Читать книгу Op die spoor van hoop - Jacqueline Leuvennink - Страница 11

Katinka Heyns en Simon Barnard

“My oudste seun Reghard het eenkeer vir my gesê: ‘Ma, die grootste geskenk wat Ma my kan gee, is om gelukkig te wees.’”

Onder haar rooi hoedjie blink Katinka Heyns se blou oë. Geluk is soms net so ’n vervlaks veraf ding.

Sy sit klein daar in haar stoel. Maar regop. Die swaargewigre­gisseur van trefferflieks soos Die storie van Klara Viljee en Paljas. Nou weer Die Wonderwerker. Gevierde aktrise. Skrywer Chris Barnard se vrou. En ook Simon se ma.

Hy by wie se liggaam sy vyf jaar gelede buite haarself van angs en wanhoop moes loop buk nadat hy die veld ingeloop het om homself om die lewe te bring.

Agterna kon hy omtrent niks onthou nie. Net dat daar ’n oom­blik gekom het toe alles te veel geword het. Toe die eerste instink was om al die pyn af te sny.

Bipolêre gemoedsversteuring is ’n boelie. Een wat stukkend breek. En party so moeg maak dat hulle iewers die wrede wipwa-rit tussen hoog en laag verloor.

Simon (30) was een van die gelukkiges. Hy het bly leef. En hy kon medikasie kry wat hom in so ’n mate gehelp het dat hy kon gaan doen wat hy, soos sy ouers, die beste doen: om ’n verhaal te vertel. Sodat hulle pyn die begin van hoop vir ander kan wees.

Die outobiografiese materiaal in die dokumentêre program Living with bipolar disorder wat hy en sy ma saam gemaak het, het vir duisende kykers ’n onthutsende prentjie gebied, maar dit kon ook groter insig bring. Dit word deesdae in senuklinieke aan pasiënte vertoon. Jy kan tog nie herken wat jy nie weet nie.

Vandag sê Simon hy wou help om die stigma te verwyder wat aan ’n geestessiekte soos bipolariteit kleef. “Ek het gevoel al kan ek net een mens daardeur help, sal dit al die moeite werd wees. Daar móés net iets goeds uit hierdie nagmerrie kom. Ek het besef as ek destyds al hierdie inligting gehad het, kon dit my en my gesin ’n klomp pyn gespaar het. Dis iets wat jy nie moet onderskat nie.”

Hy sug, gaan haal sy asem van iewers ver af in en sê dan net: “Dit voel alleen. Verskriklik alleen. My ouer broers het eers later begin begryp. Wat op die oog af kon lyk na jeugdige weerbars­tigheid of slapgatgeit het ’n rede gehad.”

Simon was van kleins af ’n dromer, ’n kind wat baie in sy eie verbeeldingswêreld geleef het. “Ek en sy pa het albei ’n melankoliese streep en dit was dus nie vir ons vreemd as hy ure lank teken of in die veld verdwyn nie,” sê sy ma.

Hy is Stellenbosch toe om grafiese ontwerp te studeer, maar ie­wers langs die pad het ’n depressie begin toeslaan. “Ek was deurmekaar en vergeetagtig. ’n Mens begin sosiaal onttrek omdat jy vrees jy kan ’n verleentheid vir jouself veroorsaak of mense vervreem. Alles bedreig jou omdat jy nie in beheer van jouself voel nie.”

Hy het angsaanvalle begin kry. “Omdat ’n mens nie inneem wat rondom jou gebeur nie, raak alles net al meer chaoties. Ek kon nie werk nie. Ek kon nie eens my kamer opruim nie. Ek was later nêrens nie. Nie in die klasse nie en ook nie by die kuierplekke nie. Ek het net in my kamer bly sit en Bybel lees en bid in die hoop dat dit my sal help.”

Hy is dokter toe. En is soos baie voor en na hom met gewone antidepressante huis toe gestuur, iets wat ’n maniese episode by iemand wat bipolêr is, kan veroorsaak. Dis wanneer die loodswaar, moeë, grys gevoel plek maak vir euforie en ’n teruggetrokke mens verander in ’n flambojante een sonder brieke.

“Jy voel wonderlik geïnspireerd en kreatief. Maar alles is net té. Jou inhibisies gee pad, jy praat sonder ophou, raak bombasties en beterweterig, en doen impulsiewe, ondeurdagte dinge soos om geld te verkwis. Aanvanklik kan jy mense met jou hiperaktiwiteit op sleep­tou neem, maar dan begin die grandiose toestand vreemd raak, maak dit mense bang oor wat jy volgende gaan aanvang.”

Jy raak die regisseur van jou eie gemors, maar jy het geen beheer daaroor nie. ’n Vernederende ervaring. En mense begin tru-staan.

Katinka was geskok om Simon, volgens haar eintlik ’n sagte introvert, as hierdie vreemd ekshibisionistiese mens te beleef. Hy het haar na ’n boksgeveg genooi wat hy op Stellenbosch aangepak het as ’n filmprojek vir sy kursus, die rede waarom hy hierdie beeldmateriaal later in sy dokumentêre program kon gebruik. Sy moes stom­geslaan toekyk hoe haar kind, sy kop kaalgeskeer, sonder kop- of mondskerm in die bokskryt klim teen ’n opponent wat 40 kg swaarder as hy was. En nog nadat hy platgeslaan is ’n bisarre toe­spraak afsteek.

Dit was vir Simon ’n bitter pil om daarna met bipolariteit ge­diag­noseer te word, te aanvaar dat hy nou van psigiatriese hulp afhanklik is.

“’n Mens begin later besef jy moet eintlik net niks sê nie,” laat skemer Katinka iets deur van dit waardeur hulle as ouers is. Sy dink, sê dan peinsend: “Soms probeer jy bloot aanhou asemhaal. Soos eendag tussen Laingsburg en Beaufort-Wes – dit was net ons twee in die kar …”

Die ongelukstoneel was vir haar “’n moment waarin dit is asof die hele uitspansel sy asem ophou en wag: Wil hierdie kind aangaan of nie?” In die dokumentêr sê sy in trane: “Jy bid, maar in daardie oomblikke besef jy hoe bitter swak jou geloof is.”

En tog het iets iewers daar geswaai. Sy wanhoopsdaad was die begin van ’n kentering in Simon, naamlik ’n eienaarskap van sy siekte en ’n erkenning dat hy medikasie nodig het. “Ek moes oor my ego kom en ook besef ’n mens bid nie altyd als reg nie. God kan ook medikasie gebruik. ’n Mens sê tog nie vir ’n diabeet hy moet sy insulien los nie. Nie dat ek vir een oomblik twyfel dat my vriende se gebede nie ’n rol gespeel het nie.”

Hy is in ’n kliniek opgeneem en ’n paar maande later het hy met die “wonderlike geweld” van die jeug, soos Elsa Joubert dit stel, groen en gretig soos ’n plant deur die grond begin beur. Met die behoefte om die nuwe insigte wat hy verwerf het in ’n dokumentêr met ander te deel. “Dit het uit ’n desperate plek gekom,” sê hy vandag. “Ek was sonder ’n graad, ’n werk of vriende. Maar die impuls was net so sterk dat ek dit móés doen.”

Agterna kon hulle die aggressiewe materiaal neem en delikate musiek daaroor lê, soos Katinka dit stel. Om haarself weer deur dieselfde proses te sit met Simon wat tydens die selfmoordtoneel in presies dieselfde klere daar lê, dieselfde rou geluide diep uit sy maag maak en weer met die paramediese personeel baklei, was om die minste te sê traumaties. Haar trane was beslis dié van ’n ma, nie ’n aktrise nie, sê sy.

Hulle is saam na Anton Rijnen, die besturende direkteur van Medihelp. “Die engele was by ons in sy kantoor,” sê Katinka. Anton het later gesê hy het ook vooraf oor hulle voorstel gebid. Die uiteinde was dat Medihelp besluit het om nie net Simon se erva­ring nie, maar ’n hele reeks programme oor geestesgesondheid te borg. Dit sou aanvanklik net vir hul kliënte wees, maar is uiteindelik deur meer mense op kykNET gesien as die kykertal vir Dr. Phil in Suid-Afrika.

“Ons het nie ’n idee gehad hoe die reeks ontvang gaan word nie. Dit was absoluut ’n geloofsprong,” sê Simon agterna. Hy kon ook voortgaan om ’n tweede reeks te maak, dié keer sonder sy ma se hulp. Die een ding het na die ander begin lei. Met die maak van Katinka se rolprent oor die lewe van Eugene Marais, Die Wonderwerker, waarvoor sy pa die draaiboek geskryf het, kon Simon kosbare insette lewer. Hy het ook die kreatiewe deel van die bemarking gedoen met onder meer ’n lokfilm.

Vir die neem van die foto’s ry ons “Hier en Daar” toe, die Barnards se somerhuis op Onrus. Daar waar veral Katinka gereeld tussen see- en melkhoutgeure kom vasmeer. En tuiskom by blou vissies wat oor ’n wit tafeldoek swem en Marjorie Wallace se kleurvolle skilderye soos ou familievriende teen die mure. Jan Rabie se poel waar hy tot op sy oudag elke dag met sy termometertjie gaan baai het, lê net ’n klein stappie verder.

Dis hier waar Simon sê, sy blou oë ernstig, dog rustig: “Dis asof die ou geborgenheid en gevoel van veiligheid wat ek as kind gehad het, terug is. Ondanks al die verliese. Ons kon mekaar vergewe, my ouers en ek. Ons is op ’n plek waar hulle my vertrou. Ek kon ook van my vriendskapsbande herstel. En ’n stabiele verhouding aan­knoop met iemand wat begrip en respek het vir dit waardeur ek is. Dis ongelooflik.

“Die medikasie werk nie vir almal nie, maar ek was een van die gelukkiges. Dis asof die heelal vir die eerste keer aan my kant is se­dert ek op 27 weer stabiel en funksioneel geraak het. Ek dink die ervaring het van my ’n beter, ryker mens gemaak. Dit het my veral gestroop van arrogansie. Dit lê mos altyd op die loer. Maar dan ont­hou jy weer.”

En hy het ’n verskil gemaak. “’n Man wie se kind selfmoord gepleeg het, het my onlangs op Hermanus aan die arm kom vat en gesê die dokumentêre program oor bipolariteit het hom verlos van die skuldgevoelens wat hom so geteister het.”

Laatmiddag stap ons langs die see. Katinka kyk haar seun agterna. Daar is ’n sagte trek op haar gesig as sy sê: “Simon is terug.”

’n Kind wat gelukkig is, is ook die grootste geskenk wat ’n ma kan kry.

2012