Читать книгу Ballade vir ’n enkeling - Leon van Nierop - Страница 4

SATERDAG 5 APRIL 2014, 15:45

Newtown. Kaal bome. Vetterige papiere warrel oor die straat. Dis herfs.

’n Trompie iewers. Die gezoem van ’n tatoeëermasjien. ’n Kortaf treinfluit. ’n Ruit wat breek.

Die val van blare op die sement klink soos verdwaalde note op ’n klavier op soek na ’n melodie. Sommige swaar, ander skaars hoorbaar met die meeste blare verfrommel, roesbruin soos ou tabak, vol oumensspikkels.

Naby ’n hond wat sy been teen ’n graffiti-besmeerde muur lig. Gebruikte kondome. Verrinneweerde plastieksakkies met die spoor van kokaïen nog daarin.

’n Metrotrein dreun verby op pad Park-stasie toe. Vanuit sy woonstel in Newtown sien Fineas Guliwe hoe ’n seun op een van die waens se dak skaats, dan koes vir die elektriese drade en skielik soos ’n akrobaat afswaai tot hy langs die trein hang, sy mond oopgesper in ekstase.

“I will live forever!” gil hy.

In die woonstel langs Fineas s’n is dit stil. Nie die tikmasjien se gewone tik-tik-tik nie. Dit herinner hom aan koeëls uit ’n masjiengeweer. Wel ’n geskuifel. En iets wat klink na ’n getik, maar dis sag en beslis nie ’n tikmasjien nie.

Die tatoeëermasjien zoem nou weer hard, dan weer in kort sarsies – stippels en dan lyne, helder en duidelik – die prentjie kry nou vorm.

Fineas skakel dit af.

Hy hoor sirenes. Twee polisiemotors jaag op die M1 verby. Iewers, veraf, ’n ambulanssirene. ’n Bloulig-brigade. ’n Swart ampsmotor met donkergetinte vensters word begelei deur sekuriteitsmotors. Die Metropolisie vleg aggressief deur die verkeer wat gedweë vir hulle pad maak. Vragmotors met kalfies vol stene swaai uit, so ook afleweringswaens.

Motorfietse met blou ligte skiet met die spoed van opslagkoeëls tussen hulle deur, voetgangers peul oor brûe om die skouspel beter te besigtig, alles sigbaar hier vanuit Fineas se woonstel. Nog ’n skatryk minister wat op sy selfoon besig is, snel na ’n nuttelose vergadering. En Fineas skakel weer sy masjien aan en kleur in tussen die buitelyne van ’n padda op ’n kliënt se enkel.

Sy ateljeewoonstel is groot met ’n hoë plafon, elke muur ’n ander kleur geverf. Pype slang oor die plafon asof die gebou tevore ’n fabriek was, en ’n geiser steun wankelrig op ’n stellasie, die oppervlak blink. Teen die oorkantste muur is verfspatsels langs die rits tatoeëervorme en -spreuke, sommige geraam: I love ya, Mom! Hot Stuff craves a line! Eternally randy! I am infinite! I only look illegal! En kriptiese prentjies van ’n pyl deur ’n hart; of twee reëls uit ’n gedig; ’n naam; ’n hamer-en-sekel; ’n datum; ’n vlaggie; ’n kopbeen met ’n grynslag daarop; ’n kraanvoël.

Zoem-zoem. Nog net een of twee strepe, dan is die padda voltooi. Hoekom die vent ’n tatoe van ’n padda wil hê, gaan sy verstand te bowe, maar Fineas het al gewoond geraak aan rare versoeke. Hierdie padda se tong skiet uit om die man se enkel asof dit na ’n vlieg soek.

Of ’n liddoring.

Zoem. Zoem. Elke sweetgaatjie, elke haartjie bokant die enkel nou pertinent sigbaar.

Straatkinders wat buite ’n liedjie sing. En die akrobaat met die witgekleurde gesig wat by ’n verkeerslig sy stokke rondswaai vir aalmoese, skel op ’n motoris.

Uiteindelik is Fineas klaar.

“Angeke ngigeze amalanga amabili!” ’n Opdrag aan die kliënt om vir twee dae nie die tatoe te was nie. Die man knik, besigtig die tatoeëermerk in ’n spieël. Bring sy enkel nader aan sy gesig en beskou dit krities.

“Yowza! Cool, bru!”

“Ciao!” Geld op die tafel. Hy vra altyd kontant.

Oomblikke later verlaat die kliënt die ateljee.

Fineas belowe elke week sy vrou om haar na die muurskilderye toe te neem, net hier anderkant waar Fordsburg sy vervalle huisies teen Newtown aanstoot in die pad waar hy so dikwels rondgehang het toe hy nog werkloos was – ’n grys-en-bruin straat vol omgevalle asblikke en waentjies met wit sakke waarop die aasvoëls hul ware pak. Dit het ’n skrootwerf van Newtown geword, tot iemand begin muurskilderye maak het. Toe verander die straat in ’n kwilt van Afrikakleure.

Reënboognasie! Fineas grinnik. Hier is die reënboog net grys en swart. Tot die muurskilderye skielik gekom het. Tekeninge van byderwetse mans met koel haarstyle; winkels waar jy lugtyd kan koop. En ’n uitbeelding van tablette van verskillende kleure wat uit ’n hand stort om aandag na die apteek te trek.

’n Kunstenaar het ’n Afrika-krabbel naby die silo’s gemaak. Die lomp sout- en peperpotte spog nou met gekleurde wooneenhede wat soos speelblokkies bo-op dit balanseer. En langsaan, Maruwani’s Traditional Medicine. Die kunstenaar het in swierige letters daaronder geskryf: Treating all diseases. Penis enlargement. Power for the prostate. Relationship problems. Medicine against the tokoloshe. Cleaning the soul. Come in!

Hy het altyd gewonder wie die kunstenaar is, maar het nooit vrae gevra nie. Was maar net te bly dat Newtown ’n nuwe kombers oor sy skouers getrek het – en dit so naby die nuwe boetiekhotel waaraan nog gebou word naby die Markteater, en die turbinesaal wat opgetert word.

En dan natuurlik die splinternuwe mall. ’n Monstrositeit, wat hom betref. Want nou het Sandton Newtown toe gekom. En die twee meng nie.

Naby sy woonstel hier digby Carrstraat is ’n Nigeriese restaurant waarvan elke letter op die bordjie ’n ander kleur het: Nigerian Food ready to eat. En op ’n ander plek teen ’n muur: Change must happen every day or you die. En langsaan ’n maer straatbrak, ribbebene bloedrooi ingekleur, aan ’n ketting vasgemaak.

Dit is waar Fineas inspirasie vir sy tatoeëerkuns kry – in die strate van Newtown waar die M1 op psigedeliese stutte rus. Hierdie betonblokke het die palet van graffiti-kunstenaars geword wat die stad met guerrillakuns terugneem. Godsdienstige motiewe, wapens op mure wat eis dat die inwoners die strate van misdadigers moet terugvat, en koeie met vuurspuwende kake is maar enkele van die tekeninge wat so helder is, dit bons terug teen sy oë.

En nou weer stilte, hier, terug in sy ateljeewoonstel in Newtown.

Fineas luister weer, sy oor teen die muur. Jacques Rynhard het die woonstel vinnig verlaat nadat Fineas hom oudergewoonte negeuur vanoggend gegroet het. Dit het nie gelyk of hy veel geslaap het nie. Sy oë was dik en opgeswel asof hy baklei het.

En daar was ’n bloedstreep teen sy ken.

Hy het eers drie uur later teruggekom. Fineas het hom hoor inkom.

Fineas Guliwe ken die woonstel hier langsaan goed, veral die stokou lessenaar voor die venster, vol krappe nadat dit beskadig is toe dit van ’n solder afgekarwei is. En die ringe van koppies se bodems en inkvlekke wat diep in die hout ingetrek het.

’n Vergeelde datum is iewers aangebring. 1916? Of is dit 1926?

Hy dink aan die tikmasjien: altyd gereed vir die volgende woordaanval, die letters kordaat regop soos bliksoldaatjies wat wag op ’n bevel.

Toe Fineas vanoggend sy buurman se deur oopgemaak het, het Jacques Rynhard se kop op die tikmasjien gerus. Dit het gelyk asof hy slaap, sy hande daarom gevou asof hy ’n meisie vertroetel. Jacques het net ’n slaapbroekie gedra en hy was nie so vriendelik soos gewoonlik nie.

Fineas het nadergestap. Langs Jacques was papiere vol letters en simbole, aantekeninge, name, vraagtekens, inligting in ’n onnet handskrif, koerantberigte, penne, tikmasjienlinte en ’n miniatuur-stoomlokomotief. Dan weer stapels papiere, netjies getik, presies in formasie gerangskik – sekuur, georden, in ’n ry op die groot lessenaar met die lokomotief as papiergewig.

En Jacques se resiesfiets langs die deur, die saal al blink gery.

Op ’n tafel ’n lamp soos kinders destyds langs hul beddens gehad het, met ’n trein wat om en om ry soos wat die wiel aan die binnekant gedraai word. Maar die wiel was nou stil. En die lamp afgeskakel.

Eenkant op die lessenaar was die rekenaar wat Jacques feitlik nooit gebruik nie, behalwe om te google of om die internet te besoek. Of soms e-posse te stuur.

Op die kennisgewingbord ’n pikswart stoomlokomotief wat pluime rook soos ’n wit vlegsel agternasleep. En kennisgewings, e-posadresse, sperdatums, afsprake en ’n gim se lidmaatskapskaartjie. ’n Poskaart van New York, ’n foto van die Punda Maria ruskamp, ook van Jacques se beste vriend, Jan-Paul, wat hand om die nek saam met Jacques kamera toe kyk.

Langsaan ’n foto van Lena Aucamp wat haar kaal skouer uitstal en haar borste net-net bedek, haar uitdrukking uitlokkend, onhebbelik.

“Haai!” het Jacques om negeuur vanoggend met ’n dik stem gesê. Was hy dalk dronk? Maar Jacques drink nie eintlik nie. Hy jaag wel vinniger op sy resiesfiets deur Newtown se strate as wat enige ministeriële konvooi kan beweeg, maar het tot dusver geen ernstige ongeluk gehad nie.

Ander tye sou hy vir Fineas tee aangebied het. Dan praat hulle ure lank oor alles en niks – dit wat die lewe lekker maak en anders maak as die sleurbestaan in die moderne voorstede. Hulle praat dan sommer oor Jacques se fiets, wat hy Chase noem, en sy lewe en Newtown wat nou te kommersieel raak. Dit het Jacques begin vervreem.

“Newtown is nie meer ’n slet nie,” het hy gesê. “Hy buig nou voor die kapitaliste. Word ’n toeristetert. ’n Hoer wat die hale oor haar rug toeverf met blink geboue en malls. Die ou kaias word nou lêplekke vir al wat koel is. Die donnerse spoke van die ou myners sal hulle nog daaruit kataza.”

En dan begin Jacques oor sy stories praat. Avonture, wense, drome, vroue en stories.

Stories. Altyd stories.

Jacques sluit nooit sy deur wanneer hy stories skryf nie. En wanneer hy die woonstel verlaat, plaas hy die sleutel onder die gangvensterbank in ’n gleufie waarvan net sy vriende en Fineas weet. Vriende is altyd welkom in sy woonstel as hy uit is om soos ’n meteoor deur Fordsburg se strate te skiet. Asof hy alles wat hy in sy lewe verloor het op sy weerligfiets probeer inhaal.

“Eendag sal ek jou lyk in ’n sloot moet gaan uitken met stukkies fiets in jou hare,” het Lena eendag gesê toe hy weer so gejaag het.

Maar vanoggend was anders. Jacques met sy kop op die tikmasjien soos iemand uit wie die inspirasie getap is soos ’n oorwerkte kraan in ’n township. Fineas wou vra of hy gehuil het, maar iets in sy vriend se oë het hom verhinder. En vir die eerste keer wat hy Jacques ken, was hy onversorg en sliertig: “Sorry, Fien. Sorry, bra. Kan nie vanoggend …”

Fineas het nie langer vertoef nie, want Jacques het sy verslete jeans en ’n T-hemp begin aantrek en teruggestap na sy lessenaar toe. Hy het aan sy tikmasjien gevat soos hý, Fineas, aan meisies gevat het voor sy troue. Toets-toets, proe-proe, onseker, saggies, sensueel, asof sy vingerpunte vir die eerste keer kennis maak met die holgetikte letters – glad en verweer van verslag doen oor die lewe. Jacques se soort lewe. Jacques se soort stories.

Toe het Fineas uitgestap na sy eie ateljeewoonstel toe, want sy eerste kliënt vir die dag het hard aan sy deur geklop.

Hy het Jacques nie intussen weer gesien nie.

Nou is dit vieruur.

Met sy werk voltooi, stap Fineas na die venster om dit toe te maak. Hy leun uit. Onder langsaan se venster bondel straatkinders saam, bedremmeld onder komberse, oë dik van gom snuif en bloutrein ry en Cat en take-away-seks met ou mans in wit motors. Slym drup uit neuse, ’n hoes skeur uit ’n bors, moontlik van te veel zolle rooi-oog laat gloei, dalk longontsteking, miskien vigs. En altyd die skeefgetrapte skoene wat te groot is vir die voetjies. Stukke afgesnyde motorbande wat met lappe of toue aan voete vasgebind is.

’n Verweerde skoen sonder veters lê eenkant, nes die papiere wat Jacques altyd in sy oorvol snippermandjie gooi.

Eergister weer: “Ek kry swaar, Fien. Ek’s soos ’n ou paraffienblik waarin jy nog net die paraffien kan ruik maar wat niks meer sal kan aansteek nie. Elke dag is uitgebrand. Hoe leef ’n mens as elke dag jou verwurg?” Kortaf, asof dit Fineas se skuld was.

Iets wat vroeër ’n draadkar was, staan nou windskeef hier onder in die straat, die een wiel geknak, die kar verlate. Langsaan ’n waspoeierkarton in gebleikte groen. ’n Stukkende motorband, dalk deel van ’n necklacing – in dieselfde stegie waar Jacques en Lena destyds gedans het.

Iemand ontlas op die sypaadjie hier onder hom.

Fineas pak die tatoeëermasjien weg.

Een van die straatkinders hoor die bewegings hier bo, tel ’n klippie op en gooi dit teen Fineas se ruit. “Ukudla!” roep die kind om kos.

Nog een kom nader en sit ’n gekla op soos ’n kat wat ’n maat roep. Ander skop hom.

“Suka wena!” roep Fineas. Die kinders storm nou na die balkon by Jacques se woonstel.

“Ukudla Djak!” roep hulle. Die kinders kon nog nooit sy naam ordentlik uitspreek nie. Maar hy, Fineas, wat vir Jacques isiZulu leer praat het, het uit dankbaarheid geoefen om die moeilike naam reg te sê. “Zhjaaaak.”

’n Stoel skuif langsaan. Stemme. Fineas luister, maar dis gedemp. Hy kan nie uitmaak wie pas by Jacques ingestap het nie. ’n Taxi hou onder voor Fineas se venster stil. Klipharde kletsrym-musiek peul uit die luidsprekers soos maalvleis uit ’n meul. Hard, oorverdowend.

Fineas sluit die laai met die tatoeëermasjien in toe.

Nog blare fladder voor die venster af. ’n Geel siviele taxi jaag onder verby met die drywer se hand wat byna op die teer sleep.

Nog musiek, hierdie slag kwaito uit ’n lamlendige transistorradio waarmee iemand verbyloop. Dit veroorsaak nog ’n groter lawaai.

Fineas kyk af. ’n Skewe stuk karton is verfrommel in die straat: From Zim. No wêhk, 3 kids, no prêsidênt waai oor die sypaadjie. Die taxibestuurder roep na iemand, sy stem bulderend bo die kakofonie. Fineas wil vir hom skreeu om die musiek sagter te sit, maar dis futiel. Verder af merk hy ’n skewe supermarkwaentjie waaronder ’n lywige vrou ’n gasstofie aansteek. Sy haal bloederige wors uit ’n plastieksak en begin dit braai. Die verflenterdes kyk optimisties in haar rigting.

Twee mans met rooi berets en EFF-T-hemde koop by haar.

Sisssss! Draadtange teen ’n omgedraaide trollie as rooster. Sisssss! Sy sny brode in dik snye op – smiley-faces wat wag op ’n grynslag.

Die kinders begin sing. Hulle dreunsing altyd vir die worsverkoper, hulle stemme pleitend, want hulle sing vir hul pense: “Ngicela ukudla sengilambile!” Maar die worsbraaier is gewoond aan die vals hallelujas vir kos.

Hy wag dat Jacques die lawaai stilmaak, maar niks gebeur nie.

Fineas verbeel hom hy hoor harde stemme langsaan, maar die taxi raas te veel.

’n Ruk later bondel passasiers in die taxi in en die deur skuif toe. Dit hoes-gorrel terwyl dit wegtrek. Doef-doef-kakwaa-kedoef tot dit in Breëstraat af verdwyn.

Fineas stap na die deur toe.

Nou net die geluid van die straatkinders wat hul klaagliedjie voltooi, ’n trein wat verbyry en nog ’n gorrelende taxi.

Die worsbraaier gooi oorskietbrood na die kinders toe. Hulle storm oor die pad, gryp, eet gulsig, sluk, snuit, poep, kou, blaas slym uit. “Gggg! Spoeg! Tjoef!” En dan die bakleiery om die oorblywende korsies – die stemmetjies hard en skel. Hulle hou op met sing en hol nou na die oop parkeerterrein waar taxi’s gewas word.

Dit is skielik stil langsaan. Die hyskrane hier oorkant wat aan die nuwe Newtown-winkelsentrum bou waarvan Jacques so min hou, kom tot ruste. Die voorstad trek voorlopig sy retroaktiewe baadjie uit. ’n Kerkhorlosie slaan vieruur. Nog ’n elektriese trein dreun verby.

Fineas maak die venster toe wanneer sy selfoon lui. Hy antwoord. Dis sy vrou wat vra wat hy nog dié tyd van ’n Saterdag by die werk maak. Hulle het mense vanaand. Waar is hy?

Die kinders hier onder hardloop nou agter die worsbraaier aan wat koerante gaan weggooi.

Sy vrou, erg ongeduldig oor die selfoon: “Woza ekhaya manje!”

Hoe verduidelik hy tog dat hy lankal tuis sou gewees het, was dit nie vir die onverwagse kliënt nie?

Sy vrou raas weer: “Sekhathele ukulinda!”

Ja, hy is net so moeg.

Jacques se voordeur word hard toegemaak hier langsaan.

Dit neem Fineas ’n ruk om sy vrou te oortuig dat hulle die geld nodig het, daarom die laat werkery vanmiddag tot vieruur. Sy moet vrede maak daarmee!

Hy gaan nou ’n taxi terug huis toe haal.

Hul gesprek hou te lank aan na sy sin, want hy wil na Jacques se woonstel toe loop en gaan kyk hoekom dit nou so stil is. Wie daar was.

Fineas skakel uiteindelik sy selfoon af, verlaat sy ateljee en sluit die deur toe.

Hy stap na die woonstel langsaan, klop eers sag, dan harder. Geen antwoord. Hy voel aan die deurknop. Dit draai. Die deur is nie gesluit nie.

Hy stap in. “Hallo, bru?”

Geen antwoord.

Alles lyk soos tevore.

Hy loop oor die rottangmatte met Afrika-motiewe, gevleg uit gras en Pick n Pay-sakke met woorde: Peace. Mandela. Helder, bont lappe vol kremetartbome oor ’n tafel gegooi. Gefrommelde papiere in ’n asblik. Helder krale teen ’n muur. Die lokomotief op die kennisgewingbord.

Hy tel ’n papier uit die mandjie op. Vier of vyf sinne uit ’n roman. Die laaste letters harder getik as die ander, sodat dit gesmeer het.

Sy fiets is nog daar. En Jacques en sy fiets is onafskeidbaar.

Nou uit op die balkon. Wolke pak saam. Netnou reën dit hier in.

Fineas kyk weer rond. Niks is anders as gewoonlik nie.

Hy merk Jacques se selfoon op die lessenaar met talle onbeantwoorde oproepe daarop. Fineas kyk na die SMS’e. Almal wens Jacques geluk met die prys wat hy vanaand kry. Maar nie een is beantwoord of gelees nie.

En onder “Sent Items” is daar: Vriende vir altyd.

Daar hang ’n pak klere, heeltemal ongewoon vir Jacques. Fineas merk nou ’n stoel wat plat lê, asof hier ’n worsteling plaasgevind het.

Iemand in die gang? Hy kyk terug, sien vlugtig iemand verbyloop. Miskien ’n besoeker van een van die ander woonstelle.

Fineas kyk terug na Jacques Rynhard se woonstel. Sy rugsak wat altyd langs sy stoel lê, is nie daar nie. Daar is ’n leë plek waar die tikmasjien gewoonlik staan. Selfs die rekenaar is nie daar nie.

En daar is ’n bloedstreep teen die muur.