Читать книгу Dług honorowy - Robert Karolevitz - Страница 6

W 2004 roku miałem przyjemność zaprezentować polskim czytelnikom książkę Lynne Olson i Stanleya Clouda Sprawa honoru. W jej drugim rozdziale, zatytułowanym Naród, który nie chciał umrzeć, pojawia się taka oto informacja o wkroczeniu na polską scenę pewnego Amerykanina, niejakiego Meriana C. Coopera:

W 1919 roku Amerykański Urząd Pomocy, agencja rządowa kierowana przez Herberta Hoovera, wysłała młodego pilota, który nadal służył w armii amerykańskiej, z zadaniem dostarczenia żywności głodującym mieszkańcom Lwowa. Kiedy tam przebywał, jego dawno zrodzony podziw dla Polski i Polaków – „narodu, który nie chciał umrzeć”, jak to ujął w liście do ojca – jeszcze się pogłębił. „Nazwa żadnego innego kraju nie ma w sobie tyle romantyzmu co słowo «Polska»” – napisał później. Po wybuchu wojny z Sowietami Cooper pojechał do Warszawy i zaoferował swoje usługi rodzącemu się polskiemu lotnictwu. „Chciałbym działać w Polsce tak, jak Kościuszko i Pułaski działali w moim kraju” – powiedział Józefowi Piłsudskiemu.

Taki jest początek sprawy Meriana Coopera i jego związku ze sprawą Polski.

Po powrocie z Warszawy do Paryża Cooper przekonał siedmiu amerykańskich pilotów, w tym przyszłego dowódcę Eskadry im. Kościuszki, Cedrica Fauntleroya, do czynnego poparcia jego idei ochotniczej walki za Polskę. Do końca wojny walczyło w polskich mundurach siedemnastu amerykańskich pilotów ochotników. Trzech zginęło.

W rok później, dwudziestego czerwca 1920, gdy Cooper walczył pod biało-czerwonym sztandarem, major Cedric E. Fauntleroy w liście do jego ojca napisał: Już teraz jest [Cooper] jednym z bohaterów tego miasta [Lwowa] ze względu na swą uprzednią tu pracę [humanitarną], a jeśli będzie dalej działał w takim tempie, niewątpliwie zostanie jednym z polskich bohaterów narodowych.

Przed zakończeniem wojny, trzynastego lipca 1920 roku, Merian Cooper został zestrzelony przez Kozaków Budionnego i zniknął za linią wroga. Po wielu miesiącach, uznany już za nieżyjącego, niespodziewanie pojawił się w Warszawie, gdzie z rąk marszałka Piłsudskiego otrzymał Order Wojenny Virtuti Militari i Krzyż Walecznych. Okazało się, że Cooper nie tylko przeżył bolszewicką niewolę, ale też uciekł z niej z dwoma polskimi jeńcami i przebywszy 700 kilometrów piechotą, dotarł z Moskwy na bezpieczną Łotwę.

Po powrocie do USA spisał swoje wspomnienia w książce zatytułowanej Faunt-le-Roy i jego Eskadra w Polsce, wydanej w USA w 1922 roku. Zadedykował ją Polakom-Amerykanom z armii Hallera i Polakom tymi słowami: Więc przed Wami, Polacy-Amerykanie, którzyście nigdy nie zapomnieli kraju swoich przodków, gdy przechodzili ciężkie chwile, i przed Wami, Polacy z Polski, którzyście walczyli nieugięcie za wolność tak dzielnie i tak długo, staję, salutuję i do Was odzywam się: „Dumny jestem, że służyłem razem z Wami!”

Wyjątkową cechą tej edycji jest zaprezentowanie czytelnikowi dwóch książek w jednej okładce. Kiedy przygotowywałem wydanie Długu honorowego, Andrzej Lewandowski był uprzejmy udostępnić mi wspomnienia Coopera, Faunt-le-Roy i jego Eskadra w Polsce. Osobista relacja uczestnika walk i książka napisana w pięćdziesiąt cztery lata później, oparta na dziennikach, listach i wspomnieniach, a także rozmowach autorów z żyjącymi jeszcze pilotami, wspaniale się wzajemnie uzupełniają i w pełni pokazują historię tego dramatycznego dla Polski okresu.

Związki amerykańskich pilotów z Polską po wojnie były niezwykłe. Oprócz Coo-pera jeszcze dwaj piloci napisali książki, które ukazały się w USA w latach trzydziestych. Kenneth Malcolm Murray opublikował dzieje eskadry, zatytułowane Wings over Poland, a kapitan Edward Corsi napisał historię Polski, Poland – Land of the White Eagle.

Pragnieniem wydawcy jest, aby Dług honorowy przywrócił Merianowi Coope-rowi, Cedricowi Fauntleroyowi i innym amerykańskim pilotom w pełni zasłużone miejsce polskich bohaterów narodowych, odebrane im w ciągu czterdziestu czterech lat panowania komunizmu, który chciał wykreślić wojnę polsko-bolszewicką z naszej historii.

Andrzej Findeisen