Читать книгу Calcio. Historia włoskiego futbolu - John Foot - Страница 32

¹ G. Brera, Storia critica del calcio italiano, Milano 1975 r., s. 8.

² Napis brzmi: „Tutaj żył angielski lekarz James R. Spensley, wielki sportowy przyjaciel Włoch, pionier gry w piłkę nożną w Genoa Cricket and Football Club”.

³ Według Dizionario del calcio italiano (Słownika włoskiego futbolu) Savage grał również w Juventusie i przywiózł z Anglii pierwszą prawdziwą piłkę do gry. Dizionario del calcio italiano, tom 1, Milano 2000, s. 477.

⁴ A. Ghirelli, Storia del calcio in Italia, Torino 1990, s. 26.

⁵ Nieco później Goodley poprowadził jako arbiter pierwszy mecz piłki nożnej we Włoszech, rozegrany w Mediolanie w 1910 roku.

⁶ Inna wersja tej historii głosi, że koszulki nie należały do Notts County, ale do Newcastle oraz że przywiózł je John Savage, autor pierwszego oficjalnego gola w historii włoskiej piłki nożnej.

⁷ M. Cassardo, Belli e dannati, Il popolo granata e l’arte della pazienza, Arezzo 2003, s. 5.

⁸ To wersja Richarda Barnetta, profesora historii religii na Uniwersytecie Cambridge i prawnuka Charlesa Barnetta, jednego z założycieli Milanu. Zob. Antonio Papa i Guido Panico, Storia sociale del calcio in Italia, Bologna 2002, s. 99.

⁹ Sukces Kilpina w Milanie nie był jednak zwiastunem okresu największej dominacji rossonerich. W praktyce w latach 1907–1951 Milan nie wygrał niczego poza drugorzędnym trofeum.

¹⁰ „Lo Sport Illustrato”, 01.11.1916.

¹¹ Mówi się, że Inter wykorzystał i dopracował symbol zaprojektowany przez Muggianiego.

¹² Szczegóły dotyczące owego tournée zostały zrekonstruowane dzięki pieczołowitej pracy Raya Curry’ego, kibica Reading.

¹³ Po roku 1914 niektórzy piłkarze i trenerzy angielscy opuścili Włochy, by wziąć udział w wojnie. Spensley zmarł w Niemczech w 1915 roku. Goodley walczył we Flandrii, mówi się też, że angielski szkoleniowiec Genoi William „Willy” Garbutt – który został za młodu powołany do wojska – walczył nad Sommą, nie istnieją jednak dokumenty, które by to potwierdzały. Wielu innych, mniej znanych zawodników nigdy nie powróciło na Półwysep Apeniński.

¹⁴ A. Papa, G. Panico, Storia…, dz. cyt., s. 104.

¹⁵ A. Ghirelli, Storia…, dz. cyt., s. 30.

¹⁶ Tamże, s. 51.

¹⁷ Tamże.

¹⁸ A. Rastello i L. Opezzo, Vercelli: 1922–1927. Nascita e organizzazione del fascismo, „L’impegno”, 01.04.1981.

¹⁹ J. Walvin, The People’s Game. The History of Football Revisited, Edinburgh 2000, s. 84.

²⁰ Tymi piłkarzami byli Aristodemo Santamaria oraz Enrico Sardi.

²¹ Genoi przyznano mistrzostwo ex post, w roku 1919, pomimo faktu, że w chwili zawieszenia rozgrywek mogły ją dogonić w tabeli przynajmniej jeszcze dwie inne drużyny.

²² Gianni Brera twierdzi, że pensja Garbutta sięgała 24 tysięcy lirów rocznie – w tamtych czasach średnie zarobki w północnych Włoszech wynosiły 2–3 liry dziennie – ale jak pisze historyk Pierre Lanfranchi, szacunki te są z pewnością przesadzone. Mister Garbutt, il primo professionista, FIGC, „Newsletter”, nr 4, czerwiec 2000, przypis 9.

²³ Prasa pisała o „szkockiej whisky, importowanej bezpośrednio z Anglii”.

²⁴ Garbutt był pierwszym trenerem we Włoszech, który wdrożył „system” w miejsce starej „metody”. Szczegółowe informacje na temat pierwszych taktyk zob. S. Martin, Calcio e fascismo: lo sport nazionale sotto Mussolini, Milano 2006.

²⁵ Historycy spierają się co do pochodzenia tego określenia. A. Papa i G. Panico twierdzą, że inspiratorem do używania nowego słowa – które przetrwało próby faszystów, dążących do zamiany go na włoskie – był inny angielski szkoleniowiec, Robert Spottiswood (Inter). A. Papa i G. Panico, Storia…, dz. cyt., s. 148 oraz s. 318.

²⁶ Więcej informacji na temat pobytu Garbutta w Imoli zob. M. Boschi, Garbutt, il primo «mister» del calcio italiano era a Imola durante la guerra, „SabatoSera”, 06.07.2007.

²⁷ Większość tego opisu oparta jest na szczegółowym opracowaniu B. Angrisaniego pt. Mister. William Thomas Garbutt (Roma 2004) oraz P. Lanfranchiego, Mister Garbutt: The First European Manager, „The Sports Historian”, nr 22 (1), maj 2002, s. 44–60.

²⁸ P. Lanfranchi, Mister Garbutt…, dz. cyt., s. 45.

²⁹ Później oficjalną barwą reprezentacji Włoch stał się błękit.

³⁰ Rekord ten przetrwał ponad 30 lat, do czasu gdy w kwietniu 1947 roku w reprezentacji Włoch zagrało razem 10 piłkarzy Grande Torino.

³¹ Byli piłkarze Pro Vercelli w znacznym stopniu przyczynili się do sukcesów azzurrich na mistrzostwach świata w latach 1934 i 1938.

³² Szczegółowe informacje zob. S. Martin, Calcio e fascismo…, dz. cyt., s. 52–55 oraz 72–73.

³³ Symbol gwiazdki wprowadzono w 1958 roku, przy okazji zdobycia 10. scudetto przez Juventus.

³⁴ Szczegółowe informacje na temat sportowej kariery Arpinatiego zob. S. Martin, Calcio e fascismo…, dz. cyt., s. 109–140.

³⁵ Szczegółowe informacje zob. S. Martin, Calcio e fascismo…, dz. cyt., s. 55–58.

³⁶ Do zmiany, która sprawiła, że piłka nożna stała się sportem dla robotników, doszło już w Anglii w latach 80. XIX wieku. Zob. J. Walvin, The People’s Game…, dz. cyt., rozdział 3.

³⁷ Na tablicy widnieje wygrawerowany tekst: „Lud Bologni w hołdzie swoim bohaterom, bijącym się w ponad 20-letniej walce przeciwko faszyzmowi, niniejszym kamieniem uświęca Anteo Zamboniego za nieustraszoną miłość do wolności, zamordowanego w tym miejscu 31.10.1926 r. przez zabójców dyktatury”. Zob. także S. Martin, Calcio e fascismo…, dz. cyt.

³⁸ Szczegółowe informacje na temat całego wydarzenia zob. Brunella della Casa, Attentato al duce. Le molte storie del caso Zamboni, Bologna 2000.

³⁹ Juventus i Milan nie były jedynymi takimi klubami. Później rodzina Cinzano pomogła w finansowaniu Torino, wielkiego rywala Juve.