Читать книгу Hikoyalar karvoni - Сардор Курбанов - Страница 2

1995-yil. Shamsiddin 15 yoshlarda.

Shamsiddin honasida chet el ashulalarini baqirtirib qo’ygan edi. Bu ashulalar honadan ham tashqariga chiqib, uyni o’z avjiga ko’targan edi. Shamsiddinning bobosi kelib honani taqillatdi, ammo ichkaridan hech qanaqa javob qaytmadi, qaytganda ham hech nima eshitilmas edi. Bobosi eshikni ochdi va ichkariga kirdi. Honaga kirganida esa, ichkarida nevarasi shunchaki yotar edi. Shamsiddin bobosini ko’rib, tez o’rnidan turdi va ashulani eshitar-eshitmas qilib pasaytirib qo’ydi. Bobosi erkalab koyib qo’ydi, buncha bu g’alati baqiroq ashulalarni baqirtirib eshitishini. Shamsiddin esa bundan keyin o’rnidan turdi va borib umuman ashulani o’chirib tashladi. Bobosining bunaqa gapidan hijolat bo’lgani uchun shunaqa qilganini anglab turardi, ammo bobosi ketgandan so’ng yana shu ashulalariga qaytishini ichidan o’ziga-o’zi qaror qilib qo’ygandi.

– Bolam, bugun ubu rejalaring yo’qmidi mobodo? – bobosi.

– Bugun bobo, do’stlarim bilan kino ko’rmoqchimiz – Shamsiddin

– Yana o’sha o’tgan safarga o’xshagan, bizning o’zimizga to’g’ri kelmaydigan hayot tarzini ko’rsatadigan kinolarmi?

– Kinoga o’xshagan kino ular bobo, do’stlarim bilan san’atdan bahra olamiz bobo – hijolat bo’lib gapirdi Shamsiddin

– Mayli bolam, bugun ham taklif bilan kelgan edim. Bir paytlar kichkinaligingda eshitishni yoqtirganingdaka, hayotimdan har xil hikoyalar aytib beraymi yoki kitoblar o’qib beraymi, deya kelgan edim.

– Bilmasam bobo, do’stlarim bilan kelishib qo’ygan edim – deya Shamsiddin biroz sukunatdan keyin javob berib qo’ydi. Bobosi ham uning do’stlari bilan kelishib qo’ygani uchunmas, o’zidan hohish tashqariga oldindaka otilmayotganini ko’rib, mayli, deb qo’ya qoldi.

Shamsiddin bobosi ketgandan so’ng, bobosining har hafta shunaqa kelib harakat qilayotganini eslar, negadir rostan ham, kichkinaligidaka bobosining hikoyalari va o’qib beradigan kitoblari unda qiziqish uyg’otmayotganlarini ham anglab yetar edi. Aniqrog’i u buni ancha oldin anglab yetgan edi, ammo yana o’sha paytlarga qaytishga qiziqish paydo ham qilmas edi.

2015-yil. Shamsiddin 35 yoshda.

Shamsiddin ishhonadan qaytib kelyapdi. U metroda kelar ekan, qo’lida kitob bilan iloji boricha vaqtni unumli o’tqizishga harakat qilardi. Lekin qancha harakat qilmasin, faqat shu ishga borganda va qaytganda vaqt bor, ish payti esa vaqtni albatta ishga ajratish kerak. U kitobni o’qir ekan, hayollaridan xotiralar ham shamolday kezib o’tib ketar edi. U eslashda davom etar edi, bolaligida, balog’atga yetganida, o’spirin yigitligida qancha vaqti bor edi, lekin ularni nimalarga sarfladi. Javobi esa atrofida edi. Ko’zini biroz ko’tarib metrodagilarga nigoh tushirdi. Atrofdagilar esa band edilar, telefon bilan band edilar, albatta hammasi emas, biroq ko’pchiligidir. Telefonda esa yoshlar, hatto ba’zi yoshi kattalar, o’g’il bola va qizlar, hammasi telefonda nimadir kino ko’rish bilan, klip ko’rish bilan, serial ko’rish bilan, o’yinlar va ilovalar bilan mashg’ul edilar. Bu narsa unga yana o’zining o’tmishini eslatdi, hozir esa umrini ancha qismini o’tkazib yuborgani, ha yashamagani, o’tkazib yuborgani yana tamg’adaka peshonasiga yopishtirilganligi esiga tushdi. U bir xil insonlarni quloqchinda ko’rib qaror chiqarishda shoshilmas edi, chunki ba’zida o’zi ham quloqchinda audiokitob eshitishni yaxshi ko’rardi. To’g’ri yana ba’zilar telefonda kitob o’qishar edi, ammo kitob o’qigan va boshqa narsa bilan shug’ullangan odam yaqqol ko’rinib turardi.

Shamsiddin uyiga keldi. Farzandlaridan biri telefonni ilovasida har xil videolarni ko’rib o’tiribdi. U o’g’liga gapirdi, “koshki edi onda-sonda chalg’ish uchun tomosha qilsang, ammo har kuni vaqtingni shunda sarflashing shartmas-ku”, dedi. O’g’li ham, “hech nima qilmaydiku dada”, dedi va yig’ishtirdi, lekin Shamsiddin yonidan ketishi bilan tezda yana telefonga yopishib oldi. Ikkinchi farzandi esa kompyuter oldida o’tirardi va kompyuter o’yinlarini o’ynar edi. Qo’shimchasiga har xil ma’noli ashulalarni ovozini ko’tarib qo’ygan edi. Unga ham, “bu o’yinlarni kuniga bir soatdan o’ynash oshmasin, deb gapirmaganmidim o’g’lim, keyin faqat bo’lar bo’lmas ashulalarni eshitma demaganmidim”, deb sal jiddiy gapirdi. Buni ko’rgan o’g’li tez kompyuterni va ashulani o’chirdi. Oshxonaga borishi bilan ko’zi yoniq turgan televizor, undagi qanaqadir g’arb seriali, buni tomosha qilib o’tirgan hotini va qiziga tushdi. Bu holni yillar davomida kuzatib kelayotgan bo’lgani uchunmi, balki televizorda serialning qahramonlari qiz bola va o’g’il bola ochiq-sochiq kiyinib, “sevgimiz abadiy bo’lsin”, deya kechqurun sayr qilib yurganlarini hotini kichkina qiziga ham ko’rsatib o’tirgani uchunmi jahli vulqonga o’xshab otildi. Stol ustida turgan idishlarni sindirib tashlagisi keldi, ammo o’zini qo’lga oldi. “Men senga kichkina qizimiz bilan bunaqa seriallarni tomosha qilma, demaganmidim” dedi. Hotini esa, “dadasi azgina ko’ryabmiz”, dedi. Shamsiddin, “o’chir televizorni”, dedi. Televizor o’chgan edi, qizi yig’lay boshladi, ko’rgisi kelayotganini harhasha qilib. Nimagadir Shamsiddinda tuzatib bo’lmaydigan hissiyotning paydo bo’la boshladi. O’z vaqtida bobosi unga sal kam har kuni kelib to’g’ri narsani ko’rsatishga harakat qilardi. Hozir shu damlarni esiga soldi va o’sha vaqtlar, o’tmishni orqaga qaytarmoqchi bo’ldi. Ammo teran fikrlab olgan inson sifatida tushunib yetardiki, buning iloji yo’q. Tushunib yetardiki, Alloh vaqtida hammaga imkon beradi, unga ham imkon berilgan edi, balki yana imkon berilar, Shamsiddin buni bilmas edi, bu faqat Allohga ayon edi. U o’ylab qoldi, balki bunaqa umidsizlik bilan Alloh ko’rsatib qo’ymoqchidir, o’z vaqtida bobosini qanaqa umidsizlikka tushurganini, balki sinovdir, balki jazodir. Shamsiddin bularning sababini qidirar edi, vaqtida ota-onasini biznesga berilib ketishi va Shamsiddin bilan unaqa jiddiy shug’ullanishmaganidir yoki o’zi umuman haqiqiy narsalarni ilg’amaganidir. Ichidan qaysidir tarafdan bu shunchaki oddiy narsalar, bular hayotingni bulg’amaydi, degan ovoz kelardi. Boshqa tarafdan esa, zalolatni ko’pchiligi shu oddiy narsalardan boshlanadi, degan ovoz kelar edi. U o’zini charchaganini his qildi va hech nima yemasdan uhlashga qaror qildi.

2035-yil. Shamsiddin 55 yoshda.

Juma kuni edi. Shamsiddin sochlari oqarib, qarilik chegarasiga borib qolgan edi. U jumadan qaytayotgan edi. Har jumada duolarni tilash vaqti ko’p bo’lar edi. Bu safar ham kam duo qilmadimi ekan, deb hayol surib uyiga keldi. Uyga kelsa hech kim yo’q. Qizini turmushga chiqargan, ikkita o’g’lini uylantirgan edi. Hotini har kuni dugonalari bilan gapda, ikkita o’g’lini o’zi ham, hotinlari ham ishga berilib ketishgan va kuni bilan uyda bo’lishmaydi, o’zi esa nafaqada ilm olish bilan ovora. Har doimgi yashash ahvoli.

Biror soat o’tdi va nevaralari maktab va o’qishdan kela boshladi. Birlari 10 yosh, birlari 16—17 yoshlar atrofida. Kelishlari bilan Shamsiddin bobosining oldiga yugurib borishardi. Uni quchoqlab, jilmayishardi. Asr vaqti bo’lib qolgan edi, birga asr namozini ado etishdi. Keyin bobolari bilan birga choy ichib, kitob mutolaasiga tushib ketishdi. Shamsiddin bobosi esa Allohga shukronalik keltirar edi, shukronalik keltirishining sababi esa bu yosh nihollarni tarbiyalarini ota-onalarini tashlab qo’ygan edi, lekin Alloh unga umr berishda davom etardi, shu yosh nihollarni to’g’ri, parvarishlab o’stirishida. U o’ziga-o’zi gapirib qo’yardi, “Insha’Allah buning oxiri xayrli bo’ladi”, deya.

Adolat va Marhamat Sohibi

Abdurauf yoshi 23 larga borgan bo’lsa ham, adolat haqida aniqroq tushunchalari yo’q edi. Shu bilan birga u boshqa narsalardan ham uzoqroq edi. Uning qiziqishi o’z kasbiga berilib, faqat shunga vaqtini ajratish edi. Uning o’z kasbi esa, texnika ishlab chiqaradigan bir korxonada, ishlab chiqarish bo’limidagi bir ish edi. U o’z musulmonligini tan oladi, ammo hech narsani tushunishni hohlamaydigan odam bilimni qancha o’zlashtirishni hohlamasa, u ham buni shunchalik o’zlashtirishni hohlamas edi. Namoz o’qisa ham, uyidagilarini ko’rishi uchundir, uyidagilar bo’lmasa, namozni o’ylab ham qo’ymas edi.

Garchi namoz o’qimasada, juma namoziga chiqib turardi va bir kun juma ma’ruzasida domla Allohning adolati haqida so’z ochdi. Domla, “Allohning marhamati juda kengdir, shu bilan birga adolati ham kengdir. Ba’zida biz insonlar buni tushunib yetmaymiz va tushunmasdan yashashda davom etamiz”, dedi. Abdurauf bularni unaqa diqqat jamlab eshitmagan bo’lsada, bu so’zlar uning qulog’iga ilindi. Domla ma’ruzasining oxirida yakunlash uchun so’zlarni gapirishni boshlagan edi, bu Abduraufni e’tiborini yana tortdi. Domla esa, “Allohim ixlos bilan eshitgan, so’zlagan Qur’on oyatlarimizni va duolarimizni qabul qilishingni umid ila so’rab qolamiza”, deb qoladi. Shunda Abduraufni go’yo chaqmoq urgandaka bo’ldi, asli unday bo’lmasa ham. U o’ziga-o’zi ichida savol beradi, “menichi, meni shu kungacha ixlos bilan bu narsalarni eshitdi, deb aytsa bo’ladimi, o’zi hozirchi, hozir eshitdimmi”, deb gapiradi. Bu savoldan keyin, o’ziga boshqa savol beradi, “nega bu ixlos bilan eshitish haqidagi savolni endi beryapman, nega shu kungacha bermadim?”. O’zi ham bilmadim, nima sabab bo’ldiki, hozir ixlos haqida o’ylab qoldi. Namoz boshlandi va namoz jarayoni bo’layotgan bo’lsa ham, fikrlarini shu ixloslik mavzusi tark etmas edi. Juma namozi ham tugadi, lekin ixlos haqida fikrlar tugamadi. Negadir u shu kungacha yashayotgan hayot tarzi islomga ixlos bildirmayotganini tushungan edi.

Oradan bir hafta o’tdi, kuz fasli ham o’z chiroyini ko’rsatishni boshlagan edi. Shu vaqt uning do’stlaridan birining to’yi bo’layotgan edi. Abdurauf o’shandan beri ixlos bilan, ziyraklik bilan ko’p narsani kuzatadigan bo’lib qolgan edi va shu bois to’yda bitta narsa uning e’tibori chetidan qolmaydi. Uning bir do’sti boshqa bir odamning mashinasini eshigini ochayotganda, eshikni kuch bilan ehtiyot bo’lmasdan ochadi va devorga urib oladi. Eshik ham ozgina qiriladi va bu ish uchun uning do’sti mashina egasidan uzr so’raydi, albatta. Biroq bu uzr shoshilinchda, to’y vaqtida bo’ladi va egasi bu uzr bilan rozi bo’lmaganini bildiradi. To’y tugagan edi, mashina egasi, Abduraufdan o’sha do’stini chaqirib yuborishini so’raydi. Abdurauf aytadi va do’sti ko’rishadimi, mashina egasini rozi qildimi yoki yo’qmi bilmaydi.

Shu bilan oradan ikki oy o’tadi. Abdurauf yana ajib bir holat guvohi bo’ladi. Xuddi shu to’yda birovning mashinasini eshigini urib olgan do’stining mashinasini ham, boshqa bir umumiy do’stlaridan bittasi ehtiyot qilmasdan, tezkorlik bilan eshikni ochib urib oldi. Abdurauf buni kuzatdi va hayron qoldi. Abdurauf e’tibor bermadi, ikki oy oldin mashina eshigini urib olgan do’sti buni sezdimi yo’qmi, hozir mashina eshigini urib olgan do’sti kechirib so’radimi yo’qmi. Biroq uning o’y-hayolini “adolat”, degan so’z o’rab olgandi. Abdurauf o’ylayotgan edi, “demak uning do’sti, ikki oy oldin mashina egasini rozi qilmabdida, endichi bu hozir urib olgan do’sti buni rozi qilmasa, demak u ham oliy adolatga uchrarkanda”.

Oradan yana bir oy o’tdi. Abduraufning boshlig’i uni do’kondan ul-bul sotib olib kelishga chiqarib yuborgan edi. Abdurauf oladigan narsalarni tanladi va kassaga bordi. Kassachi hisoblab narsalar narxi o’ttiz ikki ming to’rt yuz so’m bo’lganini aytdi. Abdurauf boshlig’i berib yuborgan pulni berdi. Do’kondagi kassachi esa pulni olib, qaytimni qaytarib bermoqchi edi, Abdurauf tanga ko’rinishidagi olti yuz so’m kerakmasligini aytdi va naqd pul qaytimni oldi. Do’kondan chiqib ketar ekan, o’zini o’yga tortdi. Oldin ham boshlig’I bir-ikki marta bunaqa iltimos qilganida, qaytimni tiyin-tiyinigacha bo’lsa ham olar edi va boshlig’iga olib borardi, lekin undan keyingi paytlarda boshlig’i tanga unga kerakmasligini, hohlasa tangani o’ziga qoldirishini aytardi. Abdurauf birovni tangasini o’ziga qoldirmasdi albatta, biroq boshliq olmaydi, deb hozir bunaqa ham qilishi kerak emas edi. U hozir shuni biroz o’yladi va tugatdi.

O’sha kunni o’zida Abduraufni ishi o’z vaqtida tugadi. U avtobus bekatdan avtobusga o’tirdi va uyiga qaytayotgan edi. Uyiga yetib qolganda, yo’l haqi ikki ming so’mni tahladi va ham chiptachi, ham haydochilik vazifasini qilayotgan haydovchiga uzatdi. Abdurauf o’n soniyacha kutdi haydovchi olti yuz so’m tanga qaytimini qaytarishini, ammo qaytarmadi. Shunda o’zi so’rashga majbur bo’ldi. Haydovchi esa uyalmasdan tanga qolmadi, deb aytdi. Uyalmasdan, degan so’z Abdurauf uchun bekorga emas edi, chunki ikki-uch daqiqa oldin boshqa bir yo’lovchi yo’l haqini tangalarda bergan edi va haydovchi uni olgan edi. O’sha tangalardan qaytimni qaytarsa bo’lardi, ammo qaytarmadi. Abdurauf og’zini endi ochmoqchi edi shu borasida, biroq ichiga yutdi. Gap urush chiqishi qo’rqinchidanmas yoki boshqa sababdan emas. U shunchaki esladi, bugun kunduz kuni qaytim tangalarni va bu safar ikkita so’z uni falaj qilib qo’ydi, “buyuk adolat”. Ha, undan oldin do’sti bilan bo’lganda shunchaki adolat, degan so’z edi, hozir esa buyuk qo’shimchasi bo’ldi.

Abdurauf avtobusdan tushdi va uyi tomon yo’nalishda yayov yurib borar edi. Yayov ketishlikda davom etar ekan, ich-ichidan shu ikkita so’z, ya’ni buyuk adolatni his qilar edi va buni e’tiroz eta olmas edi. Abdurauf albatta musulmon, albatta Alloh borligiga ishonadi, biroq Uning adolatiga hali duch kelmagan edi. U korxonada ishlab chiqarish bo’limida ishlagandan keyin bilar edi, mahsulot o’z vaqtida mijozlarga yetib borishi uchun, xomashyo ham o’z vaqtida ularga yetib kelishi kerak. Hammasi o’z vaqtida sodir bo’lmasa, unda muvozanat buziladi. Allohning adolatida ham shuni tushunib yetdi. Allohning adolati ham muvozanati buzilmaydigan, hammasi o’z vaqtida, kechiktirilmasdan amalga oshadigan jarayonligini bildi. Abdurauf yana chaqmoq chaqqandaka bo’ldi va yurgan yo’lida qotib qoldi. Buning sababi esa, u shuncha yillardan beri masjidda juma ma’ruzasida tushunib yetgandaka, ixlos bilan Allohga talpinmagan. Na farz qilingan namozlarni o’qir edi, na farz yoki sunnat qilingan boshqa amallarni bajargan edi. U hozir tushunib yetgan edi, Allohning adolati baribir barchani o’z vaqtida topadi, ham bu dunyoda, ham oxiratda va albatta, haq adolat, adolatli adolat, har kim qilmishiga yarasha oladigan adolat topadi. Bu degani esa, bular uchun uning jazosi ham katta bo’lishi mumkin edi va u o’z hayolida “mumkin emas, aniq”, deb to’g’irlab qo’ydi. Havo garchi unaqa sovuq bo’lmasada, uni ter bosdi. Nima qilishni bilmay, shu yerda turib qoldi. Faqat biroz o’tgandan so’ng yurishni boshladi va uyiga qaytdi.

Ertasi kuni dam olish edi. Abdurauf kechasi bilan uhlay olmadi. Ertalabga yaqin ko’zi ketgan edi va vaqtli uyg’onib ham tezda ko’chaga ish bilan ketyabman, deya chiqib ketdi. Negadir yayov yurgisi keldi. Yayov yurib masjidning yoniga yaqinlashib qolibdi. Sal buyoqroqda skameykada bitta odam o’tirgan ekan. Abdurauf u odamning qo’liga qarasa, qo’lida spirtli sharbatning shishasi va shu shishadan ichib o’tirgan ekan. Yoniga yaqinlashgan edi, ichib o’tirgan odam shishani mast holatda yerga qo’ymoqchi bo’ldi va shisha turmasdan yiqildi va ichidan qizil suyuqlik chiqdi. Abdurauf o’zi oldindan spirtli ichimlik yoki tamakilarni yoqtirmasdi, lekin unaqa borib kimgadir unaqa nasihat qilmas edi. Hozir esa borib u kishiga gapirdi, “birodar masjidning oldida nima qilasiz shuni ichib?”. Ichib o’tirgan odam esa “hay gitler”, deb qo’ydi mast holatda. Abdurauf biroz jim turdi va “gitlerni nima qilasiz, tinch qo’ying, u allaqachon o’lib ketgan, siz tiriksiz-ku hali”, dedi. Ichib o’tirgan odam yana shu iborani qaytardi. Abdurauf esa nima deyishni bilmadi va “Allohga yoqmaydi bunaqa qilib masjid oldida ichishiz, qo’ying shuni, ichmang”, degan edi, ichib o’tirgan odam javobidan so’ng nima deyishni bilmadi va orqasiga o’girilib ketdi. Ichib o’tirgan mast kishi esa, “men ichaveraman”, degan javob qilgan edi. Abdurauf orqasiga o’girilib ketayotganda, mast kishi orqasidan chaqirib qoldi, lekin u orqasiga o’girilmadi va e’tibor bermadi.

Masjidning ichiga kirishni qaror qildi. O’zi ham hayron, mast kishini yonidan uzoqlashgandan so’ng, masjidni darvozasi oldidan o’tayotgan edi, negadir qadami shu tarafni tanladi. Masjidga kirar ekan, hali ko’p xatosini to’g’irlashi kerakligini o’yladi. Va, yana bitta haqiqatga amin bo’ldi. Allohning adolati ham, marhamati ham mutloqdir. Allohning rahmati, g’azabidan oldinroqdir. Alloh hatto Undan yuz o’girgan odamlar, ya’ni boyagi mast odamga yoki o’z vaqtida Abduraufga o’xshagan bandalarga ham yordam beradi. Buning isboti esa Abduraufga qancha belgilar jo’natilgani va boyagi mast kishiga esa Abduraufning duch kelganidir (balki bundan keyin ham kech bo’lguncha, kimdirlar duch kelishi). Va, Allohdan yuz o’girmaganlardan esa, nega Alloh ham ulardan yuz o’girsin. U shu fikrlarni tushunib yetganiga shukronalik keltirdi va namozga taxorat olish uchun taxoratxonaga kirib ketdi.