Читать книгу Василий Босяк: кэриэспин ыһар кырыһым - Группа авторов - Страница 11

Биһигиттэн икки сылынан үрдүкү куурус «Саха салаата-68» диэн ааттаах биһиги көрдөхпүтүнэ сүр дьоһуннаах, паапка тутуурдаах уолаттар, бэрт сэргэх, кырасыабай кыргыттар үөрэнэр куорпуспут хаһаайыттарын курдук көстөллөр этэ. Оннук да быһыылааҕа, бакылтыаты тутан олорор дьон быһыылаахтар этэ. «Бэйи, ити дьон номнуо ыччакка биллэр суруйааччылар үһү», – диэн кэпсииллэриттэн биир бэйэм салла санаабытым.

Бастакы кууруска испэр «суруйааччы буолбут киһи» диэн хорсун санаалар оонньооччулар. Ол санаабын ыһык оҥостон, холонон көрөөрү биирдэ «Сэргэлээх уоттара» түмсүүгэ тиийдим. Муннукка киирэн олордум. Биһиги куурустан Павел Харитонов, Володя Лиханов, Егор Винокуров бааллара. Егор Петрович Шестаков устудьуоннар айымньыларын ырытыытын истэ олорон, «чэ, кэбис эбит, эчи сүрүүн, дириҥник да ырыталлар эбит» диэн санаалар киирэннэр, кулук-халык буола олордоҕум дии, туга да суох киһи!

Онтон биир иккис куурус устудьуонката Маша диэн кыыс, туран, хоһоон ааҕан сыыйда, хайдах эрэ халымалыы саҥарар этэ. «Сааскы күн сандааран, хоһум иһин сырдатан дуу, сылытан дуу…», – диэбитигэр уолаттар уоттаах кириитикэни күөдьүппүттэригэр, мин отой эстэн түспүтүм. Мин иһиттэхпинэ, хайдах эрэ сырдык, үчүгэй баҕайы курдук, кинилэр этэллэринэн: «Аһара үтүктээйи, туох да конфлига суох». «Айабыын, дьоннор сайдыылаах да буолар эбиттэр», – диэн саллан, аны манна кэлиэ суохпун диэн ис санаабын бигэргэтинэ олордохпуна, биир хоодуот, холуон, хадаардыҥы сэбэрэлээх эдэр киһи сулбу ойон туран, уобарастааһын күүһүн холобурун көрдөрөрдүү бэйэтин хоһоонун ааҕан куйуһутта… Соһуйдум аҕай! Ону биир намыын соҕус куоластаах устудьуон: «Босяк наһаа дии… хоһоон барыта хайдах ньиргиэрдээх, конфликтнай ис хоһоонноох буолуой?» – диэбитигэр, мин «Босяк», аата да олох Есенин кэминээҕи поэттар псевдонимнарын курдук буолан диэн, чахчы сиппит-хоппут поэт буоллаҕа дии санаабытым… Босяк, Босой, дьикти! Гордый, непоколебимый, непобедимый босиком, но горы свернет дии санаабытым. Мин көрөн-истэн олордохпуна, чахчыта да Максим Горькай тыына киниэхэ баар курдуга. Ити дьарык кэнниттэн «Сэргэлээх уоттарыгар», сүрдээх дьоннорго, муннубун да быктарбатаҕым, суруйааччылаан бүппүтүм. Кырдьыга да, ити дьарыкка баар устудьуоннар бары да оччоттон куттара-сүрдэрэ уһуктубут, кэнэҕэски ытык суолларын туппут устудьуоннар эбиттэр. Билигин, бу олорон, сөпкө да сүр баттаппыт эбиппин диэн толкуйдуубун, суолум-ииһим атын буоллаҕа.

Салгыы ити бөлөхтөн, кырдьык, өрөспүүбүлүкэҕэ үгүс туһаны аҕалбыт дьон үүнэн-сайдан тахсыбыттара: Г.Г. Филиппов, В.И. Босиков, С.А. Попов-Тумат, Е.П. Неймохов… Дьикти дии! Устудьуон эрдэхтэриттэн дьоһун дьон!

Оттон Василий Иванович Босиков-Босяк Дьокуускай куоракка саха оҕолорун төрөөбүт тылларыгар үөрэтиини муоһаласпыт, оннун, тирэҕин булларыыга суол тэлсибит, саҥа саҕахтары арыйсыбыт үтүөкэннээх учуутал! Сайсары – саха дьоно түөлбэлээн олорор сирдэрэ, онно олорор саха оҕолорун дьоллоругар Василий Иванович Дьокуускай куорат 14-с нүөмэрдээх орто оскуолатыгар өр сылларга саха тылын, литературатын, кэлин өссө төрүт култуураны үөрэппитэ. Василий Иванович хайдах эрэ хатырыктамматах хатыылаах мастыҥы майгылаах киһи курдук өйдөнөр этэ. Ол гынан баран, билсэн, үлэ-хамнас, үөрэтии ииччэҕин-бааччаҕын ырытыһан бардахха – сымнаан, толкуйун, ньымаларын бэрт итэҕэтиилээхтик быһааран, көдьүүстээх, тыыппалаах өттүн тобулбут буолааччы.

Үөрэппит оҕолоро бэрт махталлаахтык: «Биһигини Василий Иванович үөрэппитэ», – диэн киэн тутта ахталларын үгүстүк истибитим. «Төрөөбүт тыллаахпыт диэн санаабытыгар да киллэрбэт дьону бэһис кылаастан, дьэ өрө тардан таһаарбат дуо, бары хоһоон ааҕар, айар идэлэммиппит. Билигин кылааһынан көрүстэхпитинэ, ол үтүө түгэннэри бары ахталлар уонна, кырдьыга, Василий Иванович баар буолан бэйэбитин, сахабытын билинэн, киһи-хара буолбуппут», – диэн биир үтүө түгэҥҥэ математик идэлээх уол бэркэ астына сэһэргээбитэ. Бу ийэ тыл учууталын кыайыыта, дьиҥ сыалын ситиһиитэ буоллаҕа.

Василий Иванович Босиков – туох да омуна суох Сайсары Эбэ хотун ыччатын сахалыы тыыннаан, бэйэ норуотун ытыктыырга, омугунан киэн туттарга тулхадыйбат өйү-санааны укпут өлбөт өҥөлөөх учуутал-поэт.

Киһи сөҕөрө баар, оччотооҕу омугумсуйууну бохсор, тылга-өскө киллэрэр кэмнэригэр, Василий Босиков хорсун санаалаах, хоодуот буолан, араас таһымнаах мунньахтарга: «Саха оҕото төрөөбүт тылынан уу ньуулдьаҕай эрдэҕиттэн сахалыы иитиллиэхтээх, ону туора тутуу кэнэҕэски өттүгэр омук буомуруутугар, сүтүүтүгэр-симэлийиитигэр тиэрдиэ диэн», – элбэхтик этинэрэ, туруорсара. Ол, биллэн турар, кэнсиэпсийэ эрэ ылыныллыбытын кэннэ олоххо кимиэллээхтик киирбитэ. Василий Иванович ити үтүөкэн сылларга сүргэтэ көтөҕүллэн, таһаарыылаахтык үлэлээбитэ, оскуолаҕа саха тыына тылынан эрэ буолбакка төрүт култуура, өй-санаа күүһүнэн иитийэхтэнэр эйгэтин ситиһиилээхтик тэрийбитэ биллэр. «Оо, Дьэбдьиэй, этээччибин дии, дьэ билигин туттумахтаан хаалыахха наада… Оҕолор ис дьиҥэр төрөөбүт тылларыгар, литератураҕа аһаҕастар ээ… сатаан тиэрдиэххэ, кинилэри өрүкүтүөххэ эрэ наада», – диэн көрүстэхпит аайы этэр этэ.

Өрүкүтүү, уһугуннарыы, төрөөбүт тылларыгар, уус-уран литератураҕа суол арыйыы… Ол оҕону «өрүкүтүүбүт» билигин да үгүспүт ыарырҕатар, кыайбат суола. Билигин «мотивация, мотивировать к теме урока» диэн элбэхтик, дьэ иһиллэр буолла ээ.

Уруоктарыгар син балачча устудьуон быраактыкатынан, чинчийэр үлэ сиэринэн ситимнээн сылдьан, ырытыһан турардаахпыт. Кини үөрэтэр тускула, мэтиэдикэтэ бэйэтин майгытыныы олус чаҕылхай, оҕолор өйдөрүн-сүрэхтэрин үмүрү тардан ылар, өрүкүтэр күүстээх ньымалардаах этэ. Ол курдук хоһоонунан айымньылары хайаатар да өйүттэн уус-ураннык ааҕан ньиргитэрэ, уобарастары ырытыытыгар ураты чаҕылхай киһи үөйбэтэх-ахтыбатах тэҥнээһиннэринэн иэҕэн чаҕылхайдык тиэрдэрэ. «Киһи тас көрүҥэ улахан тугу да кэпсээбэт, киһи тыла-өһө, тылын тамаҕа улахан суолталаах ээ… Ити Уулаах Уйбаан барахсан тас көрүҥэ уонна кини олоҥхолуу олорор көрүҥэ – тус туһунаннар эбээт! Ол курдук киһи тыла, өйө-санаата киһини кэрэхсэтэр кыахтаах», – диэн этэрэ.

Суругунан үлэҕэ улахан болҕомтотун уурар этэ, эгэлгэ тиэмэлэргэ өйтөн суруйуулары тэрийэрэ. Оҕо үлэтигэр ураты өйдөбүллээх толкуй көстүбүт буоллаҕына, онтон оҕолуу үөрэрэ, киэн туттара. «Дьэ ким итинник этиэй уонна? Санааҥ көрүҥ ээ… бу оҕо этиитэ!» – диэн үөрэнээччитин өйүн-санаатын үрдүк чыпчаалга таһаарара.

Поэт буолан, оҕо айар дьоҕурун сайыннарыыга тиһиктээхтик үлэлиирэ. Айар дьоҕурга оҕолору киллэрэр, өрүкүтэр ньымалара эмиэ Босяктыы дьикти, соһумар буолааччы. Холобур, дуоскаҕа хатыҥы ойуулаан, ол тула бэрт сэргэх сэһэргэһиини тэрийэн, тыл ойуулуур-дьүһүннүүр ньымаларын бэрт сатабыллаахтык, эгэлгэ кырааскаларынан тылынан ойуулаан, оҕо өйүттэн, сүрэҕиттэн сүппэт уобарастары айдаран – тиһэҕэр хатыҥмыт айылҕа кэрэ көстүүтэ буола ситэн, киэркэйэн, ойуулуур-дьүһүннүүр тыл күүһүнэн ойууланан тахсарын ситиспитин сөҕөн, үтүктэн көрүллүбүтэ да… Билигин бу ньыманы оҕо тылын имитиигэ туһаныахха баара. Кини хатыҥын ойуулааһыҥҥа тыыннааҕымсытыы – хатыҥ үөрбүт, санаарҕаабыт, долгуйбут, дьүһүннээһиҥҥэ – күөх солко, кыыс кэрэ, нарын-намчы о.д.а. Тымныы кыһын иһэриттэн хатыҥ санаарҕаабыт этииттэн сиэттэрэн киэҥ кэпсэтии саҕаланар. Тоҕо, хайдах санаарҕаабытый? Тулуйуо дуо кыһыны? Биир кыыс айыыта, төһө чуолкайа буолла, миигин сөхтөрбүтэ:

Дьикти, сөхпүтүм, бу оҕолор бары да поэт буолан тахсыыһылар дии санаабытым. Ити курдук дьаныһан, үөрэнээччилэригэр ийэ тыл «вкуһун, чувство поэтического слова», тыл этэр күүһүн, кэрэтин иҥэрэргэ утумнаахтык үлэлэһэр этэ.

Василий Иванович мэтиэдикэтин өссө үөрэтэн, билиҥҥи үөрэх тиһигэр киллэриэххэ баара. Кини бастакынан эгэлгэ техническэй ньымалары, видеосюжеттары, босуобуйалары оҥорон туһаныыны киллэрбитэ диэтэххэ, наһаа омуннааһын буолбата буолуо. Биирдиилээн түгэҥҥэ сөп түбэһиннэрэн үгүстэр туһанар буоллахтарына, Василий Иванович тиһиктээхтик, уруоктан уруокка, саҥаттан саҥа, сонун арыйыыны оҥорон иһэринэн ураты буоллаҕа.

Кылгастык ахтан-санаан аастахха итинник! Биир киһи холугар сөҕүмэр ситиһиилэр, биир идэлээхтэригэр эрэ буолбакка – саха дьонугар, ыччатыгар бэйэ омугун дьылҕатынан дьылҕаланыы үтүө холобурун көрдөрбүтүнэн аата ааттана туруо.

2021 сыл, олунньу