Читать книгу Пярэваратні ў пагонах і без - Сяргей Пляскач - Страница 6

За набыццё спіртных напояў для непаўналетніх Віцька не пасадзілі нават на содні, не тое што ў турму, як спадзявалася Ірка. Далі толькі штраф, які цяпер мусіла па частках выплачваць са свайго сціплага заробку даяркі мама: а як жа ж, свой мужык, які ні ёсць, а свой! Мужык тым часам працягваў піць і псаваць жыццё ўсім у доме, а на працу зусім перастаў хадзіць.

Вучоба скончылася. Нават пасведчанне аб базавай адукацыі Ірка атрымала. Але спакою на душы не было: яшчэ больш за два месяцы давядзецца жыць пад адным дахам з Віцьком. Да таго ж Коханава – не замежжа: напэўна нехта з аднакласнікаў туды ж на вучобу накіруецца, абавязкова панагаворыць пра яе немаведама чаго пры нагодзе астатнім… А з чым выправіцца ў людзі Ірка? Тыя ж базарныя ды сэкандскія шмоткі…

Яна шчыра верыла, што калі б з’явілася ў вучылішчы ў дарагім адзенні, з прыстойным мабільным тэлефонам і хоць з якім-небудзь прыдатным парфумным водарам, яе жыццё змянілася б незваротна. Не тое каб Ірцы прынцыпова важна было спадабацца новым знаёмым – яна ўжо даўно прызвычаілася абыходзіцца сяброўствам толькі з сабою, – але ёй як мінімум не хацелася з першага дня выглядаць на новым месцы белай варонаю. Да таго ж у жаданых пераменах Ірцы найперш мроілася іх незваротнасць… Незваротнасць у родны Друцк і ненавісны бацькоўскі дом.

Мала было Ірцы ранейшых папрокаў Віцька ды маці за тое, што не дапамагае па гаспадарцы, а толькі бадзяецца цэлымі днямі немаведама дзе, валочыцца, як валацуга бяздомны, дык нехта з добрых людзей для поўнага шчасця сказаў ім, што некалькі разоў бачыў Ірку на трасе. А гэта ў вачах вяскоўцаў адназначна сведчыла: дзеўка загуляла! Цяпер Віцёк інакш, як шлюндраю, падчарку не называў. А калі быў асабліва не ў гуморы, дык і зусім зваў курваю… Хто ж гэта стрывае, калі ўвесь час толькі і чуваць:

– Куды пайшла, курва?! Чаго сядзіш, курва! Прыгледзь за братам, шлюндра…

У пятніцу ўвечары Ірка сто разоў пашкадавала, што вярнулася зарана дадому: ледзь прытомны ад «Талачынскага» Віцёк, перш чым канчаткова адключыцца, некалькі гадзін апошнімі словамі бэсціў гаротную дзяўчыну. Ёй нават здалося, што толькі яе з’яўленне ў доме і надало яму моцы, адцягнула непазбежны сыход у беспрытомнасць. Таму яна звечара, як спрактыкаваны вандроўнік, каб не сапсаваць яшчэ і суботнюю раніцу, паклала ў стары заплечнік, з якім некалькі гадоў хадзіла ў школу, цёплы сіні швэдар, кавалак крамнай каўбасы, што ляжаў на стале ў кухні, лусту хлеба, схадзіла ў гародчык і адарвала некалькі зялёных пёраў цыбулі. Дзяўчына вырашыла знікнуць з дому на золку, адразу за маці, якая цяпер уздымалася штодня а чацвёртай гадзіне.

Як ні дзіўна, на вуліцы ў такую рань аказалася аж занадта шмат людзей: з падворкаў якраз выганялі кароў. Ірцы давялося хуценька перабрацца за дамы і павольна сунуцца па няўезджанай роснай дарожцы ўздоўж гародаў.

Калі сонная дзяўчынка толькі ўскараскалася на другі паверх млына і заняла звыклую пазіцыю на сваім назіральным пункце ля вакна, з усходняга боку пачуўся гук аўтамабіля.

Няхай гэта будзе яна – тая самая машына, якая назаўсёды зменіць…

Ірка не паспела дадумаць, што іменна павінна змяніць назаўсёды тая машына, як угледзела, што на гару ля даволі грувасткай металічнай стэлы з надпісам «Магілёўская вобласць» выскачыла нейкая страшэнная старая калымага, якая несумненна нічога ў яе жыцці змяніць не магла: такіх старых аўтаў і ў Друцку хапае, і ездзяць на іх самыя сапраўдныя жабракі.

Паколькі Ірцы больш не было за чым назіраць, яна ўсё ж працягнула сачыць за імклівым спускам з гары чырвонага аўтамабіля з мінулага стагоддзя…

Яна ўжо колькі месяцаў чакала нечага падобнага, але, як высветлілася, была абсалютна не гатовая ўбачыць тое, што адбылося ў наступныя некалькі імгненняў: аўтамабіль на самым пакручастым кавалку спуску з гары нечакана таргануўся, з гучным шоргатам жалеза па жалезе выцяўся правым бокам аб агароджу і тут жа адскочыў ад яе з лёгкасцю шарыка для пінг-понга да супрацьлеглага боку дарогі, крутануўся і перадам з проста неверагодным грукатам і звонам стукнуўся ў левы адбойнік, пераляцеў праз яго, некалькі разоў перакруціўся ў паветры і, прызямліўшыся на дах, прасунуўся на ім па інерцыі некалькі дзясяткаў метраў, знерухомеў на самым ускрайку невысокага абрыву ля ракі…

Пасля аглушальнага грукату ды звону, нечалавечага крыку, які, здавалася, прагучаў з нетраў самой апраметнай, імгненна навіслая вакол цішыня здалася нейкай ненатуральнай, варожай і страшнай.

Ірка абсалютна несвядома, аўтаматычна, як робат, толькі таму, што сто разоў пракручвала ў галаве, што будзе рабіць, калі раптам здарыцца аварыя, саскочыла ўніз, ускараскалася на дарожны адхон і пабегла праз мост на супрацьлеглы бераг да пачварнай чырвонай металічнай купіны, якая ўсяго некалькі секундаў назад была аўтамабілем.

За мостам асфальт аж зіхацеў ад шчодра насеяных драбнюткіх кавалачкаў аўтамабільнага шкла, упоперак дарогі цягнуліся дзве чорныя паласы, а ў паветры выразна адчуваўся пах паленай гумы. Ірка пералезла праз адбойнік і толькі тады, калі падбегла да пакарабачанай машыны, апрытомнела.

Што рабіць цяпер?..

Думак пра тое, што людзям патрэбная дапамога, у Іркі не было: яна ўспрымала сітуацыю як паляўнічы, які нарэшце дагнаў сваю параненую здабычу. У рэшце рэшт гэта былі чужыя і незнаёмыя людзі, якіх Ірка ведаць не ведае… Чаму яна павінная ім дапамагаць? Былі б гэта свае, тыя, каго яна любіць… Але такіх тут не было і быць не магло: маці і брацік машыны не мелі, а астатніх людзей Ірка ненавідзела ад усяго сэрца, ну, у скрайнім выпадку, да некаторых ставілася больш-менш нейтральна.

Ірка прысела і зазірнула ўнутр салона.

Ногі вадзіцеля ў пацёртых чорных джынсах і белых красоўках віселі дагары, відаць, зачапіўшыся за руль, а цела і галаву захінала нейкая белая прасціна[3] з яскравымі чырвонымі плямамі.

Мабыць, кроў?

Наперадзе, побач з кіроўцам, там, дзе месца пасажыра, грувасцілася няпэўная куча скамечанага адзення. Ірка нават не адразу зразумела, што гэта другі чалавек: настолькі ненатуральна ўсё там было перакручана. Яна пацягнула за бліжэйшую сінюю анучыну. Аказалася – гэта крысо джынсавай курткі. Ірка памацала ніжнюю кішэню – нічога… Верх курткі прыціскала штосьці цяжкае. Дзяўчына з усяе сілы тарганула за вызвалены край адзежыны, каб дабрацца да верхняй кішэні, але разам з астатняй часткай крыса аднекуль выцягнуўся і рукаў, з якога тырчала нерухомая вялікая мужчынская далонь з залатым пярсцёнкам на безыменным пальцы. На імгненне Ірка завагалася, быццам рука з пярсцёнкам ёй нагадала пра нешта, а потым, не адрываючы вачэй ад нежывой далоні, без ранейшай рашучасці ўсё ж пацягнулася да пульхнай верхняй кішэні джынсавай курткі… Праз жорсткую тканіну дзяўчынка, як ні мацала, не змагла зразумець, што за прадмет хаваецца там. Па-ранейшаму гледзячы на далонь мужчыны, навобмацак яна адшпіліла гузік, адняла клапан і выхапіла з адтуліны невядомую рэч.

У першае імгненне, калі Ірка нарэшце зірнула на тое, што апынулася ў яе руцэ, яна ўбачыла скручаны ў трубачку каляндарык у выглядзе стадоларавай купюры.

Але ж навошта скручваць каляндарык у трубачку, перацягваць скрутак гумкаю… Цэлы стос каляндарыкаў?..

Цэлы стос… Цэлы стос…

Яна не магла паверыць ні сваім вачам, ні сваім рукам…

Цэлы стос… Долараў…

Так! Гэта долары! Сапраўдныя?! Ведама ж сапраўдныя!.. Навошта ж насіць з сабою несапраўдныя… Але хто носіць з сабою такую кіпу сапраўдных…

Аднекуль пачуўся нарастаючы гук ці то аўтамабільнага, ці то трактарнага рухавіка. Больш тут затрымлівацца было небяспечна.

Ірка нязграбна прыгнулася і пашыбавала да бліжэйшых хмызоў.

Толькі калі адышлася ад разбітай машыны не меней як за паўкіламетра, дзяўчынка прысела на росную траву, сцягнула гумку са скрутка і выпрастала паперкі. Яна некалькі разоў пагартала іх туды-сюды, як старонкі кнігі: ні на адной знаёмай таблічкі з роўненькімі слупкамі з лічбамі і назвамі месяцаў не знайшлося…

Сапраўдныя!

Не меней чым паўгадзіны спатрэбілася Ірцы, каб пераканацца, што паперак у пачаку роўна сто пяцьдзясят, бо на пачатку, як яна іх ні перакладала, заўсёды выходзіла розная колькасць. Правільна ж памножыць пятнаццаць дзясяткаў купюр на іх намінал дзяўчынка так і не змагла: у яе атрымалася паўтары тысячы…

«Паўтары тысячы долараў – гэта ж шалёныя грошы!.. Мне іх хопіць на ўсё на свеце! Цяпер трэба толькі нічым сябе не выдаць і спадзявацца, што каля млына мяне сёння ніхто не бачыў… Зрэшты, калі стануць выпытваць, скажу, што адразу ўцякла, калі ўбачыла аварыю… А грошы трэба як мага надзейней схаваць…»

Куды яна схавае грошы, Ірка вырашыла яшчэ тады, калі іх у яе не было ні капейкі: бляшаная банка з-пад растваральнай кавы ля коміна на гарышчы даўно чакала свайго зорнага часу. Акрамя Іркі, у падстрэшша ніхто не лазіў: Віцёк піў, Саша яшчэ малы, а маці як чумы баялася нават зазірнуць туды, бо там некалі засіліўся яе першы муж. Апошняга факта дзяўчынка не ведала, таму і лічыла гарышча самым утульным месцам у доме.

Віцёк і Саша яшчэ спалі, калі маці вярнулася з працы. Яна, хоць і не вызначалася гаварлівасцю, напэўна ж, калі б чула пра аварыю, сказала б. Ірка раптам выказала жаданне схадзіць у краму за хлебам.

– Яшчэ ж рана, – здзівілася маці, – там хіба толькі ўчарашні застаўся.

– Пачакаю свежага. Рабіць усё адно няма чаго.

– Схадзіла б у гародчык, папалола, пакуль не горача.

– Ай! Палоць не люблю! – запярэчыла Ірка.

У краме, як і спадзявалася дзяўчына, ужо чакалі свежага хлеба з паўтузіна жанчын той пароды, якія ведаюць усё і пра ўсіх.

– Чыя гэта? – пацікавілася адна старая кабета, калі Ірка толькі пераступіла парог гандлёвай установы.

– Верчына.

– Іванчанкі? – удакладніла першая.

– Ды не, Баброва! Ад Іванчанкі ў яе малец!

– Дык я і кажу: Іванчанкавай. Гэта ж яна цяпер Іванчанка Вера, а была Баброва, Віцькова жонка.

Жанчыны гаварылі гучна. Тое, што Ірка ўсё чуе, іх зусім не бянтэжыла. Тым больш не турбавала, што думае пра іх дзяўчынка.

– Дык гэта яна на трасу ходзіць?

– Яна, бессаромніца!

– Глядзі ты: бірубалка, дошка пральная, а туды ж! І што гэта на свеце дзеецца, чаго яны цяпер за гэтымі мальцамі як шалёныя бегаюць… Раней мальцы за дзеўкамі бегалі, а цяпер свет перавярнуўся, усё наадварот… Ды каб я калі за якім пабегла… Мне б бацькі…

– Ды якія ў яе бацькі? – не дала дагаварыць першай маралістцы другая. – Верка з-пад кароў калгасных не вылазіць, а Віцёк той як сышоў у запой, так і не вяртаецца, нават працу кінуў…

– Што ты хацела? – пацікавілася ў Іркі прадавачка.

– Хлеба.

– Учарашні браць будзеш?

– Не.

– Тады чакай.

Ірка падумала, што, відаць, гэта добра, калі яна зараз тут, навідавоку ў гэтых пляткарак: меней пытанняў будзе, калі раптам пачнуць тыя грошы шукаць. А мо і зусім пра яе ніхто не ўзгадае…

Ля канторы спыніўся джып старшыні калгаса. Усе жыхары вёскі нават не ведалі, як цяпер называецца іхняе аграпрадпрыемства і пасада яго кіраўніка, таму звалі ўсё па-ранейшаму: калгас, старшыня, праўленне… Хаця вёску чамусьці, ці то ўсур’ёз, ці то жартам, хутка прызвычаіліся называць аграгарадком.

Старшыня пайшоў у кантору, а ягоны вадзіцель – у краму.

– Ужо чулі навіну, бабанькі?! – замест прывітання запытаўся вадзіцель старшыні, як толькі пераступіў парог магазіна.

Па той узнёсла-ўрачыстай інтанацыі, з якой прагучала пытанне, адчувалася, што навіна цягне на сенсацыю.

– Якую?! Якую?! – наперабой запыталіся цёткі ў мужчыны, і на іх тварах адбілася нічым не прыхаваная прага інфармацыі.

– Ля моста два браты з Круглага разбіліся на машыне! Адзін загінуў на месцы, а другога ледзь жывога павезлі ў Магілёў!..

Жанчыны пачалі ўзбуджана абмяркоўваць нешараговую навіну. Нехта з іх спачуваў незнаёмым круглянцам, спрабаваў даведацца ў аднавяскоўца, які падзяліўся інфармацыяй, ці маладыя тыя браты, хтосьці адразу пачаў рабіць высновы, што самі ва ўсім вінаватыя, бо носяцца, як скажэнныя! Некалькі кабет не ўтрымаліся: паціху выслізнулі з крамы, каб найхутчэй разнесці навіну па вёсцы, быццам таму, хто яе паведаміць першым, налічваліся нейкія адмысловыя балы.

Ірка ж з цынічнасцю прафесійнага кілера зычыла таму, хто выжыў, не даехаць да Магілёва…

Увечары ў вёсцы ўжо распавядалі пра сутыкненне трох аўтамабіляў, гаварылі, што загінула ці не пяць чалавек, аднак дні праз тры зусім перасталі згадваць аварыю: ці мала іх там было? І чарговая – зусім не апошняя… Тым больш, што пасля гэтай у аграгарадок не наведваліся ні следчыя, ні ўчастковы.

Ва ўсім наваколлі адну Ірку апошняя аварыя не пакідала абыякавай: з аднаго боку, яна крыху хвалявалася, што той, хто выжыў, мог яе бачыць; але яна супакойвала сябе тым, што наўрад ці ён запомніў яе. А калі і запомніў? Ніхто не зможа даказаць, што яна нешта скрала з месца здарэння: падумала, што ўсе загінулі, спалохалася і ўцякла! І ўсё! Але свой любімы сіні швэдар Ірка ўсё ж на ўсякі выпадак запхала на самае дно шафы… З другога боку, у яе проста пачынаў ехаць дах, калі яна пры дапамозе калькулятара пераводзіла паўтары тысячы долараў у беларускія рублі. А паколькі першапачатковыя лічбы ў калькулятар Ірка ўводзіла няправільныя, ды і наогул не цяміла, што на што трэба памножыць, то і вынік пераўзыходзіў усе разумныя межы… Яна нават не ўяўляла, як называецца такая лічба, проста разумела, што гэта вельмі шмат… Нават вельмі-вельмі.

Чым менш часу заставалася да ад’езду на вучобу, тым часцей Ірка караскалася на гарышча, каб патрымаць у руках свой неспадзявана вялізны скарб, які хутка ператворыць брыдкае качаня ў прыгажуна лебедзя… Прыкладна так можна растлумачыць сутнасць Ірчыных спадзяванняў, бо казак Андэрсана яна не чытала, а мультфільмы ніколі не разумела і не глядзела. Таму ў яе выпадку няхітрыя аналогіі хутчэй знаходзіліся ў бясконцых мыльных серыялах, у неверагоднай колькасці спажытых дзяўчынкай доўгімі зімовымі вечарамі, калі было асабліва нязручна бадзяцца па наваколлі.