Hillie-bynaam te antwoord. “Jy sê my niks?”

“Jy luister nie as ’n mens praat nie. Daar lê die telegram.”

“Waffer telegram? Wat ek wanner moet lees as ek op seewater vir ’n lewe veg? Ek vra waar sy is?”

“In haar kamer. Ek het haar gestuur om ’n bietjie te gaan lê. Treinsiek.”

“Treinsiek, seesiek; een lê in die kamer, een in die bonks. Dis net Jas wat nie moeg of naar of vuil word nie. Watter soort kinders het ek?”

Voor hy hom verder kan opwerk, het Cora die badjie ingedra. “Ek bring vir jou water en skoon klere, dan kom rus jy ook. Eet net eers klaar. Ek sal Helena roep as jy opstaan.”

Maar sy staan reeds in die oop deur, kaalvoet in een van haar ou bont huisdrarokkies, ’n uitgerekte trui oor haar skouers, die bos rooi hare pas gewas en inmekaargedraai in kurktrekkerkrulletjies.

“Toemaar, Ma, ek slaap nie. Môre, Pa.” Sy buk om hom te groet, om die growwe wang met ’n halwe week se baard wat na haar gedraai is te soen.

“Ja, dag.” Hy buig oor die blikbord, sy kop en skouers, die hele kragtige bolyf, die arms gekrom soos ’n bees wat wil storm. “En waar val jy nou skierlik uit? Waar kom jy vanaf?”

“Van Grenspan af. Ek werk al meer as ’n jaar in dokter Venter se spreekkamer. Lees Pa dan nie my briewe nie? Ek het elke week geskryf.” Sy knip die treinroet weg wat in haar oë brand.

“Grenspan? Waar op Gods akker is dit?” Hy kou die kop van ’n gebraaide harder uit en suig die oogholtes leeg. “Ons het dat Boetie in die skoolatlas opsoek, maar hy kry nie so ’n plek nie. Of hy hou hom donners onnosel.”

Jas vergeet dat hy self maar sub A agter sy naam kan skryf. Deur die skoolvenster gekyk, waag Cora dit soms speels. Maar in hierdie huis is daar vandag net een man wat praat, en dis Jasper Burger. En nou praat hy.

“Ja, vrou, miskien kan jý my sê waar was jou meisiekind wat jy so voorpraat al die tyd. Voorverlede September hier weg . . .”

Helena verbaas haar dat hy dit onthou. Die middag sou hy haar kamma by die bus kom groet het voordat sy vir die laaste kwartaal terug is kollege toe, maar hy het in die kroeg vasgeval, moes kies tussen haar en die dartbord. Kastig kort-kort kom loer, en op die ou end net betyds gewees om die bus te sien vertrek. Ongeërg sy hand gelig en gewaai. Toe terug na die lawaaierige geselskap waar almal gelyk vertel hoe skelm die masbankervis die nag was. As dit nie vir Boetie was nie, sou sy alleen moes sien regkom het.

Nou het hy ’n geheue soos ’n olifant. “Jy het by hierdie einste deur uitgestap.” Hy wys met ’n vinger byna in Helena se oog. “Volleerd. Jy het niks meer van my nodig gehad nie. Jy skaam jou vir my en my maniere. Ek is ’n skobbejak en ’n bullebak. En waar is jy nou? Wat is dan nou fout? Soek jy geld?” Gjelt, sê hy. En as nagedagte: “Of het jy kamstig verlang?”

Sy kan byna nie sluk nie. Verlang? Vanoggend toe sy so skeef dra aan haar tasse en die ruik van die see kry, die branders hoor uitspoel op die strand, die hekkie oopstoot wat oor die sementjie skuur, die werwel van die onderdeur afhaal, die geblomde oliekleedjie oor die tafel sien, het sy opnuut geweet hoeveel sy verlang het. ’n Jaar lank in die vreemde tussen mense met hul eie gewoontes en segswyses huis toe verlang het.

Net om nou gekapittel te word oor iets wat sy nié gesê het nie, nie in soveel woorde nie. Omdat sy dit nooit sou waag nie, dalk ’n taai klap te wagte kon wees.

“Ek sit my voete nie weer in hierdie huis nie,” ransel hy haar af. “Wat het jou van plan laat verander?” Sy word van kop tot tone geïnspekteer. “Kyk hoe lyk jy, so maer soos ’n graatjie. Het jy nie kos gekry nie? In daardie kamtige land Kanaän. Was dit nie so wonnerlik soos jy gedink het nie?”

Sy staan met haar hande om die stoelleuning geklem. Skaamkwaad. Sy moet erken dat sy dit nooit weggesteek het nie, baie uitgesproke was omtrent Vollemink, en nie ver genoeg kon wegkom nie. Sy wou die wêreld sien, leer, as ’n nuwe mens anderkant uitkom.

Dit het sy wel gedoen. Sy het gasvrye mense ontmoet, verfynd en bedagsaam, wat goed was vir haar. Selfs lief geword het vir haar. Mense wat mekaar nie verskree nie. Tussen wie sy ten spyte daarvan in sekere opsigte ’n vreemdeling gebly het, in ’n soort ballingskap verkeer het.

Sy wil dit skaars aan haarself erken, maar vanoggend toe hulle mekaar groet, toe haar ma haar hande om haar gesig vou en vra: “Hillie, is dit jy?” het sy oor haarself getwyfel. Wie is sy, waar hoort sy?

Haar ma het oor haar hare gevryf. “Jy was so lank weg, my kind. Ek het al gedink ons het jou verloor, jy sterf ons geheel af.”

“Ai, Ma, ek is mos nou hier. Ek het gekom so gou ek kon, en ek gaan ’n hele maand bly.”

En as haar hart moes praat, sou sy plegtig wou belowe dat sy vir altyd terug is. Net om dadelik terug te krabbel: om wat te maak as sy eers hier is?

Sy was nie van plan om met haar pa te redekawel en rusie te maak nie, hom rede te gee om haar aan te val en nog ’n oorlog te ontketen nie. Sy het gehoop hy gee haar kans om mooi te verduidelik, haar kant van die saak te stel.

Maar Jas is nou op dreef en lank nie met haar klaar nie. “Nou is jy sonder taal, Heuleuna, jy met jou wysbek. Ek ken jou nie so nederig nie.” Hy kam ’n paar visgrate met sy vingers uit sy snor. “Ek het vir jou ma gesê, daardie tyd toe jy jou loop verhuur het aan die jags ou man . . .”

Helena kyk stom na haar pa. Het sy reg gehoor? “Waarvan praat Pa tog?”

“Wie se kooi jy soggens moet opmaak. Of wil jy sê ou Tiek lieg? Sy was by jou ma in die gang toe julle oor die foon gepraat het. Hoe dink jy moet jou ma nie gevoel het nie, en ek? Siesa! Nou sê ek: as jy in die moeilikheid is, moet jy nie dink om jou pakkie hier te kom afgooi nie. Ek en jou ma is te oud om hoerkinders groot te maak.”

“Jasper!” roep Cora onthuts.

“Jasper se gat!” Hy slaan met sy vuis op die tafel dat die koppie uit die piering spring en flenters op die vloer val.

In plaas van om eers tot tien te tel, vlam Helena op. “Siesa vir Pa self wat altyd die ergste van ’n ander dink, en dan nogal van Pa se eie dogter. Ek skaam my, ja, om eers Pa se naam te noem voor ’n ordentlike mens! Pa praat nie weer so met my nie. En Pa se geld wil ek nie hê nie.”

Sy het haar dit so anders voorgestel: die geld wat sy hom skuld plus rente in ’n wit koevert. Eers dankie sê en dit dan in sy hand sit. Waarna hy ’n prekie afsteek, dat hy maar net sy vaderlike plig gedoen het, en verleë die geld teruggee. Maar sy moes dit gedroom het.

Uit haar handsak op die bakkis agter die deur pluk sy ’n tienpondnoot en gooi dit voor hom neer. “En as Pa wil weet wat ek hier soek: ek het kom kyk wat hier by die huis aangaan.”

“Soos wat?” Hy raak nie aan die geld nie.

“Hoekom Boetie nie op skool is waar hy hoort nie. Wat maak ’n seun wat nog nie eens skeer nie op die see?”

“Moenie jy nou met Boetie kom neuk nie. Boetie het standerd ag gemaak, dis ver genoeg.”

“Die verstandhouding was dat hy vanjaar Paul Roos toe sou gaan, en daarna universiteit toe. Meneer Meyer het self gesê hy het die verstand en die aanleg om ingenieur te word. Of ’n argitek.”

“Jy en die skoolmeesters! Sê jy vir Meyer ek het gekom waar ek vandag is met die Onse Vader en die Tien Gebooie. Daar is mos ’n enjineer op Vollemink, en hy teken sommer huisplanne ook. Boetie moet leer om sy hanne en sy kop te gebruik. Vis is nie sommer elkeen se hierjy nie, hy is nie net slim nie, hy’s skelm, jy moet uitgeslape wees as jy ’n lewe op die see wil verdien. Wie moet eendag in my stewels klim as ek van die skuit afstap as hy op die skoolbanke sit? Moet jy nou nie sy kop vol kak kom praat nie, want ek sal dit nie vat nie!”

Helena sou haar pa in dieselfde taal kon terugantwoord. Sy het grootgeword met die kru bywoorde en byvoeglike naamwoorde wat Jas se woordeskat deurspek. As iets verkeerd loop op see, ruik die lug na kruit soos die donders en bliksems val; selfs God se naam word uit die hemel gehaal. Vloek is soos konfyt op brood vir Volleminkbaai se kinders, dit gee lekkerte aan ’n speletjie, laat jou groot en belangrik voel.

Cora het vergeefs Helena se mond met ’n seeplap uitgewas en peper gestrooi; as dit na hoe lyk, swets sy soos ’n ketter. Eers nadat sy hoërskool toe is, in die Paarl tussen kinders uit die voorste families beland en ’n paar maal ’n krater van haarself gemaak het, voor die hoof verskyn het en oor die kole gehaal is, het sy besef ’n opgevoede jong meisie praat nie so nie. In ordentlike geselskap sal sy met sulke taal nooit aanvaar word nie, sal sy altyd Hillie Burre van Vollemink bly.

Beledig en verneder en magteloos keer sy haar rug op die huis, kies sy die paadjie strand toe. Sy ploeg deur die dik sand in die rigting van die vlei, waarvan die mond hierdie tyd van die jaar droog genoeg is dat ’n mens oor die klippers kan spring. Sy klim ’n duin uit waar hulle as kinders gespeel het, waarteen hulle afgerol het tot in die branders se skuimrand. Waar ’n dubbele ry spore die sit- of lêplek van vryerspare verraai het.

Sy laat haar oog gaan oor die baai waarin bote nog maneuvreer om af te laai. Oorkant op die eiland sit swartvoëls en meeue en pikkewyne in aparte kolonies. En die malgasse wat nooit ophou met raas nie op hul neste.

Dis alles so bekend: die fabriek, die hotel en kroeg – die kom-kry-mekaar-plek van die seemanne. ’n Euwel in baie huise waar daar vroeër skaars geld vir kos was, en ’n toevlug vir die arme ellendeling met ’n kwaai vrou wat hom by die deur uit skel.

Vir baie jare was Vollemink ’n sukkelende, selfs agterlike vissersdorpie, een van vele aan die Weskus. Hier het die eerste ou vissers ’n sukkelbestaan gevoer; hulle smiddae in die duine ingegrawe met ’n halfbottel soetwyn, op die uitkyk vir hardervis wat agter die bamboes rys. Uitgeroei en hul nette gestel en uitgetrek op die wal. Die mandjies vis opgedra huis toe, waar die vroue moes help sout en inryg en ophang. Kreef gevang, eers met bakkies rondom die baai, later al verder met kotters tot bo in Honneklip en Portnollis.

Toe, tydens die Tweede Wêreldoorlog, was daar ’n aanvraag nie net vir kreef nie, maar vir ingemaakte vis. Daar het fabrieke opgegaan, trolskuite is gebou, die pelagiese vis is met beursnette gevang. ’n Tydperk van voorspoed het aangebreek: garages en winkels het in die middedorp opgerys, Friedmans se afdelingswinkel en ’n norring kleiner besighede, die kafee en biosaal, kerksaaltjie en sekondêre skool en biblioteek. Die tennisbane is nog dieselfde, maar onlangs is daar ’n kliniek gebou, met langsaan ’n tweeverdiepinghuis vir die nuwe jong dokter. Mense wat van die hand tot die mond gelewe het, het skielik geld in hul sakke.

Toe die skippers welvarend word en in die Bodorp begin bou – party huise glad weelderig, die stoepe toegemaak met glas teen die suidewind – was dit net die Frosts wat bly woon het in die lang huis bokant die fabriek. Omdat dit gerieflik is vir Frost, die bestuurder, dat hy van sy voorstoep af die bedrywigheid in die hawe kan dophou.

En Jas, wat volhou dat hy goed bly waar hy is; hy soek nie mense wat oor sy heining kom hang nie. En hy maak graag band los anderkant die mond, waar die goewermentsveld begin. Al spook dit ook daar, flap ’n gedoente soos ’n volstruis sy vlerke agter die rietpolle sodat hy een aand in aller yl met sy broek in sy hand agter sy eie houthoop moes kom sit.

Sy losstaande huisie in die oudorp is nader aan die vlei geleë, ’n historiese landmerk uit ’n byna vergange era, een met die sandduine en biesiepolle waar die vryers hulle saans ingegrawe het. As die duine maar kon praat, sou hulle boweal die name van Auret Nagel en Vilna Frost kon uitroep.

Helena wriemel haar tone in die sand toe sy aan Vilna dink, haar beste maatjie van baie jare, haar boesemvriendin. Vilna die voorperd, drie jaar ouer, vol streke, Helena soos ’n skaduwee op haar hakskene. Later vyfde wiel aan die wa toe Vilna na kêrels begin kyk het. Toe Auret Nagel in die prentjie gekom het, toe hulle as nooi en kêrel beskou is: ’n spogpaar as daar al ooit een was. By tye ’n skreiende onpaar. Vilna, die dogter van Frost, ’n fladderende rooi dollie aan ’n bokstang, wat dartel en lok, vasslaan en inkatrol.

Dit was soos ’n matinee, elke naweek ’n afsonderlike aflewering waarna almal uitgesien het, met ongereelde onderbrekings wanneer Vilna nie opdaag nie. Eers hoërskool en toe universiteit toe gestuur, en vakansies oor die water. Dan het almal die asem opgehou. Later gelate aanvaar dat Frost se dogter en Auret nooit tot trou sou kom nie. Dit het die meisies hoop gegee, opnuut hul flikkers laat gooi.

Op Auret, die agtermekaar jongkêrel agter Friedmans se toonbank, was die dogters destyds almal ’n bietjie verlief. En hy, nie mak nie, het saamgespeel en rondgeflankeer tussen hulle. Net nie met haar nie, Helena Burger, omdat sy Vilna te goed geken het.

Auret Nagel is die laaste man na wie Helena sal kyk, al bied hulle hom op ’n goue skinkbord aan: ’n Volleminkbaaier, en ’n visserman, en tweedehands daarby. Haar visier het sy toe al ’n bietjie hoër gestel.

Cora skuif die mandjie stopgoed eenkant toe waarmee sy onder die boom sit. Sy het maar alleen geëet toe Helena nie uitkom nie. “Voel jy nou beter? Kom sit aan.” Sy skep op, smoorvis en witrys en koue karringmelk.

“Slaap Pa nog?”

“Nee, hy is af skuit toe. Die kok sal hom seker iets te ete gee. Die vraag is of hy dit sal eet. Ek pak maar sy mandjie.”

“Ek is jammer, Ma. Ek weet nie hoekom ek en Pa mekaar altyd so verkeerd verstaan nie. Maar hy is so opsetlik dwars. Ek het nie kom moeilikheid soek nie, ek wil net regverdigheid hê. Ons kan nie vir Boetie net so los nie. Hy is nog pure kind, Pa sal hom breek.”

“Met jou pa moet jy jou tyd reg kies. Moenie aan hom torring as hy moeg van die see af kom nie. Ek het gemeen om weer met meneer Frost te gaan praat. Of met Auret.”

“Auret Nagel? Van wanneer af?” rek Helena haar oë.

“Dis die mense vir wie hy nog luister. Op sy manier.”

“Maar nie vir ons nie! Ma bly glad te veel stil, en bekommer Ma dan siek.”

“My kind, hoe moet dit lyk as ons al twee raas?”

“Maar dis so onredelik. Pa het Ma van alles ontneem en . . .”

“Ek het genoeg, ek kom niks kort nie.”

Helena maak haar oë toe. Een donkerblou pakkie en hoed, bypassende skoene. Vir Nagmaal en begrafnisse. Fatsoenlik, soos dit ’n arm mens betaam.

“Maar die topskipper kan tog seker beter bekostig?” Helena se stem klim ’n oktaaf te hoog.

“Seker, maar hy dink aan die skraps tye,” antwoord Cora gedwee. “Jy weet nie hoe swaar jou pa as kind gekry het nie. Hulle was arm; daar was nie ’n vader in die huis nie, hulle het gebrek gely. Nou maak hy voorsiening. Dat ek nie soos sy oorlede ma . . .”

Sy vou die stukkie gebakte vis in botterpapier toe en sit dit bo-op die brood in die mandjie. “Kom, Hillie,” gebruik sy die troetelnaam, “vat gou en gaan bring sy seekos weg. En sommer droë sokkies vir hom en Boetie.”

Boetie is haar lieflingkind, haar enigste aanspraak vandat Helena uit die huis is. Wie se voete sy snags gaan toemaak as hy hom oopskop. Oor wie sy wonder óf en wat hy eet, sodat diep kommerstrepe in haar gesig keep.