Читать книгу Recce - Koos Stadler - Страница 12

Vuurdoop in die bos

IN SEPTEMBER 1978 het die Verenigde Nasies (VN) se Veiligheids­raad Resolusie 435 goedgekeur. Ingevolge die resolusie moes vyan­delikhede tussen die strydende faksies aan die grens met Angola en Zambië oor ’n tydperk van drie maande gestaak word. Die Suid-­Afrikaanse magte moes tot 1 500 soldate verminder word en ’n ver­kiesing sou onder toesig van die United Nations Transition Assistance Group (UNTAG) in Suidwes uitgeroep word. ’n Ge­demilita­riseerde strook sou ingestel word, maar dit het nooit gebeur nie omdat Swapo volgehou het om die binneland van Suidwes te infiltreer.

Sektor-verantwoordelikheidsgebiede tydens die Grensoorlog

As ’n jong kandidaatoffisier pas uit die Infanterieskool was die groter politieke prentjie vir my duister. My fokus was uitsluitlik daarop gerig om te wys dat ek bevoeg genoeg was om ’n verkenningspan bos toe te vat.

’n Swapo-aanval op 23 Augustus 1978 op Katima Mulilo en sy militêre basis het ’n nuwe fase in die konflik tussen Suid-Afrika en Zambië ingelui. Sektor 70 se hoofkwartier, wat in beheer van operasies in die Oos-Caprivi en suidwestelike Zambië was, was op Katima Mulilo.

Tien Suid-Afrikaanse soldate is dood toe ’n 122 mm-vuurpyl ’n kaserne getref het tydens ’n Swapo-bestoking vanuit Zambië. Die Suid-Afrikaanse magte het onmiddellik gereageer en drie veggroepe op oorgrensoperasies gestuur om hulle te straf. Hulle het geen noemenswaardige militêre suksesse behaal nie omdat Swapo reeds weg was toe die Suid-Afrikaners by die teikens aankom. Die boodskap aan pres. Kenneth Kaunda van Zambië en aan Swapo was egter duidelik – moenie met ons mors nie.

In 1979 is ’n reeks goed beplande oorgrensoperasies na Zambië van stapel gestuur. Die verkenningsvleuel van 31 Bataljon het ’n prominente rol gespeel om die ligging van basisse te bepaal en aanvalsmagte na hul teikens te lei.

Die Nasionale Party-regering het Zambië destyds as een van die frontliniestate5 beskou wat ’n alliansie teen die apartheidregering gevorm het en deel was van die kommunistiese “totale aanslag” teen Suid-Afrika. Zambië het taamlik goeie handelsbetrekkinge met Suid-Afrika gehandhaaf, maar was ook onder druk van die destydse Organisasie vir Afrika-eenheid (OAE) om die bevrydings­bewegings in Suidwes en Suid-Afrika, onderskeidelik Swapo en die African National Congress (ANC), te steun.

Suid-Afrika het via die VN groot druk op Zambië uitgeoefen om Swapo nie te steun of ’n veilige hawe aan sy vegters te verskaf nie. Die frekwensie en intensiteit van die SAW se operasies in Zambië het ook toegeneem. Die Zambiese weermag, die Zambian National Defence Force (ZNDF), het soms ook teen wil en dank by gevegte betrokke geraak omdat Swapo hul logistieke toevoerroetes gebruik en hul basisse dikwels naby ZNDF-ontplooiings opgerig het. Die Zambiese regering het gevolglik druk op Swapo uitgeoefen om sy bedrywighede in die suidweste van Zambië te staak omdat die Suid-Afrikaners te veel moeilikheid in daardie gebied veroorsaak het. Hy het via die VN ook druk op Suid-Afrika uitgeoefen om sy optrede in dié gebied te staak en hom tot vredesonderhandelinge met Swapo te verbind.

My eerste ontplooiing saam met die manne van 31 Bataljon se verkenningsvleuel was ’n gewaagde klein operasie in hierdie einste suidwestelike deel van Zambië. Ons moes ’n Swapo-offisier op die pad langs die Zambezirivier tussen Sesheke en Luso gevange neem. Dit was vroeg in Februarie 1979. Swapo was destyds baie aktief tussen die Cuando- en Zambezirivier omdat die gebied as deurgangs- of afspringpunt vir vegters op pad na die front in Angola gedien het. Die terrein het baie soos die operasionele gebiede van Suid-Angola en Ovamboland gelyk en was uiters geskik vir die opleiding van ’n guerrilla-mag. Tot in daardie stadium het Swapo die suidwestelike hoek van Zambië as veilig beskou aangesien die Suid-Afrikaners selde voorheen daar ontplooi is.

Ons opdrag was om ’n hinderlaag te lê en ’n senior Swapo-offisier vir ondervraging terug te bring. Die hoofdoel was om die posisies van Swapo-ontplooiings in die Zambiese gebied te bepaal. Drie van ons sou die vroeëwaarskuwingsgroep noord van die hinderlaagposisie vorm, terwyl ’n tweede, klein groepie suid van die hinder­laagposisie sou ontplooi. Die hoofmag, bestaande uit Frannie du Toit en 11 manne (ses makkerpare wat elk uit ’n Boesman en ’n wit spanlid bestaan het), sou in ’n takties geskikte posisie tussen die vroeëwaarskuwingsgroepe ontplooi word en die hinderlaag akti­veer wanneer die Swapo-voertuig in die doodsakker inry (die area waar die vyand in ’n hinderlaag onder vuur kom).

Wat my altyd van daardie paar dae sal bybly is dat ek nog nooit vantevore só nat en só miserabel was nie. Dit het onophoudelik gereën.

Vir die ontplooiing het ons hoofsaaklik Swapo-uitrusting gedra wat nie na die SAW teruggespoor sou kon word nie. Dit het ook as misleiding gedien indien ons gesien sou word. Ons het dus Swapo-­poncho’s gehad wat net ’n deel van die lyf bedek het. Van dag een af – tot aan die einde van die ontplooiing – was ek deurnat. In die vroeëwaarskuwingspos kon ons dit nie waag om te beweeg nie en het onbedaarlik gebewe om ’n mate van hitte te behou. Ons was skaars 2 m van die pad af, dus was warm kos of ’n koppie koffie ook buite die kwessie.

Die operasie is afgelas nadat ’n lid van die plaaslike bevolking (of PB, soos ons na hulle verwys het) in die hinderlaagstellings vasgeloop en toe weggehardloop het voordat enigeen kon reageer. Frannie het ons vinnig laat oppak en die drie spanne het na ’n vooraf bepaalde RV onttrek. Almal het teenspoorsny-tegnieke toe­gepas om te verseker dat ons spore nie gevind en gevolg kon word na die grens toe nie. Ek was erg verlig dat die ontplooiing opgeskort is en het my in die stilligheid voorgeneem om volgende keer beter voorbereid te wees.

Nadat die hele span hergroepeer het, het Frannie my geroep en gevra of ek die terugtog sou lei na die punt waar ons die grens moes oorsteek. Ek was gretig om myself in die bos te bewys en het dadelik ingewillig. Deur die ruie bosse in die suidweste van Zambië het ek daarin geslaag om ons oor ’n afstand van 30 km na die presiese punt te lei waar ons die grens na die Caprivi moes oorsteek. Dit was ’n geringe prestasie, maar het my geweldig baie selfvertroue gegee. Dit het hopelik gehelp om Frannie te oortuig dat ek bevoeg genoeg was om saam met hom te ontplooi.

Een van die vele waardevolle lesse wat ek tydens daardie ontplooiing geleer het, was dat teeninsurgensie-operasies se sukses in relatiewe terme gemeet moes word. Soos in hierdie geval, kon ’n operasie nie summier as ’n mislukking verklaar word omdat die doel nie bereik is nie. Dit lewer dikwels ander positiewe uitkomste op, soos die inwin van waardevolle nuwe inligting. Die blote teen­woordigheid van die Suid-Afrikaanse magte in ’n omgewing waar hulle nie veronderstel was om te wees nie, kon ’n groot invloed op die vyand se bewegings uitoefen. Inligting wat tydens ’n “mislukte” operasie ingewin is, het boonop in ’n volgende ontplooiing dikwels tot sukses gelei.

’n Tweede les was hoe groter die mag, des te groter was die kans om opgespoor te word. Oor die volgende drie jaar sou ek hierdie grondbeginsel baie goed leer verstaan.

Destyds was die norm in 31 Bataljon se verkenningsvleuel om in sesman-spanne te ontplooi. Die ontplooiings was takties eerder as strategies en kontak met die vyand was byna onafwendbaar. Daar is gemeen dat die span sterk genoeg moes wees om homself in ’n geveg te handhaaf. Tydens talle ontplooiings in die suidweste van Zambië het die span dus altyd ’n kompanie van 31 Bataljon agter hom gehad, nooit verder as ’n paar honderd meter weg nie.

Ek het weldra agtergekom die doel was om kontak met die vyand te maak, ’n vuurgeveg aan te knoop om te verhinder dat hy onttrek en dan die kompanie kans te gee om hom die nekslag toe te dien. Dit het egter nooit so gewerk nie, omdat die vyand altyd die klas­sieke Mao Zedong-taktiek gevolg het van “vlug eerder vandag en oorleef om later weer te veg”. Swapo-soldate het laat spaander as hulle onverhoeds betrap is. Hulle het dit trouens vermy om in enige geveg betrokke te raak as hulle nie die tyd en omstandig­hede self bepaal het nie. Hulle het die terrein intiem geken en was uiters aanpasbaar in die bos. Ons is tydens vroeëre opleiding wys­gemaak dat Swapo bang was vir die “Boere” en met enige kontak onmiddellik sou weghardloop. Ek het egter stelselmatig ontdek dat hulle takties baie fyn ingestel was en dikwels vreesloos in gevegte ingegaan het, waarskynlik omdat hulle so sterk in hul saak geglo het en alles daarvoor sou opoffer.

In my tyd by 31 Bataljon en veral tydens latere kleinspanoperasies as lid van die Spesiale Magte het ek uit vele naelbyt-ervarings geleer dat weghardloop eenvoudig ’n deel van jou mondering móét wees. Dit is ook nie noodwendig ’n mislukking of neerlaag nie. Mao Zedong se slagspreuk het vir ons ’n leefwyse geword want ons het guerrilla-taktiek om presies dieselfde rede as Swapo gebruik – om te oorleef! Onder lede van die spesiale operasies-­gemeenskap op Katima Mulilo het ek, meestal in ’n goedige sin, bekend ge­staan as ’n man wat bitter vinnig kon hardloop. Ons moes dikwels met behulp van heel on-taktiese taktiek die aftog blaas om te oorleef.

Ná daardie eerste ontplooiing het ons ’n hele reeks verkennings in Zambië gedoen. Frannie du Toit was ’n uitstekende leermees­ter en ek was bevoorreg om verskeie opdragte saam met hom uit te voer. Met sy kragdadige persoonlikheid en buitengewone aan­leg vir verkenning is hy as ’n bietjie onortodoks beskou. Aan­gesien hy die eerste Boesmans vir die verkenningsvleuel gekeur en opgelei het, kon hy altyd die room afskep en is sy span altyd as die beste beskou.

Ons eerste ontplooiing ná die hinderlaagoperasie was ’n ver­kenningstaak om ’n Swapo-detachment in die omgewing van Kalo­bolelwa langs die Zambezirivier op te spoor. Benewens ek en Frannie was Tango Naca en Dumba Katombela, twee ervare Boesmans van die verkenningsvleuel wat toe al permanente lede van Frannie se span was, ook deel van die groep.

Tango was een van die ou garde – ’n rateltaai, gesoute soldaat wat as ’t ware ’n sesde sintuig gehad het wat hom byna bonatuurlik goed in die bos gemaak het. Hy kon ’n spoor soos ’n storieboek lees. Tango het die bos soos die palm van sy hand geken. Hy het voëls en diere se gewoontes verstaan en het gevaar instinktief aangevoel. Gedurende my ontplooiings saam met hom het ons nooit die vyand of plaaslike bevolking teëgekom sonder dat ons eerste van hul teenwoordigheid bewus was nie. Talle kere kon ons, danksy Tango, stilweg onttrek of in die lae bosse skuil sonder dat die vyand of PB ons gewaar het.

’n Week voor die ontplooiing is ons per helikopter van Omega na Katima Mulilo vir finale beplanning en voorbereiding. Op Katima het ons die meeste van die tyd in die operasiekamer deur­gebring (van waar alle operasionele aktiwiteite beheer is; meestal die opskamer genoem). Roetes is in die fynste besonderhede beplan, kaarte voorberei en noodmaatreëls uitgewerk en geoefen. Een dag laat in Februarie 1979 is ons in ’n Super Frelon-helikopter van die lugmagbasis Mpacha buite Katima ontplooi.

Dit was ’n nuwe ervaring – net ons vier in die maag van die reuse-­helikopter die onbekende in. Die adrenalien het gepomp want ek het nie geweet wat om te verwag nie. Ná omtrent 20 minute het ons die landingsplek, beter bekend as landing zone of LZ, in ’n omuramba 30 km suidwes van die teiken bereik. Toe ons net ná laaste lig (’n weermagterm wat op die tyd tussen sononder en donker dui) uit die helikopter hardloop, het ek so half verwag dat die vyand vir ons sou lê en wag, gereed om ons af te maai. Maar niks het gebeur nie.

Die bos was doodstil. ’n Drukkende hitte het ons omvou terwyl ons ’n skuilingposisie ingeneem en geluister het hoe die klank van die heli­kopter in die verte wegsterf. Die stilte daarna het my laat voel of ek stoksielalleen in ’n geluidlose, vyandige wêreld was. Daar was nie tyd om oor die vreemde gevoel te lê en tob nie. Die skielike eensaamheid was in elk geval ’n ervaring wat ek nog ’n duisend keer daarna sou beleef, dikwels in selfs nog meer uit­dagende omstandighede. Ná ’n paar minute het ons hergroepeer en ’n entjie van die LZ af gaan skuil. Ons het tot skemer gewag om te kyk of daar enige vyandelike reaksie was en daarna in die rigting van die teiken begin beweeg.

Die operasie sou twee weke duur, want ons moes ’n groot gebied dek. Frannie se plan was om dadelik die strook net wes van die pad wat al langs die Zambezi gekronkel het, te fynkam. Sy plan was gegrond op die veronderstelling dat enige groot groep van logistieke aanvulling afhanklik sou wees en dat alle voorraad langs hierdie pad vervoer sou moes word. Die plaaslike bevolking het oral langs die rivier gewoon, wat ons taak bemoeilik het om die pad dop te hou. Die plan was dus om tekens van vyandelike logistieke aanvulling wes van die pad op te spoor en dit dan te volg totdat ons die basis kry.

Ons het wyd om die gebied gesirkel en ’n omuramba gevolg wat na die rivier lei om by die pad uit te kom. Toe het ons stelselmatig van noord na suid langs die pad af begin soek na tekens van Swapo-teenwoordigheid. Sewe dae later, nadat ons sowat 30 km gevorder het, was daar steeds geen teken van Swapo nie. Óf ons inligting was verkeerd óf die basis was verder suid. Frannie het ons taak as afgehandel beskou en gemeen ons moet ons soektog op ’n ander plek voortsit. Hy het die taktiese hoofkwartier (HK) gevra om ons te onttrek, maar dis summier geweier, omdat die ontplooiing opsluit twee weke moes duur.

’n Argument het ontstaan nadat die HK wou weet of ons inderdaad die bosgebied verder wes van die Zambezi verken het. Hoe meer Frannie probeer verduidelik het dat dit nie nodig was nie, aangesien ons reeds al die moontlike toegangsroetes gedek het, hoe meer het die HK daarop aangedring dat ons die volle twee weke na die basis soek.

Dit het vir my redelik onsinnig geklink om nog vir sewe dae te soek na ’n teiken wat jy geweet het nie daar is nie. Dit sou meer sin maak om terug te gaan, ’n herwaardering van die vyand se posisie te doen en weer te ontplooi. Min het ek geweet dat dit maar die eerste van etlike soortgelyke voorvalle in my loopbaan sou wees waar die base in die HK kwansuis beter weet as die arme drommel in die veld wat sy lewe waag om die vyand uit te snuffel.

In die twee dae wat ons in die lowergroen bosse gesit en wag het op ’n besluit om te onttrek al dan nie, het ek ’n interessante ervaring met die Boesmans gehad. Tango Naca het begin om ’n voëltjie dop te hou wat sy opwagting by ons skuilplek gemaak het. Die voëltjie het lawaai en al om ons skuilplek gefladder. Dan vlieg hy weer skielik in ’n rigting, net om ná ’n paar minute terug te keer en van voor af te kere te gaan. Eers het ek gedink Tango is geïrriteerd met die klein pes, want sy geraas kon maklik ons posisie verraai.

Maar toe stap hy na Frannie en fluister iets in sy oor, waarna ons spanleier sy kop knik. Tango wys dat ek by hom en Dumba moet aansluit terwyl hulle die opgewonde voëljie agtervolg. Ná sowat ’n kilometer het die voëltjie wild gekwetter en in sirkels om ons gevlieg. Toe vlieg hy na ’n omgevalle boomstomp waarby ons kort tevore verbygeloop het. Tango se gesig het dadelik opgehelder. Met ’n breë glimlag op sy verrimpelde gesig het hy die woord “heuning” gevorm.

Die Boesmans het binne minute vuur gemaak en groen blare om ’n brandende stomp gedraai om ’n doeltreffende rookmaker te skep. Terwyl ek waggestaan het, het die een Boesman met sy jag­mes aan die boomstomp begin kerf om die byenes oop te maak, terwyl die ander met die rokende stomp om die nes gestap het.

Uiteindelik het hulle van die goue heuningkoeke uit die boomstomp gehaal en dit op ’n stuk vars boombas, wat netjies vir die doel gesny is, uitgepak. Daarna het hulle van die koeke met papies van jong bytjies as beloning vir die heuningvoëltjie uitgepak. Ons is terug na ons skuilplek met die heuning waar ons saam met Frannie aan die heerlike soetigheid gesmul het. Die stroop het ons in ’n waterbottel opgevang en dit die volgende dag saam met die oorblywende heuningkoeke teruggevat basis toe nadat die HK uit­eindelik ingewillig het om ons te onttrek.

My eerste ware kontak met ’n vyandelike mag het plaasgevind tydens ’n ontplooiing net noord van die Matabelevlakte in die suidweste van Zambië. Swapo het ’n reeks opleidingsbasisse in die omgewing van Ngwezi Pools gevestig in ’n gebied wat hulle as veilig beskou het. Ons ontplooiing was deel van ’n groter offen­sief wat Sektor 70 uit Katima Mulilo geloods het.

Dié offensief, Operasie Saffraan, is op 7 Maart 1979 begin om saam te val met Operasie Rekstok, wat terselfdertyd vanaf Sektor 10 (Oshakati) in Angola geloods is. Operasie Saffraan was weerwraak vir Swapo se aanval op Katima Mulilo die vorige jaar, sowel as vir die talle infiltrasies in die Oos-Caprivi in die voorafgaande maande. As een van die vernaamste rolspelers in die offensief moes 31 Bataljon sy kompanies in ’n wye vee-operasie teen Swapo-­basisse tussen die Cuando- en Zambezirivier ontplooi. Die ver­kenningsvleuel sou as afsnygroep noord van die Matabelevlakte ontplooi.

Met drie spanne van ses elk was ons vegpatrollie 18 man sterk, tot die tande gewapen. Inligting het daarop gedui dat ’n elite-Swapo-­eenheid met die naam Typhoon in die gebied opgelei word. Typhoon het daarin gespesialiseer om diep in Suidwes se plaasgebiede in te dring om boere aan te val en die gemeenskappe te teister.

Ons opdrag was om elemente van hierdie groep op te spoor en uit te wis. Ons is per helikopter ontplooi en het ’n week lank die bosgebied gepatrolleer waar die Typhoon-afdeling volgens alle aan­duidings hul basis ingerig het. Op die derde dag het ons tekens van Swapo-teenwoordigheid begin kry. Oral was vyandelike spore wat dikwels na krale in die gebied gelei het. Ons het die plaaslike bevolking egter vermy en kon dus nie die vyand eien nie.

Aan die einde van die eerste week het ons besluit om ons voorraadaanvulling as rookskerm te gebruik om die vyand onder die indruk te bring dat ons uit die gebied onttrek het. Die hele span het uit die bos gekom en helder oordag voor al die inwoners van ’n kraalkompleks, wat verdag voorgekom het, in ’n suidelike rigting begin onttrek. Om alle twyfel uit die weg te ruim dat ons besig was om pad te gee, het ons etlike kilometers ver ’n duidelike spoor gelaat. Laat daardie middag het ons sowat 10 km suid van die kraalkompleks ’n resup (’n heraanvulling van kos, water en batterye) per helikopter ontvang. Nadat die helikopters weg is, het ons vinnig die voorraad onder almal versprei, dit in ons rugsakke gepak en alle tekens van ons teenwoordigheid sorgvul­dig uitgevee. Frannie het twee Boesmans aangesê om ons spore uit te wis.

Hy het daarna ’n RV naby aan die kraalkompleks gekies waar ons weer bymekaar sou kom om die gebied dop te hou. Ons het in die drie sesman-spanne verdeel en deur die nag na die RV-punt beweeg. Elke span het baie versigtig te werk gegaan om geen spore te laat nie en stil en ongemerk by die RV uit te kom.

Nadat al die spanne by die RV aangekom het, het ons laaggelê. Die volgende dag het ons tweeman-spanne begin uitstuur om tekens van die vyand te soek. Ons is beloon toe een verkenningspan terug­gekeer het met die nuus dat daar vars spore is wat na die kraal toe lei. Die hele groep het versigtig in die boomlyn om die kraal na die teenoorgestelde kant beweeg van waar die spore by die kraal in is. Frannie het twee Boesmans, wat in Swapo-drag geklee was, opdrag gegee om in die oopte in te beweeg en hulself sigbaar te maak. Die twee het doodluiters, met wapens oor die skouers in tipiese Swapo-­styl, voor die kraalinwoners oor ’n oop stuk grond gestap. Toe het hulle weer in die bosse verdwyn en by ons aangesluit. Die hele groep het daarna in die digte bos inbeweeg en ’n hinderlaagposisie ingeneem.

Die Swapo-patrollie, wat nie geweet het met wie hulle so ver van die Suidwes-grens te doen het nie, het die aas gegryp en ons spoor baie aggressief in ’n oop formasie gevolg. Maar ons was reg vir hulle. Almal het vir Frannie gewag om te skiet en toe die eerste skoot klap, het ek ’n Swapo skaars 20 m van my af in die visier gehad. Hy en vier ander is deur die eerste hewige sarsie neergevel. Die res het in die lang gras ingeduik en holderstebolder in alle rigtings laat spaander.

Teen hierdie tyd het die meeste van ons uit dekking beweeg en met vuur-en-beweging vorentoe geveg. Halfpad deur die vuurgeveg het ek Frannie skielik hoor skreeu: “Moenie skiet nie, moenie skiet nie. Dis ’n bicycle daai!”

Ná die kontak het ons lekker gelag toe ons hoor waaroor dit eintlik gegaan het. Die bevelvoerder van Sektor 70 op Katima Mulilo het ’n fiets as beloning aangebied vir enige Boesmansol­daat wat ’n Swapo lewend terugbring. Vir inligtingsdoeleindes was ’n lewende een inderdaad veel meer werd as ’n dooie. Ons het wel nie vir ’n fiets gekwalifiseer nie omdat ons nie ’n Swapo kon vang nie, maar was nogtans verlig oor die uitkoms van die geveg, want ons het niemand verloor nie.

Ons het ’n tydelike basis ingerig met behoorlike rondomverdedi­ging, ingeval die vyand sou besluit om ’n teenaanval te loods. Frannie het die kontak aan die HK gerapporteer terwyl ons bewys­stukke bymekaargemaak het. Vyf Swapo’s is dood en die bloedspore het daarop gedui dat minstens nog drie ernstig gewond was. Ons was diep in die vyandelike gebied sonder noue lugsteun en Frannie het besluit om nie ’n opvolgaksie te begin nie.

Die HK het ook opdrag gegee dat al die lyke teruggebring word omdat die Typhoon-vonds deur die inligtingsafdeling as uiters be­langrik beskou is. Hulle wou selfs die dooies se gesigte en vingerafdrukke ontleed. Ons het al die lyke en hul wapens, persoonlike uitrusting en dokumente bymekaargemaak en na die LZ gebring wat ons voorberei het.

Twee helikopters het die spanne en die lyke na die operasionele hoofkwartier in die omgewing van die Ngwezi Pools geneem. Nadat ons afgelaai is, is die lyke na Katima Mulilo afgevoer. Ons spanne het nog twee verkenningstake uitgevoer om Swapo-ontplooi­ings in die gebied op te spoor, maar teen daardie tyd het die vyand reeds al sy basisse ontruim en verder noord teruggetrek. Operasie Saffraan was klaar en die hele eenheid is terug Omega toe.

Ná die kontak het ek my nie veel aan die lyke by die LZ gesteur nie. Die ekstase van die oomblik en die fisieke inspanning om die lyke en uitrusting in die hitte bymekaar te maak, het my nie veel geleentheid gegee om daaroor te tob nie. Later het ek egter baie gewonder oor die mense wat daardie dag deur ons toedoen dood is. Hoe het dit gebeur dat hulle daar beland het? Hulle het ver van hul geliefdes onder die warm Afrika-son gesterf. Sou hul families ooit weet hoe en waar hulle aan hul einde gekom het?