Читать книгу Anton Goosen - Hanlie Retief - Страница 8

Sonja en “Jantjie” – die begin van groot dinge

Ek moes dalk nooit na my pa in die kis gaan kyk het nie. Hulle sê mos dis die beeld wat vir altyd by jou bly, maar hierdie stywe man in ’n donker kis was nie anders as die beeld wat ek altyd van hom gehad het nie.

My pa is in 1974 dood, ek was 28 en ek het langs die kis gestaan en hom só gekyk en geweet, hier lê jy nou, Pa.

Was dit hoekom ek op daardie Sondagoggend as driejarige op my driewiel geklim het om my ma by die kerk op die dorp te gaan soek, met my pa wat stroef onder ’n boom sit, besig met sy Louis L’Amour, terwyl hy my eintlik moet oppas, sy seun moet koester? Het ek sy koudheid teenoor my toe al gevoel? Ons het vyf myl buite die dorp gebly, en omtrent halfpad soontoe het die twee soekgeselskappe by hierdie klein seuntjie op sy driewiel uitgekom.

My ouers het die jaar nadat ek matriek in Welkom geskryf het, Bloemfontein toe getrek. Op kollege het ek naweke die vyf uur van Heidelberg af Bloemfontein toe gehike, “my hande vol presente/ ’n liedjie vir my ma en ’n bietjie trots vir my pa”, soos in een van Breyten se gedigte. Maar sommer by die voordeur al meet my pa met sy oë hoe lank my hare is, en as dit té lank was na sy sin, het hy heelnaweek nie met my gepraat nie. Dan was alles verniet, die vyf uur hike, alles.

Ek staan langs die kis en ek is hartseer hy is dood, want hy is my pa en ek is lief vir hom en ek onthou die klank van sy mondfluitjie, sy stem as hy sing in die kar, ek kan amper sien hoe hy, die verliefde poskantoorman, op die perron agter Ma aanhardloop. Maar binne my stoot die weersin op, want jy het my altyd so klein en fucked up laat voel, Pa, ek kan nie ordentlik plaasdrade span of koeie melk of ’n man wees nie.

Voor die begrafnis vra my ma: “Sal jy uit respek jou hare sny?” Nee Ma, ek wens ek kan my hare vandag nog tien keer langer laat groei.

Iewers in my kollegejare skryf my pa in ’n brief: “Liewe Anton, jou lang hare en walglike voorkoms en vriende en musiek ens.” Dit was weer een van daardie gewone briewe waarin hy my lang hare en my gedrag afkeur, sy teleurstelling loop dik tussen die lyne, want ek is nie die staatmaker Afrikanerseun wat Ben vir hom geword het nie. Ek het jare later die brief teen my studeerkamer se deur op die plaas opgeplak, amper so ’n reverse van Martin Luther.

Later jare, toe my depressie en my tweede opgeneukte huwelik my een nag daar by die kampvuurlapa op die plaas inhaal, het ek my geel hoërskoolghitaar – die een wat my pa in sy hangkas toegesluit het – teen daardie klippe van die kampvuur fucked up geslaan en in die vuur gegooi.

Ure later het ek onthou wat Tharinca, Ben se vrou, eenkeer opgemerk het nadat sy die brief op die glasdeur gelees het: “Anton, jou pa het darem geëindig met ‘Liefde, Pappa’.”

Op daai oomblik het ek vrede gemaak en besef dit was sy manier van liefde wys, sy lomp poging om my op die regte pad te kry. Ek het in die inhoud van die brief vasgekyk, nie in die “Liewe Anton” en “Liefde, Pappa” nie. Maar toe was hy lankal dood.

Daarna was dinge vir my beter, somehow. Soos dit maar altyd gebeur, dink mens jare later eerder met nostalgie as wrewel aan iemand terug. Ek sou nou so graag met hom wou gesels, oor die invloed wat hy op my lewe gehad het, die liefde vir Afrikaans en die dinge waarvoor ek tog dankbaar is. Sy singery laataand in die Hudson wanneer ons huis toe ry, het ’n blywende indruk op my gelaat. Mens onthou nie net die goed en die sleg nie, jy onthou die totaliteit.

Dan was daar die ding van reis wat ek by hom en my ma geleer het. Geniet die reis, die reis kan die lekkerste wees as jy die regte goeters langs die pad raaksien.

’n Paar maande ná my pa se dood het my ma vir haar ’n Datsun-sportkarretjie gekoop, Johannesburg toe getrek en naby ons kom bly, in Villa Barcelona, ’n meenthuiskompleks. Sy het baie vir ons kom kuier en dit was goed om te sien hoe sy weer haar kop oplig, met ’n bietjie juig- en pryshulp van die plaaslike Apostoliese gemeente.

My ma het die liefde vir poësie en letterkunde by my gekweek. Sy was ’n Van Wyk Louw-aanhanger, ek ’n Breyten Breytenbach-fan. Maar daar was ook AG Visser, Opperman, Jonker, Eugène Marais, Uys Krige, Chris Barnard. En Langenhoven. Sy en haar vriendin Jeanne Roussouw het toe hulle by UCT was ’n keer met Langenhoven tussen hulle in Roelandstraat gestap. Hy kon blykbaar na willekeur winde laat. So ook daardie dag. Die twee girls het gebloos van skaamte. Langenhoven het onmiddellik opgemerk: “Toemaar julle, dit het my ook al oorgekom.”

Sy het vir haar ’n toervakansie Europa toe bespreek en ek het haar die dag lughawe toe gevat. Ons was laat en in ’n stadium het haar oë op die spoednaald se 170 km/h geval. Sy merk toe ewe droog op sy het nie geweet die kar kan so vinnig ry nie.

By Jan Smuts se internasionale vertreksaal het ons vir oulaas deur die groot vensters soentjies vir mekaar gewaai. Ek het gestaan en wag totdat die vliegtuig spreekwoordelik sy vlerke klap voordat hy rigting Europa gevlieg en ek koers gekies het huis toe.

Die volgende dag staan ek voor St Stithians se standerd 3’s. Daar is ’n klop aan die deur en die Metodiste-kapelaan roep my uit die klas en blaker dit uit: “Your mother has died on Las Palmas.” My wêreld het uitmekaar geval.

Die vliegtuig het vir brandstof op Las Palmas geland en terwyl hulle op die lughawe gesit en wag het, het my ma hartversaking gekry. Sy was maar 53.

Toe kom sy terug, nie opgewonde oor die weersien by die internasionale aankomssaal nie, maar by ’n plek waarheen jy nooit wil gaan nie, diep in die maag van die lughawe waar hulle die lyke bêre. Hulle sit die valstande in ’n plastieksakkie voor jou neer en ’n klein Avbob-vliegtuig styg op om haar Bloemfontein toe te vat. Ons het die begrafnisreëlings deur die Avbob-kantoor in Johannesburg getref. Ons het gehoor hoe die man wat ons bedien het in die kamer langsaan na “die ding” verwys. Dit was my ma. Ek het agterna ’n brief geskryf en hy het sy werk verloor.

Ek het darem ’n mooi finale afskeidsbeeld van my ma gehad, hoe sy vir my koebaai waai op pad vliegtuig toe. En sy kon Jantjie, kom huis toe by St Stithians bywoon. Ek was baie fucked up ná my ma se dood. Die title song in Donovan se Cosmic Wheels-album is toe net uitgereik, met die eerste reël: “God is playing marbles with his planets and his stars.” Ek mis my ouers.

In dieselfde jaar is my skoonpa dood en teen daai tyd was my emosies rivieraf. Ek het nie sy begrafnis bygewoon nie. Ek kon nie. Ek het gaan sokker speel. Dit was net té veel.

Die paar maande ná St Stithians en voordat my musiekloopbaan losgebars het, was aards en rustig saam met Antjie en Maríza. Ek en Antjie het saam pottery-klasse geneem, dit was in die 1970’s ’n baie hip ding om te doen. Dit het my kreatiwiteit losgemaak, ek het baie songs uitgedink met okerkleur klei aan my hande. Antjie het aan ’n koerant vertel hoe my pottebakkerswiel al stadiger begin draai, my voet ritmies op die vloer begin tik en dan kom die wiel tot stilstand en ek vlieg op, was my hande, gaan na my studeerkamer met die make shift klankborde, gryp my ghitaar en skryf. Die kombinasie het goed gewerk. Dit was baie aards.

Ons was naderhand só goed met die pottery-ding dat toe die pottebakkers – die Greens – met vakansie Kanada toe is, ons vir hulle ingestaan en hul klasse aangebied het. Hul kind het die vakansie tragies in die grootouers se swembad in Bryanston verdrink. Daarna het die arme Greens weggetrek en hul ateljee aan my en Antjie verkoop.

Só kom dit toe dat ek en Antjie ’n pottery studio in ons garage in Fontainebleau begin het. Antjie het ekstra wiskundeklasse gegee, ek ghitaarlesse en in September 1975 word ek ’n deeltydse musiekjoernalis en popresensent vir Beeld en Huisgenoot.

Vir my eerste Huisgenoot-storie stuur hulle my om hierdie nuwe girltjie van Alberton te interview wat “Ek verlang na jou” op die charts gesit het. Ek het gedink dis ’n nice song.

Sonja Herholdt vertel in haar boek, Sonja, meisie van Nigel, hoe skaam sy vir my was, sy het met twee vriendinne gereël om by die onderhoud te wees en hulle wag my in met ’n melktert wat sy gebak het. Dit was haar eerste onderhoud, myne ook.

Ek het vir haar vertel ek skryf liedjies en sy was baie opgewonde, want sy het liedjies vir haar eerste album gesoek. Sy het by ons huis in 2de Laan kom kuier en sy vertel in haar boek hoe ons uit my en Antjie se bekers koffie gedrink het terwyl sy deur my liriekboek blaai.

Ek was ’n “stil, terughoudende man, inkennig en versigtig,” het sy oor my geskryf:

Na my mening was hierdie man ’n uitsonderlike liedjieskrywer en ek het baie van hom gehou …

… Wat’s daai een? Ek het skielik met ’n vinger na ’n titel gewys, maar Anton het vinnig omgeblaai. Nee, wag ’n bietjie, nie daai ene nie. Die vorige een, Anton, blaai terug.

Ag nee wat, het hy dit afgemaak met ’n handgebaar. Ek het dit geskryf vir ’n skooloperette.

Sing dit vir my.

Dis ’n simpel liedjie, Sonja.

Sing dit vir my. Tóé Anton.

Teësinnig het hy sy kop geskud, teruggeblaai, keel skoongemaak. Hy het ’n inleiding op sy ghitaar getokkel en sag, heserig begin: Jantjie, kom huis toe – Katryntjie wag op jou.

Ek het onmiddellik geweet. Dís my liedjie – sonder twyfel. Ek wil Jantjie opneem – dis ’n treffer.

As Sonja se manager, Corrie Rademeyer, na ons toe gekom het, het hy altyd oor die muur geklim met sy aktetas en breë rooi das wat amper onder sy gulp gehang het.

Ek en Sonja is na Pikes Cronjé se studio waar ons tot vieruur die oggend demo’s gemaak het. Dis waar ek die eerste keer gesien het hoe verskriklik hard sy kan werk. Op toere was sy die eerste een om kabels te help oprol en mikrofone in hul kassies terug te sit, nogal heel anders as die diep, donker divas wat voor die show moet rus en ná die show weer wil rus en baie upset raak as die koerante skryf oor die sweet onder hul armholtes.

Sonja was ’n trooper, maar ek kon my altyd verstom aan hoeveel handdoeke in haar hotelkamers op die vloer gelê het.

Brigadier Films was in Die Eike in Randburg, die hoofkwartier van die FAK en die Broederbond. Teen die gebou was Brigadier Films se oop hand-logo, maar die musiekafdeling se kantoor was by EMI se fabriek in Steeldale in Johannesburg. Brigadiers se mister Albie Venter het aanvanklik nie gedink “Jantjie” gaan werk nie, want dit gaan dan oor mense van kleur. Sonja het haar voetjie neergesit en gesê óf ons neem hierdie op óf ek neem nie meer by julle op nie. Mister Venter het nie eens ’n bandopnemer in sy kantoor gehad nie, Sonja se man, FC Hamman, moes syne saamvat.

Albie Venter wou die publikasieregte vir al my songs hê. “Jantjie” en die ander op Sonja se eerste album was reeds by DeeJay-musiek, Louis Combrinck se maatskappy. Louis het homself aan die man met die kurkhoed oorgegee. Ek het nooit enige uitgewersgeld vir “Jantjie” en daardie eerste songs ontvang nie. Met Sonja se tweede plaat het ek “Hanoverstraat” se uitgewerskontrak by EMI-Brigadiers geteken. Albie wou alles hê, toe reël ons ’n ete-afspraak. Ek het vasgeskop en vir hom gesê hy wil die kos uit my vrou en kind se monde vat.

“Die jong komponis Anton Goosen,” soos resensent Jakkie Groenewald my in Die Vaderland genoem het, het vyf van die liedjies op Sonja se eerste langspeler geskryf. Dis in Mei 1976 bekend gestel. Ek en Antjie het pottery-sleutelhouers as geskenke uitgedeel vir “Jantjie” se bekendstelling.

“Jantjie” was oombliklik ’n treffer. Toe is die krane oop en teen 1978 het ek byna al die musiek vir Sonja se albums geskryf. Sonja beskryf dié tyd as ’n “wonderlike goeie era, ’n skeppende era in ons lewe”. Dit was presies so.

Die eerste keer wat ek “Jantjie” op die lug gehoor het, was oor die luidsprekers van die landbouskou op Steynsrus waar ek en Antjie ’n pottery-stalletjie gehad het. Sonja sing dit presies reg, het ek nog gedink. Op daardie skou is pryse vir die beste stalletjie toegeken. Ons het tweede gekom, die trekkerstalletjie het gewen.

Ek het al baie keer terugverlang na daardie tyd, voordat fame jou tref. Jy kon nog in die hoek by die bar sit en na die praatjies luister en niemand herken jou nie. Eintlik wou ek net die een ná die ander trefferliedjie skryf, dit was vir my genoeg.