Читать книгу Ватанга тугры калдылар - Хайдар Басыров - Страница 30

Гариф Хафиз улы Шабаев 1907 елның 15 декабрендә элекке Уфа губернасы Бәләбәй өязе Иске Турай авылында (хәзерге Ярмәкәй районы) туган. Малай бәләкәй чагында ук әти-әниләре, ачлыктан котылырга теләп, Урта Азия ягына күченеп киткәннәр һәм Ташкент тирәсендәге кышлакларның берсенә урнашканнар. Гариф шундагы башлангыч мәктәптә укый, аннан Казанга килеп, тугыз класс тәмамлый. Ул чагында тугыз ел уку урта белем алуга тиң була.

1928–1929 елларда Каюм Насыйри исемендәге татар педагогия техникумының башта техник секретаре, аннан укыту бүлеге мөдире булып эшли. Бер ел чамасы шул вазифаны башкаргач, финанс хезмәткәрләре курсына укырга керә. Укуын тәмамлагач, янә Урта Азиягә китеп, Үзбәкстанның Фирганә шәһәрендә, Алты Арык районында, соңыннан Ташкентның үзендә Госстрах инспекторы булып эшли.

1932 елда Гариф мәдәният өлкәсендә эшләүче Мөнәвәрә Госман кызына өйләнә. Аларның Лилия исемле кызлары туа.

1938 елда Шабаевны Үзбәкстанның Финанс халык комиссариатында соцстрах бүлеге мөдире итеп тәгаенлиләр. Әлбәттә, 31 яшьлек белгечне шундый югары вазифага куяр алдыннан, аның кандидатурасын ныклап тикшерәләр. Гарифның тырышлыгы, үз эшен яхшы белүе нәтиҗәсендә шундый карарга киленә.

Югары вазифада эшләсә дә, шәхси тормышында тыйнак булып кала. Гаиләсе белән тар гына бер бүлмәдә гомер итә.

Сәламәтлеге начар булу сәбәпле, ул хәрби хезмәткә алынмый. Әмма сугышның беренче көнендә үк Ташкент шәһәрендәге Куйбышев районы комиссариатына, фронтка җибәрүләрен сорап, гариза яза. Сугыш башлану шартларында аның тазалыгын тикшереп, төпченеп тормыйлар. Июнь азагында ук хәрби хезмәткә алына. Кыска вакытлы курсларда сугыш һөнәренә өйрәнеп, фронтка озатыла.

Аның сугышка барганда язылган бер генә хаты килә. Хатыны Мөнәвәрә белән кызы Лилия дүрт елдан артык вакыт аның хәбәрен көтеп, өметләнеп яшиләр. Сугыш бетеп, берничә ай үткәннән соң, аларга Совет Армиясе офицеры Василий Иванович Чебоннан хат килеп төшә. Анда түбәндәге сүзләр язылган була: «Шабаев Гариф Хафизович 1944 елның июлендә минем белән бергә Берлин төрмәсендә утырды. Алар, унбер кеше, немецларга каршы яшерен эш алып барган өчен атарга хөкем ителгәннәр иде. Мине 15 елга төрмәгә утыртырга хөкем иткәннәр иде. Алар утырган төрмәдә утырдым. Атнага бер тапкыр без прогулка вакытында очраша торган идек».

Бу хәбәрне алгач, Мөнәвәрә ханым В. И. Чебонга өстәмә сораулар биреп хат яза. Аңа әйләнеп килгән икенче хатта түбәндәгеләр өстәлгән була: «Гариф Хафизович, немецларга каршы яшерен эш алып барган өчен, империя суды тарафыннан үлем җәзасына хөкем ителгән иде. Ул Берлинда яшерен типографиядә эшләгән, ләкин үзе генә түгел, алар унбер кеше булганнар. Алар төрмәдә инде алты ай утырганнар иде. Ләкин хөкем карарын раслау килмәгән иде әле. Мине политик лагерьга күчерделәр, ә алар, 11 кеше, төрмәдә калды. Миннән соң шул төрмәдән килгән кешеләрдән сорашкан идем, барысы да «аларны җәзалап үтерделәр» дип җавап бирде. Ләкин үлгәннәрен үз күзем белән күрмәдем…»

Мөнәвәрә ханым күп мәртәбәләр Ташкентның Куйбышев район хәрби комиссариатына иренең язмышын сорап мөрәҗәгать итә. Ниһаять, 1946 елның июнендә аңа шундый җавап килә: «Сезнең ирегез кызылармияче Шабаев Гариф Хафизович 1944 елда герман концлагеренда әсирлектә үлгән. Бу кәгазь, пенсия юллау өчен, рәсми документ була ала».

Әсирлектә чагында Шабаев Седльце лагеренда Фоат Булатов белән очраша. Алар дуслашып китәләр, бергәләп лагерьдан качарга әзерләнәләр. Әмма бу уйлары тормышка ашмый. Берлиннан комиссия килеп, әсирләр арасыннан югары белемнәре булган ун кешене сайлап алалар. Шабаев, Булатов, Абдулла Алиш та шул исемлеккә эләгә. 1942 елның 13 декабрендә аларны Вустрауга алып киләләр. Бер ай махсус программа буенча укытып, 1943 елның 13 гыйнварында Берлинга китерәләр.

Шабаев белән Булатовны яшерен оешма эшенә Рәхим Саттаров җәлеп итә. Гариф белән Фоат «Идел-Урал» газетасында тәрҗемәче булып эшли башлыйлар. Аларга типография шрифты белән текст җыярга өйрәнү һәм яшерен оешма өчен листовкалар бастыру бурычы куела. Егетләр бу эшне җиренә җиткереп башкара.

Гарифны кулга алганнан соң, аның Берлин шәһәрендәге Фридрихштрассе урамындагы 247 нче фатирында гестапочылар тентү үткәрә, анда алар кулъязма листовкалар, бастырырга әзерләп куелган матрицалар таба. Бу инде фашистларга патриотларны корткычлык эшләүдә гаепләү өчен мөһим дәлилләрнең берсе була.

Еллар үткәч, Плетцензее төрмәсе архивында Әхмәт Симаев белән Гариф Шабаевның шәхси карточкалары табыла.

Гариф Шабаев Муса Җәлил артыннан алтынчы булып һәлак ителә, 12 сәгать 21 минутта ул яшәүдән туктый.