Читать книгу Imperium Habsburgów. Nowa Historia - Pieter M. Judson - Страница 10

1 Frekwencja wyniosła 80,02 procent. Dieter Nolen, Philip Stöver (red.) Elections in Europe. A Data Handbook, Nomos, Baden-Baden 2010, s. 196.

2 Por. artykuły w liberalnym „Bregenzer Tagblatt”, 11 czerwca 1911, s. 2, oraz czeskim chrześcijańsko-społecznym „Čech”, 11 czerwca 1911, s. 1.

3 „Arbeiter-Zeitung”, Wien, 12 czerwca 1911, s. 1–2; „Bukowiner Post”, 11 czerwca 1911, s. 1–2; „Stajerc”, 11 czerwca 1911, s. 1.

4 Ihr werdet entscheiden!, „Arbeiter-Zeitung”, Wien, 11 czerwca 1911, s. 1.

5 O incydencie i poprzedzających go konfliktach lokalnych szczegółowo i autorytatywnie pisze Joshua Shanes [w:] Diaspora Nationalism and Jewish Identity in Habsburg Galicia, Cambridge University Press, New York 2012, s. 268–279. Według Shanesa większość świadków zeznała, że w momencie oddania strzałów groźba przemocy ze strony tłumu nie była już wielka. Szczególnie jestem wdzięczny Shanesowi za udostępnienie niepublikowanego manuskryptu zawierającego jeszcze bardziej drobiazgową analizę tego przypadku i ogólnej sytuacji w Drohobyczu. O Drohobyczu: Alison Frank, Oil Empire: Vision of Prosperity in Austrian Galicia, Harvard University Press, Cambridge, MA 2005, s. 76–77, 119–120, 132–134.

6 Na temat wyborów w Galicji: Harald Binder, Galizien in Wien: Parteien, Wahlen, Fraktionen und Abgeordnete im Übergang zur Massenpolitik, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 2005, s. 295–308.

7 Historyczka Deborah Cohen ponownie skierowała zainteresowanie naukowców na istotny wkład amatorów i uczonych w kształtowanie ówczesnych koncepcji imperium. Por. Cohen, Climate and Circulation in Imperial Austria, „Journal of Modern History” 82, nr 4 (grudzień 2010), s. 839–875; Cohen, The Earthquake Observers: Disaster Science from Lisbon to Richter, University of Chicago Press, Chicago 2012. Zob. też Peter Stachel, Ethnischer Pluralismus und wissenschaftliche Theoriebildung im zentraleuropäischen Raum. Fallbeispiele wisssenschaftlicher und philosophischer Reflexion der ethnisch-kulturellen Vieltheit der Donaumonarchie, praca doktorska, Uniwersytet w Grazu 1999. O ówczesnym unarodowieniu nauki: The Nationalization of Scientific Knowledge in the Habsburg Empire 1848–1918, red. Mitchel Ash, Jan Surman, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2012.

8 Olbrzymie dzieło złożone z 24 tomów: Die österreichisch-ungarische Monarchie in Wort und Bild, wydawane w latach 1886–1902 po niemiecku i węgiersku, znane jako Kronprinzenwerk, bowiem objęte patronatem arcyksięcia Rudolfa. Por. Zoltán Szász, Das „Kronprinzenwerk” und die hinter ihm stehende Konzeption w Nation und Nationalismus in wissenschaftlichen Standartwerken Österreichs-Ungarns, ca. 1867–1918, Endre Kiss, Csaba Kiss, Justin Stagl (red.), Böhlau, Wien 1997, s. 65–70; Justin Stagl, Das „Kronprinzenwerk” – eine Darstellung des Vielvölkerreiches [w:] Das Entfernte Dorf. Moderne Kunst und ethnischer Artefakt, Ákos Moravánsky (red.), Böhlau, Wien 2002, s. 169–182; Regina Bendix, Ethnology, Cultural Reification, and the Dynamics of Difference in Kronprinzenwerk [w:] Creating the Other. Ethnic Conflict and Nationalism in Habsburg Central Europe, red. Nancy M. Wingfield, Berghahn, New York 2003, s. 149–166; Hans Petschar, Altösterreich. Menschen, Länder und Völker in der Habsburgermonarchie, Brandstätter, Wien 2011.

9 Kontrowersyjne poglądy na ten temat zob. Tara Zahra, Imagined Noncommunities: National Indifference as a Category of Analysis, SR 69, nr 1 (2010), s. 93–119. Zob. też Pieter Judson, Guardians of the Nation: Activists on the Language Frontiers of Imperial Austria, Harvard University Press, Cambridge, MA 2006.

10 Na ten temat por. Wolfgang Goederle, Administration, Science, an the Nation: The 1869 Population Census in Austria-Hungary, AHY 47 (wkrótce się ukaże).

11 Dwa znaczące wyjątki autorstwa amerykańskiego badacza Gary’ego B. Cohena: Nationalist Politics and the Dynamics of State and Civil Society in the Habsburg Monarchy, 1867–1914, CEH 40, nr 2 (2007), s. 241–278 oraz Neither Absolutism nor Anarchy: New Narratives on Society and Government in Late Imperial Austria, AHY 29 (1998), s. 37–61. Por też nowsze: John Deak, Forging a Multinational State-making in Imperial Austria from the Enlightenment to the First World War, Standford University Press, Standford, CA 2015.

12 Przykład argumentacji ekonomicznej: Daniel Chirot (red.), The Origins of Backwardness in Eastern Europe, University of California Press, Berkeley, Los Angeles 1989. Gdzie indziej Chirot polemizuje z twierdzeniem o odmienności Europy Środkowej. Who is Western, who is not, and who cares?, „East European Politics and Societes” 13/2 (1999), s. 224–248. Dziękuję Peterowi Bugge za zwrócenie uwagi.

13 Tony Judt, Wielkie złudzenie? Esej o Europie, tłum. Andrzej Jankowski, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2012, s. 61. [A grand Illusion? An Esay on Europe, New York University Press, New York 2011].

14 Kilka niepokojących przykładów takiego ujęcia w podręcznikach historii Europy wskazuje Peter Bugge: „Eastern Europe: Myths of Uneven Development” niepublikowany manuskrypt przedstawiony na dorocznym zebraniu American Historical Association w styczniu 2008 w Waszyngtonie. Por. też Bugge, The Use of the Middle: Mitteleuropa vs Středni Evropa [w:] „European Reviev of History – Revue européene d’histoire” 6/1 (1999), s. 15–34; „Shatter Zones”: The Creation und Recreation of Europe’s East [w:] Ideas of Europe Since 1914. The Legacy of the First World War, red. Menno Spiering, Michael Wintle, Basingstoke, Palgrave Macmillan, New York 2002, s. 47–68.

15 Larry Wolff, Inventing Eastern Europe: The Map of Civilization on the Mind of the Enlightement, Stanford University Press, Stanford, CA 1994; Maria Todorova, Imagining the Balkans, Oxford University Press, New York 1977; Peter Bugge, „Eastern Europe: Myths of Uneven Development” wykład niepublikowany; Mark Mazower, The Balkans: A Short History, Modern Library, New York 2002.

16 Większość tych publikacji niewiele mówi o monarchii Habsburgów bądź powtarza truizmy o jej anachronizmie, ruinie, chyleniu się ku upadkowi. Świetnym przykładem jest tu Johna Deaka The Great War and the Forgotten Realm: The Habsburg Monarchy and the First World War, „Journal of Modern History” 86, czerwiec 2014, s. 336–380. Godny uwagi wyjątek to Christophera Clarka The Sleepwalkers, HarperCollins, New York 2012, gdzie poważnie potraktowane są zjawiska w monarchii habsburskiej i na Bałkanach.

17 Niedawno skupił się na tym J. Deak [w:] The Great War and the Forgotten Realm, badając narodową propagandę z czasów wojny, uprawianą przez późniejszych wybitnych historyków regionu.

18 István Deák, Comments, AHY 3 nr 1 (1967), s. 303.

19 Gary B. Cohen, The Politics of Ethnic Survival: Germans in Prague, 1861–1914, Princeton University Press, Princeton, NJ 1980; John W. Boyer, Political Radicalism in Late Imperial Vienna: The Origins of the Christian Social Movement, University of Chicago Press, Chicago 1980.

20 Gerald Stourz, Die Gleichberechtigung der Nationalitäten in der Verfassung und Verwaltung Österreichs, 1848–1918, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1985; Emil Brix, Die Umgangsprachen in Altösterreich zwischen Agitation und Assimilation: die Sprachestatistik in den zisleithanischen Volkszählungen, 1880 bis 1910, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1982; Hannelore Burger, Sprachenrecht und Sprachengerechtigkeit im österreichischen Unterrichtswesen 1867–1918, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1995; Maria Kurz, Die Volksschulstreit in der Südsteiermark und in Kärtnen in der Zeit der Dezemberverfassung, praca doktorska, Uniwersytet Wiedeński 1986.

21 Kilka przykładów: o ekonomii David Good, The Economic Rise of the Habsburg Empire, University of California Press, Berkeley, Los Angeles 1984; Richard Rudolph, Banking and Industrialization in Austria-Hungary: the Role of the Banks in Industrialization in the Czech Crownlands, Cambridge University Press, New York 1976; o antropologii Katherine Verdery, Transylvanian Villagers. Three Centuries of Political, Economic and Ethnic Change, University of California Press, Berkeley, Los Angeles 1983; o historii społecznej i kulturalnej eseje Pétera Hanáka, zbiorowe wydanie pośmiertne w języku angielskim The Garden and the Workshop. Essays on the Cultural History of Vienna and Budapest, Princeton University Press, Princeton, NJ 1998; István Deák, Beyond Nationalism. A Social and Political History of the Habsburg Officer Corps 1848–1918, Oxford University Press, New York 1990; Waltraud Heindl, Gehorsame Rebellen. Bürokratie und Beamte in Österreich, 1780–1848, Böhlau, Wien 1991.

22 Zob. na przykład Rogers Brubaker, Margit Feldschmidt, Jon Fox, Liana Grancea, Nationalist Politics and Everyday Ethnicity in a Transylvanian Town, Princeton University Press, Princeton, NJ 2006; Brubaker, Ethnicity Without Groups, Harvard University Press, Cambridge, MA, 2004; Benno Gammerl, Untertanen, Staatsbürger und Andere. Der Ursprung mit ethnischer Heterogenität im britischen Weltreich und im Habsburgerreich 1867–1918, Vandenhoeck&Ruprecht, Göttingen 2010; Jeremy King, Budweiser into Czechs and Germans: A Local History of Bohemian Politics, 1848–1948, Princeton University Press, Princeton, NJ 2002; King, The Nationalization of East Central Europe: Ethnicism, Ethnicity, and Beyond [w:] The Politics of Commemoration in Habsburg Central Europe, 1848 to the Present, red. Nancy Wingfield, Maria Bucur, Purdue University Press, West Lafayette, IN 2001, s. 112–152.

23 O narodowych głównych motywach, myślach przewodnich w Europie Środkowej Pavel Kolár, Die nationalgeschichtlichen master narratives in der tschechischen Geschichtsschreibung der zweiten Hälfte des 20. Jahrhunderts: Enstehungskontexte, Kontinuität und Wandel [w:] Geschichtsschreibung zu den böhmischen Ländern im 20. Jahrhundert. Wissenschaftstraditionen, Institutionen, Diskurse, red. Christiane Brener, K. Erik Franzen, R. Oldenbourg Verlag, München 2006, s. 209–241; Pavel Kolár, Michal Kopeček, A Difficult Quest for New Paradigms: Czech Historiography after 1989 [w:] Narratives Unbound: Historical Studies in Post-Communist Eastern Europe, red. Sorin Antohi, Balázs Trencsényi, Péter Apor, Central European University Press, Budapest 2007, s. 173–248; Gernot Heiss, Árpád von Klimó, Pavel Kolař, Dušan Kováč, Habsburg’s Difficult Legacy. Comparing and Relating Austrian, Czech, Magyar, and Slovak National Historical Master Narratives [w:] The Contested Nation: Ethnicity, Class, Religion and Gender in National Histories, red. Stefan Berger, Chris Lorenz, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2008, s. 367–403.