Читать книгу Kompendium BHP Tom 2 poradnik dla służby bhp i pracodawców + płyta CD z wzorami dokumentów - Praca zbiorowa - Страница 9

6.1. Regulacje REACH i CLP wraz z oceną ryzyka zawodowego przy czynnikach chemicznych

Pracownicy wykonujący prace z użyciem substancji i czynników chemicznych narażeni są na wiele zagrożeń. W celu zapewnienia im bezpieczeństwa konieczne jest zorganizowanie ich pracy w sposób określony w przepisach, z wypełnieniem wielu warunków i wymagań. Z całą pewnością wdrażane od kilku lat zmiany w przepisach, dotyczące niebezpiecznych substancji i mieszanin chemicznych, nie ułatwiają sprawy. Wręcz przeciwnie, mogą powodować dezorientację i zamieszanie przy organizacji stanowiska pracy spełniającego wymogi prawne w zakresie bezpiecznych warunków pracy z czynnikami chemicznymi.

REACH (ang. Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals – Rejestracja, Ocena, Udzielanie Zezwoleń i Stosowanie Ograniczeń w Zakresie Chemikaliów. Rozporządzenie REACH ukazało się w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z 30 grudnia 2006 r. (L 396, str. 1), a weszło w życie 1 czerwca 2007 r. Trzeba jednak zaznaczyć, że z tym dniem zaczęła obowiązywać tylko część rozporządzenia REACH.

Przepisy REACH zostały ujęte w akcie prawnym, który jest rozporządzeniem. W związku z tym nie musiał być implementowany na grunt prawa krajowego członków Unii Europejskiej, tylko wszedł w życie zgodnie z terminami podanymi w rozporządzeniu REACH.

Należy podkreślić, że od czasu wejścia w życie rozporządzenia, oprócz wielu zmian dotyczących m.in. zapewnienia zgodności rozporządzenia REACH ze zharmonizowanymi kryteriami klasyfikacji i oznakowania oraz zasadami dotyczącymi kart charakterystyki, opublikowano także sprostowania rozporządzenia do polskiej wersji językowej. Istotne z punktu widzenia zmian w stosunku do pierwszego dokumentu było sprostowanie do rozporządzenia z 29 maja 2007 r. (Dz.Urz. UE L 136 z 29.5.2007 r.). Wprowadziło wiele istotnych zmian do oryginalnego tekstu rozporządzenia.

W opracowaniu tym, mając na uwadze złożoność tematu dotyczącego rozporządzenia REACH (jeden z najszerszych przepisów obowiązujących w krajach Unii Europejskiej), ograniczymy się do podania kilku podstawowych informacji o poruszanej problematyce przez nowe przepisy.

Cele wprowadzenia rozporządzenia REACH

Głównym powodem wprowadzenia przepisów rozporządzenia REACH było:

 zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska,

 wprowadzanie alternatywnych metod oceny zagrożeń stwarzanych przez substancje,

 swobodny obrót substancjami na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej.

Przepisy rozporządzenia REACH mają zastosowanie na każdym etapie, od produkcji, poprzez wprowadzenie do obrotu, dystrybucję do stosowania w postaci własnej lub jako składnik mieszaniny lub w wyrobie.

REACH nakłada na producenta lub wprowadzającego substancję chemiczną na rynek unijny (importera) obowiązek:

 zebrania informacji dotyczących właściwości substancji chemicznych,

 zastosowania oraz bezpiecznego stosowania niebezpiecznych substancji chemicznych.

Trzeba zaznaczyć, że dotyczy to podmiotów wprowadzających substancje chemiczne w ilości przekraczającej 1 tonę rocznie. Ze względu na wielość i złożoność właściwości substancji chemicznych, w zależności od tonażu i zagrożeń powodowanych przez substancje chemiczne, rozporządzenie określa szczegółowy harmonogram terminów (w zależności od wielkości rocznego obrotu) rejestracji substancji wprowadzonych, ostatecznie kończących się 31 maja 2018 r.

Rozporządzenie REACH ma zastosowanie do wszystkich substancji chemicznych – nie tylko stosowanych w procesach przemysłowych, ale również będących w powszechnym użytkowaniu, np. farb, środków czyszczących, a także składników wyrobów. Dlatego rozporządzenie dotyczy większości przedsiębiorstw w Unii Europejskiej.

Od daty zakończenia pełnego wdrożenia rozporządzenia REACH, tj. 1 czerwca 2018 r., niezarejestrowane substancje wytwarzane lub importowane w ilościach przekraczających 1 tonę rocznie nie będą mogły zostać wprowadzone na unijny rynek bez dokonania pełnej rejestracji. Czyli brak rejestracji to brak obrotu towarem chemicznym.

Jakich substancji nie dotyczy rozporządzenie REACH

Nie wszystkie substancje chemiczne są objęte rozporządzeniem REACH. Wyłączeniu spod przepisów tego rozporządzania podlegają m.in. substancje wchodzące w skład:

 produktów leczniczych,

 środków ochrony roślin,

 produktów biobójczych,

 substancji aktywne powyższych produktów,

 żywności,

 pasz,

 źródeł radioaktywnych.

Wyłączenia te nie zmieniają podejścia do substancji aktywnych, które podlegają rejestracji, jeżeli stosowane są w innym niż powyższym celu.

Karta charakterystyki

Dostawca substancji lub mieszaniny przekazuje odbiorcy kartę charakterystyki sporządzoną zgodnie z załącznikiem II do rozporządzenia REACH wraz z załączonymi scenariuszami narażenia. Zaznaczyć należy także, że wspomnianym rozporządzeniem nr 453/2010 została zmieniona treść załącznika II. Ma to na celu przystosowanie jego treści do kryteriów klasyfikacji i innych odnośnych przepisów ustanowionych w rozporządzeniu CLP oraz zasad dotyczących kart charakterystyki zgodnie z GHS.

Dnia 31 maja 2017 r. upłynął okres przejściowy dla kart charakterystyki wprowadzonych do obrotu przed 1 czerwca 2015 r. Od 1 czerwca br. wszyscy użytkownicy niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin są zobowiązani do posiadania kart charakterystyki według nowego wzoru, zawierającego wszystkie niezbędne informacje.

Raport bezpieczeństwa chemicznego

Przepisy rozporządzenia REACH nakładają na producenta obowiązek dokonania oceny bezpieczeństwa chemicznego i sporządzenia raportu bezpieczeństwa chemicznego dla wszystkich substancji podlegających rejestracji, które wprowadza do obrotu w ilości co najmniej 10 ton rocznie. Oczywiście rozporządzenie zawiera wiele wyjątków.

W ramach oceny narażenia dokonywana jest ocena ryzyka związana z każdym zidentyfikowanym zastosowaniem czynnika chemicznego. Następnym etapem jest sporządzenie scenariusza narażenia dla każdego zastosowania.

Scenariusz narażenia dla zastosowania czynnika chemicznego

Zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu REACH scenariusz narażenia oznacza zespół warunków, w tym warunków operacyjnych i środków związanych z zarządzaniem ryzykiem, opisujących sposób produkcji lub stosowania substancji podczas jej etapów istnienia oraz sposób, w jaki producent lub importer kontroluje narażenie ludzi i środowiska lub w jaki zaleca dalszemu użytkownikowi sprawowanie takiej kontroli.

Scenariusze narażenia mogą obejmować jeden określony proces lub zastosowanie bądź też kilka procesów lub zastosowań, stosownie do sytuacji.

Scenariusze narażenia opracowuje każdy, kto jest zobowiązany:

 sporządzić kartę charakterystyki substancji lub mieszaniny,

 do przygotowania raportu bezpieczeństwa chemicznego

– zgodnie z wymaganiami zapisanymi w rozporządzeniu REACH.

Zgodnie z wymogami nowych przepisów producenci mają obowiązek w miarę postępu nauki i techniki poszerzać oraz uszczegóławiać przekazywaną użytkownikowi informację o właściwościach czynników chemicznych.

Klasyfikacja, oznakowanie i pakowanie substancji i mieszanin

Od 20 stycznia 2009 r. obowiązuje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006, które wdraża w Unii Europejskiej zasady klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin chemicznych zawarte w Globalnie Zharmonizowanym Systemie Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (ang. The Globally Harmonized System od Classification and Labelling of Chemicals – GHS). System został opracowanym w ramach struktury Organizacji Narodów Zjednoczonych, w celu ułatwienia międzynarodowej wymiany handlowej z jednoczesnym zapewnieniem bezpieczeństwa dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego. Rozporządzenie zwane jest rozporządzeniem CLP.

Rozporządzenie CLP zastąpiło:

 dyrektywę 67/548/EWG z 27 czerwca 1967 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 196 z 16 sierpnia 1967 r., str. 1 z późn. zm., Dz. Urz. UE Polskie Wydanie Specjalne, rozdz. 13, t. 1, str. 27), tzw. dyrektywę substancjową – DSD,

 dyrektywę 1999/45/WE z 31 maja 1999 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania preparatów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 200 z 30 lipca 1999 r., str. 1 z późn. zm., Dz. Urz. UE Polskie Wydanie Specjalne, rozdz. 13, t. 24, str. 109), tzw. dyrektywę preparatową – DPD.

Dyrektywa 67/548EWG i dyrektywa 1999/45/WE, a także rozporządzenia ministra zdrowia, które wdrażały do prawodawstwa polskiego przepisy tych dyrektyw, utraciły moc 1 czerwca 2015 r.

Lata 2010–2017 były okresem przejściowym, w którym stosowane mogą być przepisy rozporządzenia CLP lub przepisy dyrektywy substancjowej bądź dyrektywy preparatowej.

Wprowadzenie rozporządzenia CLP spowodowało zmianę m.in. w:

 klasyfikacji,

 oznaczaniu,� terminologii.

Przykładem zmian w terminologii jest zaprzestanie używania nazwy „preparaty” i zastąpienie jej zwrotem „mieszanina”.

Kogo dotyczy CLP

Celem rozporządzenia CLP jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzi i środowiska, a także swobodnego przepływu substancji, mieszanin chemicznych oraz wyrobów wybuchowych. Aby osiągnąć ten cel, zastosowano zharmonizowane kryteria klasyfikacji substancji i mieszanin oraz przepisy dotyczące oznakowania, a także pakowania substancji i mieszanin stwarzających zagrożenie.

Rozporządzenie CLP nałożyło obowiązki na:� producentów, importerów i dalszych użytkowników w zakresie klasyfikowania substancji oraz mieszanin wprowadzanych do obrotu,� dostawców w zakresie oznakowania oraz pakowania substancji i mieszanin wprowadzonych do obrotu,� producentów, producentów wyrobu i importerów w zakresie klasyfikowania substancji, nawet w przypadku gdy nie są one wprowadzane do obrotu, lecz podlegają rejestracji lub zgłoszeniu na mocy rozporządzenia REACH.

Klasyfikacja substancji i mieszanin chemicznych według CLP

Zgodnie z rozporządzeniem CLP substancje i mieszaniny chemiczne ze względu na zagrożenia wynikające z ich właściwości fizycznych dzieli się na następujące klasy zagrożeń:

 fizyczne,

 dla zdrowia człowieka lub

 dla środowiska,

przyrównując do zdefiniowanych kryteriów.

Każda klasa zawiera jedną lub więcej kategorii zagrożenia.

Czynniki chemiczne mogą zostać zaliczone do jednej z następujących grup w zależności od stwarzanego zagrożenia:

1. Zagrożenie fizyczne:

 materiały wybuchowe,

 gazy łatwo palne,

 wyroby aerozolowe łatwo palne,

 gazy utleniające,

 gazy pod ciśnieniem,

 substancje ciekłe łatwo palne,

 substancje stałe łatwo palne,

 substancje i mieszaniny samoreaktywne,

 substancje ciekłe piroforyczne,

 substancje stałe piroforyczne,

 substancje i mieszaniny samonagrzewające się,

 substancje i mieszaniny, które w zetknięciu z wodą uwalniają gazy łatwo palne,

 substancje ciekłe utleniające,

 substancje stałe utleniające,

 nadtlenki organiczne,

 substancje powodujące korozję metali,

 odczulone materiały wybuchowe*

* Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/521 z 27 marca 2019 r. zmieniające, w celu dostosowania do postępu naukowo-technicznego, rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin – 12 ATP wprowadzono nową kategorie zagrożenia dla gazów piroforycznych w ramach klasy zagrożenia „gazy łatwopalne” i nowa klasę zagrożenia odczulonych materiałów wybuchowych. Rozporządzenie stosuje się od 17 października 2020 r.

2. Zagrożenie dla zdrowia:

 toksyczność ostra,

 działanie żrące/drażniące na skórę,

 poważne uszkodzenie oczu/działanie drażniące na oczy,

 działanie uczulające na drogi oddechowe lub skórę,

 działanie mutagenne na komórki rozrodcze,

 rakotwórczość, działanie szkodliwe na rozrodczość,

 działanie toksyczne na narządy docelowe – narażenie jednorazowe,

 działanie toksyczne na narządy docelowe – powtarzane narażenie,

 zagrożenie spowodowane aspiracją.

3. Zagrożenie dla środowiska:

 stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego,

 stwarzające zagrożenie dla warstwy ozonowej (dodatkowa klasa UE).

Oznaczenia piktogramami

Piktogramy wskazujące rodzaj stwarzanego przez czynnik chemiczny zagrożenia:

Ocena ryzyka zawodowego a przepisy rozporządzeń REACH i CLP

Generalnie obowiązki pracodawcy nie uległy zmianie i na mocy art. 226 pkt 1 kp praco­dawca nadal jest zobowiązany do m.in. oceny oraz dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą.

Mimo wprowadzenia rozporządzeń REACH i CLP cel oceny ryzyka zawodowego nie uległ zmianie. Czyli nadal jest (i będzie) to umożliwienie pracodawcy podjęcia niezbędnych i zarazem koniecznych środków do zapewnienia pracownikom bezpiecznych oraz higienicznych warunków pracy.

Informacje zawarte w scenariuszach narażenia będących załącznikami do kart charakterystyki mogą pomóc w dokonaniu prawidłowej oceny zgodnej z zastosowaniem czynnika chemicznego.

A zatem nadal muszą być spełnione wymogi rozporządzenia ministra zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejs­cu pracy czynników chemicznych. Szczególnie zawarte w jego § 3 ust. 1 pkt 1–8, gdzie okreś­lono zakres oceny ryzyka zawodowego, jaki musi być spełniony przy stosowaniu niebezpiecznych czynników chemicznych.

Przygotowanie do oceny ryzyka zawodowego przy czynnikach chemicznych

Przed przystąpieniem do oceny ryzyka zawodowego związanego z niebezpiecznymi czynnikami chemicznymi trzeba zebrać niezbędne informacje. Oceniając ryzyko zawodowe, niezależnie od wybranej metody, należy:

 sporządzić spis używanych na stanowisku pracy niebezpiecznych czynników chemicznych,

 zgromadzić karty charakterystyk tych czynników chemicznych,

 zebrać informacje o ewentualnych produktach ubocznych związanych z prowadzonym procesem technologicznym.

Dodatkowym źródłem informacji, z jakich warto korzystać w trakcie prac nad oceną ryzyka zawodowego związanego z czynnikami chemicznymi, są:

 scenariusze narażenia dołączone do kart charakterystyk,

 wyniki pomiarów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych,

 przepisy prawne i inne dokumenty normatywne,

 obserwacje stanowiska pracy,

 literatura specjalistyczna z zakresu chemii, toksykologii itp.

Ocena ryzyka zawodowego zgodnie z Polską Normą PN-N-18002:2011

Podejście do oceny ryzyka zawodowego zgodnie z treścią Polskiej Normy PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego nie uległo zmianie. Szacowanie ryzyka zawodowego oparte jest na wartościach uzyskanych w trakcie badań i pomiarów niebezpiecznych czynników w środowisku pracy przyrównanych do wartości granicznych. Dotyczy 536 substancji, dla których ustalono najwyższe dopuszczalne wartości w środowisku pracy.

Zmiany w oznaczeniu zagrożenia przy ocenie ryzyka

Szczególnie polecaną metodą oceny ryzyka zawodowego związanego z obecnością niebezpiecznych czynników chemicznych jest metoda opublikowana przez Komisję Bezpieczeństwa, Higieny i Ochrony Zdrowia w Pracy Europejskiej Komisji Zatrudnienia i Spraw Socjalnych. Znajduje ona szczególne zastosowanie przy występowaniu czynników chemicznych niemających ustalonych najwyższych dopuszczalnych wartości.

Tu trzeba jednak zaznaczyć, że w związku z wdrażaniem przepisów rozporządzenia CLP powoli przestaną funkcjonować zwroty R informujące o zagrożeniu. Dla wspomnianej metody z poradnika europejskiego ma to zasadnicze znaczenie. W ich miejsce wprowadzono zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oznaczony literą H, po której znajduje się trzycyfrowa liczba. Gdyby nie zmiana klasyfikacji i uniemożliwienie bezpośredniego odniesienia zwrotu H do R, to nie byłoby problemu. Ale nic nie jest proste i po pełnym wejściu w życie rozporządzenia CLP już dla substancji niezbędne jest opracowanie nowej metody szacowania ryzyka związanego z czynnikami chemicznymi.

Zwrot R informujący o zagrożeniach zostanie zastąpiony zwrotem H000 – wskazującym rodzaj zagrożenia, a wszystko to zgodnie z rozporządzeniem CLP.

Tabela 1. Skrócona wersja przełożenia klasyfikacji wg dyrektywy substancjowej na klasyfikację wg rozporządzenia CLP

Dyrektywa substancjowa	Rozporządzenie CLP
E:R2	NIEMOŻLIWE DOKŁADNE PRZEŁOŻENIE
E:R3	NIEMOŻLIWE DOKŁADNE PRZEŁOŻENIE
O:R7	Org. Perox. CD H242 Org. Perox. EF H242
O:R8	Ox. Gas 1 H270
O:R8 ciecz/ciało stałe	NIEMOŻLIWE DOKŁADNE PRZEŁOŻENIE
O:R9	Ox. Liq. 1 oraz Ox. Sol. 1 H271 – może powodować pożar lub wybuch (silny utleniacz)
F:R11 ciało stałe	NIEMOŻLIWE DOKŁADNE PRZEŁOŻENIE
F+:R12 ciecz	Flam. Liq. 1 H224
F+:R12 ciecz	Self-react. CD, EF H242
F:R10 ciecz	Flam. Liq. 1 H224, t. zapł. < 23°C oraz t.wrz. = < 35°CFlam. Liq. 2 H225, t. zapł. < 23°C oraz t.wrz. > 35°CFlam. Liq. 3 H226, t. zapł. = > 23°C
F:R11 ciecz	Flam. Liq. 1 H224, t.wrz. = < 35°CFlam. Liq. 2 H225, t.wrz. > 35°C
F:R15	PRZEŁOŻENIE NIEMOŻLIWE
F:R17 ciecz/ciało stałe	Pyr. Liq. 1 oraz Pyr. Sol 1 H250
Xn:R20 gaz/pary/pył/mgła	Acute Tox. 4 H332
Xn:R21	Acute Tox. 4 H312
Xn:R22	Acute Tox. 4 H302
T:R23 gaz	Acute Tox. 3 H331
T:R23 pary	Acute Tox. 3 H330
T:R23 pył/mgła	Acute Tox. 3 H331
T:R24	Acute Tox. 3 H311
T:R25	Acute Tox. 3 H301
T+:R26 gaz/pary/mgły/pył	Acute Tox 2 lub 1 H330
T+:R27	Acute Tox. 1 H310
T+:R28	Acute Tox. 2 H300
R33	STOT RE 2 H373
C:R34	Skin Corr. 1B H314
C:R35	Skin Corr. 1A H314
Xi:R36	Eye Irrit. 2 H319
Xi:R37	STOT SE 3 H335
Xi:R38	Skin Irrit. 2 H315
T:R39/23, R39/24, R39/25	STOT SE 1 H370
T+:R39/26, R39/27, R39/28	STOT SE 1 H370
Xi:R41	Eye Dam. 1H318
R42	Resp. Sens. 1 H334
R43	Skin Sens. 1 H317
Xn:R48/20, R48/21, R48/22	STOT RE 2 H373
T:R48/23, R48/24, R48/25	STOT RE 1 H372
R64	Lact. H362
Xn:R65	Asp. Tox. 1 H304
R67	STOT SE 3 H336
Xn:R68/20, R68/21, R68/22	STOT SE 2 H371
Carc. Cat. 1 i 2: R45	Carc. 1A i 1B H350
Carc. Cat. 1 i 2: R49	Carc. 1A i 1B H350i
Carc. Cat. 3: R40	Carc. 2 H351
Muta. Cat. 2: R46	Muta. 1B H340
Muta. Cat. 3: R68	Muta. 2 H341
Repr. Cat. 1 i 2: R60	Repr. 1A i 1B H360F
Repr. Cat. 1 i 2: R61	Repr. 1A i 1B H360D
Repr. Cat. 3: R62	Repr. 2 H360f
Repr. Cat. 3: R63	Repr. 2 H361d
Repr. Cat. 1: R60-61	Repr. 1A H360FD
Repr. Cat. 1: R60Repr. Cat. 2: R61	Repr. 1A H360FD
Repr. Cat. 2: R60Repr. Cat. 1: R61	Repr. 1A H360FD
Repr. Cat. 2: R60-61	Repr. 1B H360FD
Repr. Cat. 3: R62-63	Repr. 2 H361fd
Repr. Cat. 1: R60Repr. Cat. 3: R63	Repr. 1A H360Fd
Repr. Cat. 2: R60Repr. Cat. 3: R63	Repr. 1B H360Fd
Repr. Cat. 1: R61Repr. Cat. 3: R62	Repr. 1A H360Df
Repr. Cat. 2: R61Repr. Cat. 3: R62	Repr. 1B H360Df
N:R50	Aquatic Acute 1 H400
N:R50-53	Aquatic Acute 1 H400Aquatic Chronic 1 H410
N:R51-53	Aquatic Chronic 2 H411
R52-53	Aquatic Chronic 3 H412
R53	Aquatic Chronic 4 H413
N:R59	Ozone EUH059

STOT – toksyczność ostra i działanie toksyczne na narządy docelowe

Tabela 2. Skrócona wersja przełożenia klasyfikacji wg dyrektywy substancjowej na klasyfikację wg rozporządzenia CLP – dodatkowe wymagania (wynikające z rozporządzenia CLP)

Dyrektywa substancjowa	Rozporządzenie CLP
R1	EUH001 – wybuchowy w stanie suchym
R6	EUH006 – wybuchowy z dostępem lub bez dostępu powietrza
R14	EUH014 – reaguje gwałtownie z wodą
R18	EUH018 – podczas stosowania mogą powstać łatwo palne lub wybuchowe mieszaniny par z powietrzem
R19	EUH019 – może tworzyć wybuchowe nadtlenki
R44	EUH044 – zagrożenie wybuchem po ogrzaniu w zamkniętym pojemniku
R29	EUH029 – w kontakcie z wodą uwalnia toksyczne gazy
R31	EUH031 – w kontakcie z kwasami uwalnia toksyczne gazy
R32	EUH032 – w kontakcie z kwasami uwalnia bardzo toksyczne gazy
R66	EUH066 – powtarzające się narażenie może powodować wysuszenie lub pękanie skóry
R39-41	EUH070 – działa toksycznie w kontakcie z oczami
	EUH071 – działa żrąco na drogi oddechowe

Znaczenie zwrotów H

Od 1 lutego 2018 r. weszła poprawka do CLP-8 ATP, wprowadzająca m.in. zmiany w treściach niektórych zwrotów wskazujących rodzaj zagrożenia (zwroty H) i zwrotów wskazujących środki ostrożności (zwroty P).

Aby ułatwić dostęp do informacji określającej znaczenie zwrotów H zgodne z rozporządzeniem CLP, przedstawione zostało w dalszej części owo znaczenie w podziale na zagrożenia:

 I fizyczne,

 II dla zdrowia,

 III dla środowiska.

Podane zostało również znaczenie zwrotów H w odniesieniu do zagrożenia dla działania szkodliwego na rozrodczość.

I. Zagrożenia fizyczne:

a) Materiały wybuchowe:

 H200 Materiał wybuchowy niestabilny (Materiał wybuchowy niestabilny),

 H201 Materiał wybuchowy; zagrożenie wybuchem masowym (Podklasa 1.1),

 H202 Materiał wybuchowy; poważne zagrożenie rozrzutem (Podklasa 1.2),

 H203 Materiał wybuchowy; zagrożenie pożarem, wybuchem lub rozrzutem (Podklasa 1.3),

 H204 Zagrożenie pożarem lub rozrzutem (Podklasa 1.4),

 H205 Może masowo wybuchać w ogniu (Podklasa 1.5).

b) Gazy łatwo palne:

 H220 Skrajnie łatwo palny gaz (Kategoria 1),

 H221 Gaz łatwo palny (Kategoria 2).

c) Wyroby aerozolowe łatwo palne:

 H222 Skrajnie łatwo palny aerozol (Kategoria 1),

 H223 Łatwo palny aerozol (Kategoria 2).

d) Gazy utleniające:

 H270 Może powodować lub intensyfikować pożar; utleniacz (Kategoria 1).

e) Gazy pod ciśnieniem:

 H280 Zawiera gaz pod ciśnieniem; ogrzanie grozi wybuchem (Gaz sprężony; Gaz skroplony; Gaz rozpuszczony),

 H281 Zawiera gaz schłodzony; może powodować oparzenia kriogeniczne lub obrażenia (Gaz skroplony schłodzony).

f) Ciecze łatwo palne:

 H224 Skrajnie łatwo palna ciecz i pary (Kategoria 1),

 H225 Wysoce łatwo palna ciecz i pary (Kategoria 2) ,

 H226 Łatwo palna ciecz i pary (Kategoria 3).

g) Ciała stałe łatwo palne:

 H228 Ciało stałe łatwo palne (Kategoria 1; Kategoria 2).

h) Substancje i mieszaniny samoreaktywne:

 H240 Ogrzanie grozi wybuchem (Typ A),

 H241Ogrzanie może spowodować pożar lub wybuch (Typ B),

 H242 Ogrzanie może spowodować pożar (Typ C i D; Typ E i F).

i) Ciecze piroforyczne:

 H250 Zapala się samorzutnie w przypadku wystawienia na działanie powietrza (Kategoria 1).

j) Ciała stałe piroforyczne:

 H250 Zapala się samorzutnie w przypadku wystawienia na działanie powietrza (Kategoria 1).

k) Substancje i mieszaniny samonagrzewające się:

 H251 Produkt samonagrzewający się; może się zapalić (Kategoria 1),

 H252 Produkt samonagrzewający się w dużych ilościach; może się zapalić (Kategoria 2).

l) Substancje lub mieszaniny, które w kontakcie z wodą uwalniają gazy łatwo palne:

 H260 W kontakcie z wodą uwalniają łatwo palne gazy, które mogą ulegać samozapaleniu,

 H261 W kontakcie z wodą uwalniają łatwo palne gazy (Kategoria 2; Kategoria 3).

ł) Ciecze utleniające:

 H271 Może spowodować pożar lub wybuch; silny utleniacz (Kategoria 1),

 H272 Może intensyfikować pożar; utleniacz (Kategoria 2; Kategoria 3).

m) Ciała stałe utleniające:

 H271 Może spowodować pożar lub wybuch; silny utleniacz (Kategoria 1),

 H272 Może intensyfikować pożar; utleniacz (Kategoria 2; Kategoria 3).

n) Nadtlenki organiczne:

 H240 Ogrzanie grozi wybuchem (Typ A),

 H241 Ogrzanie może spowodować pożar lub wybuch (Typ B),

 H242 Ogrzanie może spowodować pożar (Typ C i D; Typ E i F).

o) Substancje i mieszaniny powodujące korozję metali:

 H290 Może powodować korozję metali (Kategoria 1).

II. Zagrożenie dla zdrowia:

a) Toksyczność ostra:

 H300 Połknięcie grozi śmiercią (Kategoria 1; Kategoria 2),

 H301 Działa toksycznie po połknięciu (Kategoria 3),

 H302 Działa szkodliwie po połknięciu (Kategoria 4),

 H310 Grozi śmiercią w kontakcie ze skórą (Kategoria 1; Kategoria 2),

 H311 Działa toksycznie w kontakcie ze skórą (Kategoria 3),

 H312 Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą (Kategoria 4),

 H330 Wdychanie grozi śmiercią (Kategoria 1; Kategoria 2),

 H331 Działa toksycznie w następstwie wdychania (Kategoria 3),

 H332 Działa szkodliwie w następstwie wdychania (Kategoria 4).

b) Działanie żrące/drażniące na skórę:

 H314 Powoduje poważne oparzenia skóry i uszkodzenia oczu (Kategoria 1A/1B/1C),

 H315 Działa drażniąco na skórę (Kategoria 2).

c) Poważne uszkodzenie oczu/działanie drażniące na oczy:

 H318 Powoduje poważne uszkodzenie oczu (Kategoria 1),

 H319 Działa drażniąco na oczy (Kategoria 2).

d) Działanie uczulające na drogi oddechowe/skórę:

 H334 Może powodować objawy astmy lub trudności w oddychaniu w następstwie wdychania (Kategoria 1),

 H317 Może powodować reakcję alergiczną skóry (Kategoria 1).

e) Działanie mutagenne:

 H340 Może powodować wady genetyczne (Kategoria 1A; Kategoria 1B),

 H341 Podejrzewa się, że powoduje wady genetyczne (Kategoria 2).

f) Rakotwórczość:

 H350 Może powodować raka (Kategoria 1A; Kategoria 1B),

 H351 Podejrzewa się, że powoduje raka (Kategoria 2).

g) Działanie szkodliwe na rozrodczość:

 H360 Może działać szkodliwie na płodność lub na dziecko w łonie matki (Kategoria 1A; Kategoria 1B),

 H361 Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność lub dziecko w łonie matki (Kategoria 2).

h) Działanie toksyczne na narządy docelowe w następstwie jednorazowego narażenia:

 H370 Powoduje uszkodzenie narządów (Kategoria 1),

 H371 Może spowodować uszkodzenie narządów (Kategoria 2),

 H335 Może powodować podrażnienie dróg oddechowych (Kategoria 3),

 H336 Może spowodować senność lub zawroty głowy (Kategoria 3).

i) Działanie toksyczne na narządy docelowe w następstwie powtarzanego narażenia:

 H372 Powoduje uszkodzenie narządów w następstwie długotrwałego lub powtarzanego narażenia (Kategoria 1),

 H373 Może spowodować uszkodzenie narządów w następstwie długotrwałego lub powtarzanego narażenia (Kategoria 2).

j) Zagrożenie spowodowane aspiracją

 H304 Połknięcie i dostanie się przez drogi oddechowe może grozić śmiercią (Kategoria 1).

III. Zagrożenie dla środowiska:

 H400 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne (Toksyczność ostra; Kategoria 1),

 H410 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne, powodując długotrwałe zmiany (toksyczność przewlekła; Kategoria 1),

 H411 Działa toksycznie na organizmy wodne, powodując długotrwałe zmiany (toksyczność przewlekła; Kategoria 2),

 H412 Działa szkodliwie na organizmy wodne, powodując długotrwałe zmiany (toksyczność przewlekła; Kategoria 3),

 H413 Może powodować długotrwałe szkodliwe skutki dla organizmów wodnych (toksyczność przewlekła; Kategoria 4). IV. Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia dla działania szkodliwego na rozrodczość (***):

 H360F Może działać szkodliwie na płodność,

 H360D Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki,

 H361f Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność,

 H361d Podejrzewa się, że działa szkodliwie na dziecko w łonie matki,

 H360FD Może działać szkodliwie na płodność. Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki,

 H361fd Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność. Podejrzewa się, że działa szkodliwie na dziecko w łonie matki,

 H360Fd Może działać szkodliwie na płodność. Podejrzewa się, że działa szkodliwie na dziecko w łonie matki,

 H360Df Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki. Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność.

Szczegółowe zasady oznakowania

Specyficzne europejskie podejście do substancji i mieszanin chemicznych, w stosunku do standardów GHS, spowodowało, iż w rozporządzeniu CLP umieszczono dodatkowe szczegółowe zasady oznakowania. Przedstawione zostały one z podziałem na:

 właściwości fizyczne,

 wpływ na zdrowie,

 wpływ na środowisko.

Właściwości fizyczne:

– EUH001 – produkt wybuchowy w stanie suchym,

– EUH006 – produkt wybuchowy z dostępem lub bez dostępu powietrza,

– EUH014 – reaguje gwałtownie z wodą,

– EUH018 – podczas stosowania mogą powstawać łatwopalne lub wybuchowe mieszaniny par z powietrzem,

– EUH019 – może tworzyć wybuchowe nadtlenki,

– EUH044 – zagrożenie wybuchem po ogrzaniu w zamkniętym pojemniku.

Wpływ na zdrowie:

– EUH029 – w kontakcie z wodą uwalnia toksyczne gazy,

– EUH031 – w kontakcie z kwasami uwalnia toksyczne gazy,

– EUH032 – w kontakcie z kwasami uwalnia bardzo toksyczne gazy,

– EUH066 – powtarzające się narażenie może powodować wysuszanie lub pękania skóry,

– EUH070 – działa toksycznie w kontakcie z oczami,

– EUH071 – działa żrąco na drogi oddechowe.

Wpływ na środowisko:

– EUH059 – stwarza zagrożenie dla warstwy ozonowej.

Metoda oceny ryzyka zawodowego opracowana przez Komisję Europejską

Proponowana metoda oceny ryzyka związanego z obecnością niebezpiecznych czynników chemicznych opublikowana przez Komisję Europejską oparta jest na prostych i łatwych kryteriach. Jednak przy dokonywaniu oceny ryzyka tą metodą są uwzględniane trzy zmienne:

 podstawowe zagrożenie daną substancją chemiczną (na podstawie zwrotów H w miejsce zwrotów R),

 skłonność do przedostawania się substancji do środowiska (lotność/tworzenie pyłów),

 ilość substancji użytej w ocenianej operacji.

W stosunku do metody oceny ryzyka zawodowego opartej na zwrotach R nie ulegają zmianie poziomy ryzyka zawodowego, które określane są w skali od 1 do 4 ze wskazaniem zalecanych działań prewencyjnych dla każdego z tych poziomów. Im wyższa wartość poziomu ryzyka, tym ryzyko jest wyższe i dąży do wartości niedopuszczalnych.

Omawiana metoda obejmuje następujące fazy główne:

 sporządzenie wykazu substancji i materiałów chemicznych stosowanych na stanowisku pracy,

 przeprowadzenie klasyfikacji potencjalnego ryzyka,

 ocenę ryzyka,

 wprowadzenie środków ograniczających ryzyko.

Wykaz substancji oraz preparatów (mieszanin) chemicznych stosowanych na stanowisku pracy nie jest tym samym co spis niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych stosowanych w zakładzie pracy. Wykaz odnosi się wyłącznie do ocenianego stanowiska pracy.

W trakcie prac nad oceną ryzyka zawodowego metodą opracowaną przez Komisję Europejską powinno się uzyskać następujące dane:

 nazwę handlową czynnika chemicznego (substancji lub mieszaniny),

 wielkość zużycia lub powstania w określonej jednostce czasu,

 częstotliwość stosowania lub występowania,

 informacje o zagrożeniach umieszczone na etykietach (znaki ostrzegawcze, zwroty H),

 niezbędne informacje zawarte w kartach charakterystyki, takie jak zagrożenia fizyczne i chemiczne, reaktywność itp.

Kolejną jej fazą jest dokonanie, na podstawie wykazu obecnych na stanowisku pracy czynników chemicznych, ich klasyfikacji od najbardziej niebezpiecznych do tych, które stwarzają najmniejsze zagrożenie.

Aby ułatwić sobie przeprowadzenie tej klasyfikacji, warto skorzystać z tabeli 3, która uwzględnia:

 zagrożenia,

 potencjalną ekspozycję,

 potencjalne zagrożenie zapaleniem.

Tabela 3. Kryteria stosowane do obliczania potencjalnego ryzyka związanego z czynnikiem chemicznym

Wpływ na zdrowie	Pożar/eksplozja
Zagrożenie	Lotność/tworzenie pyłu	Łatwo palność	Lotność/ tworzenie pyłu
Zwrot określający zagrożenie	Ilość zużytego produktu	Zwrot określający zagrożenie	Ilość przechowywanego produktu
	Częstotliwość stosowania		Przyczyna zapalenia

Taką tabelę należy sporządzić dla każdego z występujących niebezpiecznych czynników chemicznych.

Klasy niebezpieczeństwa

Aby jeszcze dopomóc w klasyfikacji potencjalnego ryzyka zawodowego przy występowaniu czynników chemicznych na stanowisku pracy, czynniki chemiczne stwarzające ryzyko narażenia drogą oddechową podzielono na 5 grup. Podział ten znajduje się w tabeli 4.

Tabela 4. Podział na 5 grup narażenia drogą oddechową

Klasa niebezpieczeństwa A
H319	Działa drażniąco na oczy
H315	Działa drażniąco na skórę
H304	Połknięcie i dostanie się przez drogi oddechowe może grozić śmiercią
H336	Pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy
Wszystkie substancje nieoznakowane żadnym zwrotem H w grupach B–E
Klasa niebezpieczeństwa B
H332	Działa szkodliwie w następstwie wdychania
H312	Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą
H302	Działa szkodliwie po połknięciu
Klasa niebezpieczeństwa C
H331	Działa toksycznie w następstwie wdychania
H330	Wdychanie grozi śmiercią
H311	Działa toksycznie w kontakcie ze skórą
H301	Działa toksycznie po połknięciu
H314	Powoduje poważne oparzenia skóry i uszkodzenia oczu
H335	Może powodować podrażnienie dróg oddechowych
H318	Powoduje poważne uszkodzenia oczu
H317	Może powodować poważne uszkodzenie oczu
H373	Może spowodować uszkodzenie narządów w następstwie długotrwałego lub powtarzalnego narażenia
H371	Może spowodować uszkodzenie narządów
Klasa niebezpieczeństwa D
H330 Acute Tox. 1	Wdychanie grozi śmiercią
H310	Grozi śmiercią w kontakcie ze skórą
H300	Połknięcie grozi śmiercią
H351	Podejrzewa się, że powoduje raka
H372	Powoduje uszkodzenie narządów w następstwie długotrwałego lub powtarzalnego narażenia
H360F	Może działać szkodliwie na płodność
H360D	Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki
H360f	Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność
H360d	Podejrzewa się, że działa szkodliwie na dziecko w łonie matki
Klasa niebezpieczeństwa D
H362	Może działać szkodliwie na dzieci karmione piersią
H361	Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność lub dziecko w łonie matki
H370	Powoduje uszkodzenie narządów
Klasa niebezpieczeństwa E
H351	Podejrzewa się, że powoduje raka
H334	Może powodować objawy astmy lub trudności w oddychaniu w następstwie wdychania
H350	Może powodować raka
H340	Może powodować wady genetyczne
H350i	Wdychanie może powodować raka
H341	Podejrzewa się, że powoduje wady genetyczne

Skłonność do parowania

Ważnym parametrem przy czynnikach chemicznych występujących w postaci płynnej jest ich lotność, czyli skłonność do parowania. Karty charakterystyk stosowanych czynników chemicznych powinny zawierać o nich informacje (punkt 9 karty charakterystyk).

Skłonność do parowania jest zależna od temperatury wrzenia substancji chemicznej.

Wykres 1 przy znajomości temperatury wrzenia, odczytanej z karty charakterystyki, oraz temperatury roboczej procesu technologicznego pomoże w określeniu obszaru, w jakim znajduje się oceniany czynnik chemiczny.

Im niższa temperatura wrzenia, tym łatwiejsza jest lotność, a co za tym idzie, stężenie czynnika chemicznego w powietrzu na stanowiska pracy może być wyższe.

Wykres 1. Poziomy lotności cieczy

Należy pamiętać również o innych elementach mających wpływ na stężenie par substancji chemicznych, a mianowicie o rodzaju wentylacji ogólnej i stanowiskowej oraz prawidłowości jej działania. Nieprawidłowo wykonana wentylacja w pomieszczeniu pracy może być powodem wzrostu zagrożenia, gdy nie zostanie wzięty pod uwagę ciężar powstających par substancji chemicznych względem ciężaru powietrza.

Skłonność do tworzenia pyłów

Każdy czynnik chemiczny w postaci stałej ma skłonność przedostawania się do środowiska, w tym do środowiska pracy. Skłonność tę klasyfikuje się jako wysoką, średnią i niską, a mierzy się ją skłonnością do tworzenia pyłu. Opis klasyfikacji tej skłonności znajduje się w tabeli 5.

Tabela 5. Skłonność do tworzenia pyłów przez ciała stałe

Niska	Średnia	Wysoka
Substancje w postaci granulek, które łatwo się nie rozpadają. Przy stosowaniu nie obserwuje się tworzenia pyłu.	Ciała stałe w postaci granulek lub krystaliczne. Przy stosowaniu obserwuje się tworzenie pyłu, który szybko się osadza i jest widoczny na otaczających powierzchniach.	Proszki: silnie rozdrobnione o niskiej gęstości. Przy stosowaniu obserwuje się tworzenie obłoków pyłu, który utrzymuje się w powietrzu przez kilka minut.

Ilość występującego czynnika chemicznego

Kolejnym ważnym parametrem w omawianej metodzie oceny ryzyka zawodowego jest ilość występującego czynnika chemicznego. Przy szacowaniu ryzyka zawodowego tą metodą ilość substancji chemicznej można określić jako mała, średnia, duża – posługując się jednostkami miar, takimi jak kilogram lub metr sześcienny, oraz niestandardowymi jednostkami masy lub objętości.

Tabela 6. Sposób szacowania ilości stosowanej substancji

Ilość substancji	Ilość stosowana przy danej czynności
Mała	Gramy lub mililitry (łyżeczka, szklanka, butelka)
Średnia	Kilogramy lub litry (worek, wiaderko, bęben)
Duża	Tony lub metry sześcienne (Big-Bag, zbiornik, DPPL)

Szacowanie ryzyka zawodowego przy metodzie oceny ryzyka zawodowego opracowanej przez Komisję Europejską

Jeżeli określone zostały trzy parametry (klasy niebezpieczeństwa, ilości występującego czynnika chemicznego oraz skłonności do parowania/tworzenie pyłów przez substancję chemiczną), które są zależne od:

 warunków pracy,

 technologii,

 środków ochrony zbiorowej,

trzeba wyznaczyć przewidywany poziom zagrożenia dla określonej kategorii niebezpieczeństwa. Można to zrobić, korzystając z tabeli 7.

Tabela 7. Tabele szacowania ryzyka

Stosowana ilość	Niska lotność/tworzenie pyłu	Średnialotność	Średnie tworzenie pyłu	Wysoka lotność/tworzenie pyłu
Klasa niebezpieczeństwa A
	Lotność/tworzenie pyłu
Mała	1	1	1	1
Średnia	1	1	1	2
Duża	1	1	2	2
Klasa niebezpieczeństwa B
	Lotność/tworzenie pyłu
Mała	1	1	1	1
Średnia	1	2	2	2
Duża	1	2	3	3
Klasa niebezpieczeństwa C
	Lotność/tworzenie pyłu
Mała	1	2	1	2
Średnia	2	3	3	3
Duża	2	4	4	4
Klasa niebezpieczeństwa D
	Lotność/tworzenie pyłu
Mała	2	3	2	3
Średnia	3	4	4	4
Duża	3	4	4	4
Klasa niebezpieczeństwa E
Dla tego poziomu uznaje się, że zagrożenie we wszystkich sytuacjach wynosi 4.

Działania profilaktyczne właściwe dla określonego poziomu zagrożenia

Jeżeli oszacowany został już poziom ryzyka zawodowego dla danego czynnika chemicznego, na określonym jednym z czterech poziomów, trzeba wskazać działania profilaktyczne, zapobiegawcze adekwatne do oszacowanego poziomu ryzyka zawodowego.

Pomocne przy tym będą przykładowe propozycje opisów działań profilaktycznych zmniejszających ryzyko dla określonego poziomu zagrożenia.

Przykład 1

Działania profilaktyczne dla poziomu zagrożenia 1:

Przy tym poziomie zagrożenia generalnie nie przewiduje się żadnych działań mających na celu obniżenie ryzyka, nie sprawdza się skuteczności środków zapobiegawczych. Ryzyko uważa się za niewielkie.

Przykład 2

Działania profilaktyczne dla poziomu zagrożenia 2:

Dla tego poziomu należy już stosować szczególne środki zapobiegawcze. Najczęściej stosowane są: instalacje wyciągów miejscowych, odciągi stanowiskowe, które powinny być zaprojektowane tak, aby ich działanie powodowało obniżenie zagrożenia do poziomu ryzyka niewielkiego.

Przykład 3

Działania profilaktyczne dla poziomu zagrożenia 3:

Przy tym poziomie zagrożenia niezbędne jest już podjęcie zdecydowanych działań poprzez zastosowanie: układów zamkniętych, hermetyzacji procesu, zmian organizacyjnych, zmniejszenie liczby pracowników narażonych itp. Wszystkie te działania mają na celu niedopuszczenie do wydostania się czynnika na zewnątrz w czasie normalnej eksploatacji oraz zminimalizowanie niepożądanych skutków. Po zastosowaniu tych środków w celu kontrolnym należy przeprowadzić pomiary ilościowe mające potwierdzić skuteczność zastosowanych działań.

Przykład 4

Działania profilaktyczne dla poziomu zagrożenia 4:

Określenie zagrożenia na tym poziomie obejmuje przypadki stosowania skrajnie toksycznych czynników lub dużych ilości czynników o mniejszym stopniu toksyczności oraz gdy czynnik może łatwo przedostać się do atmosfery. Dotyczy również prac w narażeniu na czynniki zaliczone do rakotwórczych lub mutagenne. W tym przypadku proces technologiczny należy prowadzić przy zastosowaniu specjalnych dla tego procesu środków zapobiegawczych. Niezbędne jest prowadzenie kontroli ilościowej narażenia na czynniki chemiczne oraz częstej kontroli skuteczności działania procedur bezpieczeństwa i środków informujących o stanach zagrożenia.

Przykładowa ocena ryzyka zawodowego związana z występowaniem czynników chemicznych

Zespół dokonujący oceny ryzyka zawodowego zbiera niezbędne informacje zgodnie z kryteriami zawartymi w tabeli 3, po czym sporządza spis niebezpiecznych czynników chemicznych używanych i występujących na stanowisku pracy w postaci prezentowanej przykładowej tabeli 8.

Przykład 5

Zebrana informacja o poszczególnych czynnikach chemicznych występujących na stanowisku pracy może wyglądać następująco:

Czynnik 1.

Wpływ na zdrowie
ZagrożenieR35	Lotność/Tworzenie pyłuŚrednie tworzenie pyłu
Powoduje poważne oparzenia	200 kg na zmianę
	1 raz na zmianę roboczą

Czynnik 2.

Wpływ na zdrowie
ZagrożenieR26/27	Lotność/tworzenie pyłuNiska lotność
Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe i w kontakcie ze skórą	Ilość zużytego produktu5 kg na zmianę
	Częstotliwość stosowania4 godziny w ciągu zmiany

Czynnik 3.

Wpływ na zdrowie
ZagrożenieR20/22	Lotność/tworzenie pyłuŚrednia lotność
Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i po połknięciu	Ilość zużytego produktu200 litrów na zmianę
	Częstotliwość stosowaniaStale w ciągu zmiany

Czynnik 4.

Wpływ na zdrowie
ZagrożenieR45	Lotność/tworzenie pyłuMała lotność
Może powodować raka	Ilość zużytego produktu20 litrów na zmianę
	Częstotliwość stosowania4 godziny w ciągu zmiany

Przykład 6

Tabela 8. Spis niebezpiecznych czynników chemicznych używanych i występujących na stanowisku pracy

Lp.	Czynnikchemiczny	Rodzaj narażenia	Ilość czynnika w jednostce czasu	Częstotliwość stosowania	Czas narażenia
1.
2.
3.
4.

W ten sposób został przygotowany materiał do analizy i szacowania ryzyka zawodowego. Postępując zgodnie z wcześniejszymi wytycznymi, należy dokonać szacowania ryzyka zawodowego dla poszczególnych niebezpiecznych czynników chemicznych.

Przykład 7

 Czynnik 1. określenie H314 (R35) umieszcza go w klasie niebezpieczeństwa C; biorąc pod uwagę średnie tworzenie pyłu (3 kolumna) i średnią stosowaną ilość, odczytujemy 3. poziom ryzyka.

 Czynnik 2. określenie H310, H330 (R26/27) umieszcza go w klasie niebezpieczeństwa D; biorąc pod uwagę niską lotność (1 kolumna) i małą stosowaną ilość odczytujemy 2 poziom ryzyka.

 Czynnik 3. określenie H332, H302 (R20/22) umieszcza go w klasie niebezpieczeństwa B; biorąc pod uwagę średnią lotność (2 kolumna) i średnią stosowaną ilość odczytujemy 2. poziom ryzyka.

 Czynnik 4. określenie H350(R45) umieszcza go w klasie niebezpieczeństwa E, w której dla każdej sytuacji jest 4. poziom ryzyka.

Zgodnie z podanymi w tekście przykładami nie ulegają zmianie zasady szacowania ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki chemiczne na stanowisku pracy, mimo zmiany zwrotów R na zwroty H i zmian w klasyfikacji czynników chemicznych dokonanych w zgodzie z rozporządzeniem CLP.

Następnie po określeniu poziomu ryzyka dla przykładowych czynników chemicznych pozostaje jeszcze wskazać działania profilaktyczne. Muszą być one również odpowiednie do stopnia zagrożenia i panujących warunków.

Przykład 8

Jak wskazuje szacowanie ryzyka zawodowego, czynnik 4. stwarza najpoważniejsze zagrożenie (4. poziom ryzyka) i powinien być wyeliminowany z procesu pracy. Nie zawsze jest to jednak możliwe z przyczyn technologicznych. W związku z tym należy dążyć do:

 hermetyzacji procesu,

 zminimalizowania liczby zatrudnionych pracowników na tym stanowisku,

 zastosowania odpowiednich środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Przykład 9

Dla czynnika 1., dla którego oszacowano 3. poziom ryzyka, należy podjąć działania w celu ograniczenia możliwości oparzeń. Wskazana w tym przypadku jest analiza zdarzeń wypadkowych, jeżeli nastąpiły.

Przykład 10

Dla czynników 2. i 3. należy zastosować środki zapobiegawcze w celu eliminacji lub ograniczenia ryzyka np. dla czynnika 3. (średnio lotny) – hermetyzacja procesu, dla czynnika 2. – ograniczenie zatrudnienia.

Przedstawiona w tym materiale sytuacja jest jednym z wielu rozwiązań oceny ryzyka zawodowego metodą opracowaną przez Komisję Europejską i może różnić się w zależności od faktycznych warunków pracy, zastosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Przykład dokumentowania oceny ryzyka zawodowego

Zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. nr 169 poz. 1650 ze zm.) oraz rozporządzeniem ministra zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (tekst jedn.: DzU. z 2016 r. poz. 1488) dokumentację oceny ryzyka zawodowego dla części dotyczącej czynników chemicznych można przedstawić w różnej formie. Ważne jest, aby zostały zawarte w niej elementy wymienione w przepisach.

Poniżej przedstawiony został jeden z możliwych sposobów dokumentowania oceny ryzyka zawodowego związanego z obecnością niebezpiecznych czynników chemicznych.

Przykład 11

Ocena ryzyka zawodowego związanego z obecnością

niebezpiecznych czynników chemicznych

Nazwa zakładu pracy:

Komórka organizacyjna:

Oceniane stanowisko pracy:

Data przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego:

Opis stanowiska pracy:

stosowane maszyny, narzędzia i materiały:

maszyny:

narzędzia:

materiały:

Czynniki chemiczne:

Lp.	Nazwa czynnika chemicznego	Właściwości	Składniki niebezpieczne	Zwrot H i R
1.
2.

wykonywane zadania (zawartość: szczegółowe zapisy włącznie z takimi czynnościami, jak: sporządzanie roztworów ze stężonych preparatów, rozpuszczanie czynników chemicznych w wodzie lub rozpuszczalnikach itp.): …………………………………………………..…….

Prace, przy których może wystąpić wzrost narażenia na czynniki chemiczne: ………………

.............................................................................................................................................

Występujące niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki środowiska pracy: …………….

Wyniki badań środowiska pracy w zakresie czynników chemicznych (jeżeli przeprowadzono badania i pomiary) w postaci tabelarycznej: ………………………………………………….

Lp.	Czynnik środowiska pracy	Właściwości niebezpieczne	NDS	NDSCh	NDSP
1.
2.

Inne informacje, jeżeli są dostępne, dotyczące zagrożenia chemicznego zebrane w postaci tabeli dostosowanej do potrzeb.

Tabele z zebranymi danymi pomocne przy ocenie ryzyka zawodowego

Lp.	Czynnikchemiczny	Czas narażenia	Ilość czynnika w jednostce czasu	Częstotliwość stosowania
1.
2.

Lp.	Czynnikchemiczny	Rodzaj narażenia [H]	Poziom narażenia	Czas trwania narażenia
1.
2.

Wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym:……………………………

Środki ochrony:

zbiorowej:

indywidualnej:

Osoby pracujące na stanowisku: ………………………………………………………………....

szacowanie ryzyka związanego z poszczególnymi czynnikami i przy możliwym wzroście narażenia, dokonane jedną z wybranych metod, oraz łączna ocena dla wszystkich czynników chemicznych, jeżeli występują jednocześnie.

Działania profilaktyczne i zapobiegawcze

Lp.	Czynnikchemiczny	Działaniazapobiegawcze	Efekty działań zapobiegawczych
1.
2.

Wyniki stanu zdrowia pracowników: …………………………………………………............…...........

Skład zespołu dokonującego oceny ryzyka zawodowego:

…………………………………………………………...

…………………………………………………………...

…………………………………………………………...

Data zatwierdzenia ………………

Zatwierdził ……………………....

Podstawa prawna:

 ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.),

 ustawa z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1225),

 rozporządzenie ministra zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 1488),

 rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.),

 rozporządzenie ministra zdrowia z 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 1117),

 rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. poz. 1286 ze zm.),

 rozporządzenie ministra zdrowia z 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy (Dz.U. nr 33, poz. 166),

 rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz.Urz. UE L 396 z 30 grudnia 2006 r., str. 1 z późn. zm.), w tekście: rozporządzenie REACH,

 rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31 grudnia 2008 r., str. 1), w tekście: rozporządzenie CLP,

 dyrektywa Rady 98/24/WE z 7 kwietnia 1998 r. w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy (czternasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/931/EWG) – Dz. Urz. WE L 131 z 5 maja 1998 r., str. 11; Dz.Urz. UE Polskie Wydanie Specjalne, rozdz. 5, t. 3, str. 279.

6.2. Bezpieczne magazynowanie chemicznych materiałów niebezpiecznych

Niezależnie od profilu działalności gospodarczej w wielu zakładach pracy stosuje się substancje chemiczne niebezpieczne i szkodliwe, które w czasie magazynowania, a także transportu mogą w negatywny sposób oddziaływać na otoczenie, stwarzając zagrożenia zdrowia lub życia człowieka, zagrożenia pożarowo-wybuchowe oraz zagrożenia dla środowiska.

Bezpieczeństwo magazynowania takich materiałów zależy nie tylko od ich właściwości, ale także od ich ilości, warunków składowania, rodzaju pomieszczeń magazynowych, możliwości przechowywania razem z innymi materiałami niebezpiecznymi oraz stosowanych zabezpieczeń.

Czynnikiem chemicznym jest każdy pierwiastek lub związek chemiczny, w postaci własnej lub w mieszaninie, w stanie, w jakim występuje w przyrodzie, lub w stanie, w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w środowisku pracy, w tym podczas usuwania go w postaci odpadów, w trakcie każdej pracy, niezależnie od faktu, czy jest albo nie jest wytwarzany celowo lub jest albo nie jest wprowadzany do obrotu.

1. Substancjami niebezpiecznymi i mieszaninami niebezpiecznymi są substancje i mieszaniny zaklasyfikowane co najmniej do jednej z poniższych kategorii:

 substancje i mieszaniny o właściwościach wybuchowych;

 substancje i mieszaniny o właściwościach utleniających;

 substancje i mieszaniny skrajnie łatwo palne;

 substancje i mieszaniny wysoce łatwo palne;

 substancje i mieszaniny łatwo palne;

 substancje i mieszaniny bardzo toksyczne;

 substancje i mieszaniny toksyczne;

 substancje i mieszaniny szkodliwe;

 substancje i mieszaniny żrące;

 substancje i mieszaniny drażniące;

 substancje i mieszaniny uczulające;

 substancje i mieszaniny rakotwórcze;

 substancje i mieszaniny mutagenne;

 substancje i mieszaniny działające szkodliwie na rozrodczość;

 substancje i mieszaniny niebezpieczne dla środowiska.

2. Substancjami stwarzającymi zagrożenie i mieszaninami stwarzającymi zagrożenie są substancje i mieszaniny należące co najmniej do jednej z klas zagrożenia wymienionych w częściach 2–5 załącznika I do rozporządzenia nr 1272/2008.

3. Materiałami niebezpiecznymi pożarowo są:

 gazy palne,

 ciecze palne o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55°C),

 materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne,

 materiały zapalające się samorzutnie na powietrzu,

 materiały wybuchowe i pirotechniczne,

 materiały ulegające samorzutnemu rozkładowi lub polimeryzacji,

 materiały mające skłonności do samozapalenia,

 materiały inne niż wymienione, jeśli sposób ich składowania, przetwarzania lub innego wykorzystania może spowodować powstanie pożaru.

4. „Przechowywanie” jest czynnością o określonym czasie wynikającym z doraźnych, albo indywidualnych potrzeb (np. technologicznych) i dotyczy z reguły ograniczonych ilości materiałów. Z przechowywaniem mamy do czynienia z reguły na stanowiskach pracy czy w ich pobliżu.

5. „Składowanie” jest czynnością długotrwałą o bliżej nieokreślonym czasie i dotyczy znacznej ilości materiałów i czynność tę należy traktować jako magazynowanie.

Opakowania chemicznych materiałów niebezpiecznych

Opakowania substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych wprowadzanych do obrotu powinny:

 mieć konstrukcję uniemożliwiającą wydostanie się zawartości z opakowania w sposób przypadkowy; wymóg ten nie ma zastosowania, jeżeli w stosunku do opakowań są wymagane szczególne techniczne środki bezpieczeństwa;

 być wykonane z materiałów odpornych na niszczące działanie ich zawartości i uniemożliwiających tworzenie się substancji niebezpiecznych w wyniku oddziaływania zawartości na materiał opakowania;

 zachowywać szczelność w warunkach działających na opakowanie obciążeń i napięć w trakcie jego normalnej eksploatacji.

W przypadku opakowań z zamknięciami wielokrotnego użytku powinny one gwarantować zachowanie szczelności podczas wielokrotnego otwierania i zamykania w warunkach normalnej eksploatacji.

Natomiast spełnienie przez opakowania transportowe wymagań określonych w przepisach o transporcie towarów niebezpiecznych jest równoznaczne ze spełnieniem wymagań, o których mowa wyżej.

Ważne

Opakowania zastępcze, do których z jakichś względów są przepakowywane substancje niebezpieczne, powinny spełniać takie same wymagania jak opakowania oryginalne.

Oznakowanie pojemników opakowań

Opakowania substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych muszą być odpowiednio oznakowane. Opakowania zawierające substancje lub mieszaniny stwarzające zagrożenie powinny spełniać następujące wymagania:

a) opakowanie jest zaprojektowane i skonstruowane w taki sposób, by jego zawartość nie mogła się wydostać na zewnątrz, z wyjątkiem przypadków, w których nakazane jest stosowanie innych bardziej szczegółowo określonych urządzeń zabezpieczających;

b) materiały stanowiące opakowanie i jego zamknięcie nie są podatne na uszkodzenie na skutek działania zawartości opakowania ani na tworzenie z zawartością związków stwarzających zagrożenie;

c) opakowanie i jego zamknięcia są w całości mocne i trwałe, tak aby zagwarantować, że ich szczelność nie ulegnie naruszeniu i będą całkowicie odporne na typowe naprężenia i odkształcenia związane z przemieszczaniem;

d) opakowania zaopatrzone w wymienne urządzenia do zamykania są zaprojektowane w sposób umożliwiający ich wielokrotne zamykanie bez wydostawania się zawartości.

Opakowania zawierające substancję lub mieszaninę stwarzającą zagrożenie udostępnianą ogółowi społeczeństwa nie mogą mieć kształtu ani nie mogą być zaprojektowane w sposób, który stwarza prawdopodobieństwo przyciągnięcia uwagi dzieci, wzbudzenia ich ciekawości lub wprowadzenia w błąd konsumentów, jak również nie mogą wyglądać ani być zaprojektowane w sposób podobny do opakowań środków spożywczych, pasz dla zwierząt lub produktów leczniczych lub kosmetycznych, co mogłoby wprowadzić w błąd konsumentów.

Jeżeli opakowanie zawiera substancję lub mieszaninę, która spełnia wymagania przewidziane w sekcji 3.1.1 załącznika II rozporządzenia CLP, zaopatruje się je w zamknięcie utrudniające otwarcie przez dzieci zgodnie z przepisami w sekcji 3.1.2, 3.1.3 i 3.1.4.2 załącznika II.

Jeżeli opakowanie zawiera substancję lub mieszaninę, która spełnia wymagania przewidziane w sekcji 3.2.1 załącznika II, zaopatruje się je w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie zgodnie z przepisami w sekcji 3.2.2 załącznika II.

W przypadku gdy płynny detergent dla konsumentów przeznaczony do prania, zdefiniowany w art. 2 pkt 1a rozporządzenia (WE) nr 648/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, znajduje się w opakowaniu rozpuszczalnym do jednorazowego użycia, obowiązują dodatkowe wymogi określone w załączniku II pkt 3.3.

Opakowania substancji i mieszanin uważa się za zgodne z wymaganiami, jeżeli spełniają wymagania zawarte w przepisach dotyczących transportu towarów niebezpiecznych drogą powietrzną, morską, lądową, koleją lub żeglugą śródlądową.

Odpowiedzialność karna pracodawcy (użytkownika) magazynu chemicznych materiałów niebezpiecznych

Osoba składująca czy przechowująca materiały niebezpieczne, która:

 nie zapewnia wymaganych opakowań substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych,

 wprowadza do obrotu substancję niebezpieczną lub mieszaninę niebezpieczną, lub mieszaninę wymagającą szczególnego sposobu oznakowania, bez wymaganego oznakowania lub z oznakowaniem niespełniającym wymagań,

 nie umieszcza na etykiecie substancji lub mieszaniny wymaganego numeru zezwolenia przed ich wprowadzeniem do obrotu,

 nie zapewnia należytego oznakowania pojemników i zbiorników służących do przechowywania substancji niebezpiecznych lub mieszanin niebezpiecznych oraz do pracy z nimi, rurociągów zawierających substancje niebezpieczne lub mieszaniny niebezpieczne lub służących do ich transportowania oraz miejsc, w których są składowane znaczące ilości substancji niebezpiecznych lub mieszanin niebezpiecznych,

 nie zapewnia swoim pracownikom i ich przedstawicielom dostępu do informacji dotyczących bhp i ppoż. w odniesieniu do substancji lub mieszanin, które stosują lub na które mogą być narażeni w trakcie swojej pracy,

 stosuje substancje chemiczne i ich mieszaniny nieoznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,

 stosuje substancje niebezpieczne, mieszaniny niebezpieczne, substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie nieposiadające kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem

– podlega karze grzywny.

Kwalifikacje obsługi magazynu

Przy pracach związanych z magazynowaniem chemikaliów powinny być zatrudnione osoby, które:

 ukończyły 18 lat,

 zostały wyposażone w środki ochrony indywidualnej odpowiednie do zagrożeń od magazynowanych substancji, materiałów,

 zostały zaznajomione z rodzajami substancji i mieszanin chemicznych składowanymi w magazynie,

 zostały zapoznane z oceną ryzyka zawodowego na określonym stanowisku pracy w magazynie,

 zostały przeszkolone w zakresie:– zasad postępowania z magazynowanymi materiałami,– znajomości zagrożeń, jakie mogą wystąpić podczas magazynowania i transportu chemikaliów,– udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrucia, oparzeń, kontaktu z chemikaliami itp.– zasad postępowania w sytuacji uwolnienia się substancji chemicznych oraz w sytua­cji zaistnienia pożaru lub innej niebezpiecznej sytuacji,– stosowania wymaganych środków ochrony indywidualnej.

Sposoby magazynowania

Chemiczne materiały niebezpieczne mogą być magazynowane w pomieszczeniach zamkniętych, w pomieszczeniach otwartych, a także na otwartych przestrzeniach, w zależności od ich właściwości fizykochemicznych oraz rodzaju opakowań.

W zależności od stwarzanego zagrożenia materiały niebezpieczne mogą być magazynowane w oddzielnych budynkach:

 każdy materiał osobno;

 wspólnie w jednym magazynie z wydzielonymi, izolowanymi przegrodami, boksami lub polami odkładczymi;

 na placach zewnętrznych pod wiatami;

 na placach zewnętrznych – tylko pod przykryciem.

Wymagane jest zachowanie, dla wszystkich materiałów, odpowiedniego oddzielenia poszczególnych materiałów niebezpiecznych względem siebie.

Zasady magazynowania

Budynki magazynowe do przechowywania chemicznych materiałów pożarowo niebezpiecznych powinny być budynkami jednokondygnacyjnymi, wykonanymi z materiałów niepalnych o wymaganej klasie odporności ogniowej. Budynki magazynowe dla materiałów niebezpiecznych wybuchowo lub mogących stwarzać zagrożenie wybuchem powinny posiadać, w szczególności:

 dach o lekkiej konstrukcji,

 posadzkę, podłogę w wykonaniu nieiskrzącym, antyelektrostatycznym, np. w postaci nakładki z niepalnej gumy elektroprzewodzącej,

 instalację odgromową,

 wentylację grawitacyjną, a w razie potrzeby wentylację mechaniczną,

 instalacje elektryczną w wykonaniu przeciwwybuchowym,

 zabezpieczenie w postaci zastosowania ujść wydmuchowych skierowanych na zewnątrz budynku.

Pomieszczenia magazynowe przeznaczone do składowania innych materiałów niebezpiecznych mogą posiadać posadzki betonowe czy podłogę o odpowiedniej wytrzymałości na obciążenia, zużycia mechaniczne, łatwą w konserwacji o odporności chemicznej stosownie do składowanych chemikaliów.

Ściany pomieszczeń magazynowych powinny być wykonane z materiałów łatwo zmywalnych i odpornych na agresywne działanie przechowywanych materiałów.

Pomieszczenia należy wyposażyć w instalację do odprowadzania wody i środków do mycia oraz likwidacji wycieków, zanieczyszczeń. Instalacja powinna być podłączona do neutralizatora lub zbiornika bezodpływowego.

Okna mają być wykonane z materiałów niepalnych lub trudno zapalnych, szyby powinny być w wykonaniu chroniącym przed nagrzaniem promieniami słonecznymi składowanych materiałów oraz posiadać systemy umożliwiające otwarcie w celu zapewnienia skutecznej wentylacji pomieszczeń.

Obiekty lub pomieszczenia przeznaczone do składowania, przechowywania niebezpiecznych materiałów chemicznych należy wyposażyć w umywalkę, punkt poboru wody oraz w apteczkę pierwszej pomocy.

Jeżeli istnieje niebezpieczeństwo bezpośredniego kontaktu z niebezpiecznymi materiałami chemicznymi, wówczas w pobliżu miejsca ich składowania powinien znajdować się prysznic awaryjny oraz stanowisko do przemywania oczu.

Wentylacja budynków magazynowych

Pomieszczenia magazynowe z materiałami niebezpiecznymi muszą być wyposażone w wentylację grawitacyjną lub wentylację mechaniczną. Niekiedy koniecznością może być stosowanie wentylacji mechanicznej do usuwania wydzielających się par i gazów, np. w magazynach z dystrybucją chemikaliów czy w magazynach, w których w sytuacjach awaryjnych mogą tworzyć się niebezpieczne stężenia związków szkodliwych, a także jeżeli składowane materiały mają własności żrące, cuchnące, trujące lub wydzielają szkodliwe opary.

Wentylacja ma być dostosowana do właściwości fizykochemicznych składowanych materiałów chemicznych, a jej skuteczność powinna zapewniać nieprzekraczanie najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) zanieczyszczeń powietrza w środowisku pracy oraz w środowisku zewnętrznym.

Kanałów wentylacyjnych z pomieszczeń zagrożonych wybuchem nie wolno prowadzić przez inne pomieszczenia. Niedopuszczalne jest zaślepianie, przysłanianie otworów wentylacyjnych.

W niektórych sytuacjach konieczne jest zapewnienie wentylacji mechanicznej o działaniu miejscowym, mającej na celu usunięcie zanieczyszczeń z powietrza, np. na stanowiskach przelewania, przesypywania materiałów.

Ogrzewanie budynków magazynowych

W magazynach materiałów niebezpiecznych stosuje sie centralne ogrzewanie wodne lub powietrzne. Pomieszczenia bez stałej obsługi mogą być nieogrzewane, chyba że składowane materiały wymagają zapewnienia określonej, minimalnej temperatury przechowywania. Dla większości materiałów chemicznych temperatura przechowywania nie powinna być niższa niż + 5°C.

Instalacje elektryczne w budynkach magazynowych

Instalacje, urządzenia elektryczne w magazynach zagrożonych pożarem lub wybuchem powinny spełniać następujące wymagania:

 instalacje i przybory elektryczne oraz wszystkie odbiorniki energii elektrycznej w wykonaniu przeciwwybuchowym,

 zakaz stosowania urządzeń ruchomych i przenośnych,

 zabezpieczenie instalacji i urządzeń przed uszkodzeniami mechanicznymi, wpływami materiałów niebezpiecznych,

 stosowanie urządzeń, przewodów i okablowania w takim wykonaniu, aby nie dopuścić do ich przeciążania.

Przy magazynowaniu pozostałych materiałów chemicznych instalacje i urządzenia mają być odporne na działanie składowanych materiałów z zachowaniem podstawowych wymogów dla instalacji elektrycznych.

Ochrona przeciwpożarowa w budynkach magazynowych

Magazyny z materiałami niebezpiecznymi są obiektami, które stwarzają duże zagrożenia pożarowe, w szczególności wówczas, gdy składowane są w nich znaczne ilości materiałów łatwo palnych lub o właściwościach wybuchowych.

Zasady bezpieczeństwa pożarowego zostały omówione we wcześniejszym artykule, tu należy przypomnieć, że dla magazynu materiałów pożarowo niebezpiecznych i wybuchowych musi być opracowana i udostępniona pracownikom instrukcja bezpieczeństwa pożarowego, a także instrukcja postępowania na wypadek pożaru.

Przyczyny pożarów w magazynach mogą być następujące:

 magazynowanie materiałów niebezpiecznych w nieodpowiednich lub uszkodzonych opakowaniach,

 stosowanie narzędzi iskrzących do otwierania opakowań z materiałami łatwo palnymi, wybuchowymi,

 składowanie w jednym pomieszczeniu materiałów chemicznych mogących reagować ze sobą, np. w przypadku uszkodzenia opakowania,

 magazynowanie materiałów niebezpiecznych w zbyt dużej ilości,

 palenie tytoniu w miejscach niedozwolonych, prace z otwartym ogniem,

 wady urządzeń elektrycznych, wady urządzeń grzewczych i klimatyzacyjnych,

 prowizoryczne instalacje elektryczne bałagan w pomieszczeniach magazynowych.

W celu zabezpieczenia przed powstaniem i rozprzestrzenianiem się pożaru magazyn powinien być wyposażony w:

 ściany przeciwpożarowe oraz drzwi przeciwpożarowe,

 stałe urządzenia gaśnicze,

 system alarmu pożarowego,

 dźwiękowy system ostrzegawczy,

 instalację odgromową,

 instalację hydrantową,

 podręczny sprzęt gaśniczy.

Ważne

Należy pamiętać, że w przypadku pożaru następuje znaczny wzrost temperatury mogący powodować rozszczelnienie opakowań różnych chemikaliów oraz mogą wydzielać się toksyczne pary i dymy.

Pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne

Pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom obsługującym magazyny materiałów osobnych szatni odzieży własnej pracowników oraz szatni odzieży roboczej i ochronnej albo szatni podstawowej, jeżeli przy pracach magazynowych zabrudzenie odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej występuje w tak małym stopniu, że nie stwarza ryzyka zanieczyszczenia odzieży własnej pracowników.

Szatnia podstawowa powinna być wyposażona w dwie szafy pojedyncze lub jedną szafę podwójną dla każdego pracownika. Jedna szafa pojedyncza lub jedna część szafy podwójnej powinna być przeznaczona na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej, zaś druga – na odzież własną pracowników.

Dla pracowników zatrudnionych przy pracach związanych ze stosowaniem lub wydzielaniem się substancji trujących, zakaźnych, promieniotwórczych, drażniących lub uczulających oraz innych substancji o nieprzyjemnym zapachu, a także przy pracach pylących, w wilgotnym i gorącym mikroklimacie lub powodujących intensywne brudzenie powinna być urządzona szatnia przepustowa. Dla pracowników mających kontakt z substancjami trującymi lub zakaźnymi ma być przeznaczona odrębna szatnia przepustowa.

Szatnia powinna mieć bezpośrednie połączenie z umywalnią. W zespole szatni mają znajdować się pomieszczenia z natryskami, jeśli wymagają tego warunki pracy lub ochrona zdrowia pracowników. Pomieszczenia z natryskami powinny być łatwo dostępne dla pracowników i zapewniać bezkolizyjny ruch pracowników już umytych i ubranych w odzież własną.

W magazynach (zakładach pracy), w którym odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej stosowane przez pracowników są narażone na zanieczyszczenie niebezpiecznymi substancjami lub mieszaninami chemicznymi, należy stosować urządzenia służące do ich neutralizacji.

Ważne

Jadalnie powinny być urządzone w oddzielnych pomieszczeniach, aby pracownik mógł spożywać posiłek bez narażenia się na szkodliwe działanie materiałów niebezpiecznych.

Pozostałe wymagania

Magazyn (miejsce przechowywania) chemicznych materiałów niebezpiecznych musi być oznakowany:

 tablicami wskazującymi rodzaj (rodzaje) składowanych materiałów,

 znakami bezpieczeństwa,

 tablicami informującymi o zakazie wstępu osobom nieupoważnionym,

 zakazami wstępu osobom nieupoważnionym,

 zakazami palenia tytoniu i używania otwartego ognia,

 innymi tablicami i znakami, w zależności od składowanych materiałów.

Pomieszczenia magazynowe wymagają zabezpieczenia przed osobami nieupoważnionymi przez wyposażenie drzwi i okien w odpowiednie zabezpieczenia. Niedopuszczalne jest pozostawianie otwartych drzwi i okien na okres, gdy w magazynie nie ma osób z obsługi.

Szczegóły dotyczące magazynowania

Sposób składowania, przechowywania materiałów niebezpiecznych powinien zapewniać:

 zachowanie temperatur, wilgotności i ochronę przed nasłonecznieniem stosownie do rodzaju materiałów i ich właściwości,

 przestrzeganie ograniczeń dotyczących wspólnego składowania i przechowywania materiałów, w szczególności uniemożliwiających powstanie pożaru lub wybuchu a także wydzielania się toksycznych par czy gazów w następstwie procesu składowania lub wskutek wzajemnego oddziaływania,

 przy przechowywaniu ciekłych materiałów niebezpiecznych należy stosować odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprzestrzenianiem się zawartości zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np. rynny, zbiorniki rezerwowe, oraz zapewnić urządzenia do bezpiecznego pomiaru ilości cieczy zawartej w zbiorniku,

 chemikalia łatwo palne lub których pary tworzą z powietrzem mieszaniny wybuchowe (np. rozpuszczalniki), powinny być magazynowane w odrębnym budynku wolnostojącym lub odrębnym pomieszczeniu magazynowym niepołączonym z innymi pomieszczeniami,

 przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowaniach służących do celów spożywczych jest niedopuszczalne,

 ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości dopuszczalnej w danym pomieszczeniu dla konkretnego materiału,

 rozmieszczenie materiałów w sposób umożliwiający bezpieczne ich składowanie oraz przeprowadzanie ilościowej i jakościowej kontroli,

 przestrzeganie zasady rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu składowania poszczególnych materiałów,

 zachowanie dodatkowych wymagań specyficznych dla konkretnych środków chemicznych wynikających z ich kart charakterystyki.

Szafy na chemikalia

Dopuszcza się przechowywanie chemicznych materiałów niebezpiecznych bezpośrednio na stanowiskach pracy w ilościach niezbędnych do potrzeb prowadzonej działalności gospodarczej (np. w laboratoria) w specjalnych szafach odpornych chemicznie i bezpiecznych pożarowo. Szafy muszą być opisane, oznakowane i zamykane, z dostępem tylko dla osób upoważnionych.

Podstawowe zasady eksploatacji magazynu chemicznych materiałów niebezpiecznych

Do magazynu materiałów niebezpiecznych powinny być przyjmowane tylko i wyłącznie materiały w opakowaniach prawidłowo oznakowanych i nieuszkodzonych. Ta sama zasada obowiązuje przy wydawaniu materiałów z magazynu.

Mimo że proces magazynowania chemikaliów w prawidłowych opakowaniach gwarantuje bezpieczeństwo obsługi magazynu, to jednak organizując magazynowanie i nadzorując jego użytkowanie, należy uwzględniać dwie sprawy:

1) prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych warunków zewnętrznych mających znaczący wpływ na warunki magazynowania materiałów niebezpiecznych,

2) prawdopodobieństwo popełnienia błędów przez obsługę magazynu podczas prac transportowych, składowania i wydawania chemicznych materiałów niebezpiecznych.

Powyższe aspekty muszą być uwzględnione podczas przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego, w tematyce szkoleń i w czasie kontroli stanowisk pracy w magazynie.

Czynności zabronione na terenie magazynu materiałów niebezpiecznych

Do czynności, które są zabronione pracownikom i innym osobom przebywającym w magazynie chemicznych materiałów niebezpiecznych, należą:

 używanie otwartego ognia i palenia tytoniu,

 spożywanie posiłków,

 używanie przenośnych urządzeń do dogrzewania się pracowników, np. grzejników elektrycznych, kuchenek itp.

 przechowywanie w nieodpowiednich miejscach materiałów niebezpiecznych palnych oraz zabrudzonych materiałami niebezpiecznymi szmat,

 gromadzenie pustych opakowań i odpadów,

 utrzymywanie nieporządku na stanowisku pracy,

 samowolne otwieranie opakowań z materiałami niebezpiecznymi,

 korzystanie z niesprawnych urządzeń i instalacji elektrycznej,

 używanie w magazynie urządzeń lub narzędzi iskrzących,

 zastawianie dróg i wyjść ewakuacyjnych oraz dostępu do instalacji hydrantowej oraz podręcznego sprzętu gaśniczego,

 zastawianie dojść do głównych wyłączników prądu i rozdzielń elektrycznych.

Zasady wykonywania prac, czynności na terenie magazynu materiałów niebezpiecznych

W magazynach materiałów niebezpiecznych konieczne jest postępowanie według poniższych zasad:

 wykonywanie prac z otwartym ogniem czy spawalniczych jest dozwolone wyłącznie pod warunkiem zabezpieczenia stanowiska pracy poprzez usunięcie materiałów niebezpiecznych (w szczególności palnych) i pod nadzorem osoby odpowiedzialnej za wykonywanie prac pożarowo niebezpiecznych,

 stałe zapewnienie ładu i porządku na całej powierzchni magazynu,

 odłączanie urządzeń elektrycznych spod napięcia na koniec zmiany, a także po opuszczeniu magazynu przez obsługę,

 odpady materiałów należy przechowywać w miejscach do tego przeznaczonych, poza miejscami przeznaczonymi do składowania materiałów,

 palenie tytoniu jest dopuszczalne tylko w miejscach i pomieszczeniach do tego przeznaczonych.

Szczególne wymagania podczas magazynowania materiałów niebezpiecznych palnych

 Opakowania z materiałami niebezpiecznymi palnymi mają być przechowywane w miejscach oznakowanych tablicami ostrzegawczymi z napisami „Materiały palne” i „Palenie zabronione” oraz znakiem ostrzegawczym informującym o materiałach łatwo palnych.

 Pracownicy powinni być wyposażeni w ubranie robocze, rękawice ochronne, buty na podeszwach z gumy przewodzącej oraz okulary ochronne.

Do szczególnych wymagań podczas eksploatacji magazynu materiałów niebezpiecznych utleniających oraz żrących należy:

 składowanie materiałów utleniających oddzielnie od materiałów palnych,

 wydzielenie dla materiałów utleniających odrębnego boksu magazynowego i zastosowanie bezpiecznych odległości od pozostałych materiałów,

 składowanie rozdzielne materiałów utleniających ciekłych i stałych,

 konstrukcja magazynu i jego wyposażenie powinny być wykonane z materiałów chemicznie odpornych,

 odporność posadzek, ścian i stropu na działanie materiałów żrących (np. pomalowane farbami lub emalią kwasoodporną),

 wyposażenie pracowników w ubranie robocze, rękawice ochronne, buty na podeszwach z gumy przewodzącej oraz okulary ochronne.

Postępowanie w przypadku wycieku materiałów niebezpiecznych

Podczas usuwania skutków wycieku (rozsypania się) chemikaliów należy unikać bezpośredniego kontaktu z nimi oraz wdychania oparów, aerozoli, pyłów dlatego czynności te muszą być wykonywane z zachowaniem wszelkiej wymagań bhp, w tym należy:

 używać środki ochrony indywidualnej: ubranie (fartuch), buty, rękawice chemo­odporne; gogle, środki ochrony dróg oddechowych,

 z obszaru zagrożenia należy wyprowadzić wszystkie osoby niebiorące udziału w usuwaniu awarii,

 usunąć źródła zapłonu, nie stosować narzędzi iskrzących i nie palić tytoniu, zabezpieczyć wloty kanalizacji sanitarnej i deszczowej,

 nie wolno dopuścić do skażenia gleby, wód gruntowych i powierzchniowych.

 podczas usuwania awarii należy zebrać substancję do oznakowanego pojemnika i przekazać ją do uprawnionego odbiorcy odpadów niebezpiecznych,

 zanieczyszczoną powierzchnię zneutralizować lub zasypać sorbentem i spłukać dużą ilością wody, a pomieszczenie dokładnie przewietrzyć,

 w sytuacji znacznego wycieku substancji toksycznych oraz w sytuacji zagrażającej pożarem należy powiadomić jednostkę straży pożarnej.

Zakazy

Niedopuszczalne jest magazynowanie (przechowywanie) substancji chemicznych i ich mieszanin:

 w miejscach ogólnie dostępnych lub nieoznakowanych,

 w opakowaniach nieoznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację,

 w opakowaniach niezabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem,

 bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin,

 bez posiadania aktualnych kart charakterystyki,

 w pomieszczeniach magazynowania środków chemicznych nie mogą być urządzane stałe stanowiska pracy.

Ważne

Zabronione jest zatrudnianie do prac magazynowych i transportowych osób nieprzeszkolonych w zakresie bezpiecznego postępowania z chemicznymi materiałami niebezpiecznymi oraz bez wymaganych środków ochrony osobistej.

Prace transportowe

Wymagania dla prac transportowych w magazynie chemicznych materiałów niebezpiecznych nie odbiegają zasadniczo od wymagań dla pozostałych materiałów. Pamiętać jednak należy o tym, że:

 środki transportu z napędem mechanicznym (elektrycznym czy spalinowym) stosowane w magazynach materiałów łatwo palnych i wybuchowych muszą być w wykonaniu przeciwwybuchowym (oznakowanie Ex),

 wszystkie prace transportowe (zmechanizowane i ręczne) powinny być wykonywane z zachowaniem szczególnych warunków bezpieczeństwa, zapewniającym nieuszkodzenie opakowań materiałów,

 do transportu materiałów w opakowaniach o znacznym ciężarze należy używać odpowiednich wózków transportowych lub noszy,

 ręczne prace transportowe powinny być ograniczone do niezbędnego minimum a wszędzie, gdzie to jest wskazane, wykonywane przez 2 osoby,

 dla prac transportowych musi być opracowana instrukcja bhp uwzględniająca rodzaje magazynowanych środków chemicznych i rodzaj ich opakowań, a także stosowane środki transportu z napędem mechanicznym i bez napędu.

Zakazy dotyczące transportu

W transporcie zabronione jest:

 rzucanie opakowań z materiałami, a także opakowań pustych, szczególnie po materiałach pożarowo niebezpiecznych,

 toczenie beczek czy przesuwanie worków bezpośrednio po podłożu,

 przewożenie materiałów niezabezpieczonych przed ich upadkiem czy stoczeniem się ze środka transportu,

 wykonywanie czynności transportowych i składowanie dużych jednostek magazynowych przez jedną osobę,

 przenoszenie drobnych jednostek magazynowych bezpośrednio w rękach.

Zagrożenia występujące przy magazynowaniu i transporcie

Pracownicy magazynu chemicznych materiałów niebezpiecznych narażeni są na podobne zagrożenia jak pracownicy innych magazynów związane z:

 pracami transportowymi zmechanizowanymi,

 pracami transportowymi ręcznymi,

 czynnościami składowania materiałów,

 chodzeniem, przechodzeniem,

 stosowaniem urządzeń zasilanych energią elektryczną,

 pracami na wysokości,

 pożarem i wybuchem,

 porażeniem prądem elektrycznym,

 oraz zagrożeniami chemicznymi wynikającymi z właściwości fizykochemicznych składowanych substancji i mieszanin chemicznych.

Skutki zagrożeń związanych z czynnikami chemicznymi to w szczególności:

 podrażnienia skóry, oczu,

 poparzenia chemiczne,

 zatrucia,

 uczulenia,

 choroby poszczególnych narządów, w tym choroby nowotworowe.

Ważne

Listę zagrożeń i wymaganych środków ochrony należy sporządzać na podstawie informacji z kart charakterystyki składowanych (przechowywanych) niebezpiecznych materiałów chemicznych uwzględniając ich ilości w poszczególnych pomieszczeniach magazynowych, warunki składowania i transportu oraz organizację prac w konkretnym magazynie.

Warunki bezpieczeństwa w magazynie chemicznych materiałów niebezpiecznych

Warunki bezpieczeństwa w magazynie ustala pracodawca, który opracowuje instrukcje załadunku, rozładunku i składowania poszczególnych materiałów; instrukcje prac transportowych; instrukcje bezpieczeństwa pożarowego; instrukcje udzielania pierwszej pomocy; instrukcje postępowania w sytuacjach awaryjnych; procedury przyjmowania i wydawania materiałów. Instrukcje muszą uwzględniać właściwości fizykochemiczne składowanych materiałów oraz warunki lokalne w miejscu ich składowania, przechowywania.

Oprócz instrukcji pracodawcy jest obowiązany do opracowania oceny ryzyka zawodowego dla wszystkich stanowisk pracy, wszystkich czynności magazynowych.

Instrukcje, procedury i karty oceny ryzyka muszą być stale dostępne pracownikom. Pracownicy muszą być zapoznani z ww. dokumentami z pisemnym potwierdzeniem zapoznania.

Podstawą opracowania instrukcji, procedur i kart oceny ryzyka zawodowego są zapisy aktów prawnych zawartych w podstawie prawnej oraz na karty charakterystyki substancji chemicznych.

Karty charakterystyki chemicznych materiałów niebezpiecznych i ich mieszanin są jednym z podstawowych i koniecznych dokumentów, których znajomość jest konieczna dla podjęcia koniecznych środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia pracownika zatrudnionego przy magazynowaniu niebezpiecznych materiałów chemicznych.

Układ zapisów w karcie charakterystyki jest następujący:

1. Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa.

2. Identyfikacja zagrożeń.

3. Skład/informacja o składnikach.

4. Środki pierwszej pomocy.

5. Postępowanie w przypadku pożaru.

6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska.

7. Postępowanie z substancją/mieszaniną i jej magazynowanie.

8. Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej.

9. Właściwości fizyczne i chemiczne.

10. Stabilność i reaktywność.

11. Informacje toksykologiczne.

12. Informacje ekologiczne.

13. Postępowanie z odpadami.

14. Informacje dotyczące transportu.

15. Informacje dotyczące przepisów prawnych.

16. Inne informacje.

Karta charakterystyki zawiera wszystkie niezbędne informacje do prawidłowego, bezpiecznego zorganizowania i eksploatowania magazynu chemicznych materiałów niebezpiecznych.

Przykładowa instrukcja bhp magazyniera magazynu środków ochrony roślin

I. Podstawowe warunki bezpiecznej pracy

a) Wymagania dla pracownika

Pracownik powinien:

 posiadać odpowiedni stan zdrowia do wykonywanej pracy, potwierdzony świadectwem wydanym przez uprawnionego lekarza,

 odbyć przeszkolenie bhp i instruktaż stanowiskowy, w tym w szczególności w zakresie prawidłowych sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych, oraz instruktaż zasad dotyczących bhp przy magazynowaniu środków ochrony roślin,

 posiadać wiedzę na temat środków ochrony roślin, znać właściwości fizykochemiczne magazynowanych środków ochrony roślin,

 zgodnie z wymaganiami stosować odzież ochronną, rękawice, okulary i maski ochronne w warunkach zagrożenia.

Uwaga: Przy pracach magazynowych nie można zatrudniać kobiet w ciąży i młodocianych.

b) Wymagania dla magazynu

 Drzwi wejściowe zamykane i opisane: MAGAZYN ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN.

 Wydzielone, zamykane i opisane pomieszczenie (w małym magazynie zamykana szafa) na środki bardzo toksyczne i toksyczne.

 Wydzielone, zamykane pomieszczenie na gromadzenie: niepełnowartościowych środków ochrony roślin, pustych opakowań po tych środkach oraz zanieczyszczonych środkami ochrony roślin środków ochrony indywidualnej przeznaczonych do likwidacji.

 Wentylacja ciągła i awaryjna.

 Sprzęt i instrukcja ppoż.

 Aktualny rejestr środków ochrony roślin, w tym bardzo toksycznych i toksycznych, aktualne karty charakterystyki preparatów niebezpiecznych.

 Wywieszone czytelne informacje o dopuszczalnym obciążeniu podłóg, stropów i urządzeń przeznaczonych do składowania (regałów, palet itp.).

 Apteczka z wyposażeniem podstawowym oraz ze środkami medycznymi do udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrucia środkami ochrony roślin (wynikającymi z zapisów karty charakterystyki magazynowanych środków).

 Spis telefonów alarmowych, w tym najbliższego centrum powiadamiania ratunkowego lub zakładu opieki zdrowotnej.

 Środki ochrony indywidualnej: rękawice i okulary ochronne, maska przeciw­pyłowa, ubranie (fartuch) ochronny.

 Wydzielone – poza magazynem pomieszczenie na spożywania posiłków.

 W magazynie zabronione jest przechowywanie pasz dla zwierząt, nasion i zbóż niezaprawionych środkami ochrony roślin, materiałów pędnych i łatwo palnych.

c) Zasady magazynowania

 Środki ochrony roślin przechowuje się w szczelnych, oryginalnych, zamkniętych opakowaniach oraz grupuje według ich przeznaczenia i toksyczności. Na każdym opakowaniu środka powinna znajdować się etykieta zawierająca czytelną i trwałą instrukcję użytkowania, datę produkcji i okres ważności.

 Preparaty płynne oraz materiały o największej masie powinny być składowane na najniższych półkach regałów.

 Przy składowaniu materiałów w stosach należy zapewnić stateczność stosów poprzez składowanie na wysokość uzależnioną od rodzaju materiałów (ich wymiarów, masy, kształtu) oraz wytrzymałości opakowań.

 W magazynie należy utrzymywać ład i porządek oraz zachowywać bezpieczne przejścia między regałami i na drogach transportowych.

II. Czynności przed rozpoczęciem pracy

 Przed wejściem pracownika do pomieszczeń magazynu włącza się na co najmniej 5 minut system wentylacji awaryjnej, niezależnie od systemu wentylacji ciągłej.

 Sprawdzić stan techniczny urządzeń technicznych oraz oświetlenia stanowiska.

 Sprawdzić stan wentylacji awaryjnej i podstawowej.

 Sprawdzić stan powierzchni (czy jest równa i nieśliska), po której będzie odbywał się transport materiałów.

III. Czynności podczas pracy

 Drzwi magazynu oraz drzwi pomieszczeń wewnątrz magazynu zamyka się przy każdym wejściu i wyjściu.

 Załadunku i wyładunku środków ochrony roślin dokonuje się w sposób ostrożny, tak aby nie uszkodzić ich opakowań.

 Przedmioty drobne nie powinny być przenoszone (przewożone) luzem – należy je przenosić (przewozić) w pojemnikach, pudełkach itp.

 Podczas wykonywania ręcznych prac transportowych należy zachowywać prawidłową pozycję ciała.

 Masa przedmiotów przenoszonych przez jednego pracownika nie może przekraczać:1) dla kobiet - 12 kg przy pracy stałej oraz 20 kg przy pracy dorywczej,2) dla mężczyzn - 30 kg przy pracy stałej oraz 50 kg przy pracy dorywczej.

 Masa ładunków przemieszczanych przy użyciu środków transportowych nie powinna przekraczać dopuszczalnej nośności lub udźwigu danego środka transportowego.

 Dopuszczalna masa ładunku przemieszczanego na wózku po terenie płaskim o twardej i gładkiej nawierzchni nie może przekraczać następujących wartości:

Lp.	Warunki przemieszczania ładunków	Mężczyźni	Kobiety
wózki 2-kołowe	wózki 3- i więcej kołowe	wózki 2-kołowe	wózki 3- i więcej kołowe
1.	Przemieszczanie po terenie o nachyleniu nieprzekraczającym 5%	350 kg	450 kg	140 kg	180 kg
2.	Przemieszczanie po terenie o nachyleniu większym niż 5%	250 kg	350 kg	100 kg	140 kg

 Sposób rozmieszczenia ładunku powinien zapewnić jego stabilność podczas transportu. W szczególności przed upadkiem, przemieszczeniem i zsuwaniem się ze środka transportu.

 Na bieżąco pozbywać się niepotrzebnych opakowań kartonowych, uszkodzonych pojemników – usuwać w miejsce na nie przeznaczone.

 Prowadzić na bieżąco rejestr stanów magazynowych, w szczególności środków toksycznych.

IV. Czynności zabronione

 Używanie otwartego ognia, grzejników oraz palenia tytoniu i spożywania posiłków w pomieszczeniach magazynowych.

 Wykonywanie czynności magazynowych przy niesprawnej wentylacji.

 Wykonywanie czynności bez wymaganych środków ochrony indywidualnej.

 Przechowywanie środków ochrony roślin w otwartych pojemnikach czy uszkodzonych opakowaniach a także w opakowaniach nieoryginalnych.

 Gromadzenie na przejściach i drogach komunikacyjnych zbędnych przedmiotów, opakowań itp.

 Przeciążanie regałów ponad ich dopuszczalną obciążalność.

 Wchodzenie, stawanie na półkach regałów.

 Przenoszenie przez jednego pracownika preparatów w stanie ciekłym o właściwościach szkodliwych dla zdrowia, których masa wraz z naczyniem i uchwytem przekracza 25 kg dla mężczyzn i 10 kg dla kobiet.

 Wyjmowanie materiałów ze środka stosów.

 Używanie niesprawnych środków transportu i uszkodzonych palet.

 Przechowywanie w magazynie artykułów żywnościowych i leków oraz innych przedmiotów osobistego użytku.

 Pozostawianie magazynu otwartego – bez nadzoru, a także pozostawiania otwartych pomieszczeń (szaf) ze środkami bardzo toksycznymi i toksycznymi.

 Pranie przez pracowników, we własnym zakresie, bielizny i odzieży zanieczyszczonej środkami ochrony roślin.

 Dopuszczenie do przebywania w magazynie osób postronnych.

V. Postępowanie w sytuacjach awaryjnych, nietypowych

1. W przypadku wątpliwości co do bezpiecznego prowadzenia prac pracownik ma prawo przerwać pracę i zwrócić się do przełożonego o wyjaśnie­nie sytuacji (brak odpowiednich środków ochrony indywidualnej, nieczynna wentylacja).

2. Każdy zaistniały wypadek czy nagłe zachorowanie podczas pracy należy niezwłocznie zgłosić przełożone­mu.

3. Skażona środkami ochrony roślin odzież i środki ochrony indywidualnej nie nadają się do powtórnego użycia przed ich oczyszczeniem.

4. Rozlanie, rozsypanie środków ochrony roślin:

 wszelkie rozlane, rozsypane substancje należy odgrodzić i zebrać, używając do tego celu obojętnych substancji pochłaniających, np. trocin, ziemi okrzemkowej lub piasku,

 zebrane odpady składować w specjalnie do tego celu przeznaczonym pojemniku,

 czynności powyższe należy wykonywać przy włączonej wentylacji awaryjnej i używaniu środków ochrony indywidualnej,

 po zakończeniu powyższych czynności należy dokładnie umyć ręce i twarz ciepłą wodą z mydłem, a następnie całe ciało.

5. W razie wystąpienia u pracowników objawów wskazujących na możliwość zatrucia, informuje się o tym niezwłocznie pracodawcę, który powiadamia najbliższe centrum powiadamiania ratunkowego lub zakład opieki zdrowotnej.

VI. Czynności po zakończeniu pracy

1. Uprzątnąć magazyn z odpadów i opakowań.

2. Oczyścić i ułożyć w wyznaczonym miejscu używany sprzęt.

3. Urządzenia elektryczne odłączyć od źródeł zasilania zabezpieczyć przed przypadkowym użyciem.

4. Po zakończeniu pracy oraz zdjęciu ubrania ochronnego i należy dokładnie umyć ręce i twarz ciepłą wodą z mydłem, a następnie całe ciało.

VII. Uwagi końcowe

Z instrukcją związane są:

 instrukcja udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku czy w razie nagłego zachorowania

 instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,

 instrukcja ręcznych prac transportowych,

 instrukcje obsługi sprzętu technicznego do prac transportowych,

 instrukcje stosowania środków ochrony indywidualnej,

 karta oceny ryzyka zawodowego magazyniera,

 karty charakterystyki magazynowanych środków ochrony roślin.

Podstawa prawna:

 ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.),

 ustawa z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1225),

 ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 701 ze zm.),

 ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1372 ze zm.),

 ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 382 ze zm.),

 ustawa z 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 972 ze zm.),

 rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.),

 rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1065 ze zm.).

6.3. Chemia na budowie

Niebezpieczne substancje chemiczne są jednymi z najbardziej powszechnych w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia. Występują na stanowiskach pracy i są źródłem zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników. Do wchłaniania substancji chemicznych w warunkach narażenia zawodowego dochodzi przede wszystkim drogą oddechową, przez skórę, ale również drogą pokarmową.

Do najczęściej spotykanych chemicznych materiałów budowlanych należą:

 farby do ścian i elewacji (emulsyjne, wapienne, klejowe, krzemianowe, silikonowe),

 farby i emalie do drewna i metali (chlorokauczukowe, winylowe, olejne, akrylowe, poliuretanowe, żywiczne),

 bejce i lakiery (lakiery do drewna – rozpuszczalnikowe, wodorozcieńczalne, lakiery akrylowe, poliuretanowe, spirytusowe),

 rozpuszczalniki (benzyna, benzen, terpentyna, alkohol etylowy) i rozcieńczalniki, wypełniacze,

 impregnaty (solne, olejowe, rozpuszczalnikowe, żywiczne),

 kleje (kazeinowe, nitrocelulozowe, skrobiowe, kauczukowe, np. butapren, silikonowe, winylowe, cyjanoakrylowe – superglue), kity,

 zaprawy klejowe,

 szpachle i gładzie,

 masy do uszczelniania i fugowania (cementowe, epoksydowe, silikonowe, akrylowe),

 silikony (octanowe, neutralne), pianki,

 masy i mieszanki tynkarskie (mineralne, żywiczne, krzemianowe, silikonowe),

 zaprawy murarskie i tynkarskie,

 cementy, wapno, gips,

 domieszki do betonów (uplastyczniające, napowietrzające, uszczelniające, przyspieszające wiązanie),

 lepiszcza i wyroby bitumiczne (asfalty, smoły, papy),

 materiały do izolacji cieplnej i dźwiękowej,

 materiały do izolacji przeciwwilgociowej i wodnej, ogniochronne, antykorozyjne, chemiochronne, zabezpieczające przed grzybami.

W procesach technologicznych w budownictwie (spawanie, układanie powłok dachowych, roboty bitumiczne) wykorzystywane są również gazy w butlach (np. tlen, acetylen, propan-butan). Jak widać, w budownictwie stosowanych jest bardzo dużo chemicznych materiałów budowlanych – wiele z nich zalicza się do niebezpiecznych substancji/preparatów chemicznych.

Wymagania ogólne dotyczące stosowania niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych

Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych i ich mieszanin nieoznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.

WAŻNE

Stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom ochronę ich zdrowia i życia.

Należy również pamiętać o:

 obowiązku rejestracji wszystkich rodzajów prac w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

 prowadzeniu rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

Substancje i preparaty chemiczne niebezpieczne

W rozumieniu przepisów substancjami niebezpiecznymi i preparatami niebezpiecznymi są substancje i preparaty zaklasyfikowane co najmniej do jednej z poniższych kategorii:

  substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych,

  substancje i preparaty o właściwościach utleniających,

  substancje i preparaty skrajnie łatwo palne,

  substancje i preparaty wysoce łatwo palne,

  substancje i preparaty łatwo palne,

 substancje i preparaty bardzo toksyczne,

  substancje i preparaty toksyczne,

  substancje i preparaty szkodliwe,

  substancje i preparaty żrące,

  substancje i preparaty drażniące,

 substancje i preparaty uczulające,

  substancje i preparaty rakotwórcze,

  substancje i preparaty mutagenne,

  substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość,

 substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska.

Opakowanie i oznakowanie substancji i preparatów chemicznych niebezpiecznych

Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i mieszaniny niebezpiecznej zawiera:

1) nazwę umożliwiającą jednoznaczną identyfikację substancji niebezpiecznej lub mieszaniny niebezpiecznej;

2) nazwę, adres siedziby i numer telefonu przedsiębiorcy, a w przypadku osoby fizycznej – imię i nazwisko, adres miejsca wykonywania działalności i numer telefonu osoby wprowadzającej substancję lub mieszaninę do obrotu;

3) w przypadku mieszanin niebezpiecznych:

a) nazwy substancji niebezpiecznych,

b) alternatywne nazwy rodzajowe substancji niebezpiecznych

– jeżeli dotyczy;

4) znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie;

5) zwrot lub zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (zwroty R), a w przypadku środków ochrony roślin dodatkowe zwroty wskazujące szczególny rodzaj zagrożenia dla zdrowia człowieka lub dla środowiska, umieszczone zgodnie z przepisami o klasyfikacji substancji i ich mieszanin;

6) zwrot lub zwroty bezpiecznego stosowania (zwroty S), a w przypadku środków ochrony roślin dodatkowe zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania.

Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego, wprowadzanych do obrotu na terytorium Polski musi być sporządzone w języku polskim. Na opakowaniach substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych nie wolno umieszczać oznaczeń wskazujących, że taka substancja lub taki preparat nie są niebezpieczne.

Wymagania dotyczące opakowań

Opakowania substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych muszą:

 mieć konstrukcję uniemożliwiającą wydostanie się zawartości z opakowania w sposób przypadkowy;

 być wykonane z materiałów odpornych na niszczące działanie ich zawartości i uniemożliwiających tworzenie się substancji niebezpiecznych w wyniku oddziaływania zawartości na materiał opakowania;

 zachowywać szczelność w warunkach działających na opakowanie obciążeń i napięć w trakcie jego normalnej eksploatacji;

 w przypadku opakowań z zamknięciami wielokrotnego użytku gwarantować zachowanie ich szczelności podczas wielokrotnego otwierania i zamykania w warunkach normalnej eksploatacji.

Oznakowanie opakowań, pojemników, zbiorników zawierających substancje/preparaty niebezpieczne przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Oznakowanie opakowań, pojemników, zbiorników zawierających substancje/preparaty niebezpieczne (nieaktualne, porównaj z tabelą 2)

(Piktogramy powinny być koloru czarnego na żółtopomarańczowym tle. W napisach określających znaczenie znaku ostrzegawczego można pominąć wyraz „produkt” i określić znaczenie znaku napisami typu: skrajnie łatwo palny, wybuchowy, bardzo toksyczny. Oznakowanie to może być umieszczone na etykiecie lub bezpośrednio na opakowaniu substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego).

Znak ostrzegawczy	Symbol	Napis określający znaczenie znaku ostrzegawczego
	T+T	Produkt bardzo toksycznyProdukt toksyczny
	XnXi	Produkt szkodliwyProdukt drażniący
	C	Produkt żrący
	N	Produkt niebezpieczny dla środowiska
	E	Produkt wybuchowy
	O	Produkt utleniający
	F+F	Produkt skrajnie łatwo palnyProdukt łatwo palny

Rozporządzenie (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (CLP)

Rozporządzenie CLP [skrót od rozporządzenia (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) 1907/2006 (REACH)] to europejskie rozporządzenie w sprawie klasyfikacji (Classification), oznakowania (Labelling) i pakowania (Packaging) substancji i mieszanin chemicznych.

Rozporządzenie CLP wprowadziło system klasyfikacji i etykietowania w odniesieniu do stwarzających zagrożenie chemikaliów w Unii Europejskiej. Piktogramy mają kształt ustawionego na wierzchołku kwadratu z czerwoną obwódką i białym tłem. Zastąpiły stare symbole w kolorze pomarańczowym (patrz tabela 1).

Tabela 2. Oznakowanie substancji i mieszanin stwarzających zagrożenie (zgodnie z rozporządzeniem CLP)

Znak ostrzegawczy	Napis określający znaczenie znaku ostrzegawczego
Zagrożenia fizyczne
	– materiały wybuchowe– substancje/mieszaniny samoreaktywne– nadtlenki organiczne
	– łatwo palne (ciecze/gazy/aerozole/ciała stałe)– substancje/mieszaniny samoreaktywne– nadtlenki organiczne– substancje/mieszaniny samonagrzewające się– substancje piroforyczne (stałe/ciekłe)– substancje/mieszaniny, które w kontakcie z wodą uwalniają gazy łatwopalne
	– substancje utleniające (gazy/ciecze/ciała stałe)
	– gazy pod ciśnieniem
	– substancje powodujące korozje metali
Zagrożenia dla zdrowia
	– toksyczność ostra kat. 1, 2, 3
	– toksyczność ostra kat. 4– działanie drażniące na skórę– działanie uczulające na skórę– działanie drażniące na oczy– działanie toksyczne na narządy docelowe przy narażeniu jednorazowym, kat. 3
	– działanie mutagenne, działanie szkodliwe na rozrodczość, rakotwórczość (CMR)– działanie toksyczne na narządy docelowe przy narażeniu jednorazowym, kat 1, 2– działanie toksyczne na narządy docelowe przy powtarzanym narażeniu, kat 1, 2– toksyczność przy aspiracji– działanie uczulające na drogi oddechowe
	– substancje powodujące korozje metali
Zagrożenia dla środowiska
	– stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego– zagrożenie ostre (kategoria zagrożenia 1)– zagrożenie przewlekłe (kategoria zagrożenia 1, 2, 3)– stwarzające zagrożenie dla warstwy ozonowej

Karta charakterystyki substancji lub preparatu niebezpiecznego (mieszaniny)

Dostawcy substancji lub preparatów są obowiązani do:

 zebrania informacji o stwarzanych przez nie zagrożeniach dla zdrowia człowieka i dla środowiska, wynikających z ich właściwości fizykochemicznych i biologicznych,

 udostępniania tej informacji odbiorcom tych substancji lub preparatów.

Karta charakterystyki umożliwia użytkownikom podjęcie niezbędnych środków dotyczących ochrony zdrowia ludzkiego i bezpieczeństwa w miejscu pracy oraz ochrony środowiska.

Przy jej sporządzaniu bierze się pod uwagę to, że karta ta musi:

 informować jej użytkownika o zagrożeniach stwarzanych przez substancję lub mieszaninę,

 zawierać informacje dotyczące bezpiecznego magazynowania substancji lub mieszaniny, postępowania z nią oraz jej usuwania.

Karta charakterystyki pomaga pracodawcom:

 zidentyfikować niebezpieczne środki chemiczne znajdujące się w miejscu pracy,

 przeprowadzić oceny wszystkich zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikających ze stosowania tych środków.

Karta charakterystyki dostarczana jest w formie pisemnej lub w formie przekazu elektronicznego albo na elektronicznych nośnikach danych, jeżeli odbiorca ma odpowiednie środki do jej przyjęcia w takiej postaci. Karta charakterystyki ma być opracowana przez osoby, które posiadają odpowiednie kwalifikacje i wiedzę. Na pierwszej jej stronie powinna znajdować się data jej sporządzenia lub aktualizacji.

Ogólne wymagania bhp przy wykonywaniu prac z użyciem niebezpiecznych preparatów/substancji chemicznych

Osoby wykonujące roboty budowlane nie mogą być narażone na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, np. pyły i gazy o natężeniach i stężeniach przekraczających wartości dopuszczalne.

W przestrzeniach zamkniętych, w których atmosfera charakteryzuje się niewystarczającą zawartością tlenu lub występują czynniki o stężeniach nieprzekraczających wartości dopuszczalnych, osoba wykonująca zadanie powinna być obserwowana i asekurowana w celu zapewnienia natychmiastowej ewakuacji i skutecznej pomocy.

Pracodawca ma obowiązek informować:

 pracowników o właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych materiałów stosowanych w zakładzie pracy oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników związanym z ich stosowaniem,

 sposobach bezpiecznego stosowania oraz postępowania z nimi w sytuacjach awaryjnych.

Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opakowaniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych.

Pomieszczenia, aparatura, środki transportu, zbiorniki i opakowania, w których są stosowane, przemieszczane lub przechowywane materiały niebezpieczne, powinny być odpowiednie do właściwości tych materiałów.

W czasie transportu, składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych należy stosować odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej – chroniące pracowników przed szkodliwym lub niebezpiecznym działaniem tych materiałów.

WAŻNE

Przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowaniach służących do środków spożywczych jest niedopuszczalne.

Przy przechowywaniu ciekłego materiału niebezpiecznego w stałych zbiornikach należy:

 stosować odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprzestrzenianiem się zawartości zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np. wanny, rynny, koryta, zbiorniki rezerwowe;

 zapewnić urządzenie do bezpiecznego pomiaru ilości cieczy zawartej w zbiorniku;

 uniemożliwić dostęp osób niepowołanych do miejsc, w których znajdują się zbiorniki.

Zabrania się:

 pakowania,

 składowania,

 załadunku i transportu

materiałów niebezpiecznych z innymi materiałami stwarzającymi dodatkowe zagrożenie na skutek wzajemnego oddziaływania w przypadku uszkodzenia opakowania.

W magazynach (miejscach składowania) powinny być wywieszone instrukcje określające sposób składowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów niebezpiecznych. Z treścią takiej instrukcji należy zapoznać pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

Wymagania dotyczące składowania materiałów niebezpiecznych

Pomieszczenia przeznaczone do składowania lub stosowania materiałów niebezpiecznych pod względem pożarowym lub wybuchowym oraz pomieszczenia, w których istnieje niebezpieczeństwo wydzielania się substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne, powinny być wyposażone w:

 urządzenia zapewniające sygnalizację o zagrożeniach;

 odpowiedni sprzęt i środki gaśnicze, środki neutralizujące, apteczki oraz odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, stosownie do występujących zagrożeń.

Sposób składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych powinien zapewniać:

 zachowanie temperatur, wilgotności i ochronę przed nasłonecznieniem stosownie do rodzaju materiałów niebezpiecznych i ich właściwości;

 przestrzeganie ograniczeń dotyczących wspólnego składowania i stosowania materiałów;

 ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości dopuszczalnej dla danego materiału i danego pomieszczenia;

 przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu składowania poszczególnych materiałów;

 zachowanie dodatkowych wymagań specyficznych dla składowania materiałów i ich stosowania;

 rozmieszczenie materiałów w sposób umożliwiający prowadzenie kontroli składowania i składowanych materiałów.

Szczegółowe warunki składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych muszą być określone w instrukcjach magazynowania i składowania materiałów niebezpiecznych. Trzeba również wskazać zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych.

Przeładunek materiałów niebezpiecznych powinien odbywać się w miejscu do tego przystosowanym, przy wykorzystaniu odpowiednich do tego celu urządzeń oraz środków ochrony zbiorowej i indywidualnej chroniących przed zagrożeniami i skutkami zagrożeń, szczególnie pochodzących od elektryczności statycznej oraz występujących przy przelewaniu cieczy.

WAŻNE

W miejscu przeładunku materiałów niebezpiecznych nie mogą przebywać osoby niezatrudnione przy tych pracach.

Jeżeli procesy pracy powodują występowanie czynników rakotwórczych i innych stwarzających niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia pracowników, pracodawca ma obowiązek w szczególności:

 ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na czynniki;

 ograniczyć do minimum występowanie tych czynników w środowisku pracy;

 zapewnić stosowanie środków ochrony zbiorowej, a gdy narażenie nie może być zlikwidowane w inny sposób – środków ochrony indywidualnej;

 zapewnić stosowanie przez pracowników wymagań higieny, a w szczególności niedopuszczanie do spożywania posiłków, picia i palenia tytoniu w miejscach pracy;

 określić w instrukcjach bhp odpowiednie zasady postępowania w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powodujących poważne zagrożenia dla pracowników;

 zapewnić oznaczenie miejsc stwarzających ryzyko dla zdrowia pracowników związane z występowaniem czynników rakotwórczych, poprzez umieszczenie w miejscach narażenia pracowników na te czynniki odpowiednich napisów i znaków ostrzegawczych;

 zapewnić pomieszczenia, instalacje i urządzenia przystosowane do regularnego i skutecznego czyszczenia.

Wymagania dotyczące zbiorników przenośnych z materiałami niebezpiecznymi

Zbiorniki przenośne napełnione gazami oraz opróżnione z gazów muszą być magazynowane oddzielnie w oznakowanych pomieszczeniach lub miejscach składowania. Do magazynowania butli na otwartej przestrzeni powinny być przeznaczone palety – pojemniki o ażurowej konstrukcji.

Zabrania się:

 magazynowania zbiorników przenośnych:– w piwnicach,– na klatkach schodowych,– na korytarzach,– w wąskich dziedzińcach,– w przejściach dla pieszych i przejazdach, a także w ich pobliżu,– w garażach pojazdów,– w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi,– na podestach roboczych urządzeń i innych instalacji;

 napełniania, naprawiania i konserwowania zbiorników przenośnych w pomieszczeniu ich magazynowania;

 by zbiorniki przenośne były:– rzucane,– toczone po podłodze w pozycji leżącej, z wyjątkiem beczek ciśnieniowych z obręczami do toczenia,– uderzane metalowymi przedmiotami,– używane do innych celów niż te, do których zostały zaprojektowane,– poddane usuwaniu korozji z zewnętrznych powierzchni, jeżeli są napełnione gazem,– poddawane bezpośredniemu działaniu ognia;

 przetaczania gazów ze zbiorników przenośnych do innych zbiorników przenośnych poza zakładem napełniającym.

Należy również pamiętać o tym, że:

 w ogrzewanych pomieszczeniach do magazynowania zbiorników przenośnych grzejniki powinny być zasilane wodą lub parą wodną pochodzącą z zewnętrznych źródeł, odległość zbiorników przenośnych od czynnych grzejników powinna wynosić co najmniej 1,0 m;

 niedopuszczalne jest otwieranie niepołączonych z instalacją odbiorczą zaworów służących do opróżniania zbiorników przenośnych zawierających gazy palne lub toksyczne;

 zbiorniki przenośne przeznaczone w szczególności do przechowywania tlenu i mieszanin tlenu z innymi gazami powinny być w sposób szczególny chronione przed kontaktem z tłuszczami i smarami lub z substancjami palnymi;

 zbiorniki przenośne mogą być pozostawione w miejscu pracy po uprzednim zamknięciu zaworów głównych i zabezpieczeniu ich przed osobami nieupoważnionymi;

 podczas prac załadunkowych, rozładunkowych i przy transporcie wewnątrzzakładowym należy stosować urządzenia transportowe przystosowane do rodzaju i wymiarów zbiorników przenośnych. Podczas takich prac zabrania się stosowania urządzeń dźwignicowych z uchwytem elektromagnetycznym lub chwytakowym oraz podnoszenia zbiorników przenośnych za zawory.

Ręczne przenoszenie zbiorników przenośnych na piętra lub rusztowania powinno odbywać się za pomocą specjalnych noszy.

Naprawy, modernizacje oraz badania stopnia zużycia zbiorników przenośnych mogą być:

 przeprowadzane wyłącznie w zakładach uprawnionych do tego rodzaju czynności przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego,

 wykonywane tylko na pisemne zlecenie właściciela zbiornika.

Zbiorniki przenośne o pojemności powyżej 1 litra zawierające acetylen należy magazynować i użytkować wyłącznie w pozycji stojącej. Zawory zamykające zbiorników przenośnych powinny być skutecznie zabezpieczone kołpakiem, kołnierzem lub konstrukcją osłaniającą przed uszkodzeniem, które mogłoby spowodować wydostanie się gazu ze zbiornika.

W razie pożaru zbiorniki przenośne muszą być niezwłocznie usunięte ze strefy zagrożenia oddziaływaniem podwyższonej temperatury. Zbiorniki przenośne narażone na działanie płomienia należy schładzać wodą z bezpiecznej odległości. Wiązki butli lub butle z acetylenem, które były poddane bezpośredniemu działaniu płomienia, po schłodzeniu i sprawdzeniu, że nie następuje dalszy wzrost temperatury, należy umieścić w basenie z wodą na okres co najmniej 24 godzin. Zbiorniki przenośne, które zostały poddane działaniu płomienia lub miejscowemu nagrzewaniu się powierzchni, trzeba oznaczyć i przekazać niezwłocznie do zakładu napełniającego.