Читать книгу Суиқасддан сўнгги сукут ёхуд Чингизхондан Черчиллгача - - Страница 8

7. Тошкентда жон чеккан Брежнев ёхуд Ҳайдар Алиевнинг бир соатлик қадаҳ сўзи

Сиёсатда ақлсизлик камчилик ҳисобланмайди.

НАПОЛЕОН

– Брежнев нима учун уч бора (бир маротаба Социалистик Меҳнат Қаҳрамони), Совет Иттифоқи Қаҳрамонлиги ва маршал рутбасини олган?

– Кремлни забт этгани учун!

Кечмиш анекдоти

Минг тўққиз юз саксонинчи йил кузларида Озарбайжонда Ўзбекистон маданияти кунлари ўтказилди. Оқил Умрзоқович Салимов бошлиқ делегация Бокуга ташриф буюрди. Бизга қадар Бокуга Леонид Ильич Брежнев келиб кетган, бутун шаҳар ва мамлакат унинг портретлари, сўзлари ва асарлари “Целина”, “Возрождение” ва “Малая земля”га қўйилган паннолар билан тўлган, биз шу пайтгача бундай манзарани кўрмаган эдик. Бош раҳбар китобларига қўйилган панно-ёдгорликлар шаҳар манзарасини тўсиб қўйгандек эди.

Ҳайдар Алиевнинг бир соатлик маърузасининг маъноси – Леонид Брежнев шарафига мақтов, унинг Озарбайжонга келиб кетиши буюк тарихий воқеа эканлиги ва Ўзбекистон пахта етиштиришда Иттифоқда биринчи бўлса, Озарбайжоннинг узумчилик бўйича биринчи ўринга чиқиши ҳақида эди.

Кўп ўтмай, саксон иккинчи йилнинг баҳорида, Наврўз байрамида Леонид Ильич Тошкентга ташриф буюрди. Тошкент ҳам биз кўрган Боку тусини олган бўлса-да “Дорогой Леонид Ильич!”ни шарафлаш борасида озарий қардошларимизга ета олмасди.

Йигирма учинчи март куни бош раҳбар Тошкентдаги бир неча заводларни бориб кўрди, бош секретарни толиқтирмаслик учун авиация заводидаги учрашувни бекор қилишди.

– Тушликкача ҳали анча вақт борга ўхшайди, Шароф Рашидович! Заводга борамиз деб сўз берганмиз! Одамлар тўпланиб, учрашувга тайёрланиб, бизни кутаётган бўлишса керак. Боришимиз лозим, назаримда. Ҳар хил гап-сўзлар тарқалиши мумкин, қани кетдик, – деди Брежнев ёнида турган Шароф Рашидов ва бюро аъзоларига.

– Леонид Ильич! Заводга бориш мумкин эмас! – эътироз билдирди қўрима бошлиғи генерал Рябенко – қўримани бекор қилганмиз! Уни қайтариш учун вақт керак!

– Сенга ўн беш дақиқа муддат! – қўрима бошлиғи сўзини кесди бош секретар. – Қўримани қайтар!

Ўн икки тонналик, ўқ ўтмайдиган “Зил”лар кортежи Тошкент авиация заводига етиб келганида денгиз каби тўлқинланаётган одамларга кўзи тушган Рябенко ёнида турган, Леонид Ильичнинг шахсий тан қўриқчисига деди.

– Ортга қайтайлик! Вазият чатоққа ўхшайди.

– Қўйсанг-чи! Бу гапни Ильичга айтиб бўладими? – жавоб қилди полковник Медведевнинг ҳам капалаги учиб.

Меҳмонлар учрашув тайин этилган йиғиш цехига етиб боришди. “Буран” космик кемаси йиғиладиган цехда одам чумолидек қайнарди.

Юзларча ишчилар қурилиш нарвонлари устига чиқиб, афсонавий раҳбарни кўрмоққа интилар, ит эгасига боқмас бир ҳолат ҳукмрон эди.

Қўрима қуршовидаги Леонид Брежнев ва ҳамроҳлари самолёт қаноти остидан учрашув майдончаси томон бир аммалаб ўтиб олган, қўноқларни ўраган ҳалқа хатарли равишда торайиб борарди.

Оломон астойдил босиб келавергач, хавфсизлик хизмати ишга киришди ва босимни тўхтатиб қолмоқ учун одамларни орқага итара бошлашди.

Леонид Ильич Рашидов билан самолётнинг тагидан эндигина чиққан эди. Самолётни териш учун тикланган леса-нарвонлар устидаги ортиқча одамни кўтара олмай гурсиллаганча ағанади. Нарвоннинг узунлиги самолётнинг бўйи қадар бўлиб эни тўрт метр эди.

Брежнев ҳам, Рашидов ҳам қўримаю улар билан келган барча кишилар одамлар остида қолиб кетган, қиёмат-қойим юз берганди.

Нарвон ағдарилиб ерга тушишига одам бўйи қолганда Москва ва Тошкент қўрима хизматлари ходимлари Брежнев турган жойда ўзларини қалқон қилиб ёғочларни аранг тутиб қолишди.

Нарвон устидаги кишилар нўхат доналари каби ерга отилар, жисмонан бақувват қўрима муҳофизлари ҳамон лесаларни кўтариб туришарди.

Ўн чоғли қўрима офицерларининг жасорати туфайли Леонид Брежнев ва Шароф Рашидовнинг ҳаёти қутқариб қолинган, энди эса бир аммалаб уларни бу жаҳаннамдан олиб чиқиб кетиш керак эди.

Не фалокат юз берганлигини қўришга ошиққан оломон ҳамон босиб келар, бирор-бир тадбир қўллаб улар тўхтатилмаса, фожиа такрорланар эди.

Оғриётган елкасини ушлаганча карахт ҳолда турган Леонид Ильичнинг қулоғи шилиниб кетган чеккасидан шариллаб қон оқарди.

– Юра оласизми, Леонид Ильич? – сўради кутилмаганда фожиадан ранги рўйи оқариб кетган Шароф Рашидов зўрға тили айланиб. – Ёки кўтариб чиқишсинми?

– Ҳечқиси йўқ. Юра оламан. Фақат елкам қаттиқ оғриётир, – деди Брежнев шундоққина ёнида, бетонда ҳушсиз ётган ёш қўриқчига тикилиб боқаркан. – Буни тезроқ госпиталга олиб боринг!

Оломон ҳамон тўрт томондан босиб келар, ҳеч кимнинг хаёли жойида эмас эди.

– Тарқалинг! – дея қичқирди генерал Рябенко қўлига пистолетни олиб ҳаволантирар экан. – Ким яқинлашса отиб ташлайман!

Генерал тўппончасини олганча ёрдамчилари кўмагида “Зил”лар турган томон йўл очишга киришган эди.

Елкасига олти метрлар чамаси юксакликдан тушган оғирликдан бош секретарнинг ўнг ўмрови синганди.

Дока билан ўралган, атрофини оқ халатли докторлар ўраган Леонид Ильич нурсиз нигоҳини шифтга қадаганича аранг кўзини очиб-юмарди.

– Менга Москвани, Юрий Владимировични боғласинлар, генерал! –деди у хиррилаган овозда қўрима қўмондони Медведевга.

Генерал Медведев телефон гўшагини зўрға қўлини қимирлатаётган Брежневга узатди.

– Юра, қандайсан? Бу ерда заводда мен билан бир бахтсиз ҳодиса юз берди! Сендан илтимос, шу воқеа баҳонасида ҳеч кимнинг бошини олма! Жазолама, ўзим айбдорман! Қанчалик эътироз билдиришмасин, огоҳлантирмай боришга мен мажбур этдим. Мени чекистлар қутқариб қолишди!

– Зудлик билан Москвага қайтмасак бўлмайди! Даволанишни Кремль шифохонасида давом эттиришимиз керак! – деди хастанинг бош учида ҳақ деб ўтирган шахсий табиби.

Ўзбекистонлик докторлар ҳам жўр бўлишиб москвалик ҳамкасбларини қўллаб-қувватладилар.

– Йўқ! Шошилинч қайтишимизга лузум йўқ! Мен ўзимни яхши ҳис этмоқдаман! Бу воқеадан сўнг пойтахтга апил-тапил қайтишимиз турли миш-мишларнинг урчишига сабаб бўлади. Мен эртага “Халқлар дўстлиги” саройида нутқ сўзлаб, Ўзбекистон байроғига орден тақишим керак! Йўқ! Бўлмайди! Қоламиз! – табиблар фикрини рад этди Брежнев.

Эртаси куни биз саройнинг биринчи қаторида ўтирар эканмиз, оёқларини зўрға кўтариб босаётган, қўллари ҳаракатсиз Леонид Ильич шундоққина олдимиздан ўтди. Тўрт қўрима офицери оғиб кетса суягудек даражада унга шу қадар яқин юрар, унинг ҳар бир хатти-ҳаракатини кўздан қочиришмас эди.

Қўлини қимирлатганда юзида оғриқ азоби сезилар, ҳаракатсиз турганда жони азобланишдан тўхтагандек туюларди. Республика байроғига орден тақиш эса бу дунёнинг азобига айланган, устозининг аҳволини сезиб турган Шароф Рашидович ҳам қора терга тушганди. Леонид Ильич Москвага қайтгач, қайта рентген қилдилар. Рентген суратини кўрган врачлар ҳайрон эди. Умровдаги ёриқ ажаралиб, суяклар айрилиб кетганди.

– Уруш кўрган одамлар шундай чайир, кучли ва иродали бўлади, Леонид Ильич! – деди СССРнинг бош врачи Чазов муштарийсининг мардлигига тан бериб кўнглини кўтарар экан.

Тошкентда Леонид Ильич Брежневнинг устига ўзи эсини таниганидан бери хизмат қилиб келган ва ўн саккиз йил бошида турган буюк ҳокимият қулаб тушган эди.

Бу бахтсизликнинг бош секретарь учун сўнгги фалокатга айланишига саккиз ой, Ўзбекистонинг бош раҳбари Шароф Рашидовга эса ўн саккиз ой қолганди.

Улар ҳам ҳануз бу ҳақда ўйламай салтанат тулпорини чопар, ҳар иккисининг ҳаётида ҳал қилувчи роль ўйнагувчи шахс Андропов Иттифоқнинг бош врачи, СССР соғлиқни сақлаш министрининг ўринбосари, Кремлнинг тўртинчи, соғлиқни сақлаш бошқармаси бошлиғи Чазов билан Москвадаги махфий квартирасида суҳбатлашарди.

Ҳозирги эски бою янги бойлар, замонавий машиналару мафия боссларининг юриш-туриши, ўзимиздагию хориждаги қасру саройлари ҳақида эшитиб кўрар экансиз, Хрушчёву Брежнев, Андропову Горбачёв, Усмон Юсупову Муҳиддинов, Рашидову Усмонхўжаев, Черненкою Нишоновлар анча-мунча камтар ва мутавозе ҳаёт кечирганликларини эътироф этиб, ўқувчига сўйламак, битикчи ўлароқ вазифамиздир.

Шароф Рашидович билан илк бор кўришиб суҳбатлашганимизда дастурхонда нон, печенье ва карамел конфети бор эди. Буни дўст ва ҳамкасбларимга айтганимда “Ие, пошшолар ҳам биз ейдиган нарсаларни ейишар экан-да?” дея ҳайрон бўлишгани эсимда.

Леонид Брежневнинг Тошкент сафарлари ҳам сархуш Никита Хрушчёвники каби ҳангомаларга бой ва қизиқарлидир.

Никита Хрушчёв Ҳиндистон, Покистон ва Афғонистонни қамраган узоқ сафаридан сўнг Душанбе, ундан сўнг Тошкентга келади. Душанбедан чиққан доҳий самолётда маишатни давом эттириб, кетма-кет ароқни урар ва қизил балиқ, оқу қора икраларни туширарди. Тошкентда эса ўша пайтдаги Республиканинг бош раҳбари Нуриддин Акрамович Муҳиддинов бошчилигида катта митингга тайёргарлик кўриларди.

Ниҳоят, Иттифоқ бошлиғини ташиган учоқ Тошкент қўналғасига инади. Олий кайфиятдаги даҳо митинг майдонига йўл олади ва оёғининг чанги билан минбарга кўтарилиб, маърузасини бошлайди.

– Ҳурматли тожиклар…

– Қадрли Никита Сергеевич, тожиклар эмас, ўзбеклар. Сиз Ўзбекистондасиз, – шипшийди Муҳиддинов.

– Муҳтарам ўзбеклар! Тожиклар сизларга алангали саломларини етказишни сўрадилар! – гапни буриб кетади Никита Хрушчёв вазиятдан чиқмоқ учун.

Қозоқ қардошларимиз билан суҳбатлашсангиз сизга Брежнев билан Рашидовнинг бирга чой ичгани ҳангомасини завқ билан ҳикоя қилишади. Мен ҳам бу латифани илк бор Олмаотада эшитганман.

Брежнев Тошкентга келганида доимо Рашидов билан бирга емак еяркан. Илк келганида нонушта қилишар экан, Рашидов чойни уч марта қайтаргач пиёлада ўзига қуйиб, иккинчисини қўноққа узатибди. Буни бизда лой, мой ва чой дейдилар. Мезбоннинг ҳаракатини кузатиб турган меҳмон:

– Ҳа-а, Шароф, ўзингни пиёлангни уч бора чайдинг, меникини эса бир марта ҳам чаймадинг-а, – деган экан.

Ҳар бир ғоя, маданият, жамияту қавмлар сиғиниб яшамоқлари учун ҳеч қандай хос фазилатлари йўқ, ўзлари каби, бироқ ҳаёт оқимида тепаларига келиб қолган кишилардан пайғамбар ва авлиёлар, вали ва даҳолар ясашган.

Усмонли ва бошқа ҳукмдорлар фармонларини ўрганар экансиз, юз йигирма тўрт минг пайғамбар номи билан дея фармойишларини бошлайдилар. Муҳаммад Алайҳиссалом сўнгги пайғамбар дея эълон этилмаганида ким билади, бу рўйхатга ўзича “Руҳнома” деган китоб ёзиб, муқаддас дея эълон эттирган Туркманбошию биз билган билмаган анча-мунча арбоблар ҳам қўшилармиди?

Русларда халқ кўрмайди, бироқ ҳис этади деган ота сўзи бор. Биз ўзимизни не куйга солиб, не шакл-шамойилда элга тақдим этишга уринмайлик, улуснинг онги очиқ ойдинлари барчасини кўриб, билиб ва сезиб турадилар.

Бор яхши хислатларимиз ва қусурларимиз билан инсонмиз. Инсон каби инсон ўла билмоқ эса ҳар кимнинг қўлидан келавермайди.

Зотан…

Етим хаққи еганингни,

Қўл, комлигинг яхши билур.

Хақ танимам деганингни,

Сел, дамлигинг яхши билур.

Кўндаланг келса ютарсан

Дўл, томлигинг яхши билур.

Елкаси офтоб кўрмаган,

Дол, ёмлигинг яхши билур.

Лойинг қай бир балчиқдандир,

Кўл, қумлигинг яхши билур.

Фатвочи устозинг разил,

Бел, думлигинг яхши билур.

Нафсинг бузуқ, аксинг қуруқ,

Тул, камлигинг яхши билур.

Нарху навонг неча хуруш,

Пул, сўмлигинг яхши билур.

Зулм ўнгида сусган шайтон,

Қул, шумлигинг яхши билур.

Алайҳилаъналар ичра,

Кул, шамлигинг яхши билур.

Хом хаёлларни кўп сурма,

Тил хомлигинг яхши билур.

Адолатдан ҳеч лоф урма

Эл, кимлигинг яхши билур.