Читать книгу Potencjał dobrego sąsiedztwa - Praca zbiorowa - Страница 6

Fundacja Genshagen

Fundacja Genshagen stawia sobie za cel wzmacnianie Europy w jej różnorodności kulturowej, działaniach politycznych, spójności społecznej i rozwoju gospodarczym. Szczególną uwagę fundacja poświęca stosunkom niemiecko-francuskim i polsko-niemieckim, jak też Trójkątowi Weimarskiemu. Prawie wszystkie projekty związane są z krajami sąsiadującymi z Niemcami – Francją i Polską. Po opublikowaniu książki o edukacji kulturalnej w Niemczech i Francji Prawo do edukacji kulturalnej. Orędzie francusko-niemieckie, która powstała we współpracy z francuskim Observatoire des politiques culturelles i z Instytutem Polityki Kulturalnej Uniwersytetu w Hildesheim^[1], naturalną koleją rzeczy było wydanie antologii o edukacji kulturalnej w Polsce i Niemczech. Książka ta została opracowana we współpracy z Narodowym Centrum Kultury (NCK) w Warszawie i ukazuje się jednocześnie w języku niemieckim^[2] i w języku polskim^[3].

W wyniku wydarzeń związanych z upadkiem komunizmu w 1989 r. Polska i Niemcy doświadczyły głębokich przemian politycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych, które dały okazję do stworzenia nowej płaszczyzny porozumienia między obydwoma krajami, czego wyrazem jest m.in. polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie z 1991 r. Owe przemiany są tak fundamentalne dla kultury i edukacji, że rozpoczynamy naszą polsko-niemiecką publikację od przeglądu sytuacji w PRL, RFN i NRD do 1989 r., następnie koncentrujemy się na współczesności i obecnych tendencjach w edukacji kulturalnej w Polsce i w Niemczech, przytaczając wyjątkowe przykłady z praktyki.

Edukacja kulturalna w Niemczech przeżyła w ciągu ostatnich piętnastu lat prawdziwy rozkwit. Proces ten zachodzi w trzech związanych z edukacją kulturalną obszarach, czyli w kulturze, edukacji i pracy z młodzieżą, czego odzwierciedleniem jest duża liczba debat naukowych i innych przedsięwzięć. W każdej prawie instytucji kulturalnej funkcjonuje w ostatnim czasie odpowiedni dział, który – koncentrując się na różnorodnej tematyce – realizuje działania i projekty w dziedzinie edukacji kulturalnej. Nie chodzi tylko o podnoszenie świadomości „potencjonalnego widza”, ale też o zawartą w tych działaniach misję edukacyjną. Od 2008 r. wszystkie federalnie wspierane instytucje muszą wykazać, że są aktywne w dziedzinie mediacji kulturalnej. Wręczana corocznie od 2009 r. przez Pełnomocnika Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów Nagroda Edukacji Kulturalnej świadczy o dużym znaczeniu edukacji kulturalnej – nawet jeśli w Niemczech to kraje związkowe są za nią odpowiedzialne. Również Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych (BMBF) w 2013 r. uruchomiło wielkoformatowy program pozaszkolny „Kultura czyni mocnym. Sojusze dla edukacji”, który wspiera projekty edukacji kulturalnej w sensie równości szans. Wiele państwowych instytucji i prywatnych fundacji zaczęło ze sobą współpracować, aby umożliwić powstanie międzydyscyplinarnych projektów, jak chociażby szeroko zakrojony program „Aktywiści kulturalni dla kreatywnych szkół”, który od 2011 r. realizowany jest w pięciu krajach związkowych ze wsparciem Federalnej Fundacji Kultury, prywatnych fundacji, krajów związkowych i władz lokalnych.

Rozwój edukacji kulturalnej przybiera różne kształty, które jednak zawsze są obrazem społecznych przemian. Na przykład w Niemczech zakres zadań rozszerzył się w ostatnich latach w wyniku przyjęcia uchodźców. Edukacja kulturalna zajmuje się tematami o znaczeniu społecznym i jest ich odzwierciedleniem. W ten sposób teksty z Polski i z Niemiec ukazują różnorodność opinii i dyskursów. Pokazują, jakie czynniki wpływają na społeczeństwo w danym kraju, a tym samym również na działaczki i działaczy edukacji kulturalnej, jakie są metody ich pracy i jakie inspirujące projekty mogą powstać. Celem niniejszej publikacji nie jest i nie może być bezpośrednie ich porównanie, ponieważ uwarunkowania ramowe i organizacje w danych krajach za bardzo się od siebie różnią. Chcemy raczej umożliwić poznanie różnych koncepcji i sposobów działania, które umożliwiają rozwój i kreatywność; które budują pomosty pomiędzy szkołą a kulturą, pomiędzy ośrodkami kulturalnymi a ich grupami docelowymi, pomiędzy młodzieżą a ośrodkami kształcenia, pomiędzy społeczeństwem obywatelskim a finansowaniem prywatnym.

Sama definicja i tłumaczenie pojęcia edukacja kulturalna pokazuje wiele płaszczyzn, na których edukacja kulturalna może być realizowana. W języku polskim stosowane jest zarówno pojęcie edukacji kulturalnej, jak i edukacji kulturowej (edukacja ogólna z odniesieniem kulturowym). Edukacja kulturalna sprowadza się raczej do obszaru sztuki i postrzegana jest z perspektywy uczestnictwa jednostki w „życiu artystyczno-kulturalnym”, przy czym zawarta jest tutaj również relacja ucznia i nauczyciela. Natomiast edukacja kulturowa jest pojęciem szerszym, odnoszącym się do antropologicznej definicji kultury, która jest bardziej pojemna, tzn. rozumiana jako całość procesów edukacyjnych zachodzących w społeczeństwie; nie chodzi tutaj tylko o procesy artystyczno-kulturowe, ale też o procesy społeczne, ekonomiczne, technologiczne itp. W tej perspektywie jednostka jest ich aktywnym uczestnikiem i adresatem, ona sama je tworzy i nie jest tylko pasywnym odbiorcą. W języku polskim istnieje jeszcze pojęcie animacji kulturalnej (praktyczna praca kulturalna), które w polskiej edukacji kulturalnej również jest często stosowane.

Niemiecka i polska koncepcja edukacji odzwierciedlają rozwój historii intelektualnej w danym kraju. Na przykład w języku niemieckim element samokształcenia ma zasadnicze znaczenie dla genezy niemieckiego pojęcia edukacji, przez co pedagogika jedynie umożliwia procesy kształcenia i im towarzyszy. W ten sposób pojęcie edukacji w języku niemieckim oznacza nie tyle wychowanie, co raczej zdolność do kształcenia siebie – w kontekście edukacji kulturalnej za pomocą środków estetycznych. Ważną rolę odgrywa również koncepcja „kompetencji życiowych”, czyli przyswajanie sobie takich kompetencji, które pozwolą dobrze kształtować własne życie. W ten sposób już w kwestiach tłumaczeniowych okazuje się, że przy wszystkich cechach wspólnych edukacja kulturalna zawsze ujawnia specyfikę i cechy charakterystyczne dla danej kultury i danego społeczeństwa. Zarówno w tłumaczeniu, jak i w objaśnieniach kluczowych pojęć staraliśmy się przełożyć te różne płaszczyzny na drugi język.

Punktem wyjścia dla naszej współpracy była polsko-niemiecka konferencja na temat edukacji kulturalnej w Fundacji Genshagen w 2015 r., w której udział brali nasi polscy partnerzy z NCK. Od tamtego czasu odbyły się kolejne spotkania i narady redakcyjne.

Kiedy w listopadzie 2017 r. objęłam kierownictwo działu Mediacja artystyczna i kulturowa w Europie w Fundacji Genshagen, większość prac, których wymagało takie przedsięwzięcie, była wykonana. Ogromne podziękowania kieruję zatem do mojej poprzedniczki – Christel Hartmann-Fritsch, która zainicjowała i rozwinęła ten projekt z wielkim zaangażowaniem. Podziękowania kieruję również do wielu ekspertek, współpracowników, partnerek i działaczy, którzy towarzyszyli tej polsko-niemieckiej publikacji w jej powstawaniu. Bez naszych polskich partnerów z NCK w Warszawie: dyrektora Rafała Wiśniewskiego, zastępcy dyrektora Elżbiety Wrotnowskiej i ich kolegów i koleżanek nie byłoby tej książki. Dziękuję bardzo za dobrą i udaną współpracę! (Herzlichen Dank für die gute und enge Zusammenarbeit!).

Powstanie tej książki było możliwe dzięki Pełnomocnikowi Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów, jak też dzięki Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.

Dziękuję ponadto wszystkim autorkom i autorom, tłumaczom i redaktorom, jak też naszemu wydawcy Dagmar Boeck-Siebenhaar. Odpowiedzialną za utrzymanie tego polsko-niemieckiego sojuszu od początku była moja koleżanka Magdalena Nizioł, która tym samym doprowadziła do powstania tej książki. Dziękuję!

Życzę tej książce czytelniczek i czytelników, którzy ciekawi są sąsiednich krajów i chcą się inspirować nowymi rozwiązaniami w obszarze edukacji kulturalnej oraz mają ochotę na wspólne projekty z Polską, z Niemcami i innymi krajami europejskimi.

Angelika Eder

członkini Zarządu Fundacji Genshagen