Читать книгу Die dinge van ’n kind - Marita van der Vyver - Страница 7

“So dit gaan darem al ’n bietjie beter?” vra my ma met bekommerde oë. Oorkant haar suig my boetie sy glas chocolate milk shake so lawaaierig leeg dat jy hom buite in die straat kan hoor. Sy kry die gewone gemartelde wat-het-ek-gedoen-om-dit-te-verdien-uitdrukking, maar ignoreer hom verder.

“Ek het nie so gesê nie,” mompel ek met die strooitjie tussen my tande vasgeknyp.

Ons sit in die Portugese kafee langs die plaaslike bioskoopsaal, die mure om ons toe onder ou rolprentplakkate. Voor my is ’n vetkol op die rooi-en-wit geruite tafeldoek, ’n groot rooi plastiektamatie vol tamatiesous, en ’n spyskaart wat soos ’n skoolboek met plastiek oorgetrek is. Daar is nie elegante kofliehuise op Swartstroom nie, het ek ná drie weke op dié dooierige dorp aanvaar.

“Doctor Zhivago,” sug my ma. “Dis die enigste love story waarvan jou pa ooit gehou het.”

My oë dwaal na die plakkate teen die muur terwyl ek stry teen die versoeking om soos Niel die laaste milk shake uit my glas te slurp. Love Story, sien ek, en onthou hoe ek gehuil het toe Ali MacGraw so lieflik doodgegaan het, en gegiggel het elke keer as sy bullshit sê. Oorkant my staar my twaalfjarige sussie oopmond na Niel, wat hom aanmoedig om nog harder te suig.

“Wow!” sê sy in ’n Amerikaanse aksent.

“Sjarrap,” sis ek en probeer agter my ma wegkruip toe een van die matriekseuns by die tafel in die hoek omkyk na ons kant toe.

“Kinders,” probeer my ma in my pa se stem sê. Maar dit werk nooit.

“Ma, hy sit hier in sy skoolklere en gedra hom soos ’n olifant in ’n dieretuin!”

“Tj’aag, ou Mart is net bang een van haar boy-friends by die tafel daar agter dink haar broer het nie maniere nie.”

“Wel, hy het nie,” sê ek en gryp die glas so vinnig voor hom weg dat die strooitjie soos ’n lang, pap sigaret in sy mond bly hang.

“Jislaaik, waar’t jy geleer om so vinnig te gryp?” vra hy met iets soos bewondering in sy stem.

“Aan tafel in die koshuis. As jy nie gryp nie, ly jy honger.”

Ek geniet die effens geskokte uitdrukking op my ma se gesig. Sy vat aan haar bottelblonde hare, styf gespuit soos gewoonlik, en kyk bo-oor my kop na die plakkate. Niel breek ’n wind op terwyl hy my reguit in die oë kyk. Liefie giggel agter haar hand en my ma lyk meer gemartel as ooit.

“Ma moes hom ’n jaar agtergehou het,” sê ek. “Enige idioot kan sien hy hoort nog nie in ’n hoërskool nie.”

Hy kyk na my asof ek hom geklap het. Ek kry hom amper jammer. Hy’s die kleinste in sy standerdsesklas, en sy grootste vrees is dat hy nie veel verder gaan groei nie.

“Toe maar wat,” troos Ma soos altyd. “Simon het ook eers begin groei toe hy al amper uit die skool uit was.”

Simon se naam laat my van voor af bedruk voel. My oudste broer het ’n maand gelede sy diensplig begin doen. Nou’s ek die oudste by die huis, met hierdie windgat dwerg van ’n boetie, en ’n sussie wat haar verbeel die lewe is ’n fliek waarin sy al die hoofrolle speel.

Die Portugese kafee-eienaar staan vooroor gebuig agter die toonbank, sy gewig op sy elmboë, tussen die kasregister en ’n waaier wat soos ’n mens se kop heen en weer draai. Elke drie sekondes blaas ’n elektriese bries deur sy donker hare. Daar is nog twee sulke waaiers in die agterste hoeke van die kafee, hoog bo die tafels, maar dit voel nie of hulle enige verskil maak nie. My grys skoolrok kleef aan my bobene vas en klam sweetkolle slaan onder my arms deur.

Agter die eienaar se kop hang die enigste plakkaat in die kafee wat nie ’n rolprent adverteer nie. Dis die soort wat jy gewoonlik in reisagente se toonvensters sien: ’n groot kleurfoto van ’n verlate strand met palmbome. Soos iewers oorsee, dink ek verlangend. Lourenço Marques staan in vet, swart letters bo-oor die blou lug. Dis waar LM Radio vandaan kom.

Die man het hartseer oë. Hy herinner my aan die kafee-eienaar in ’n boek wat ek die vakansie gelees het. The Heart Is a Lonely Hunter. Dis die naam wat my aandag getrek het op die boekrak in die strandhuis, tussen al die ander boeke wat al jare daar staan en verbleik in die son. Ek wou die storie vir Dalena vertel, maar sy het belangstelling verloor toe sy hoor dit het nie ’n happy ending nie.

“Gone with the Wind,” sug Ma weer met haar oë op ’n ou plakkaat.

“Hulle-maak-nie-meer-sulke-films-nie,” sê Niel en Liefie vinnig voordat Ma dit kan sê.

Dit lyk asof Ma hulle nie eens hoor nie.

“Het Ma weer van hom gehoor?”

“Simon?” My ma krap in ’n gehekelde handsak met ronde hout-handvatsels en haal haar pakkie Cameo uit. “Twee briewe in een week! Hy moet vreeslik homesick wees.”

“Ek mis hom.”

“Ek ook, Mart.”

Ma sluk die laaste tee in haar koppie af en steek ’n sigaret aan. Gelykheid? vra die vrou in die Cameo-advertensie, terwyl sy deur swaar vals wimpers na die kamera loer. Dis net mans wat gelyk geskape is. Ons is anders. Soos ons sigaret. Sy begin effens verveeld lyk. Ma, nie die vrou in die advertensie nie.

Eintlik is ons al vier effens verveeld. Dis Vrydag, maar omdat die skool môre kleure-atletiek hou, mag die koshuiskinders nie vanmiddag huis toe gaan nie. Ma het ons jammer gekry en vir ons kom kuier. Maar as sy en Liefie netnou terug plaas toe ry, moet ek en Niel hier agterbly.

“’n Vrydagnag in die koshuis!” Ons sal die stryd teen terrorisme en Kommunisme nie gewonne gee nie, lees ek in die koerant wat voor my ma lê. Ons sal stry en in die geloof voortgaan totdat ons ’n regverdige vrede bewerkstellig het. Die Minister van Polisie by die begrafnis van ’n adjudant-offisier wat saam met drie ander polisiemanne aan die Rhodesiese grens doodgeskiet is. “Dis verskriklik!”

“Dit gaan sports wees!” Niel glimlag met Ma se donker oë, grootmens-oë in ’n spits seuntjiegesiggie, wat hom net nog meer soos ’n uitgeslape dwerg laat lyk.

“Ek wens ek was ’n jaar ouer,” sug Liefie, “dan was ek ook in die koshuis!”

“Ek wens ek was twee jaar ouer, Liefie, dan hoef ek nooit weer ’n koshuis te sien nie!”

“My naam is nie Liefie nie,” sê sy, soos gewoonlik.

“’Skuus, Liefie,” sê ek, soos gewoonlik.

Pat Garrett and Billy the Kid, lees ek op ’n plakkaat in die hoek waar die matriekseuns sit. Daar was nou vir jou ’n lekker fliek. Bob Dylan se musiek.

“As jy Stellenbosch toe wil gaan, Mart,” sê Ma en trek ’n asbakkie in ’n miniatuur-motorband nader, “sal jy in ’n koshuis moet bly.”

“No ways, Ma! Dan gaan ek eerder na ’n Engelse universiteit toe. Dan kan ek doen wat ek wil, al moet ek in ’n koshuis bly.”

“Jy sal jou pa se hart breek as jy nie Stellenbosch toe gaan nie.”

“Hy’t myne gebreek,” antwoord ek, “die dag toe hy my hier voor die koshuis afgelaai het.”

“Moenie altyd oordryf nie, Mart. Dis nie só erg nie.”

“Hoe weet Ma hoe erg dit is? Ma was nooit in ’n koshuis nie!”

Dit klink bitsiger as wat ek bedoel het, maar Ma reageer nie, tik net haar as netjies in die klein motorbandjie af. Goodyear staan op die rubber geskryf. ’n Goeie jaar vir wie?

“Ek hoor mos hoe praat jy … oor jou kamermaat, oor hoe julle …”

“As dit nie vir Dalena was nie, het ek seker al selfmoord gepleeg!”

Dié keer reageer sy.

“Moenie so sê nie, Mart.” Met ’n wysvinger wat vinnig tik-tik-tik teen die sigaret. Dis ’n teken dat jy in jou spore moet trap. Sy word nie maklik kwaad nie, my pa is die humeurige een, maar as sy haar die dag vervies … Don’t push me, sê sy altyd. Don’t push me.

“As dit nie vir Dalena was nie, het ek seker al weggeloop.”

“Lady and the Tramp!” Ma se pruilmond vou oop, haar oë verheug. “Onthou julle dit nog?”

Sy weet ek sal nie wegloop nie. Ek sal kerm en kla, ek sal dreig en dikmond rondloop, ek sal my oë elke aand seer huil. Maar ek sal uithou en aanhou.

Ek’s nie verniet háár kind nie.

“Dis ’n wilde wêreld dié,” sê Pa met die trots van ’n pionier in sy stem. “Wild maar mooi.”

Hulle staan op die stoep, besig om vleis te braai, en kyk uit oor piesangbome so ver soos die oog kan sien. Nader aan die huis, langs die swembad waar ek in die son lê en lees, toring die hoë, dun stamme van ’n paar papajabome bo trosse bougainvillea in skakerings van pienk en pers, en bosse vol rooi hibiskusblomme. Ek draai op my rug om die son van voor te vang.

“Kyk, doer anderkant waar dit so dynserig raak, is die Wildtuin.” Pa beduie met ’n bierbottel in die hand en ’n verspotte laphoedjie op die kop. Prisoner of Love staan in rooi letters op die wit materiaal. Hy vat ’n sluk bier en draai die rooster behendig om. “Jy kan snags die leeus hoor brul.”

“Wragtag,” sê sy vriend uit die Kaap.

“Wragtag,” beaam my pa. “Partykeer kom die seekoeie hier onder in die swembad water suip.”

Die Kapenaar lag onseker. Ek draai die radio langs my harder sodat ek nie na my pa se liegstories hoef te luister nie. Wikkel my boude op die maat van Mick Jagger se stem. I can’t get no satisfaction. Probeer weer op my boek konsentreer.

Dis Dalena wat gesê het ek moet dit lees. Wat my dadelik onraad laat vermoed het, want my kamermaat is nie die fluksste leser in die wêreld nie.

“Is daar seks in?” wou ek weet.

“Jou tone sal krul van lekkerkry.”

“In Afrikááns?”

“Man, Andre P. Brink is nie soos ander Afrikaanse skrywers nie.” Die manier waarop sy die P beklemtoon het, het die naam elegant en eksoties laat klink. “Dis hot stuff, ek sê jou. Kaalgattonele.”

Ek wou nie wys ek stel belang nie. Maar toe my ma ons Vrydagmiddag terug koshuis toe neem, ná ons in die Portugese kafee gekuier het, het ek haar by die biblioteek laat stilhou.

“Het julle Ambassadeur van André P. Brink?” het ek vir die tannie agter die toonbank gevra.

“Dié Ambassadeur.” Sy het na my grys skoolrok gekyk en haar swaar wenkbroue het soos identiese helikopters bo haar brilraam opgestyg. “Is jy nie bietjie jonk vir so ’n moeilike boek nie?”

“Dis vir my ma.” Sonder om te blik of te bloos. Soms aard ek na my pa.

En nou lê ek in my vakansiebikini langs die swembad, swetend op soek na die eerste kaalgat-toneel.

“Die plek krioel van die slange,” sê Pa. “So dik soos my boarm. Mambas. Groenes in die bome en swartes op die grond.”

“Wat maak jy as jy op een afkom?” Die Kapenaar begin effens skepties klink.

“Jy maak jou broek nat!” lag Pa. Ek loer bo-oor my donkerbril na die stoep se kant toe. Pa skud sy kop en buk af om die rooster weer om te draai. “Nee, die swart mense hier rond weet wat om met slange te maak. Never Die – dis nou die boss boy – dra altyd ’n lang stok by hom. Hy kan ’n slang se kop met een hou plat slaan.”

“Seker dié dat sy naam Never Die is,” sê Pa se ander vriend, wat van Pretoria af kom.

Ek sing geluidloos saam met Mick Jagger. Ek weet nie wat ek sonder LM Radio sou gedoen het nie.

“Mart, jy moet oppas vir die son!” roep my ma wat pas met ’n slaaibak in haar hande op die rand van die stoep verskyn het. “Vanaand sit jy weer in ’n asynbad en huil.”

“Aaaag, Maa!”

“Ek sê maar net.” Ma dra ’n geblomde trilobal-romp bo-oor ’n bypassende geblomde baaikostuum. Haar donkerbril lyk soos Jackie Onassis s’n. Aan haar ore hang trossies rooi kersies, so lewensgetrou dat jy daaraan wil hap. “Onthou, dis nie die Kaapse son dié nie.”

Ek sit die oop boek plat op my gesig neer. Die swart letters swem voor my oë. Ek voel hoe die sweet by my maag afloop en in my naeltjie opdam.

“Sjoe, maar die water lyk lekker.” Die Pretorianer se stem klink nader, asof hy langs Ma kom staan het. Ma se hoë kurksoolsandale kraak toe sy wegstap. Dis ’n rukkie stil, maar ek kan voel iemand kyk na my. Ek loer onder die boek deur en sien hoe die man oor die reling van die stoep leun. “Die molle het al goed gestoot daar onder, nè.”

“Ja.” My pa lag verleë. “Ek sal een van die dae ’n haelgeweer moet aanskaf om die kêrels weg te hou.”

“Ek sal haar graag oor ’n paar jaar wil sien.”

Dink die donner miskien ek is doof? Ek lê roerloos, asof ek aan die slaap geraak het.

“Mart is ’n stil kind,” sê my pa, “altyd met haar neus in ’n boek. Dis Liefie wat my grys hare gaan gee, dit kan ek nou al sien. Sy’s die wilde een.”

“My naam is nie Liefie nie!” roep Liefie van iewers uit, hardloop teen die trap af, en spring in die swembad met ’n geplons wat soos applous klink.

Ek is so dankbaar vir die afleiding dat ek nie eens omgee om nat gespat te word nie, probeer net die boek droog hou deur dit hoog bo my kop te lig. Draai my rug na die stoep en kyk hoe my sussie soos ’n skitterende forel deur die oppervlak van die water bars.

“Ek het haar nou die dag in die badkamer betrap, besig om haar beenhare te skeer!” sê Pa ontstoke. “Met my skeermes! En sy’s nog nie eens op hoërskool nie!”

Liefie klouter by die swembad uit, kom staan wydsbeen bo-oor my en skud haar lyf droog. Die waterdruppels skroei my vel soos droë ys.

“Nee, man, kyk hoe lyk die boek nou!”

“Wat lees jy?”

“Niks wat jy sal verstaan nie.”

“Hoe weet iy?”

Sy sak langs my op die nat plaveisel neer. Haar vel is bruin soos ’n boomstam, haar lyf nog ongevorm, maar haar tepels begin klaar donkerder deurskyn onder die klewende bikini-bostuk. Sy knipoog vir my asof sy weet wat ek dink.

“Jy sal vir Ma moet vra om vir jou ’n bra te koop.”

“Ek het al.” Glad nie skaam daaroor soos ek was nie. “Ek dra dit elke dag skool toe.”

Ek trek die klam boek nader, probeer weer lees. Die frangipaniboom agter my ruik so klewerig soet soos Ma se haarsproei. Oral om my is roomwit frangipaniblomme op die plaveisel afgegooi, asof die reuk selfs vir die boom te erg geword het. Dis moeilik om op ’n boek te konsentreer – selfs ’n boek met seks in – as die bome om jou soos haarsproei ruik en die son jou kaal bene brand en die plante so groen is dat dit voel asof jy pal deur ’n donkerbril na die wêreld kyk, selfs wanneer jy jou bril afhaal. Nou verstaan ek waarom almal altyd sê die mense oorsee lees meer as die mense in Afrika.

Nog ’n rede waarom ek eendag in ’n dakkamer in Parys wil gaan woon. Om baie boeke te lees, terwyl ek lang Franse brode eet en goedkoop Franse wyn drink en sterk Franse sigarette rook. En wanneer ek nie lees nie, sal ek romantiese Afrikaanse gedigte skryf wat ek met groot gevoel sal voordra aan dodelik aantreklike Franse mans met sulke swart oë en sulke hol wange, wat natuurlik nie ’n woord daarvan sal verstaan nie …

“Ek het vir my ’n naam uitgedink.” Liefie se stem onderbreek my toekomsdrome.

“Jy hét mos ’n naam,” sê ek geïrriteerd.

“Hoe sou iy daarvan gehou het as almal jou Liefie noem!”

“Ek kan my nie voorstel dat iémand my ooit Liefie sal noem nie,” sug ek. “Ek lyk seker maar nie soos ’n liefie nie.”

“Wel, ek was nie so stupid om vir die kinders by my nuwe skool te sê julle noem my Liefie nie.”

“Nou noem hulle jou Loulene?”

“Hm-mm.”

Sy skud haar kop stadig terwyl sy met haar wysvinger patrone op die nat plaveisel trek. Byt op haar vet onderlip soos Ma maak as sy haar gevoel wil wegsteek. Maar vir Liefie was dit nog altyd makliker om gevoel te wys as om dit weg te steek.

“Wat’s verkeerd met Loulene?”

“Niks. Dit pas net nie by my nie. ’n Naam is soos ’n rok, dit moet by jou pas.” Sy laat haar stem sak om die dramatiese oomblik beter te benut. “Ek het vir hulle gesê my naam is Bobby.”

“Bobby?”

“Ja. Soos daai liedjie wat Simon altyd sing. Me and Bobby McKay?”

“McGee.”

“Ja, daai ene.” ’n Verblindende glimlag verlig haar gesig. “Dink jy nie dit pas by my nie?”

“Bobby Vermaak!” mompel ek en draai op my maag om verder te lees.

“Beter as Liefie Vermaak, dink jy nie so nie?”

Die army is ’n snaakse plek, skryf Simon uit Potchefstroom. Ek wou mos ’n parabat word, dan moet ek Bloemfontein toe gaan as basics eers verby is, maar nou begin ek wonder of dit so ’n goeie idee is. Ek bedoel ek het hierdie prentjie in my kop van ’n valskermsoldaat vir wie al die girls gaan val, maar miskien is dit net ek wat vrek hard gaan val, uit ’n vliegtuig uit. Nee, ek is nie besig om ’n moffie te word nie. Ek wonder maar net.

Ek’s besig om ’n boek te lees wat Pierre vir my geleen het, Catch-22, ek dink jy sal daarvan hou. Ek het jou mos gesê Pierre is die ou wat daar op Swartstroom grootgeword het? Hy’s in standerd nege uit die skool geskors, hoor ek nou die dag, oor hy vir die hoof gesê het hy’s ’n poepol, can you believe it, toe stuur sy ouers hom na ’n privaatskool in Pretoria en toe doen hy standerd nege en tien in een jaar. Toe hitch-hike hy laas jaar deur die land. Ek het nog nooit ’n ou ontmoet wat so baie vrae vra nie. En so baie vreemde opinies het nie.

Hy sê die Amerikaners het hulle gat gesien in Vietnam. Solidly. Hy sê ook die wittes het hulle gat gesien in Afrika, maar daaroor stry ons nog elke dag.

“Hier eet ’n man vleis,” sê Pa. “Beesvleis, bokvleis, leeu-vleis …”

“Slangvleis?” vra die Kapenaar, wat die speletjie begin verstaan.

“Slangvleis,” sê Pa. “Net verlede naweek het ons ’n slangbraai gehad.”

“Nee, kyk, nou praat jy kak, Karel!”

“Nie so hard nie, hier’s kinders hier rond,” sê Pa sedig. “Kom kry solank vir jou ’n stuk wors.”

“Ek het vanoggend ’n monster van ’n slang langs die pad gekry,” sê die Pretorianer en sluk aan sy bier. “Maklik ses voet lank.” Nog ’n sluk. “ ’n Kar het oor sy kop gery, maar sy lyf het nog gewriemel toe ek stilhou.” Nog ’n sluk. Die man weet hoe om ’n storie uit te rek. “Ek het hom in my kattebak gelaai. Gedog ek kon miskien vanaand ’n bietjie sports maak. Ek wou hom onder ou Jaap se bed los, net die stert laat uitsteek …”

“Nee, magtag, man!” Jy hoor eintlik die sug van verligting in die Kapenaar se lag. “Wat sou jy vir my vrou gesê het as ek ’n hartaanval gekry het?”

My pa lag saam.

“Maar nou het ek ’n beter idee,” sê die Pretorianer. “Ek stel voor ons hou vanaand ’n slangbraai. Dan wys ou Karel vir ons hoe doen hy sy ding.”

“Ek sekondeer!” lag Jaap-van-die-Kaap, nou nóg meer verlig. My pa lag nie meer saam nie.

“Ons kan so maak,” sê Pa met sy oë op die rooster, “maar ek sal eers die slang moet inspekteer. Jy kan nie sommer enige slang oor die kole gooi nie.”

“Nee, toe nou, Karel, dis nou te laat om kleinkoppie te trek!”

Jaap-van-die-Kaap klap my pa op die rug. My keel trek toe, asof ek aan ’n stuk slangvleis wurg. Dit moes die man nie gesê het nie.

“Kleinkoppie!” Pa se stem styg soos wanneer hy besig is om ’n hofsaak te verloor. “Ha! Jy gaan vanaand nog jou woorde sluk, ou Jaap! Saam met ’n lekker happie gebraaide slang!”

“Bye, bye, Miss American Pie,” sing Don McLean oor die radio. “Drove my Chevvie to the levee but the levee was dry …”

Ek neurie saam, swaai my skouers en skop my voete asof ek deur die musiek wil swem.

“Hoekom het die ou sy kar na ’n toilet toe geneem?” vra Liefie met toe oë langs my.

“Ek het ook al gewonder.” Ek dog sy het aan die slaap geraak.

“Maar Simon sê mos as jy sing, hoef jou woorde nie sin te maak nie. Hy sê as almal meer sing en minder praat, sal die wêreld ’n beter plek wees.”

“Nie as almal so vals soos jý sing nie,” mompel Liefie.

Ek maak of ek haar nie hoor nie. Luister net na ou Bob Dylan, sê Simon. Oh, but I was so much older then, I’m younger than that now. Dis eintlik beter as die woorde so ’n bietjie deurmekaar is, sê Simon. Dan klink dit diep.