Читать книгу Potencjał dobrego sąsiedztwa - Praca zbiorowa - Страница 5

Przedmowa

.

Narodowe Centrum Kultury

Niniejsza publikacja ukazała się w Polsce w języku polskim oraz w Niemczech w języku niemieckim. Jest wynikiem intensywnej współpracy Narodowego Centrum Kultury i Fundacji Genshagen. Początki tej współpracy sięgają 2015 r., kiedy to w Genshagen odbyła się konferencja na temat edukacji kulturalnej w Polsce i w Niemczech, w której udział wzięli przedstawiciele Narodowego Centrum Kultury. Inicjatorzy konferencji wyrazili życzenie rozwijania rozpoczętej współpracy i wymiany polsko-niemieckich doświadczeń.

Jedną z perspektyw, z której obecnie patrzymy na działania w dziedzinie kultury i praktyk edukacji kulturalnej, są przemiany społeczne i kondycja współczesnej Europy. Coraz częściej dostrzega się, że w obecnym świecie, w obliczu postępującej technologizacji i zagubienia jednostki spowodowanego nadpodażą płynącej zewsząd informacji, praktyki edukacji kulturalnej mogą stanowić pożyteczne narzędzie w tworzeniu warunków do dialogu międzyludzkiego, wyrównywania szans, walki z dyskryminacją i ksenofobią oraz przywracania do społeczeństwa środowisk wykluczonych. Z innymi przemianami (m.in. społecznymi) zmagają się kraje Europy Środkowo-Wschodniej, takie jak Polska, z innymi kraje zachodnioeuropejskie, takie jak na przykład Niemcy. Znajduje to odbicie w tematyce i formie realizacji projektów kulturalnych prowadzonych po obu stronach Odry, prezentowanych w publikacji.

W polskim życiu kulturalnym w ciągu niemal trzech dekad, które upłynęły od transformacji ustrojowej, wiele się zmieniło. Pojęcie „edukacji kulturalnej” na polskim gruncie stale ewoluuje, stosowane jest zamiennie lub równolegle z niedawno ukutymi pojęciami „edukacji kulturowej” i „animacji kultury”.

Do 1989 r. kultura w Polsce funkcjonowała w dwóch obiegach – oficjalnym, stworzonym przez socjalistyczne państwo instytucjonalnym obiegu limitowanej kultury, a od lat 70. w tzw. drugim obiegu, „podziemnym” – wolnym, nieoficjalnym i nielegalnym, będącym wyrazem sprzeciwu wobec socjalistycznej władzy. Obecnie życie kulturalne rozwija się swobodnie i podlega ciągłym zmianom. W sferze społecznej pojawiają się nowe praktyki kulturowe, za każdym razem wprowadzając nową jakość. Edukacja kulturalna realizuje się w multilateralnej przestrzeni, coraz częściej rozumie się ją jako przestrzeń współdziałania, współuczestnictwa i współtworzenia, poszerzając jej pole i jednocześnie odchodząc od tradycyjnej relacji edukator – edukowany. Jest ona również ważnym elementem polityki kulturalnej państwa i samorządów w Polsce, co znajduje wyraz w licznych programach grantowych, takich jak programy ministra kultury i dziedzictwa narodowego czy programy dotacyjne samorządów różnych szczebli. Jest także istotnym elementem działalności statutowej instytucji kultury.

Edukacja kulturalna jest nierozerwalnie związana z działaniami z zakresu edukacji artystycznej. Ma bowiem na celu: rozwijanie osobowości twórczych i kompetencji kulturalnych, zapobieganie deficytom edukacyjnym, docenienie i dowartościowanie uczestników, wzmocnienie poczucia przynależności do wspólnoty, integrację – często z wykorzystaniem spontanicznej zabawy. Działający w lokalnych społecznościach animatorzy kultury odgrywają kluczową rolę w procesach aktywizujących te społeczności. To właśnie nowe inicjatywy, oddolne, „ruchome”, docierające do małych miasteczek i wsi pozwalają nawiązać dialog z ich mieszkańcami skuteczniej, niż niekiedy mogą czynić to tradycyjne instytucje kultury. Powodzenie takich inicjatyw bierze się stąd, że koncentrują się na lokalnej specyfice; mieszkańcy odkrywają na nowo swoje miejsce zamieszkania, są w nim obecni i angażują się w działania na rzecz połeczności.

Z kolei przykładem nowych odgórnych tendencji ostatnich lat jest rozkwit polskiego muzealnictwa historycznego, zapoczątkowany w 2004 r. otwarciem Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie. Nowe placówki muzealne tworzone są wokół historycznych miejsc i tematów, często wykluczanych z agendy debaty publicznej z powodów politycznych lub finansowych. Polskie muzea, których statystycznie jest w Polsce znacznie mniej niż w Europie Zachodniej, szybko nadrobiły zaległości. Choć miały mniej korzystny punkt wyjścia, z coraz lepszym skutkiem realizują postulaty „edukacji włączającej”, angażującej publiczność i stale pozyskującej nowych odbiorców. W ofercie edukacyjnej tych placówek coraz większą rolę odgrywają nowe technologie, które są atrakcyjnym nośnikiem wiedzy. Za ich pomocą porusza się trudne tematy, jak na przykład totalitaryzmy, trauma wojny i okupacji.

W nadawaniu kierunku rozwojowi edukacji kulturalnej w Polsce Narodowe Centrum Kultury odgrywa wiodącą rolę. NCK zapoczątkowało przekształcenia strukturalne i programowe w systemie domów kultury, tworząc w 2009 r. program wsparcia „Dom Kultury+”. Program zakładał szkolenie kadry domów kultury w taki sposób, aby budować świadomość celu działania placówek poprzez budowę strategii. Równocześnie stworzono program grantowy „Infrastruktura Domów Kultury”. Poprzez szkolenia w ramach programu „Kadra kultury” NCK działa w środowisku regionalnym, wspomagając kreowanie i rozwój potrzeb kulturalnych w lokalnych instytucjach kultury. Coraz częściej skupiamy się na działaniach włączających do kultury pomijane dotychczas grupy społeczne – tworząc na przykład ofertę edukacyjno-kulturalną dla niepełnosprawnych. Przenosząc szkolenia do małych ośrodków w całym kraju w ramach projektu szkoleniowego „Zaproś nas do siebie”, dowartościowujemy zaś lokalne środowiska kultury. Liczne projekty NCK realizowane są według różnych założeń – wszystko bowiem zależy od potrzeb i możliwości danej grupy. Żeby skutecznie inspirować odbiorców kultury, stawiamy na stałe podnoszenie kwalifikacji kadry menedżerskiej. Ogólnopolskie szkolenia dają możliwość wzajemnego poznania się przedstawicielom kadr różnorodnych instytucji kultury oraz konfrontacji ich odmiennych perspektyw.

Edukacja kulturalna w kontekście polsko-niemieckim jest zagadnieniem niezwykle interesującym ze względu na nasze bliskie sąsiedztwo, wspólną – często trudną – historię, ale również to, że w tym zakresie niewiele o sobie wiemy. Nawet wychodząc od kwestii terminologicznych: przykładem może być polskie określenie „animacja kultury”, którego nie stosuje się w Niemczech. Odpowiednikiem tego pojęcia u zachodnich sąsiadów byłaby „działalność kulturalna” (Kulturarbeit) lub „pedagogika kultury” (Kulturpädagogik). Brak w powszechnej świadomości szerszej perspektywy i usystematyzowanej wiedzy o organizacji życia kulturalnego i roli edukacji kulturalnej w obu krajach jest paradoksem, ponieważ Polska i Niemcy realizowały wspólnie wiele różnych przedsięwzięć kulturalnych w obszarach transgranicznych (np. Frankfurt – Słubice, Wrocław – Berlin), czy też międzynarodowym – polsko-niemiecka wymiana młodzieży, wspólne „lata kultury niemieckiej w Polsce i polskiej w Niemczech”.

Nasza publikacja jest skierowana do każdego, kto chciałby poszerzyć swoją wiedzę o edukacji kulturalnej, poznać jej uwarunkowania historyczne oraz specyfikę praktyk kulturalnych Polski i Niemiec. Nasza współpraca w Europie to ciągłe przełamywanie schematów, konieczność wsłuchiwania się w inny język, inny sposób myślenia, inną interpretację rzeczywistości, a także próba zrozumienia różniących się od siebie form artystycznych i odmiennych tematów podejmowanych w debacie publicznej po obu stronach Odry. Mimo iż w obu naszych krajach panują odmienne tradycje, inne są też regulacje prawne i organizacja struktur państwa, to nasza kultura wywodzi się z jednego źródła i lepsze poznanie wzajemnych praktyk jest wartością w kontekście dalszej współpracy i wyzwań na przyszłość.

Szczególne podziękowania składam na ręce Pani dr. Angeliki Eder – członkini Zarządu Fundacji Genshagen oraz pracowników Fundacji Genshagen, których zaangażowanie odczuwaliśmy na każdym etapie wspólnych prac nad publikacją będącą wyrazem idei współpracy oraz woli budowania porozumienia i wymiany doświadczeń w dialogu polsko-niemieckim.

Elżbieta Wrotnowska-Gmyz

Zastępca Dyrektora NCK ds. Projektów Edukacyjnych