Читать книгу Буулдьа суола - - Страница 5

Бүлүүгэ үлэлээбитим иккис дуу, үһүс дуу сылыгар Саҥа дьылы көрсөөрү урууларбытын, табаарыстарбытын ыҥыран аһыы олордохпутуна, «арахсыспат атаһым», төлөпүөн, тырылыы түстэ. Эмиэ быһылаан буолан, суһаллык үлэбэр ыҥырдылар. Холуобунай ирдэбил иниспиэктэрэ үлэтигэр түүн, күнүс мэлдьи бэлэм буолуохтаах. Өрөбүл-өрөгөй диэн аахсыллыбат.

Үлэбэр тиийбитим – универмаг умайан эрэр диэн биллэрии киирбит. Тиийбиппит – буруо бөҕөтө, ис өттүттэн умайар. Ыйыталаһан билбиппит, баһаарынайдар кэлэллэригэр универмаг хатыылааҕа үһү. Күлүүс тылын көрдөтөн булбатахтар. Онон алдьатан киирбиттэр. Бастаан, ойоҕос хостон уот барбытын баһаарынайдартан ыйыталаһан биллибит. Универмаг сэбиэдиссэйин милииссийэҕэ илдьэн быһаарыы ыллыбыт. Татьяна Дмитриевна көрдөрөрүнэн, бэҕэһээ киэһэ үлэ чааһа бүппүтүн кэннэ ойоҕос хоско саҥа дьыллаабыттар. Баралларыгар уоту барытын умулуннарбыттар үһү. Ити киэһэ бэрэдэбиэс Света ааны хатаабыт. Уларса сылдьан уочаратынан ааны хатыыллар уонна күлүүс тылын бэйэлэригэр илдьэ хаалар эбиттэр. Света ити күн дьиэтигэр улахан холуочук кэлбит. Иван Григорьевичтыын Света дьиэтигэр бардыбыт. Күлүүс тылын көрдөөн бу да сырыыга булбата. Итирик буолан аара түһэрдэҕэ диэн, төттөрү суоллаан бардыбыт. Ол иһэн суол модьоҕотугар түһэн хаалбыт, бииргэ баалла сылдьар күлүүс тылларын булан ыллыбыт.

Маҕаһыын иһигэр киһи киириэх буолбатах, буруо да буруо. Ол эрэн умайа турар аһаҕас уот чугас эргин баара көстүбэт. Милииссийэттэн баран, противогаз аҕалан маҕаһыын иһигэр киирдибит. Шлангалары соһо сылдьан, уоту сабыта ыстаран баһаарынайдарга көмөлөстүбүт. Сарсыарданан уоту умулуннаран, ыгыллар буола сытыйан, дьиэбитигэр тарҕастыбыт. Мин милииссийэҕэ кэлэн, кэргэмминэн уларыттар таҥас аҕалтаран дьиэлээбитим.

Сарсыарда тохсунньу 1 күнүгэр үлэбитигэр мустан, маҕаһыын дьыалатынан дьарыктаммытынан бардыбыт. Күнүс милииссийэ начальнигын хоһугар сүбэ мунньах буолла. Милииссийэ капитана Т.Н. Сосин сулууспа начальниктарын биир-биир туруортаан, маҕаһыын умайбыт биричиинэтин быһаарыыга туох үлэни ыыппыттарын ыйыталаста:

– Баһаарга табаар, умайбатаҕын иһин, буруоттан уонна ууттан буорту буолбут. Онон улахан хоромньу таҕыста. Идэлээх үлэһит киһи быһыытынан, Корнил Архипович, эт эрэ, туохтан умайыы таҕыста? Биричиинэтэ туохханый?

– Баһаарынайдар бириэмэтигэр тиийбиттэр. Таһыттан киирии сибикитэ көстүбэт, маҕаһыын аана баһаарынайдар кэлиилэригэр хатыылааҕа үһү. Бэҕэһээ киэһэ ойоҕос хоско бырааһынньыктаабыттар. Итирбиттэр даҕаны. Бэл, күлүүстэрин тылын сүтэрбиттэр. Хайаан да табахтаабыт буолуохтаахтар. Ол төрүөт буолбута саарбаҕа суох. Ол хоско араас табаар толору. Баһаар ити хостон саҕаламмыт.

– Алексей Прокопьевич, эһиги санааҕытыгар туохтан уот турбутуй? – Тит Николаевич холуобунай ирдэбил ыстаарсай иниспиэктэрин диэки хайыста.

– Бастаан, уоту умуруорсубуппут. Онтон бэрэдэбиэстэри ыҥыртаан ыйыталаспыппыт. Түүн суоллаан, маҕаһыын күлүүһүн тылын суолтан булбуппут. Бастакы кэлбит баһаарынайдар көрдөрүүлэринэн аан хатыылаах, түннүктэр бүтүттэр үһү. Онон дьиэ иһиттэн умайыы тахсыбыт курдук.

– Холуобунай ирдэбил сыала-соруга – буруйдааҕы булуу. Туохтан баһаар таҕыста? Онно ким буруйдааҕый? Баҕар, уоттаабыттара буолуо? Ити эһиги соруккут. Баһаары умуруоруу – аналлаах дьон эбээһинэстэрэ. Алексей Прокопьевич, инникитин быһылаан буолбут сиригэр бэйэҕит тустаах үлэҕитин бастаан толорор буолуҥ, – начальник үөрэтэрдии эттэ.

Онтон тутан олорор кумааҕытын остуолга ууран баран, харахтарынан чыпчырыҥнаан ыла-ыла, салгыы саҥаран барда:

– Министиэристибэттэн суһал көмө кэлээри бэлэм олорор. Борокуруор, Дьокуускайтан эксперт кэлэ илигинэ, маҕаһыыҥҥа көрүүнү оҥорору көҥүллээбэтэ. Бүгүн, өрөбүл күн буолан, сөмөлүөт көтөрө саарбах. Прокопий Васильевич, дьыаланы көбүтэн маҕаһыын таһын көрдүгүт ини?

– Көрөн. Миэстэтин көрүү түмүгэр хас да түннүк алдьаммыта көһүннэ. Баһаарынайдар алдьаппыт буолуохтарын сөп. Сылдьыбыт дьону барыларын доппуруостуу сылдьабыт. Дьыаланы онуоха-маныаха диэри дьалаҕайтан диэн көбүттүм. Күлүүс тылын илдьэ сылдьыбыт бэрэдэбиэс Петрова көрдөрүүтэ халбаҥ. Кинини хаайарым буолуо. Төһө хоромньу тахсыбытын ааҕарга хамыыһыйа анаттым. Быһылаан буолбут сирин көрүүнү оҥоро охсуохха баар этэ. Тит Николаевич, ити боппуруоска өссө төгүл Афанасий Гаврильевиһы кытта кэпсэтэриҥ буоллар.

– Сөп. Дьокуускайтан дьон кэлэ илигинэ көҥүллүүрэ саарбах да буоллар, ыйытан көрүөм. Атыыһыттары эрэ буолбакка, кинилэр билсиилээхтэрин кытта доппуруостуохха наада. Элэктэриичэстибэ ситимин хаһан тардыбыттарын чуолкайдыахха. Софрон Васильевич, ол-бу сүппэтин наадатыгар дьуһуурустубаны салгыы тэрийиэххэ наада.

Ити күн сөмөлүөт кэлбэккэ туһата суох ааста. Нөҥүө күнүгэр сарсыарда кэлэн барда, министиэристибэттэн ким да кэлбэтэ. Үһүс күнүгэр борокуруор А.Г. Парфенов сарсыардаттан көрүү оҥорорго сорудах биэрдэ. Сонно тута силиэдэбэтэл И.Е. Петров маҕаһыын кэлин ааныттан көрүүнү саҕалаата. Кини иҥэн-тоҥон туран, боротокуолу суруйар. Мин кэрэһиттэри кытта кэмнээн биэрээччи буоллум. Инньэ гынан, эбиэт саҕана маҕаһыын ортотун эрэ диэки тиийдибит. Онно намыһах хаптаһынынан эргитиллибит хоско хаасса аппараата турара. Ол туһунан Иван Ефремовичка этэ-этэ, иһирдьэ киирдим. Иван Ефремович кэрэһиттэри батыһыннара сылдьан барытын боротокуолга тиһэн истэ. Онно көрө түспүтүм, муостаҕа эргэ таҥастар сыталлар: ыстаан, истээх сон, бэргэһэ, тэстибит хаатыҥка, хаһан да сууллубатах ис таҥастар. Ол иһигэр кир-хох иҥэн хаалбыт, өҥө да кыайан быһаарыллыбат буолбут, көрөн олох билэр сибиитэрэм баар.

– Бай! Кэлиҥ эрэ, «бич» таҥастара сыталлар дии, – диэтим.

Дьонум биирдэ баар буола түстүлэр. Кимин саныы сатаатым да, төбөбөр киирбэтэ. Силиэдэбэтэл боротокуолга киллэрбитин кэннэ таҥастары милииссийэҕэ илдьэ бардым.

Хоспор киирээт, вытрезвитель сотруднигын Г.Г. Корякины ыҥыран ыллым, кини хайаан да билиэхтээх. Бу киһи кини илиитин иһинэн ааспыт буолуохтаах.

– Гриша, бу таҥастары үчүгэйдик өйдөөн көр эрэ. Бу киһини кыайан өйдөөбөккө олоробун, – дии-дии, сибиитэрэни көрдөрдүм.

– Голованов таҥаһа дии. Эн соторутааҕыта Үгүлээттэн киллэрэн, бытархай күлүгээнистибэҕэ олордо сылдьыбытыҥ буолбат дуо? Болдьоҕо бүтэн тахсыбыта аҕыйах хонно.

– Ээ, арба даҕаны!

Картотекабын хаба тардан ылан Головановы булан ыллым. Ханнык ыстатыйанан сууттаммыта, олорор сирэ, хаартыската, о.д.а. баара.

Начальникка киирэн дакылааттаатым:

– Быһылаан буолбут сирин көрүү кэмигэр хаасса аппараатын хоһуттан Голованов Иван Станиславович диэн 1951 сыллаахха Иркутскай уобаласка төрөөбүт, уорууга сууттана сылдьыбыт, ГорПО-ҕа хачыгаардыыр, түптээн олорор сирэ суох киһи таҥаһын булан ыллыбыт. Маҕаһыыҥҥа киирэн таҥаһын уларыттан тахсыбыт курдук. Онон кини уоттаабыт буолуон сөп. Иван Ефремович быһылаан буолбут сирин салгыы көрө хаалла.

– Головановы була охсуохха. Маҕаһыын умайыытыгар кини быһа сибээстээх буолуон сөп. Тугу-тугу уорбута биллибэт, – диэн Тит Николаевич дьыала иһэ, төһө да хараҥатын иһин, чуолкайданан эрэриттэн астынан харахтара симириҥнииллэрэ элбээтэ.

– Уолаттар Головановы көрдүү бардылар. Ханна ырааппыт үһүө, булуохпут, – диэт, мин тахсан бардым.

Бүлүү куорат учаскуобайа С.В. Никифоров сотору буолаат, хоспор киирэн кэллэ:

– Киһибит Саҥа дьылтан хачыгааркаҕа көстө илик үһү. Баҕар, дьахтар булуммута буолуо, – диэн түмүктээтэ.

Софрон Васильевич ис-иһиттэн милииссийэ буолар айылгылаах киһи этэ. Түмүк оҥоруон иннинэ барытын кэрийбит, ыйыталаспыт буолуохтаах. Кини билбэтэҕэ суох. Куруук учаастагын дьонун кытта үлэлэһэн тахсааччы. Биирдэ арыгыһыттар мустар сирдэрин кэрийэ сырыттахпытына, биир дьиэлээх дьахтар:

– Күнүс – Соппуруон, түүн – Соппуруон! Хаһан сынньанар-сынньатар киһигиний?! – диэн соһуппуттаах.

Онтон биир ордууга көтөн түспүппүт, хас да уол арыгылыы олороллор эбит. Быыс кэннигэр дьоннор хачыгыраһаллара иһиллэр. Софрон Васильевич быыһы баран сэгэтэн көрдө. Онтон дьахтар:

– Тохтоо, тохтоо! Саатар бүтэттэр эрэ! – диэн кыланар саҥата иһилиннэ. Оннук эмиэ баар буолааччы.

Прокопий Васильевичка киирэн сүбэлэстибит. Мин Иван Григорьевичтыын авиапорка тахсан бэрэбиэркэлиир буоллубут. Атыттар хайдыһан, арыгыһыттар түмсэр сирдэринэн кэрийэ бардылар. Киэһэ, төһө да хараҥардар, ДНД массыынатыгар олорон авиапортаатыбыт. Мин үлэлиир кэммэр сөмөлүөт өрүс уҥуор түһэрэ. Авиапорт үгүс үлэһиттэрэ үрдүттэн Тойон Хонууга олорон үлэлииллэрэ. Иван Григорьевич, олохтоох киһи буолан, ким ханна олорорун эндэппэккэ билэрэ. Тустаах киһини буламмыт, Дьокуускайга бэҕэһээ көппүт дьон билиэттэрин корешогун көрдүбүт. Онно Голованов сурулла сылдьар эбит.

Уорбаланааччыны көрдөтө, Тит Николаевич миигин кытта, көрөн билэр киһи диэн, Г.Г. Корякины көмөҕө биэрэн ыытта. Гриша – төрөлкөй, бааһынайдыҥы көрүҥнээх, кэтит сарыннаах, будьурхай баттахтаах, ис иһиттэн сайаҕас майгылаах, биир тылынан киһи астынар, эрэнэр киһитэ.

Куоракка тиийээт, үргүлдьү министиэристибэҕэ барбатыбыт. Вокзалга кэлэр-барар дьон мустар, аалсар сирдэрэ. Хайаан да кэрийэн көрөргө быһаарынныбыт. Сылдьыбыт сыыһы, көрдөөбүт көмүһү булар дииллэр. Аллараа этээһи төттөрү-таары хаамыталаатыбыт да, Головановка майгынныыр киһи баара көстүбэт. Иккис этээскэ кэтэһээччилэр ыскамыайка аайы толору олорбуттар. Ким кинигэ ааҕар, сэһэргэһэр, сорохтор олох да утуйбуттар. Икки өттүнэн бардыбыт. Көннөрү таҥастаах буолан, биһиги сылдьарбытыгар ким да наадыйбат. Дьоннор сирэйдэрин сэмээр кылап-халап көрө-көрө, аргыый аҕай хааман истим. Арай, киһим дьон быыһыгар бу олорор. Төһө да таҥаһа уларыйдар, көрөн тута биллим: сабыс саҥа кыһыҥҥы сонноох, харатыҥы көстүүмүн иһинэн спортивнайдаах, атаҕар тиэриллибит хара хаатыҥкалаах, төбөтүгэр сигиэйкэ бэргэһэтин кыҥнары анньынан уол оҕото!

– Дима, дорообо! Хайа диэки айаннаатыҥ? – табаарыспын көрсүбүттүү үөрэ-көтө дорооболостум.

– Ийэбэр бара сылдьаары. Көрбөтөҕүм да ыраатта, – диэн киһим туох да буолбатаҕын курдук хардарда.

– Көрсүбүччэ, баран бэлиэтиэххэ, – диэн ыҥыран кытыыга таһаардым.

Гриша кэлэн, милииссийэ хоһугар илдьэ бардыбыт. Кэпсэтии быһыытынан баһаар туһунан бастаан тугу да ыйыппатыбыт:

– Дима, ийэҕэр барардыы быһаарыммыккын биһириибит. Ити үчүгэй, хайдах куруук дьоно суох киһи курдук ускул-тэскил сылдьыаҥый, – диибин. Онтон соһуччу:

– Универмагтан ылбыт харчыҥ онно тиийэрэ саарбах. Ийэҥ Иркутскайга олорор дуо? – диэн ыйыттым.

– Иркутскай тыатыгар. Харчы кэтэһэн олорбутум этэ, телеграмма ыыппытым баара…

– Таҥаскын бэркэ саҥардыммыккын.

– Оттон кыһыыта бэрт ээ, кулуупка үөрүү-көтүү, үҥкүү-битии, бэлэх-туһах бөҕөтө. Арай мин эрэ эргэ, кирдээх баҕайы таҥастаах уулуссаҕа торҕон бөрөлүү соҕотоҕун сылдьарым. Дьон миигиттэн туораан ааһаллар. Оттон мин барбах холуочук эрэ этим, Саҥа дьыл буоллаҕа дии! Биирдэ көрбүтүм, универмаг аттынан ааһан иһэрим. Маҕаһыын түннүгүн маһынан тоҕо биэрэн, иһирдьэ киирбитим.

– Уотун тоҕо умаппатаххыный?

– Ону эмиэ билэҕит дуо?

– Чүмэчиҥ сыата муостаҕа тохтубут этэ дии.

– Дьон көрүө диэн, кырдьык, элэктэриичэстибэ уотун умаппатаҕым. Биир кыра хостон чүмэчини булан уматтыбытым.

– Элбэх сиргэ сылдьыбыт суолуҥ суоҕа.

– Ээ, ол хоско туох барыта баара.

– Оттон таҥаскын хаасса аппараатын хоһугар уларыттыбыт этиҥ дии?

– Урут ити маҕаһыыҥҥа сылдьыбыт буолан, хаасса ханна баарын билэрим. Баҕар, харчы баар буолуо диэн, остуол дьааһыктарын көрбүтүм.

– Бэрэдэбиэстэр дьааһыкка бэйэлэрин харчыларын хаалларбыттарын ылбыккын.

– Аҕыйах солкуобай баара. Онон көтөн кэлбитим.

– Сороҕун ханна гынныҥ?

– Манна рестораҥҥа аһаабытым.

– Маҕаһыынтан ханна барбыккыный? – Григорий Григорьевич ыйытыыга холбоһор.

– Туруору таҥнан баран, өссө кыра хостон булан одьукулуоннаммытым уонна кулуупка үнкүүгэ барбытым, – диэн Голованов, туох да буолбатаҕын курдук, барытын кэпсээн биэрдэ.

Кулуупка сылдьан баран, өрүс уҥуор порка тахсыбыт. Ити көрдөрүүттэн ордук, биһиэхэ туох да наадата суоҕа. Киһибитин порт быстах хаайыытыгар кэпсэтэн, сарсыҥҥа диэри хааллардыбыт.

Тута начальникпытыгар эрийдибит. Буруйдаах киһини туппуппут туһунан дакылааттаатым уонна Петрова умайыыга туох да сыһыана суоҕун быһыытынан хаайыыттан босхолуулларыгар көрдөстүм.

– Эн онно кыһаллыма. Кини буруйа элбэх. Кыратык өйдөнө түстүн. Бириэмэтигэр тахсыаҕа, – диэтэ.

Голованов уорууга буруйун толору билиммитэ. Уот чахчы алҕас, сэрэҕэ суохтук чүмэчи уотуттан барбыта дакаастаммыта.