Читать книгу Сүдү киһи Багдарыын Сүлбэ - Л. В. Иванова - Страница 10

Бу киһи миигин интэриэһиргэппитэ быданнаата. Бастатан туран, булгуруйбат, тостубат итэҕэлинэн. Биһиги бары саараҥныыр, саарбахтыыр, кэтэнэр-сэрбэнэр кэммитигэр кини бэйэтин сүнньүн булунан, ааспыт олоҕу аһаҕастык, көнөтүк саралаабытынан барбыта.

Иккиһинэн, сүҥкэннээхэй энергиятынан. Ханнык да хаһыаты арый, (оройуоннар киэннэрин эмиэ), телевизоры холбоо, радионы ас – Багдарыын Сүлбэ… Багдарыын Сүлбэ оннук диэбит, маннык диэбит. Ити киһини кытта тутуспут, ол дойдуга баран кэлбит.

Үсүһүнэн, кинигэлэрэ. Кини оҕо саҥатын хомуйан, топонимикаҕа, публицистикаҕа барыта 14 кинигэни бэчээттэттэ. Олортон «Олох долгуннара» диэн бүтэһик очерковай кинигэтэ олус-олус интэриэһинэй.

Төрдүһүнэн, Багдарыын Сүлбэ биһиги наукабытыгар саамай интэриэһинэй теманан, сир-дойду аатын чинчийиинэн дьарыктанар.

Ити кэнниттэн уонна псевдонимыттан даҕаны эһиги баҕар Михаил Спиридонович – Багдарыын Сүлбэ кэтит сарыннаах, багдайбыт киһи диэн өйгүтүгэр оҥорон көрүөххүт. Бу сырыыга сыыһыаххыт. Эһиги иннигитигэр көнө уҥуохтаах, күрэҥсийэн эрэр баттахтаах, сытыы харахтаах, хатыҥыр эрээри эрчимнээх көрүҥнээх, аҕамсыйбыт киһи турар буолуоҕа. Биири эрэннэрэбин. Эһиги ханнык да боппуруоһу биэрдэххитинэ быһаччы, көнө эппиэттэри ылыаххыт.

– Михаил Спиридонович, уларыта тутуу диэн ааттанар сылларга биһиги сэттэ уон сыл устата олорон, итэҕэйэн кэлбит тутулбут олох атыннык көстүбүтэ. Партия, Ленин, Октябрьскай революция диэн үҥэр таҥара оҥостубут өйдөбүллэртэн аккаастанар сааһырбыт, ити кэмҥэ толору олорбут дьоҥҥо ыарахан, уустук этэ. Онтон эн, алта уоҥҥуттан тахсыбыт киһи саараҥнааһына, халбаҥнааһына суох авторитеттары тэпсэн, саҥа тутул иһин санааҕын этэн, активнайдык туруулаһан барбытыҥ. Итинник өй-санаа хаһан үөскээбитин билиэхпин олус баҕарабын.

– Оҕо эрдэхпинэ репрессия улаханнык бара турар кэмигэр аҕабын кытта бииргэ төрөөбүт киһи Акыым дьоппуон үспүйүөнэ, норуот өстөөҕө диэн ытыллыбыта. Ону дьонум сүрдээҕин аһыйбыттара. Аҕам бэйэтэ үөрэҕэ суох, быраата үөрэхтээх, билиилээх, саамай киэн туттар, эрэнэр-кэтэһэр киһилэрэ этэ. Кэлин Бүлүүгэ училищеҕа үөрэммитим. Онно саха тылыгар үөрэппит учууталым Андрей Ксенофонтович Сивцев эмиэ националист, өстөөх аатыран тутуллан хаайыыга барар. Андрей Ксенофонтович биһиги саамай сөбүлүүр, ытыктыыр учууталбыт этэ. Кини училищеҕа саха тылын уонна литературатын куруһуогун ыыппыта. Кэлин онно сылдьыбыт дьоннортон суруйааччылар Афанасий Федоров, Иван Гоголев, научнай үлэһит Егор Сидоров тахсыбыттара.

Аны куоракка институкка үөрэнэ сырыттахпытына миигин Башарин дьыалатыгар диэн сымыйанан түбэһиннэрэн хаайыыга олордон кэбиһэллэр. Бастаан куоракка холуонньаҕа, онтон Уус Маайаҕа Бриндакит диэн сиргэ көмүс хостооһунугар эрэй бөҕөнү көрөбүн. Ити барыта кыра-кыратык мунньуллан, эккэ-хааҥҥа иҥэн олорор олохпор, тутулбар критическэй сыһыан, бу террор былааһа, норуоту утары былаас диэн өйдөбүл иитиэхтэнэн тахсыбыт эбит.

– Михаил Спиридонович, чопчу саха норуотун ылар буоллахха, киниэхэ Советскай былаас туһалаах, прогрессивнай этэ диэн өйдөбүл баар. Хотонноох балаҕаҥҥа ынаҕын кутуругун маныы олорбут саха киһитэ эмискэ күндэлэс куоракка баар буолбута, үөрэхтэммитэ…

– Ити баарын баар. Ол гынан баран сүүрбэһис үйэҕэ киирэн баран аан дойдуну эргитэ тутан көрдөхпүтүнэ олох уруккуларынан хаалбыт омук диэн биир да суох ээ. Аан дойду бүтүннүү сайынна. Уонна биһиги курдук улахан сиэртибэтэ, хаана, харах уута суох холкутук, налыччы тахсан бардылар. Биһиги сиэртибэбит ынырыктаах. Норуоппут чулуу дьоннорун сотору-сотору кырган, өлөрөн-өһөрөн. Ити кыргыы норуот олоҕор, өйүгэр-санаатыгар алдьархайдаах хоромньуну оҥордо. Хаан (ген) сарбылынна, үчүгэйтэн үчүгэйдэр төрөөн иһиэхтэрэ этэ буоллаҕа. Хобуоччу, куттас буоллубут. Норуот доруобуйата сатарый- да. Күүс өттүнэн холбоһуктааһын түмүгэр ыал биир эрэ ынахтаах хаалар. Эт-үүт аһылыктаах норуот эмискэ төрүт аһылыгыттан мэлийэн куртах, сөтөл ыарыы буолар. Онон революция иннинээҕи ахсаанын саха норуота 1959 сылга эрэ кэлэн сиппитэ. Алта уонча сыл буолан баран, Америка индеецтэрэ, революция иннинэ биһиги саҕа ахсааннаах норуот 1,5 мөлүйүөн буоллулар. Өскүөрүтүн киһилии, эксперимиэн ыыппакка, норуоту субу-субу кыргыбакка олорбуппут буоллар, биһиги даҕаны 1,5 мөлүйүөҥҥэ тиийбит буолуохпут этэ.

– Эн этэриҥ курдук революцията, эксперимиэнэ суох олох бэйэтин хаамыытынан сайдан кэлбиппит буоллар, эн көрөргүнэн биһиги билигин хайдах таһымнаах олохтоох буолуохпут этэй?

– Промышленнай өттүнэн төһө-ханнык сайдыыга тиийбит буолуохпутун билигин этэр кытаанах. Ол эрээри мин биири бэлиэтиэхпин баҕарабын. Саханы өссө ХIХ үйэ бастакы аҥаарыгар чинчийбит Миддендорф диэн улахан учуонай сахалары «Сибиир еврейдэрэ» диэн ааттаабыт. Бу сүрдээх киитэрэй, эргитиилээх өйдөөх, эргиэҥҥэ сүрдээх дьоҕурдаах омук диэн. Үйэ саҕаланыытыгар ити бигэргэтиини ылан барбыта. Саха атыыһыттара улам кыаҕыран, далааһыннанан барбыттара. Холобур, Хачыкаат баайа Барашковы ылан көр. Хайыы үйэ электростанцияны үлэлэтэн сайдыыны киллэрэн испитэ. Манньыаттаах уола. Дьокуускайга оскуола туттарбыт Өймөкөөн баайа Кривошапкин. Аҥаардас ити чахчылар биһиги муҥ саатар атын омуктан хаалыахпыт суоҕа этэ диэн итэҕэли үөскэтэллэр.

– Оччотугар Михаил Спиридонович, итинник бэйэтэ налыччы сайдыахтаах олоҕу үрэйсибит, бу хааннаах тутулу олохтуурга күүстэрин-уохтарын биэрбит П.А. Ойуунускай, М.К. Аммосов уо.д.а. тустарынан тугу саныыгын?

– Ити дьону мин аан бастаан норуоттарын тустарыгар туохтарын да кэрэйбэтэх дьиҥнээх патриот дьон курдук көрөбүн. Ойуунускай ааспыт күннэр-дьыллар тустарынан ахтыытыгар ыраахтааҕы үс үйэ тухары баттаан олорбутуттан босхолонор буоллубут диэн, Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин уруйдаан-айхаллаан, туохтан да өрө көтөҕүллэн көрсүбүппүт диэн суруйар. Кинилэр революцияны национальнай босхолонуулаах хамсааһын курдук көрсүбүттэр. Хайаан да көҥүлбүтүн тутуохпут, туһунан государство буолуохпут диэн. Ол иһин революция кыайаатын кытта автономияны туруорсаллар. Онтон били автономия, көҥүл сымыйа буолбутун өйдөөннөр, албыннаппыт эбиппит диэн санааҕа кэлэллэр. Дьэ ол иһин Ойуунускай бөрүөтүн анныттан «Улуу Кудаҥса», «Александр Македонскай» курдук айымньылар тахсаллар. Онно кини хаан олбохтоох былааска кэллибит, норуоппут трагедияҕа киирдэ диэн түмүккэ кэлбитэ сирэйинэн көстө сылдьар.

– Ону кинилэр өйдөөбүттэр эбит дуо?

– Өйдөөн. Ксенофонтовщина диэн ааттаан саха үтүөтүн кыргыбыттарын кэнниттэн, кинилэри үлэлэриттэн устан үүртэлээбиттэрин кэнниттэн.

– Билигин биһиэхэ толкуйданар, суолу торумнуур кэм. Эн көрөргүнэн саха ханнык суолунан сайдыан, ханнык суолу тутуһуон сөбүй?

– Саха билигин саамай кылаабынайа арыгы иһиэ суохтаах. Соторутааҕыта «Сахаадаҕа» Саргыл Тааттын диэн киһи ыстатыйата тахсыбыта. «Саха, арыгы уонна тимир суол» диэн. Онно кини мин билэр дьонум 20 бырыһыана арыгыһыт диэн ааҕан таһаарбыт. Бу улахан сыыппара. Биэс киһиттэн биирэ. Ити аҕыйаабатаҕына саха эстэр кутталлаах. Бэйэтин доруобуйата сатарыйар, кэнэҕэскитэ кэхтэр. Аны үбүн-харчытын онно супту уулаттаҕына олоҕо сатарыйар. Ити биирэ. Иккиһинэн, мин сахабын, мин дьону кытта тэҥ киһибин диэн бэйэни сэнэммэт, кыратыппат гына үлэ барыахтаах. Бэйэтин сэнэнэ, мин баҕас дии сылдьар киһи хаһан баҕарар өйө-санаата, илиитэ- атаҕа муҥур буолар. Үсүһүнэн, биһиги ахсааммытын элбэтиэхтээхпит, ол аата доруобуйабытын тупсарыахтаахпыт, төрүөхтээхпит-ууһуохтаахпыт. Биһиги ахсаан өттүнэн аҕыйахпыт тухары, дойдубутугар хайдах да хаһаайын буолар кыахпыт суох. Америка хоту өттүн, Канада учуонайдарын быһаарыыларынан 3 мөлүйүөн кв. километр Хотугу сиргэ, түргэнник алдьанар, бааһын оһоруммат кэбирэх сирдээх-буордаах дойдуга мөлүйүөн сүүс, мөлүйүөн икки сүүс киһи олоруохтаах. Онтон элбэх киһи олордо да, сирэ илдьи тэпсиллэн, бырыы бадараан буолар. Нууччаҥ манна олохсуйбат, байда да бара турар. Оттон саха ахсаана мөлүйүөн-мөлүйүөн икки сүүс буолла да, үлэлэниэхтээх үлэни бэйэтэ үлэлиир, бу дойдуну баһылыыр. Онон биһиги билигин өрө туран барытын баһылыахтаахпыт диэн буолбакка, ити курдук уһуну-киэҥи толкуйдаан торумнаныахпытын наада.

– Саха сайдыытын туһунан боппуруоһу кэпсэтэргэ нууччалары кытта сыһыаны хайдах да тумнар кыаллыбат. Биһиги аҕалаатар аҕабыт Өксөкүлээх Өлөксөй саха нууччаны кытта уруурҕаһыан наада, бэл оҕото доруобай, төрөлкөй буолар диэн турар.

– Кулаковскай ити этиитэ кэмигэр сүрдээҕин пропагандалана, туһанылла сылдьыбыта. Нууччаны кэргэн ылыы билигин аҕыйаата. Оттон биһиги көлүөнэ, биһиги иннинээҕи көлүөнэ саха бэртэрэ нууччаны кэргэн ылаллара. Ити гынан баран төрүөхтэрэ төһө да төрөлкөйүн иһин үчүгэйдик олорботохторо. Өй-санаа, быһыы-майгы өттүнэн тапсыбаттар. Нууччаны кэргэн ылбыт киһи сахаттан тэйэр. Нуучча дьахтара саханы сырытыннарбат, уруу тардыспат. Инньэ гынан, бу киһи бэйэтэ сахаттан тэйэр, оҕолоро нуучча буолан хаалаллар. Аны пенсияҕа таҕыстылар да соҕуруу барар айдаана. Онон улахан омуктуун эрэ тутуһуохха, эт-хаан өттүнэн кытта уруурҕаһыахха диэн аҕыйах ахсааннаах норуоту эһэр суолга тириэрдии буолар.

Ол эрээри нууччаны утары пропаганда, этии ыытылларын мин олох утарабын. Нуучча государствотыгар олорорбут да быһыытынан уонна киһини омугунан көрөн үчүгэй, куһаҕан диэн араарар сатаммат. Ол гынан баран дьиҥ олоххо баарынан көрөр эбит буоллахха, нуучча кэлии өттө манна байаары, үбү өлөрөөрү, баайы хоро таһаары кэлэр. Ол чахчы. Онон биһиги былааһы бэйэбит тутан олорорбут быһыытынан, сувереннай республикалаахпыт быһыытынан кинилэргэ миэстэлэрин кырдьыгынан этиэхтээхпит. Эһиги миэстэҕит бу, эһиги уораргытын, хоро таһаргытын биһиги көҥүллээбэппит диэн.

– Кырдьыгынан этиэхтээхпит диигин. Уопсайынан баары баарынан саҥарыы олоххо киирэрэ ыраах быһыылаах. Уруккулуу сэрэнии, куттаныы, тыл быһаҕаһынан саҥарыы билигин даҕаны эккирэтэ сылдьаллар дии санаабаккын дуо?

– Үс көлүөнэ тухары атаҕастаан, баттаан биир муостанан хаамтарбыттара норуот мэйиитин хатарар. Норуот куттанан этиэҕин эппэккэ, оҥоруоҕун оҥорбокко сылдьыбыта бу билигин баар көлүөнэ олоҕун устата көнөр кыаҕа суох. Уонна билигин балаһыанньабыт түөрэккэйэ бэрт. Россия үрдүкү салалтатыгар хайдах курдук туруулаһыы барарын дьон көрө олорор. Баҕар сарсын былаас уларыйан хаалыа, эмиэ тутан-хабан барыахтара. Ону сахаҥ даҕаны көрө-билэ олордоҕо дии.

– Михаил Спиридонович, мин билигин кэпсэтиини саха интеллигенциятын туһунан боппуруоска салайыахпын баҕарабын. 1989 с. Август Муран «Молодежь Якутии» хаһыакка ыстатыйа таһаартаран турар. Онно саха дьиҥнээх, төрүт интеллигенцията 20–30-с сыллардаахха эстибитэ. Билиҥҥи интеллигенция силиһэ, умнаһа суох искусственнай интеллигенция диэн санааны этэр. Эн итиннэ сөбүлэһэҕин дуо?

– Соторутааҕыта ити туһунан «Саха сирэ» хаһыакка суруйан турабын. Дьокуускай куорат олохтоохторуттан сыл аҥаарыгар бу хаһыакка 700 эрэ киһи суруйтарбыт. Оттон манна 50 тыһыынча кэриҥэ саха, саха интеллигенциятын сүөгэйэ, сүмэтэ олордоҕо дии. Араас бэйэлээх салайааччылар, учуонайдар, артыыстар. Тоҕо манныгый? Тоҕо саха интеллигенцията сахалыы хаһыаты аахпатый, бу үлүгэрдээх суверенитеппытын туруулаһар, төрүт култуурабытын сайыннарар кэммитигэр бэйэтин санаатын этиэн баҕарбатый? Итиннэ мин Август Муран санаатын кытта сөбүлэһиэхпин баҕарабын. Биһиги бастыҥ өйдөөх-санаалаах дьоммутун, төрүт интеллигенциябытын киин былаас сыал-сорук туруорунан туран кыргыбыта. Саамай ордук кыргыбыта 20-с сылларга, 30-с сылларга. Кэлин эккирэтии, кыргыы син биир бара турбута.

– Эн санааҕар билиҥҥи саха интеллигенцията туох үчүгэй уонна туох куһаҕан бэлиэлэрдээҕий?

– Бары политиканы өрө туппут дьон этибит. Партия эппитэ, съезд оннук уурбута диэн буолар. Цитата бөҕө. Хобуоччубут, онон туһанан тахсыбыт киһибит элбэх. Бэрт былдьаһыы, уордьаҥҥа-мэтээлгэ, аакка-суолга суудайыы. Ол туһуттан иирсии, өстөһүү. Патриотическай тыын мөлтөх. Ол эрээри саха үлэһит омук. Онон усулуобуйа тэрилиннэҕинэ үлэни үлэлиэхпит дии саныыбын.

– Бэрт былдьаһыы, иирсии, өстөһүү диэтиҥ. Мин көрдөхпүнэ, биһиэхэ самокритика сайдар кыаҕа суох. Хаһыакка кыра эмэ критика быкта да, сыыһатын-сөптөөҕүн быһаарса барбакка, тута ыстыык үрдүгэр түһэриллэн уһун унньуктаах этиһиигэ-охсуһууга кубулуйан иһэр. Онтон сылтаан сатаатар ханнык эмэ литературанан айымньы, спектакль уо.д.а туһунан аһаҕастык, объективнайдык этэр кыаҕыҥ суох. Ол биһиги култуурнай сайдыыбытын сүрдээҕин туормастыыр.

– Ити коммунистическай система ииппит хаачыстыбата диэн өйдөбүллээхпин. Тоҕо диэтэххэ, ол кэмҥэ дьиҥнээх критика суох этэ. Киһини өстөөх гынаҥҥын суоһараары, өлөрөөрү гыннаххына критикалыырыҥ. Биир партия системата буоллаҕа. Эн критикалыыр буоллаххына ол киһи партияны утары үлэни ыытарын курдук көрдөрөҕүн, өлөрөргө туһаайаҕын, быһата, критика өлөрөр-өһөрөр орудие курдук этэ. Иккиһинэн, саха бэйэтин национальнай характерыгар туохтан эбитэ буолла, хантан эбитэ буолла, өстөстө, сөбүлэспэтэ да, хайаан да анныбар баттаан өлүөм диэн санаалаах эбит. «Саха угунньата тахсыар диэри мөккүһэр» диэн дэлэҕэ даҕаны өс хоһооно буола сылдьыа дуо? Мин санаабар, ити биһиги аҕа уустаһан олорбуппутуттан. Оттон аҕа уустаһан олоруу, биллэрин курдук, өстөһүүлээх, биири туораттаххына, анныгар баттаатаххына эрэ өрөгөйдүүгүн быһыылаах.

– Оттон интеллигенция ортотугар арахсыы, атааннаһыы, бөлөхтөһүү? Биллэрин курдук, биһиэхэ туох эмэ тэрилиннэ да арахсар, хайдыһар айдаана.

– Итиннэ мин маннык санаалаахпын. Нуучча ыларыгар саха бэйэтэ государственноһа суох омук. Инньэ гынан кииннэммит былаас, государственнай система диэҥҥэ үөрэммэтэхпит. Онон баһы хайдах туһаайарынан сылдьыы баар быһыылаах. Уопсай интэриэскэ өйү холбооһун, компромисска барыы, тылы аҥаардаһыы диэн өйдөбүл суох. Бэйэ киэнин үрдүктүк тутуу, мин кимиэхэ да бас бэриниэ суохтаахпын диэн санаа баһыйар. Быһата ити – биһиги хаалыыбыт бэлиэтэ. Хомойуох иһин, онон туһаналлар.

– Михаил Спиридонович, аны тус бэйэҕэр туһааннаах боппуруостарга көһүүм. Эн хаайыыга олоро сылдьыбытыҥ тус бэйэҕэр, майгыгар туох бэлиэлэри хаалларбытай?

– Бастатан туран, дьону наһаа итэҕэйбэт, ис санаабын түргэнник арыйбат буоларга үөрэммитим буолуо. Иккиһинэн, олоҕу сыаналыырга үөрэммитим. Ууруллубут уон сылбар олох үчүгэйин көрбөккө өлөн хаалыахпын сөп этэ. Уонна ити сыллар саамай кылаабынайа норуот туһугар үлэлиэххэ, норуот туһугар охсуһуохха баар эбит диэн санааны уһугуннарбыттара.

– Туохтан, тоҕо тутуллубуккун кылгастык билиһиннэриэҥ дуо?

– Институкка биһиги үөрэнэр кэммитигэр хороччу үспүйүөн эбит. Осведомителлэр диэн. Оттон биһиги Башарин куруһуога диэн саха историятын үөрэтэр куруһуокка сылдьабыт. Салайааччыбыт Георгий Прокопьевич бэйэтэ манна кэлэн националистическай санааны агитациялыыра буолуо диэн уорбалааһыҥҥа сылдьар эбит. Аны миигин КГБ эрдэттэн кэтээн сылдьыбыт. Убайым ытыллар, Бүлүүгэ «националист» Сивцевкэ үөрэнэбин. Уопсайынан бэлиэҕэ сылдьыбыппын. Оттон биһиги, оччотооҕу уоттаах-төлөннөөх, билиэн-көрүөн баҕалаах студеннар мөккүөр бөҕө. Куруһуокка мөккүһэбит, семинарга мөккүһэбит, уопсайга мөккүһэбит. Ол барыта кинилэргэ тиһиллэн испит. Тутан ылан эн онно оннук диэбитиҥ, манна маннык диэбитиҥ, онон националистическай агитацияны ыыппыккын диэн буолла.

– Мин истибиппинэн, эйигин үҥсэн биэрбит киһи билигин тыыннаах, биһиги кэккэбитигэр баар. Ити кырдьык дуо, кырдьык буоллаҕына, эн кинини алҕаска көрсө түстэххинэ туох санаа үөскүүрүй?

– Оннук киһи чуолкай биллэрэ – икки. Кинилэр суукка туоһу буолбуттара. Прокурор ол дьону маҥнай ыйытыҥ, атыттары испииһэгинэн ыйытыҥ диэбитэ. Ол аата кинилэр көрдөрүүлэрин атын туоһулар истиэ суохтаахтар эбит. Өссө биир эмэ киһини арыйбат наадаттан хаалларбыт буолуохтаахтар. Ол дьоннору мин хам-түм көрөбүн. Бииригэр – саамай кылаабынайдарыгар эн оннук гынан тураҕын диэн икки киһи баарына сирэйгэ этэн турабын. Онно күлэн ырдьаҥнаабыта буолбута. Ол кэнниттэн көрдөхпүнэ дорооболоспоппун, тугу да саҥарбакка ааһабын. Киһи быһыытынан иккиэн туох да үчүгэйэ суох дьоннор. Биирдэрэ биһигини түбэһиннэрээт, соҕотох кини эрэ партийнай үлэһит буолбута. Тута райком пропагандаҕа, агитацияҕа отделын сэбиэдиссэйинэн ананан тыаҕа тахсыбыта.

– Эн Башарин дьыалатыгар бииргэ түбэспит дьонуҥ саха биллиилээх суруйааччылара Афанасий Федоров уонна Василий Яковлев-Далан. Эн кинилэри кытта эрдэттэн доҕордуу этиҥ дуо?

– Афоня Федоровы кытта Бүлүү педучилищетыттан табаарыстыы этим. Даланныын куоракка институкка бииргэ үөрэммитим.

– Кинилэри киһи быһыытынан кылгастык характеристикалаабаккын ээ.

– Афоня суруйааччы быһыытынан олус дьоҕурдаах, элбэҕи суруйуох, айыах киһи эрдэ өлөн хаалла. Олус ыарытыган этэ. Туох да сүрдээх сытыары сымнаҕас, элэккэй майгылаах тыа оҕото буоллаҕа. Оттон Далан билигин прозаик быһыытынан саха суруйааччыларыттан биир инники кэккэҕэ иһэр киһи. Кинитэ суох билигин саха литературатын хайдах да толору санаабаккын. Олус үлэһит киһи. Үлэһитинэн сөхтөрөр. Билии-көрүү өттүнэн үрдүк таһымнаах. Ааһан иһэн педагогическай наука кандидата буолбута дии. Сорохтор тоҥуй дииллэр да, миэхэ үчүгэй.

– Бүтэһигэр, Михаил Спиридонович, доруобуйаҥ туругун туһунан билиэхпин баҕарабын.

– Биллэн турар, итинник очурдаах-чочурдаах олох мээнэҕэ ааспатаҕа биллэр.

– Кэрэхсэбиллээх бэсиэдэҥ иһин махтанабын, Михаил Спиридонович. Өссө даҕаны тэтимҥин ыһыктыбакка үлэлээн-хамсаан иһэргэр баҕарабын.