Читать книгу Kompendium BHP Tom 2 poradnik dla służby bhp i pracodawców + płyta CD z wzorami dokumentów - Praca zbiorowa - Страница 7
Rozdział 4. Hałas
Оглавление4.1. Im wyższe natężenie hałasu, tym zysk z jego obniżenia jest większy
Pracodawca, w którego firmie eksploatowane są urządzenia będące źródłami hałasu (infradźwiękowego, słyszalnego, ultradźwiękowego), ma obowiązek dokonywania jego pomiarów i oceny ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją pracowników na hałas.
Hałas to każdy niepożądany dźwięk, który może:
być uciążliwy lub szkodliwy dla zdrowia,
zwiększać ryzyko wypadku przy pracy.
Hałas aerodynamiczny powstaje w wyniku przepływu powietrza lub innego gazu. Hydrodynamiczny – w wyniku przepływu cieczy. Natomiast hałas mechaniczny – wskutek tarcia i zderzeń ciał stałych, w tym głównie części maszyn.
| Aby dobrze zrozumieć, czym jest hałas, trzeba najpierw poznać pojęcie dźwięku. Mianowicie dźwięk jest formą przenoszenia energii. Mechaniczne drgania ośrodka sprężystego (gazu, cieczy lub ciała stałego) powodują miejscowe zmiany jego ciśnienia w stosunku do ciśnienia statycznego. Zmiany te rozchodzą się równomiernie we wszystkich kierunkach, tworząc falę dźwiękową, podobną do tej, która powstaje po wrzuceniu kamienia do wody. |
Ciśnienie akustyczne
Różnica między chwilową wartością ciśnienia w ośrodku sprężystym przy przejściu fali akustycznej a wartością ciśnienia statycznego (atmosferycznego) to ciśnienie akustyczne (p) wyrażane w Pascalach (Pa).
W praktyce częściej stosuje się wielkość określaną mianem poziomu ciśnienia akustycznego (L) wyrażaną w decybelach (dB) i określaną zgodnie z następującym wzorem (lg oznacza logarytm):
L = 10 × lg (p2/p02)
| Poziom mocy akustycznej jest podstawową wielkością charakteryzującą emisję hałasu z jego źródła. Stąd też jest stosowany do oceny hałasu maszyn. Wyznacza się go na podstawie pomiarów ciśnienia akustycznego lub natężenia dźwięku. |
Częstotliwość dźwięku
Do oceny oddziaływania hałasu na organizm człowieka istotne znaczenie ma jeszcze jedna wielkość charakteryzująca dźwięki, mianowicie częstotliwość drgań akustycznych (częstotliwość dźwięku). Odpowiada ona liczbie zmian ciśnienia akustycznego w ciągu sekundy i wyrażana jest w hercach (Hz).
Przyjmuje się, że przeciętny człowiek słyszy dźwięki o zakresie częstotliwości od 16 do 16 000 Hz, przy czym najlepiej słyszalne są dźwięki w zakresie od 1000 do 10 000 Hz.
Rodzaje
Ze względu na zakres częstotliwości rozróżnia się hałas:
infradźwiękowy, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach infradźwiękowych od 1 Hz do 20 Hz i o niskich częstotliwościach słyszalnych do 50 Hz,
słyszalny, w którego widmie są składowe o częstotliwościach słyszalnych od 20 Hz do 20 000 Hz (20 kHz),
ultradźwiękowy, w którego widmie występują składowe o wysokich częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradźwiękowych od 10 000 Hz (10 kHz) do 40 000 Hz (40 kHz).
| Choć zarówno infra-, jak i ultradźwięki mogą nie być przez nas słyszane, jednak ich działanie może być równie, a nawet bardziej szkodliwe niż dźwięki w zakresie widma słyszalnego. |
Ustalony i nieustalony
Ponadto ze względu na przebieg w czasie hałas określa się jako:
ustalony, gdy poziom dźwięku w danym miejscu zmienia się w czasie nie więcej niż o 5 dB,
nieustalony, gdy poziom dźwięku w danym miejscu zmienia się w czasie więcej niż o 5 dB lub jest przerywany.
| Rodzajem hałasu nieustalonego jest tzw. hałas impulsowy, który składa się z jednego lub wielu zdarzeń dźwiękowych, każdego o czasie trwania mniejszym niż sekunda. |
Uciążliwy i szkodliwy
Natomiast ze względu na charakter oddziaływania hałasu na organizm człowieka wyróżnia się hałas:
uciążliwy – niewywołujący trwałych skutków w organizmie,
szkodliwy – wywołujący trwałe skutki w organizmie lub powodujący określone ryzyko ich wystąpienia.
W przemyśle
Przemysłowe źródła hałasu to:
narzędzia i silniki pneumatyczne (do 134 dB),
maszyny do rozdrabniania, kruszenia, przesiewania i oczyszczania materiałów, czyli młyny kulowe, sita wibracyjne, kraty wstrząsowe itp. (do 120 dB),
maszyny do obróbki plastycznej metali, czyli młoty mechaniczne, prasy itp. (do 122 dB),
obrabiarki do drewna, czyli pilarki tarczowe, strugarki, dłutownice, frezarki itp. (do 108 dB),
maszyny włókiennicze, czyli krosna, przewijarki, skręcarki, przędzarki, zgrzeblarki itp. (do 114 dB),
urządzenia i maszyny energetyczne, czyli silniki spalinowe, sprężarki tłokowe, turbiny itp. (do 125 dB),
obrabiarki do metalu, czyli szlifierki, automaty tokarskie, wiertarki itp. (do 104 dB),
urządzenia transportu wewnątrzzakładowego, czyli suwnice, przenośniki, podajniki itp. (do 112 dB),
urządzenia przepływowe ciągów technologicznych i układów wentylacyjnych, czyli zawory, zwężki, wentylatory itp. (do 120 dB),
maszyny i narzędzia budowlane, czyli wibratory, zagęszczacze gruntu, palownice, młoty, narzędzia ręczne itp.
Często można także spotkać przemysłowe źródła dźwięków o znacznie mniejszych natężeniach niż wymienione, ale równie dokuczliwych ze względu na powszechność występowania lub warunki wykonywania pracy. Chodzi tu między innymi o urządzenia techniki biurowej, odgłosy ruchu ulicznego, a nawet zbyt głośne rozmowy (np. w czasie przerw na korytarzu szkolnym).
Hałas infradźwiękowy
Infradźwięki to dźwięki lub hałas, których widmo częstotliwości zawarte jest głównie w zakresie od 1 do 20 Hz. Ich naturalnymi źródłami są na przykład wodospady, wiatry, burze czy wzburzone morze.
W środowisku pracy najczęstszym źródłem emisji hałasu infradźwiękowego są środki transportu (samochody, tramwaje, autobusy, lokomotywy, helikoptery, promy, kutry) i niektóre maszyny oraz urządzenia przemysłowe, w tym:
sprężarki tłokowe,
pompy próżniowe,
dmuchawy,
piece hutnicze,
młoty kuźnicze,
kraty wstrząsowe,
formierki maszynowe,
urządzenia energetyczne elektrowni cieplnych (młyny, kominy, kotły, wentylatory kotłowe),
wentylatory przemysłowe,
maszyny drogowe,
silniki odrzutowe testowane w hamowniach,
urządzenia młynów zbożowych (przesiewacze zbożowe).
Oddziaływanie
Hałas niskoczęstotliwościowy, w tym infradźwiękowy, odbierany jest przez człowieka zarówno drogą słuchową, jak i przez receptory wibracji rozłożone na całym ciele.
Wywołuje działania uciążliwe, nawet przy niewielkich przekroczeniach progu słyszenia. Chodzi tu o stany:
nadmiernego zmęczenia,
dyskomfortu,
senności,
zaburzenia równowagi,
zaburzenia sprawności psychomotorycznej,
zaburzenia funkcji fizjologicznych.
Jest to szczególnie niebezpieczne dla operatorów maszyn, innych urządzeń technicznych i pojazdów.
| Bardzo nieprzyjemnym efektem oddziaływania hałasu infradźwiękowego o wartości powyżej 130 dB jest uczucie wibrowania narządów wewnętrznych, które może doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu komórek, tkanek i narządów, powodując przy poziomach powyżej 160 dB mechaniczne zniszczenie struktur organów. Zjawisko to jest związane z pobudzaniem do drgań organów wewnętrznych, których częstotliwości rezonansowe leżą w tym zakresie. |
Charakterystyka
Zgodnie z Polską Normą PN-Z-01338:2010 Akustyka – Pomiar i ocena hałasu infradźwiękowego na stanowiskach pracy hałas infradźwiękowy na stanowiskach pracy charakteryzowany jest przez:
równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godz. dobowego wymiaru czasu pracy – LG eq,8h, lub równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do tygodnia pracy – LG eq,w (w przypadku oddziaływania hałasu infradźwiękowego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach tygodnia),
równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G w czasie pobytu pracownika na stanowisku pracy.
Dopuszczalne wartości
Rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy nie określa dopuszczalnych maksymalnych wartości hałasu infradźwiękowego ze względu na ochronę zdrowia (najwyższego dopuszczalnego natężenia – NDN).
Jednak grupa ekspertów ds. akustyki, działająca przy Międzyresortowej Komisji do spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy, stwierdziła, że równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godz. dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy, wynoszący 102 dB, stanowi próg percepcji słuchowej infradźwięków. Jednocześnie zaproponowała uznanie tej wartości jako kryterium uciążliwości hałasu infradźwiękowego, a nie jako kryterium szkodliwości dla zdrowia.
Istnieją natomiast wartości dopuszczalne dla kobiet w ciąży i pracowników młodocianych, które określają odpowiednio:
rozporządzenie Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. z 2017 r. poz. 796),
rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 1509).
| Zgodnie z nimi odpowiednio równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godz. dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy na stanowiskach pracy, na których zatrudnione są kobiety bądź pracownicy młodociani, nie może przekraczać 86 dB. |
Narażenie
W takiej sytuacji do oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas infradźwiękowy na stanowiskach pracy, na których zatrudnieni są dorośli mężczyźni, powinny być wykorzystane dopuszczalne wartości ciśnienia akustycznego określone w Polskiej Normie PN-Z-01338:2010, wg których:
równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godz. dobowego lub przeciętnego tygodniowego – określonego w Kodeksie pracy – wymiaru czasu pracy nie powinien przekraczać wartości 102 dB,
równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G w czasie pobytu pracownika na stanowisku pracy do wykonywania prac koncepcyjnych nie powinien przekraczać wartości 86 dB.
Ocenę narażenia na hałas infradźwiękowy i ocenę ryzyka zawodowego związanego z tym narażeniem przeprowadza się na podstawie porównania wyników pomiarów wielkości charakteryzujących hałas infradźwiękowy z wartościami dopuszczalnymi określonymi w Polskiej Normie PN-Z-01338:2010 oraz wyznaczeniu krotności tych wartości.
Tabela 1. Ocena ryzyka wynikającego z narażenia na hałas infradźwiękowy (przykład)
| Ekspozycja na hałasinfradźwiękowy (dB) | Krotność | Ryzyko |
| LG eq,8h/LG eq,w < 99 dB | k < 0,5 | Małe (pomijalne) |
| LG eq,8h/LG eq,w = 99 ÷ 102 dB | k = 0,5–1 | Średnie (akceptowalne) |
| LG eq,8h/LG eq,w > 102 dB | k > 1 | Duże (nieakceptowalne) |
| Dla kobiet ciężarnych i młodocianych należy uwzględnić wartości obowiązujące dla tych grup pracowników, pamiętając, że różnica ekspozycji 3 dB odpowiada 2-krotnemu zmniejszeniu lub zwiększeniu ekspozycji | ||
| Objaśnienia:LG eq,8h – równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godz. dobowego wymiaru czasu pracy,LG eq,w – równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do tygodnia pracy |
W przypadku dokonywania oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wykonywane są prace koncepcyjne, należy uwzględnić odpowiednio niższą wartość dopuszczalną (86 dB), mając na uwadze, że hałas infradźwiękowy potęguje w takiej sytuacji stres fizyczny i może wpływać na spotęgowanie niekorzystnych skutków obciążenia psychospołecznego.
Ochrona
Infradźwięki ze względu na znaczną długość fal są słabo tłumione przez przegrody i powietrze, rozprzestrzeniają się swobodnie na duże odległości, przez co ochrona przed nimi jest znacznie trudniejsza niż przed hałasem słyszalnym. Na ogół wymagane jest każdorazowo indywidualne projektowanie zabezpieczenia.
Ochrona przed narażeniem na hałas infradźwiękowy obejmuje:
metody techniczne, między innymi:– stosowanie tłumików akustycznych w układach dolotowych maszyn przepływowych,– właściwe fundamentowanie maszyn, kabin, urządzeń (stosowanie dylatacji), izolowanie od konstrukcji budynku,– stosowanie specjalnych kabin dla operatorów urządzeń,– usztywnienie konstrukcji ścian pomieszczeń w przypadku wystąpienia rezonansów,– wprowadzenie przegród w pomieszczeniu, w którym są fale stojące,– stosowanie obudów maszyn i urządzeń,– stosowanie aktywnych metod redukcji hałasu, w tym także ochronników słuchu z aktywnym tłumieniem, które są szczególnie skuteczne na niskie częstotliwości;
działania organizacyjne, między innymi:– skrócenie czasu ekspozycji,– rotację pracowników,– wprowadzenie dodatkowych przerw w pracy;
profilaktykę medyczną, głównie badania lekarskie przed przyjęciem do pracy, które wykluczą zatrudnienie na stanowiskach pracy, na których występuje hałas infradźwiękowy, osób, u których stan czynnościowy organizmu odbiega od normy.
Hałas słyszalny
Słyszalny w środowisku pracy hałas charakteryzowany jest przez:
poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godz. dobowego wymiaru czasu pracy i odpowiadającą mu ekspozycję dzienną lub poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy oraz odpowiadającą mu ekspozycję tygodniową (w przypadku oddziaływania hałasu na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach tygodnia),
maksymalny poziom dźwięku A,
szczytowy poziom dźwięku C.
Dopuszczalne wartości
Dla hałasu słyszalnego dopuszczalne wartości to:
NDN,
progi działania.
Wartości NDN hałasu słyszalnego to dopuszczalne wartości wielkości charakteryzujących hałas dotyczące rzeczywistego poziomu narażenia na niego pracownika po uwzględnieniu tłumienia uzyskanego w wyniku stosowania środków ochrony indywidualnej słuchu. Są one określone w:
rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. poz. 1286 ze zm.),
Polskiej Normie PN-N-01307:1994 Hałas – Dopuszczalne wartości parametrów hałasu w środowisku pracy – Wymagania dotyczące wykonywania pomiarów,
rozporządzeniu Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. z 2017 r. poz. 796),
rozporządzeniu Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1509).
Tabela 2. Najwyższe dopuszczalne natężenie hałasu słyszalnego (obowiązujące jednocześnie)
| Lp. | Oceniana wartość | NDN |
| 1a. | Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godz. dobowego wymiaru czasu pracy | 85 dB |
| Ekspozycja dzienna | 3,64 × 103 Pa2 × s | |
| 1b. | Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy | 85 dB |
| Ekspozycja tygodniowa | 18,2 × 103 Pa2 × s | |
| 2. | Maksymalny poziom dźwięku A | 115 dB |
| 3. | Szczytowy poziom dźwięku C | 135 dB |
Podane w tabeli 2 wartości normatywne obowiązują, jeżeli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości niższych, na przykład na stanowisku pracy:
kobiety ciężarnej – 65 dB,
młodocianego – 80 dB.
Z kolei wartości progów działania to wielkości charakteryzujące hałas słyszalny w środowisku pracy bez uwzględniania skutków stosowania środków ochrony indywidualnej. Są one określone w załączniku Wartości progów działania dla wielkości charakteryzujących hałas i drgania mechaniczne w środowisku pracy do rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz.U. nr 157, poz. 1318).
W przypadku hałasu słyszalnego wartości progów działania wynoszą:
dla szczytowego poziomu dźwięku C – 135 dB,
dla poziomu ekspozycji odniesionego do 8-godz. lub tygodniowego wymiaru czasu pracy – 80 dB.
Narażenie
Ocenę narażenia na hałas słyszalny i ocenę ryzyka zawodowego związanego z tym narażeniem przeprowadza się na podstawie porównania wyników pomiarów wielkości charakteryzujących hałas słyszalny z wartościami NDN oraz progów działania.
| Przekroczenie wartości progów działania zobowiązuje pracodawcę do zaplanowania i podjęcia działań zmniejszających ryzyko zawodowe. |
Ochrona
Pracownikom w przypadku przekroczenia wartości progów działania muszą być udostępnione odpowiednie środki ochrony indywidualnej słuchu – ochronniki słuchu. Przy przekroczeniu NDN, czyli 85 dB, pracodawca musi nadzorować prawidłowość stosowania przez pracowników ochronników słuchu.
Stosowanie ochronników słuchu jest rozwiązaniem przejściowym do czasu doprowadzenia warunków pracy do stanu zgodnego z normatywami higienicznosanitarnymi. Środki ochrony indywidualnej powinny zostać dobrane z uwzględnieniem narażenia i własności tłumiących. Tłumienie powinno zapewniać ograniczenie wartości ciśnienia akustycznego docierającego do uszu pracownika do wartości dopuszczalnej. Nie może być jednak zbyt duże, aby nie powodować uczucia dyskomfortu związanego z brakiem bodźców zewnętrznych. Przy doborze ochronników słuchu należy też uwzględnić indywidualne preferencje pracowników. Zastosowanie się do tych zasad powinno zmniejszyć trudności w egzekwowaniu od pracowników stosowania środków ochrony indywidualnej we właściwy sposób i zgodnie z przeznaczeniem.
Sytuacje, w których dopuszczalne, a nawet wskazane jest odstępstwo od wymogu używania przez pracowników ochronników słuchu, dotyczą prac:
przy których właściwe stosowanie środków ochrony indywidualnej słuchu przez cały czas mogłoby spowodować większe zagrożenie zdrowia i bezpieczeństwa pracownika niż rezygnacja z ich stosowania, wykonywanych w szczególności przez:– osoby prowadzące akcję ratowniczą w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia bądź środowiska, a także usunięcia awarii bądź przeciwdziałania klęsce żywiołowej,– kierujących pojazdami samochodowymi, ciągnikami rolniczymi lub maszynami samobieżnymi po drogach publicznych bądź komunikacyjnych i transportowych na terenie zakładu pracy;
wykonywanych przez artystów – wykonawców widowisk muzycznych i rozrywkowych.
Hałas ultradźwiękowy
Warto wiedzieć, że hałas ultradźwiękowy o wysokiej częstotliwości, powyżej 20 000 Hz (20 kHz), emitowany jest między innymi przez:
lutownice ultradźwiękowe,
wanny lutownicze,
zgrzewarki,
płuczki,
narzędzia pneumatyczne,
sprężarki,
palniki,
niektóre maszyny włókiennicze.
Ultradźwięki wykorzystywane są w:
procesach technologicznych,
diagnostyce medycznej,
przemyśle spożywczym,
defektoskopii itp.
Oddziaływanie
Wchodzące w skład hałasu ultradźwiękowego ultradźwięki mogą wnikać do organizmu przez narząd słuchu i całą powierzchnię ciała.
W wyniku zawodowej ekspozycji na hałas ultradźwiękowy może dochodzić do ubytków słuchu. Natomiast szkodliwe oddziaływania pozasłuchowe takiego hałasu to:
zaburzenia w układzie krążenia,
zaburzenia procesów termoregulacyjnych,
zaburzenia procesów przemiany materii,
zakłócenia czynności układu nerwowego.
U osób długotrwale obsługujących urządzenia ultradźwiękowe obserwuje się:
wzmożoną pobudliwość nerwową;
uczucie stałego rozdrażnienia;
trudności natury intelektualnej, wyrażające się:– osłabieniem pamięci,– niemożnością koncentracji uwagi,– małą chłonnością nowego materiału.
Charakterystyka
Hałas ultradźwiękowy na stanowiskach pracy charakteryzowany jest przez:
równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz, odniesione do 8-godz. dobowego wymiaru czasu pracy – Ldop,8h, lub równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz, odniesione do tygodnia pracy – Ldop,w (wyjątkowo w przypadku oddziaływania hałasu ultradźwiękowego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach tygodnia),
maksymalne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz – Ldop,max.
Dopuszczalne wartości
Dopuszczalne wartości hałasu ultradźwiękowego ze względu na ochronę zdrowia (NDN) określone są w:
rozporządzeniu ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. poz. 1286 ze zm.),
rozporządzeniu Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. z 2017 r. poz. 796),
rozporządzeniu Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1509).
Tabela 3. Najwyższe dopuszczalne natężenie hałasu ultradźwiękowego (obowiązujące jednocześnie)
| Częstotliwość środkowapasm tercjowych (kHz) | Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8-godz. dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy (dB) | Maksymalny poziomciśnienia akustycznego (dB) |
| 10; 12,5; 16 | 80 | 100 |
| 20 | 90 | 110 |
| 25 | 105 | 125 |
| 31,5; 40 | 110 | 130 |
| W przypadku stanowisk pracy kobiet ciężarnych i młodocianych NDN są niższe |
Narażenie
Ocenę narażenia na hałas ultradźwiękowy i ocenę ryzyka zawodowego związanego z tym narażeniem przeprowadza się na podstawie porównania wartości zmierzonych z wartościami NDN oraz wyznaczenia krotności wartości NDN.
Kryteria szacowania wielkości ryzyka zawodowego (małe, średnie, duże) są tu takie same jak przy ocenie takiego ryzyka wynikającego z narażenia na hałas infradźwiękowy i słyszalny.
Skutki wpływu hałasu
Szkodliwość hałasu zależy od jego natężenia i częstotliwości, charakteru zmian w czasie, długotrwałości działania. Szczególnie dokuczliwy jest hałas występujący w postaci pojedynczych impulsów dźwiękowych (trzask, huk) lub w postaci ciągu takich impulsów.
Ekspozycja na hałas może powodować różnorodne, niekorzystne dla organizmu człowieka skutki. Mogą one bezpośrednio powodować pogorszenie się stanu zdrowia (skutki zdrowotne) lub wpływać na obniżenie sprawności i samopoczucia (skutki funkcjonalne).
| Oddziaływanie hałasu powoduje zmiany w stanie narządu słuchu, pogorszenie ogólnego stanu zdrowia i stanu psychicznego (emocjonalnego), obniżenie sprawności psychomotorycznej oraz zmiany stanu somatycznego, prowadząc w efekcie do powstawania chorób i schorzeń. |
W hałasie
Wykonywanie pracy w narażeniu na hałas obniża poczucie niezależności i bezpieczeństwa, utrudnia porozumiewanie się oraz orientację w środowisku, a także zmniejsza poziom komfortu. Tym samym wpływa na obniżenie jakości i wydajności wykonywanych czynności.
Jednorazowe i krótkotrwałe ekspozycje na hałas o wysokich poziomach ciśnienia akustycznego (rzędu 130 dB i więcej) powodują uszkodzenia błony bębenkowej. Natomiast długotrwałe narażenie na hałas o równoważnym poziomie dźwięku A przekraczającym 80 dB stwarza ryzyko odbiorczego upośledzenia słuchu, charakteryzującego się podwyższeniem progu słyszenia w wyniku uszkodzenia delikatnych komórek rzęsatych w uchu wewnętrznym lub zaburzeń w przepływie impulsów elektrycznych do mózgu. Ryzyko to wyraźnie wzrasta, w przypadku gdy poziom dźwięku przekracza 85 dB (A). Bodźce słabsze od 80 dB nie uszkadzają narządu słuchu nawet przy długotrwałym, nieprzerwanym działaniu.
Skutki działania hałasu na narząd słuchu kumulują się w czasie. A zatem im większe natężenie dźwięku i im dłuższy czas pracy w takich warunkach, tym ryzyko trwałego ubytku słuchu jest większe. Ponieważ nawet krótkie okresy ciszy sprzyjają regeneracji słuchu, ciągła ekspozycja na hałas jest bardziej szkodliwa niż przerywana, a hałas impulsowy jest bardziej szkodliwy niż ustalony. Wynika to stąd, że mechanizmy obronne narządu słuchu nie są w stanie dostatecznie szybko zadziałać i zapobiec wniknięciu do ucha energii akustycznej w sytuacji nagłych wzrostów ciśnienia akustycznego do wysokich wartości.
Ze względu na właściwości ucha ludzkiego, najbardziej czułego w zakresie częstotliwości od 3 do 5 kHz, większe zagrożenie stwarza hałas z przewagą składowych o częstotliwościach wysokich i średnich niż hałas z przewagą tonów niskich.
Substancje chemiczne
Jednoczesne występowanie w środowisku pracy narażenia na hałas i działanie niektórych niebezpiecznych substancji chemicznych, w szczególności rozpuszczalników organicznych (np. tolueny, styrenu, dwusiarczku węgla), w istotny sposób zwiększa ryzyko utraty słuchu.
Serce
Pod wpływem hałasu pogarsza się ukrwienie mięśnia sercowego i tkanek obwodowych, prowadząc do zwolnienia czynności serca. Następują zmiany w składzie krwi – spadek liczby krwinek czerwonych przy zachowaniu prawidłowego poziomu hemoglobiny. Wzrasta ciśnienie krwi.
| Hałas, zwłaszcza ultradźwiękowy, niekorzystnie oddziałuje na procesy przemiany materii i czynności układu nerwowego. Zaburza pracę gruczołów dokrewnych, w tym gruczołów płciowych i tarczycy. |
Stres
Uciążliwe dźwięki w środowisku pracy są istotnym czynnikiem wpływającym na zwiększenie poziomu stresu zawodowego. Szkodliwe działanie stresu następuje, gdy warunki, w jakich wykonywana jest praca, przekraczają możliwości konkretnego człowieka do sprostania im.
Trzeba pamiętać, że hałas może być jednym z czynników zwiększających poziom stresu, przy czym poziom ciśnienia akustycznego wcale nie musi osiągać wartości groźnych dla sprawności narządu słuchu. Dla osób wykonujących prace wymagające koncentracji i wysiłku intelektualnego wystarczy uciążliwe, częste dzwonienie telefonu lub szum dochodzący z układów wentylacji czy klimatyzacji. Stresująca może być również sama obawa przed utratą słuchu, na przykład u osoby wykonującej zawód muzyka.
Jako stresor hałas może przyczyniać się do rozwoju różnego typu chorób, na przykład choroby ciśnieniowej, wrzodowej, nerwic.
| Wykonywanie pracy w hałasie przez kobietę w ciąży może mieć szczególnie niekorzystny wpływ na płód, prowadząc do późniejszych problemów ze słuchem dziecka (chodzi tu zwłaszcza o hałas z przewagą składowych o niskich częstotliwościach). |
Ryzyko wypadkowe
Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że występowanie hałasu w środowisku pracy w istotny sposób zwiększa ryzyko wystąpienia wypadku między innymi przez:
pogorszenie słyszalności poleceń i sygnałów, a w wyniku tego błędne ich zrozumienie (zinterpretowanie),
zagłuszenie sygnałów ostrzegających o niebezpieczeństwie (np. sygnału dźwiękowego lub odgłosu zbliżającego się pojazdu),
rozproszenie uwagi pracowników, na przykład kierowców i operatorów,
zwiększenie prawdopodobieństwa popełnienia błędu przez osoby zmęczone pracą wykonywaną w hałasie.
| Stosowanie ochronników słuchu w większości przypadków nie eliminuje zagrożenia wypadkowego (tłumiąc dźwięki, tłumią również sygnały ostrzegawcze, a przez zmniejszenie komfortu pracy przyspieszają powstawanie zmęczenia). |
Hałas może także w pośredni sposób wpływać na powstawanie schorzeń pozornie niezwiązanych z warunkami środowiska pracy.
| Nauczyciele wykonujący pracę w hałaśliwym środowisku zmuszeni są do głośniejszego mówienia, co zwiększa ryzyko wystąpienia schorzeń narządu głosu. |
Ocena ryzyka zawodowego
Sposób przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas jako czynnik szkodliwy dla narządu słuchu został określony między innymi w Polskiej Normie PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
Duże
Ryzyko zawodowe jest duże zawsze w przypadku przekroczenia określonych przepisami dopuszczalnych wartości ze względu na ochronę słuchu.
Średnie
Jeżeli poziomy dźwięku, na jakie narażeni są pracownicy, są niższe od wartości dopuszczalnych, jednak nie niższe od połowy tych wartości – odpowiednio 82 dB (A), 109 dB (A), 129 dB (C) – ryzyko zawodowe ze względu na ochronę słuchu powinno być oszacowane jako średnie. W razie potrzeby konieczne jest dostosowanie oszacowania do konkretnych warunków.
| W razie zatrudniania kobiet ciężarnych lub młodocianych powinno się przyjąć wartości dopuszczalne określone dla tych grup pracowników. |
Przedstawiony sposób szacowania ryzyka zawodowego nie uwzględnia wszystkich czynników ryzyka związanych z narażeniem na hałas. Między innymi w odniesieniu do ryzyka uszkodzenia narządu słuchu nie przewidziano możliwości interakcji z rozpuszczalnikami organicznymi w razie jednoczesnego narażenia na ich działanie.
Dokumentacja
Biorąc pod uwagę różnorodne zagrożenia związane z ekspozycją na hałas w środowisku pracy, dokumentacja oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na niego powinna zawierać informacje o:
źródle hałasu, poziomie narażenia, typie hałasu (ustalony, nieustalony, impulsowy), czasie ekspozycji i rodzaju hałasu (słyszalny, infradźwiękowy, ultradźwiękowy),
relacji zmierzonego poziomu hałasu w stosunku do wartości normatywnych,
osobach narażonych, ze szczególnym uwzględnieniem grup szczególnie wrażliwych (młodocianych, kobiet w ciąży),
ewentualnym występowaniu w środowisku pracy innych czynników mogących powodować zwiększenie szkodliwego działania hałasu (np. rozpuszczalników organicznych, wibracji),
możliwości zwiększenia ryzyka zawodowego wskutek ograniczenia rozpoznawalności sygnałów ostrzegawczych lub innych dźwięków, których odbieranie jest konieczne w celu zmniejszenia ryzyka wypadków przy pracy,
deklarowanym przez producenta poziomie dźwięku emitowanego przez wyposażenie stanowisk pracy,
ewentualnym występowaniu ekspozycji na hałas poza normalnymi godzinami pracy pracownika,
wpływie hałasu na zwiększenie poziomu stresu zawodowego związanego z wykonywaną pracą,
występowaniu chorób zawodowych w ocenianej grupie zawodowej pracowników, na podstawie danych dotyczących chorób w zakładzie lub danych literaturowych,
dostępności ochronników słuchu i ich charakterystyce,
stosowanych rozwiązaniach ograniczających narażenie na hałas i niekorzystne skutki jego oddziaływania.
Wszystkie te informacje powinny zostać uwzględnione przy szacowaniu ryzyka zawodowego, według wybranej metody. Ten etap powinien doprowadzić do ustalenia dopuszczalności poziomu ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas w środowisku pracy i ewentualnej konieczności podjęcia działań zmniejszających ryzyko (z programem takich działań).
| Zgodnie z ogólnymi zasadami przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego ocena taka powinna być okresowo powtarzana. Musi być ona również ponawiana w każdym przypadku istotnej zmiany warunków wykonywania pracy, wymagań prawnych lub w razie stwierdzenia nasilenia występowania u pracowników schorzeń związanych z narażeniem na hałas. |
Konsultacje
Wszelkie działania związane z oceną ryzyka zawodowego dotyczącego narażenia na hałas powinny być konsultowane z pracownikami lub ich przedstawicielami. Udział i konsultacje pracowników oraz (lub) ich przedstawicieli powinien być zapewniony zarówno na etapie identyfikacji zagrożeń, szacowania ryzyka, w tym pomiarów poziomu narażenia, jak i na etapie ustalania działań mających na celu wyeliminowanie bądź ograniczenie ryzyka związanego z narażeniem na hałas oraz na etapie doboru indywidualnych ochronników słuchu.
Informowanie i szkolenie
Jednym z istotnych elementów związanych z ograniczaniem ryzyka zawodowego jest poinformowanie pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na hałas i (lub) ich przedstawicieli o ryzyku związanym z tym narażeniem, a także zapewnienie im odpowiedniego szkolenia w zakresie ograniczania zagrożenia.
Pracownicy powinni zostać zapoznani w szczególności z:
istotą ryzyka związanego z narażeniem na hałas,
środkami zapobiegawczymi podjętymi w celu zminimalizowania ryzyka i okolicznościami, w jakich są one stosowane,
dopuszczalnymi poziomami narażenia na hałas,
wynikami pomiarów poziomu ekspozycji z ich interpretacją (informacją o wpływie zmierzonych wartości na poziom ryzyka),
zasadami właściwego stosowania ochronników słuchu,
pierwszymi objawami zmian chorobowych spowodowanych narażeniem na hałas,
zasadami prowadzenia profilaktycznych badań lekarskich, w tym okolicznościami, w jakich pracownicy kierowani są na badania audiometryczne,
dobrymi praktykami mającymi na celu zminimalizowanie ekspozycji na hałas.
Zmniejszanie hałasu
Osiągnięcie lub przekroczenie w środowisku pracy wartości NDN hałasu wiąże się z koniecznością sporządzenia przez pracodawcę i wprowadzenia w życie programu działań organizacyjno-technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na ten hałas.
Obowiązki
Pracodawca musi chronić pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas. W szczególności ma obowiązek zapewnić stosowanie:
procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu,
maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nieprzekraczający dopuszczalnych wartości,
rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.
Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, pracodawca ma obowiązek zagwarantować:
ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu i opracowanie oraz zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mających na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas,
zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i cech indywidualnych pracowników, oraz ich stosowanie,
ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy,
oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także gdy jest to uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia i możliwe, ograniczenie dostępu do tych stref przez ich odgrodzenie.
| Oto przykłady działań pozwalających na ograniczenie ekspozycji pracowników na hałas i zapobiegających pogarszaniu warunków pracy:rozwiązania techniczne:– dobór właściwego wyposażenia emitującego możliwie najniższy hałas,– odpowiednie zaprojektowanie obiektów i pomieszczeń pracy oraz ich aranżacji,– zastąpienie hałaśliwych maszyn i urządzeń aparaturą o mniejszej emisji dźwięku,– wyciszanie hałaśliwych maszyn i urządzeń,– osłanianie (ekranowanie) stanowisk pracy,– zwiększanie chłonności akustycznej pomieszczeń,– konserwacja maszyn, urządzeń i instalacji; |
| rozwiązania organizacyjne:– oddalenie pracownika od źródła hałasu,– przeniesienie maszyn do innych pomieszczeń,– rozgęszczenie maszyn na całej powierzchni,– zmiana systemu pracy (zmiany, rotacja),– szkolenia pracowników w zakresie odpowiedniego używania wyposażenia stanowisk pracy, tak aby ograniczyć emisję hałasu;ochronniki słuchu (środki ochrony indywidualnej). |
Rozwiązania techniczne i organizacyjne mają zdecydowany priorytet przed stosowaniem indywidualnych ochron słuchu.
Znaki bezpieczeństwa
Kolejnym obowiązkiem pracodawcy jest oznaczenie znakami bezpieczeństwa miejsc pracy, w których wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy przekraczają wartości NDN, i wydzielenie stref z takimi miejscami, a także ograniczenie do nich dostępu, jeżeli jest to technicznie wykonalne i ryzyko wynikające z narażenia na hałas uzasadnia takie wydzielenie.
Szkolenie
Pracownicy zatrudnieni przy pracach związanych z narażeniem na hałas powinni też odbyć odpowiednie szkolenie, które musi w szczególności dotyczyć:
poziomu ryzyka zawodowego, rodzaju stwarzanych zagrożeń i ich potencjalnych skutków,
wartości NDN i progów działania dla hałasu,
wyników badań i pomiarów hałasu, oceny ich natężeń oraz rodzaju oddziaływań na organizm, a także ewentualnego wpływu na zdrowie,
przyczyn powstawania chorób powodowanych oddziaływaniem hałasu na organizm, ich objawów i sposobów wykrywania oraz możliwych środków profilaktyki medycznej,
profilaktycznej opieki zdrowotnej, w tym badań lekarskich pracowników,
bezpiecznych sposobów wykonywania pracy ograniczających do minimum narażenie na hałas,
prawidłowego stosowania środków ochrony indywidualnej przed hałasem.
Rozwiązania wyciszeniowe
Określenie i zaprogramowanie najbardziej skutecznych rozwiązań wyciszeniowych jest niezwykle trudne. Wymaga wiedzy nie tylko z zakresu akustyki, ale i szerszego spojrzenia na ergonomię, jak również kwalifikacji w zakresie konstrukcji maszyn. Nieodzowne jest też doświadczenie przy realizacji podobnych projektów. W większości przypadków zadaniom tym mogą sprostać jedynie wyspecjalizowane jednostki badawczo- lub projektowo-wdrożeniowe. Podejmowanie prób wyciszenia maszyn we własnym zakresie często kończy się niepowodzeniem, co może zniechęcać do dalszych działań.
Zasada
Generalną wytyczną przy zlecaniu prac wyciszeniowych jest, że całość ryzyka związanego z ewentualnym ich niepowodzeniem ponosi jednostka badawczo- lub projektowo-wdrożeniowa. W przypadku nieudanego wdrożenia, co przecież zawsze może się zdarzyć, firma zamawiająca usługę nie ponosi żadnych kosztów.
Aby tak było, pierwszy przyjazd do firmy, mający na celu dokonanie rozpoznania i opracowanie propozycji zakresu oraz programu prac, kosztorysu, umowy i trybu wdrażania, musi się odbyć na koszt wspomnianej jednostki.
Warunki
Zapłata za wykonanie prac zmniejszających hałas może się odbyć dopiero po jednoczesnym spełnieniu trzech następujących warunków:
1) jednostka badawczo- lub projektowo-wdrożeniowa nie ingeruje w procesy technologiczne;
2) hałas został zmniejszony do wartości dopuszczalnych, względnie mniejszych, określonych w umowie;
3) wdrożone rozwiązania wyciszające uzyskały akceptację pracowników, czyli zostały uznane za:
a) odpowiednio funkcjonalne,
b) trwale bezpieczne,
c) zapewniające odpowiednie chłodzenie,
d) spełniające wymogi higieny itp.
Ponadto jednostka taka powinna zapewnić bezpłatny nadzór gwarancyjny nad eksploatacją wdrożonych rozwiązań wyciszających. Gwarancja powinna dotyczyć nie tylko funkcjonalności, ale i efektów.
Korzyści z redukcji hałasu
Ograniczenie poziomu hałasu do wartości dopuszczalnych jest obowiązkiem prawnym. Argument o konieczności dostosowania warunków prowadzenia działalności gospodarczej do wymogów przepisów jest jednak w wielu przypadkach dla pracodawców mało przekonujący. Z pewnością o wiele bardziej motywujące do podjęcia przedsięwzięć wyciszeniowych jest to, że zmniejszenie hałasu w firmie to najczęściej, z ekonomicznego punktu widzenia, dobra inwestycja.
Ograniczenie strat
Pracodawca osiągnie korzyści przede wszystkim dzięki znacznemu ograniczeniu strat powodowanych hałasem w miejscu pracy. Największe możliwości zysku występują w zakresie poprawy produktywności firmy, przez zwiększenie ilościowego efektu pracy i – może przede wszystkim – poprawy jakości pracy, a dzięki temu ograniczenie liczby braków i odpadów.
| W przeciętnych warunkach przemysłowych przy obróbce metali, drewna czy tworzyw sztucznych zmniejszenie poziomu hałasu nawet o 1 dB (A), przy jego poziomie rzędu 70–105 dB (A) istotnie wpływa na pracowników i wykonywaną przez nich pracę. |
Im wyższe natężenie hałasu, tym zysk z jego obniżenia jest większy.
| Na przykład:dla hałasu o poziomie rzędu 105 dB (A) obniżenie poziomu hałasu docierającego do pracowników o 1 dB (A) powoduje wzrost ilościowego efektu pracy o 2,8%,przy poziomie hałasu rzędu 95 Db (A) zysk ten wynosi 1,7%,dla hałasu o wartości równej dopuszczalnej obecnie normie, czyli 85 dB (A), można uzyskać efekt w postaci zwiększenia ilościowego efektu pracy o 1% na każdy dB (A) obniżenia poziomu dźwięku,nawet przy – wydawałoby się – małym hałasie rzędu 70 dB (A) obserwuje się jeszcze zysk, w wysokości około 0,5% na każdy dB (A). |
Korzyści uzyskane dzięki zmniejszeniu liczby braków i odpadów są trudniejsze do oszacowania. W znacznej mierze zależą od wartości surowców i półproduktów użytych do produkcji. Z pewnością w niektórych przypadkach mogą osiągać znaczące wartości.
Modernizacja parku maszynowego
W pewnych sytuacjach przeprowadzenie prac wyciszeniowych może wiązać się z modernizacją maszyn i urządzeń technicznych, co już samo w sobie prowadzi do zwiększenia wydajności pracy. Dzieje się tak zarówno dzięki wprowadzeniu nowocześniejszych rozwiązań technologicznych, jak i dostosowaniu maszyn do wymagań ergonomii, co wydatnie ułatwia obsługę oraz istotnie przyspiesza czas przeznaczony na wykonanie jednostkowych czynności. Krótszy czas wykonania pracy to mniejsze zmęczenie i więcej produkcji za tę samą cenę, czyli czysty zysk.
Efekt psychologiczny
Istotne znaczenie może mieć też odbiór działań pracodawcy przez pracowników. Regułą jest, że pracownicy, którzy dostrzegają troskę pracodawcy o ich warunki pracy (a przejawem takiej troski są niewątpliwie prace wyciszeniowe), czują się bardziej związani emocjonalnie z zakładem, dzięki czemu efekty ich pracy są lepsze i mniejsza jest rotacja personelu. A to w prosty sposób przekłada się na zyski pracodawcy.
Przykład 1
W jednym z zakładów przetwórstwa mleka pracownicy uparcie odmawiali stosowania indywidualnych ochron słuchu podczas pracy na stanowisku obsługi maszyny do automatycznego pakowania masła, mimo występowania na tym stanowisku dużych przekroczeń dopuszczalnego poziomu dźwięku. Tłumaczyli, że ochronniki słuchu nie pozwalają im na wcześniejsze zauważenie momentu, gdy następują zakłócenia w procesie pakowania. Pracując bez ochronników, są w stanie usłyszeć, że z maszyną dzieje się coś złego, zanim stanie się to widoczne i zniszczeniu ulegnie spora porcja świeżego masła. Ponieważ skutki działania hałasu ujawniają się dopiero po kilku latach, nie brali poważnie pod uwagę możliwości utraty słuchu.
Zrealizowanie prac wyciszeniowych umożliwiało pracownikom w dalszym ciągu usłyszenie zakłóceń, zanim awaria stanie się widoczna, tym razem jednak już bez negatywnych skutków dla ich zdrowia.
Pracownik też zyska
Mniejszy hałas w zakładzie pracy to jednocześnie mniejsza liczba wypadków przy pracy i urazów – o ok. 10% na każdy dB (A). To także zmniejszenie pozawypadkowej absencji chorobowej o ok. 4% na każdy dB (A).
Ponadto mniejszy hałas w firmie to również niższe ryzyko wystąpienia u pracowników głuchoty zawodowej.
Certyfikacja
Obowiązkiem producenta maszyn i innych urządzeń technicznych jest zadeklarowanie wartości hałasu emitowanego przez te maszyny oraz urządzenia (tzw. certyfikacja maszyn i innych urządzeń technicznych niezbędna do oceny zgodności z wymogami bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia).
Zadeklarowanie takie realizuje się przez podanie wielkości charakteryzujących emisję hałasu, czyli poziomu ciśnienia akustycznego emisji skorygowanego charakterystyką A i szczytowego poziomu ciśnienia akustycznego emisji skorygowanego charakterystyką C oraz dla maszyn stwarzających zagrożenie hałasem skorygowanego poziomu mocy akustycznej A maszyn.
Podstawa prawna:
ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.),
rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz.U. nr 157, poz. 1318),
rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.),
rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. poz. 1286 ze zm.);
rozporządzenie Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. z 2017 r. poz. 796),
rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1509).
4.2. Ocena ryzyka zawodowego pracowników narażonych na hałas
W codziennym życiu na każdym kroku towarzyszy nam dźwięk. Może on mieć różny wpływ na nasz organizm. Część otaczających nas dźwięków jest miła dla ucha, np. szum fal, muzyka. Istnieją również dźwięki obojętne nam, ale jest także grupa dźwięków nieprzyjemnych, mogących stanowić zagrożenie dla naszego zdrowia, np. głośno pracujące maszyny i urządzenia. Dźwięki te nazywamy hałasem, oddziałują one na nasz narząd słuchu, jak również, przy odpowiednio wysokim poziomie, mogą szkodliwie działać na nasz organizm.
W samym środowisku pracy często występują różne źródła hałasu, który jest emitowany na różnym poziomie. Właśnie ten poziom jest głównym wyznacznikiem narażenia na hałas, według którego możemy dokonać szacowania ryzyka zawodowego dla hałasu.
Ocena ryzyka zawodowego przy narażeniu na hałas
| Ocenę ryzyka zawodowego przy narażeniu na hałas można dokonać dowolną metodą, w zależności od sytuacji na stanowiskach pracy. |
Szacowanie ryzyka zawodowego, zgodnie z przepisami, może być dokonane dowolną metodą, którą można również opracować indywidualnie, zależnie od sytuacji na stanowiskach pracy w firmach. Jedną z metod szacowania (oceny) ryzyka zawodowego zawarto w Polskiej Normie PN-N-١٨٠٠٢:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
| Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. |
Ryzyko zawodowe jest kombinacją prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia zagrażającego oraz ciężkości urazu lub pogorszenia stanu zdrowia pracowników powodowanego tym zdarzeniem.
W narażeniu na hałas mogą wystąpić różne skutki zależne od poziomu narażenia. Głównym narządem narażonym na hałas jest słuch. Dlatego ze względu na poziom oddziaływania na zdrowie można ciężkość urazu podzielić według skutków:
duży stopień ciężkości – trwałe uszkodzenie słuchu,
średni stopień ciężkości – częściowy ubytek słuchu, obniżona wydolność organizmu,
mały stopień ciężkości – czasowa zmiana progu słyszalności, utrudniona komunikacja słowna.
Obowiązek dokonania oceny ryzyka zawodowego przy występowaniu hałasu
| Najwyższy dopuszczalny poziom hałasu na stanowisku pracy to 85 dB. Natomiast jeżeli nastąpi przekroczenie w wymiarze dobowym lub tygodniowym wartości 80 dB i jednocześnie 135 dB dla szczytowego poziomu dźwięku C, należy podjąć działania mające na celu ochronę pracowników przed negatywnym oddziaływaniem hałasu i zmniejszające ryzyko zawodowe związane z narażeniem na hałas. |
W przypadku hałasu dla poziomu ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub poziomu ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy – wartość progu działania wynosi 80 dB. Do szczytowego poziomu dźwięku C jako wartość progu działania przyjmuje się wartość NDN wynoszącą 135 dB.
Oznacza to, że pracodawca ma podejmować działania mające na celu ochronę pracowników przed hałasem, obniżyć, a szczególnie nie dopuścić do przekroczenia najwyższej dopuszczalnej wartości 85 dB.
Jednym z obowiązków pracodawcy jest dokonanie i udokumentowanie oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną na określonym stanowisku pracą (art. 226 kp). Wśród zagrożeń, jakie mogą występować na stanowiskach pracy, wyróżnić należy także hałas.
Źródła hałasu
Źródłem hałasu jest wiele maszyn i urządzeń używanych przez pracowników. Poziom emitowanego hałasu przez urządzenia jest uzależniony od wielu czynników:
rodzaju urządzenia,
jego mocy,
sposobu wykorzystania,
stopnia zużycia.
Dla przykładu można wymienić kilka źródeł hałasu:
silniki spalinowe (do 125 dB),
młoty pneumatyczne, przecinaki, szlifierki (do 135 dB),
młyny kulowe (do 120 dB),
piły tarczowe do drewna (do 115 dB),
krosna (do 115 dB),
maszyny rolnicze (do 110 dB).
Minimum zawartości oceny ryzyka zawodowego
Zakres informacji, jakie ocena ryzyka zawodowego musi zawierać, to:
poziom i rodzaj narażenia, włącznie z narażeniem na hałas impulsowy,
czas trwania narażenia, w tym czas pracy w godzinach nadliczbowych, oraz w obowiązujących u pracodawcy systemach i rozkładach czasu pracy,
wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia (NDN) i progów działania dla hałasu,
skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w tym należących do grup szczególnego ryzyka,
skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikające z interakcji pomiędzy hałasem a drganiami mechanicznymi,
informacje dotyczące poziomu emisji hałasu, dostarczanych przez producenta środków pracy,
wskazanie alternatywnych środków pracy, zaprojektowanych do ograniczenia emisji hałasu,
informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników,
określenie pośrednich skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikających z interakcji pomiędzy hałasem a sygnałami bezpieczeństwa lub innymi dźwiękami, które pracownik powinien obserwować w celu ograniczenia ryzyka wypadku przy pracy,
skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikające z interakcji pomiędzy hałasem a substancjami chemicznymi o działaniu szkodliwym na narząd słuchu (substancje ototoksyczne), jeżeli umożliwia to stan wiedzy technicznej i medycznej,
informacje o dostępie do środków ochrony indywidualnej przed hałasem o odpowiedniej charakterystyce tłumienia.
Przygotowanie do oceny ryzyka zawodowego związanego z hałasem
Bez względu na zastosowaną metodę oceny ryzyka zawodowego związanego z hałasem należy:
zebrać niezbędne dokumenty i informacje,
sporządzić spis stanowisk, na których istnieje narażenie na hałas,
dokonać badań i pomiarów hałasu.
Na podstawie:
obserwacji,
rozmów z pracownikami,
danych literaturowych,
opinii specjalistów
– trzeba wziąć pod uwagę różne elementy wpływające na potencjalne szkody, jakie może wyrządzić hałas.
| Dokonując oceny ryzyka zawodowego przy narażeniu na hałas, należy również brać pod uwagę inne czynniki szkodliwe i niebezpieczne dla zdrowia, występujące na stanowisku pracy oraz ich relacje z hałasem. |
Podczas obserwacji warto zwrócić również uwagę, czy na stanowisku nie występują niebezpieczne substancje chemiczne, które mogą występować w postaci par. W wyniku ich obecności może nastąpić wzrost narażenia na niebezpieczne czynniki chemiczne przy równoczesnym narażeniu pracownika na hałas. Dotyczy to sytuacji, gdy występują w środowisku pracy substancje ototoksyczne.
Hałas słyszalny – ocena ryzyka zawodowego
Badania i pomiary hałasu należy przeprowadzać:
co najmniej raz w roku, jeżeli wyniki ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów osiągnęły poziom powyżej 0,5 wartości dopuszczalnych,
co najmniej raz na 2 lata, jeżeli wyniki ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów osiągnęły poziom powyżej 0,2, lecz nie przekroczyły 0,5 wartości dopuszczalnych,
generalnie w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania hałasu.
| Gdy podczas 2 ostatnich badań i pomiarów hałasu, wykonanych w odstępie 2 lat, jegonatężenie nie przekraczało 0,2 wartości dopuszczalnych, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań oraz pomiarów hałasu. |
Szacowanie ryzyka zawodowego
Według Polskiej Normy PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego narażenie na hałas jako czynnik szkodliwy można scharakteryzować za pomocą następujących wielkości:
poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy (LEX,8h) lub odpowiadającej mu dziennej ekspozycji na hałas (EA,8h), jako alternatywa, gdy oddziaływanie na organizm człowieka jest nierównomierny w poszczególnych dniach tygodnia,
poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy (LEX,w) lub odpowiadająca mu ekspozycja tygodniowa (EA,w),
maksymalny poziom dźwięku A (LA max),
szczytowy poziom dźwięku C (LC peak).
Wartość tych wielkości można wyznaczyć w drodze prognozowania lub pomiarów.
Szacowanie za pomocą skali trójstopniowej
Szacowania ryzyka zawodowego dokonuje się za pomocą skali trójstopniowej dotyczącej narażenia na hałas jako czynnik szkodliwy dla słuchu (patrz rys. 1 i 2).
Rys. 1. Trójstopniowy algorytm szacowania ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas wg Polskiej Normy PN-N-18002:2011
Rys. 2. Zmieniony trójstopniowy algorytm szacowania ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas
Szacowanie za pomocą skali pięciostopniowej
Ze względu na różne skutki, jakie może powodować narażenie na hałas – słuchowe oraz pozasłuchowe – można dokonać szacowania w skali pięciostopniowej.
Rys. 3. Szacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej
Przy szacowaniu ryzyka zawodowego zgodnie z procedurą zawartą na rys. 3 0,1 NDN (76 dB), gdyż ten poziom hałasu zapewnia pracownikom bezpieczne warunki pracy i jest jedną z granic szacowania ryzyka, ze wszech miar uzasadnioną. Druga granica 80 dB jest zgodna z progiem działania określonym przez rozporządzenie w sprawie bhp przy pracach związanych z narażeniem na hałas. Wartość 82 dB stanowi 0,5 NDN i jest oczywista jako następna granica przy szacowaniu ryzyka zawodowego. Natomiast wartość 85 dB stanowi górną dopuszczalną wartość hałasu, jaka może oddziaływać na pracownika.
Zatrudnianie kobiet w ciąży lub pracowników młodocianych – szacowanie ryzyka zawodowego związanego z hałasem
Podane algorytmy są ogólnym szacowaniem ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas. Nie obejmuje on jednak szczególnych przypadków, gdy progi szacowania muszą być zmienione, tj. w sytuacji zatrudniania:
pracowników młodocianych,
kobiet w ciąży i w czasie karmienia,
narażonych na hałas.
Kobiety w ciąży
Dopuszczalne wartości hałasu dla kobiet w ciąży to:
poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określony w kp, nie przekracza wartość 65 dB,
szczytowy poziom dźwięku C nieprzekraczający wartość 130 dB,
maksymalny poziom dźwięku A nie przekracza wartość 110 dB.
Rys. 4. Szacowanie ryzyka zawodowego przy występującym hałasie przy zatrudnianiu kobiet w ciąży
Młodociani
Zabronione jest zatrudnianie młodocianych w warunkach narażenia na hałas, którego:
poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w kp, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 80 dB,
szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 dB,
maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 dB.
Rys. 5. Szacowanie ryzyka zawodowego przy zatrudnianiu pracowników młodocianych w narażeniu na hałas
Informacje o hałasie dla pracownika wynikające z oceny ryzyka zawodowego
| Pracodawca ma obowiązek informowania pracownika o wszelkich zagrożeniach występujących na ich stanowiskach pracy. |
W trakcie szkoleń należy przekazać pracownikom następujące informacje wynikające z oceny ryzyka zawodowego, a odnoszące się do hałasu:
poziom ryzyka zawodowego, rodzaj stwarzanych zagrożeń oraz potencjalnych skutków,
środki niezbędne do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego oraz okoliczności, w jakich takie środki należy stosować,
wartości NDN oraz wartości progów działania dla hałasu,
wyniki pomiarów hałasu, oceny ich natężeń i rodzaju oddziaływania na organizm oraz ewentualnego wpływu na zdrowie,
przyczyny powstawania chorób powodowanych oddziaływaniem hałasu na organizm, ich objawów i sposobów wykrywania oraz możliwych środków profilaktyki medycznej,
profilaktycznej opieki zdrowotnej, w tym badań lekarskich pracowników,
bezpiecznych sposobów wykonywania pracy, ograniczających do minimum narażenie na hałas,
prawidłowe stosowanie środków ochrony indywidualnej przed hałasem.
Działania po dokonaniu oceny ryzyka zawodowego
| Obowiązkiem pracodawcy, w przypadku osiągnięcia lub przekroczenia wielkości charakteryzujących hałas, jest sporządzenie programu działań organizacyjno-technicznych. |
Na podstawie dokonanej oceny ryzyka zawodowego, po osiągnięciu lub przekroczeniu wielkości charakteryzujących hałas pracodawca jest zobowiązany do sporządzenia i wprowadzenia w życie programu działań organizacyjno-technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas oraz dostosowania tych działań do potrzeb pracowników należących do grup szczególnego ryzyka.
Program działań organizacyjno-technicznych powinien uwzględniać działania polegające na:
Unikaniu procesów lub metod pracy powodujących narażenia na hałas i zastępowaniu ich innymi, stwarzającymi mniejsze narażenie.
Dobieraniu środków pracy przeznaczonych do wykonywania określonej pracy, właściwie zaprojektowanych pod względem ergonomicznym, o możliwie najniższym poziomie emisji hałasu.
Ograniczeniu narażenia na hałas środkami technicznymi (stosowanie obudów dźwiękoizolacyjnych, kabin dźwiękoszczelnych, tłumików, ekranów, materiałów dźwiękoszczelnych i układów izolujących lub tłumiących dźwięki materiałowe).
Projektowaniu miejsc pracy i rozmieszczeniu stanowisk pracy w sposób umożliwiający izolację od źródeł hałasu oraz ograniczający jednoczesne oddziaływanie wielu źródeł na pracownika.
Konserwowaniu środków pracy, obiektów budowlanych, urządzeń i układów izolujących i tłumiących hałas oraz innych środków ochrony zbiorowej.
Informowaniu i szkoleniu pracowników w zakresie poprawnego oraz bezpiecznego posługiwania się środkami pracy.
Ograniczeniu czasu i poziomu narażenia oraz liczby osób narażonych na hałas poprzez właściwą organizację pracy, w szczególności stosowaniu skróconego czasu pracy lub przerw w pracy i rotacji na stanowiskach pracy.
Działania pracodawcy przy narażeniu na hałas
W związku z narażeniem na hałas pracodawca jest zobowiązany do wielu działań zmierzających do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, tzn.:
dokonywania pomiarów dźwięków charakteryzujących hałas, a następnie porównania wyników z wartościami najwyższych dopuszczalnych natężeń i wartości progów działania (pomiary dźwięków charakteryzujących hałas są przeprowadzane przez akredytowane laboratoria),
oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas, wynikającego z warunków miejsca pracy i stosowanych środków lub procesów pracy ze szczególnym uwzględnieniem:– poziomu i rodzaju narażenia,– czasu trwania narażenia,– skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników związanych z interakcją między hałasem a drganiami mechanicznymi oraz hałasem a niebezpiecznymi substancjami chemicznymi (ototoksycznymi) – przy obecnym stanie wiedzy,– informacji uzyskanych w związku z badaniami profilaktycznymi pracowników.
| W sytuacji narażenia na hałas w pełni uzasadnione jest poddawanie pracowników badaniom audiologicznym w celu określenia poziomu ubytku słuchu. |
Co zrobić, gdy nie można uniknąć hałasu
| Pracodawca musi zapewnić środki ochrony indywidualnej przed hałasem, gdy wielkości charakteryzujące hałas przekraczają wartość progów działania. |
Nie zawsze jest możliwe uniknięcie hałasu. Wynika to z technologii, używanych maszyn i wielu innych czynników. Jeżeli nie można uniknąć hałasu za pomocą środków ochrony zbiorowej, pracodawca:
udostępnia środki ochrony indywidualnej słuchu oraz
nadzoruje prawidłowość ich stosowania,
jeżeli wartości charakteryzujące hałas osiągają lub przekraczają wartość NDN.
Przy wyposażaniu pracowników w ochronniki słuchu należy:
dokonać doboru ochronników słuchu, stosownie do poziomu występującego hałasu,
umożliwić wybór przez pracowników w zależności od ich cech indywidualnych,
nadzorować stosowanie ochronników słuchu,
oznakować strefy zagrożone hałasem.
Niezwykle ważne jest:
odpowiednie przydzielenie pracownikom ochronników słuchu,
dobranie, stosowanie do poziomu narażenia na hałas i komfortu pracy pracowników, na przykład wkładek dousznych (np. Stopper ELA) czy ochronników słuchu – nauszników, poduszek (np. Peltor).
| Przy doborze ochronników słuchu należy zwrócić uwagę, aby poziom dźwięku A pod ochronnikiem słuchu był o 5–10 dB mniejszy od wartości dopuszczalnej, lecz nie więcej niż o 15 dB. |
Zbyt duże tłumienie może być powodem wypadków spowodowanych brakiem odbioru bodźców zewnętrznych oraz może powodować poczucie izolacji pracownika i doprowadzać nawet do zaburzeń osobowości.
Wyłączenie stosowania ochronników słuchu
Nie w każdej sytuacji są stosowane ochronniki słuchu. Nie dotyczy to sytuacji, gdy stosowanie ochronników słuchu powodowałoby większe zagrożenie. Następuje to szczególnie w odniesieniu do:
osób prowadzących akcje ratownicze w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska, usunięcia awarii albo przeciwdziałania klęsce żywiołowej,
kierujących pojazdami samochodowymi, ciągnikami rolniczymi lub maszynami samobieżnymi po drogach publicznych lub drogach komunikacyjnych i transportowych na terenie zakładu pracy,
artystów – wykonawców widowisk muzycznych i rozrywkowych.
Podstawa prawna:
ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.),
rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz.U. nr 157, poz. 1318),
rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. poz. 1286 ze zm.)
