Читать книгу Pieter-Dirk Uys: Weerklink van 'n wanklank - Pieter-Dirk Uys - Страница 7

Ek bou sandkastele wanneer dit laagwater is.

Dis wat ek moes geantwoord het toe hulle my vra: Wat doen jy nou eintlik? Maar ek het gesê ek skryf toneelstukke. Ek voer revues op. Mense sê dit is satiries, maar ek moet hulle ook vermaaklik maak en is daarom nie die beste voorbeeld van iemand wat met ’n vlymskerp tong almal afmaai nie. So, ja, ek skryf stories wat soms as ’n drama op ’n verhoog beland. Sommige is deur die vorige regime van afsonderlike ontwikkeling verbied, maar meestal eindig hulle op die studeerkamer se rak, in afwagting van die regte oomblik om wakker te word en hulle stemme dik te maak. Ek smokkel van my werk deur sosiale media op die internetsnelweg in waar hulle saam met biljoene ander lewens toevlug soek. Maar die kern van my passie is die sandkasteel wat ek bou voor dit weer hoogwater word. Besonderse strukture wat mense verruk en verwar en belangstelling ontlok tot die gety inkom en die water my skepping in ’n hoop nat sand en ’n vae herinnering verander. ’n Teateropvoering is een van die min inspirasies wat nog nie geblik of op ’n skyf geskryf of in ’n Wolk gestoor is nie. Dit gebeur direk tussen my lippe en jou ore.

Ek was in standerd sewe in Nassau-hoërskool toe die gogga my byt. Ons Engels-onnie, Miss Nel, het die klas na die Kleinteater in Kaapstad geneem om ons voorgeskrewe Engelse drama in lewende lywe te sien. Dit was King Lear deur William Shakespeare (lekker vir ’n Afrikaanse skool, nè?). Ons was meer opgewonde oor die treinrit in die aand Kaap toe, nie in skoolklere nie, maar aangetrek soos mense – en ons was nie op pad fliek toe nie, maar na ’n teater! Ons het tjoepstil en ongemaklik in die rooi fluweelstoele in die ouditorium gesit terwyl wit mense, opgetof en ernstig, hulle sitplekke om ons ingeneem het (onthou, dit was 1962).

Uiteindelik word die ligte in die teater gedoof en seil die groen fluweelgordyn met ’n gesis na bo voor dit heeltemal verdwyn – en daar verskyn die mooiste wêreld wat ek nog gesien het. Die ligte het soos sterre geskitter. Die groen, blou, rooi en geel kleure was dieper en ryker as in my drome. En die mense op die verhoog? Akteurs? Nee, hulle was gode en godinne in goue klere wat stadig, soos in ’n droom, beweeg terwyl hulle die storie van Koning Lear en sy dogters vertel in ’n taal genaamd Engels. Shakespearean English! Ek het nie veel verstaan nie, maar het presies geweet wat hulle bedoel. Ek het die meeste van Die Nar gehou, want ek het ook simpel dinge aangevang, en heimlik het ek Goneral se lang rokke gefancy.

Daar was lords en ladies, prinse en prinsesse, konings en koninginne (’n gekloek van queens!). Toe hulle weer van die verhoog af verdwyn, het ek sommer geweet hulle is vinnig in ’n koets vort, op pad na ’n ander kasteel om reg te maak vir die volgende slag in hierdie drama oor ou oom Lear. Ek was nog onbewus daarvan dat akteurs wat pas die verhoog verlaat het eintlik agter die stel op ’n stoel gaan sit, ’n sigaret aansteek en onder mekaar brom: “Jissis, dis ’n kak gehoor!”

Iets moes my bygebly het, want toe ek klaar is met skool en my nege maande militêre diens, is ek na die Universiteit van Kaapstad om ’n graad te verwerf. Iets om op terug te val. (Sê mense dit nog? Wanneer gaan ons kinders eerder begin aanspoor om ’n graad te kry waarop hulle vorentoe kan val?)

Wel, ná vier jaar het ek uiteindelik my BA(Drama) gekry, moontlik die nutteloosste ding wat ek op my naam het. As jy op die verhoog staan, vra niemand om jou graad te sien nie. Jy kan dit doen, of jy kan nie. Daar is geen regstellende aksie in teater nie, g’n BEE nie. Net do – doen. Soos Noël Coward gesê het: “Speak clearly and don’t bump into the furniture!” Ek wens ek kon jok en sê dat ek alles wat ek van die teater weet op universiteit geleer het, dat ek die lesings bygewoon het, in die biblioteek gestudeer het en nie drolletjies na die standbeeld van Cecil John Rhodes gegooi het nie. Maar nee. Ek het alles wat ek van die teater weet, geleer terwyl ek in die laat 1960’s kaartjies by die Hofmeyr-teater geskeur het.

Bedags was ek student, maar saans was ek daar – in my pikkewynpak met ’n strikdas en netjiese kuif – om die kaartjies van die wit teatergangers te skeur en te beduie waar die wit mense se toilette was. Wanneer die drama begin het, het ek agter in die donker gestaan en die hele toneelstuk gekyk. Elke aand, soms sewe keer ’n week, dikwels vir ’n drie weke lange speelvak. Dieselfde stuk oor en oor? Ja, maar dit was nooit dieselfde stuk nie, want elke aand was daar ’n ander gehoor. Die energie was vars, die gelag anders (en op ander plekke) en die hele dramatiese aanslag het met elke opvoering verander om aan te pas by die nuwe gehoor wat oorgehaal sit om los te trek met wilde applous wanneer die gordyn finaal sak. Dit was my eerste les in sandkastele bou wanneer die gety teruggetrek het.

Daar was ek plekaanwyser en programverkoper. Nou is ek plekaanwyser, verhoogbestuurder, dramaturg, satirikus, fopdosser (vir dié wat nie besef dat die woord “akteur” is nie), reklameagent en optimis, en steeds geboei deur drama. Elkeen van die seweduisend keer wat ek alleen op die verhoog verskyn het, het gevoel soos die eerste en die laaste keer. Hoekom? Want die mense wat sit en kyk en luister, is net so “lewend” soos die drama en oorgehaal om te gaan waar die storie hulle ook al lei. Hulle is gelukkig om die avontuur te deel, trane te stort, lagpyn te verduur en die wêreld met al sy haat te vergeet. Wanneer die groen gordyn finaal sak, is hulle versadig en verkwik, gereed om weer in die realiteit te verdwyn. Hulle dra die herinnering en betowering met hulle saam en vertel ander daarvan, selfs mense wat nooit die passie en opwinding heeltemal sal verstaan nie.

Dus: “Pieter-Dirk Uys, wat doen jy nou eintlik?”