Читать книгу Krucjaty - Thomas Asbridge - Страница 13

Zgodnie z tradycją muzułmańską za datę powstania islamu przyjmuje się mniej więcej rok 610, w którym Mahometowi, niepiśmiennemu czterdziestoletniemu Arabowi pochodzącemu z Mekki (w dzisiejszej Arabii Saudyjskiej), za pośrednictwem archanioła Gabriela „objawiał” się Allah. Bóg przekazał mu święte słowa, które następnie spisano w księdze zwanej Koranem. Przez resztę życia Mahomet nawracał na monoteistyczną religię islamu wyznających politeizm Arabów z Mekki i przyległego do niej rejonu Hidżazu (zachodnie wybrzeże Półwyspu Arabskiego). Okazało się to zadaniem niełatwym. W roku 622 proroka zmuszono do ucieczki do pobliskiego miasta Medyny (z czasem podróż ta stała się datą początkową muzułmańskiego kalendarza). Mahomet rozpętał krwawą i długotrwałą wojnę religijną przeciw Mekce, ostatecznie zdobywając miasto na krótko przed swoją śmiercią, w 632 roku.

Religia stworzona przez Mahometa – islam, czyli poddanie się woli Boga – miała wspólne korzenie z judaizmem i chrześcijaństwem. Prorok zetknął się w Arabii i Cesarstwie Wschodniorzymskim z wyznawcami obu tych religii, zaś jego „objawienia” przedstawiono jako wysublimowaną i udoskonaloną wersję wcześniejszych wyznań. Z tego powodu Mahomet uznał Mojżesza, Abrahama, a nawet Jezusa za proroków, a cała sura (rozdział) Koranu została poświęcona Maryi Pannie.

Jeszcze za życia Mahometa rozpoczął się proces jednoczenia pod sztandarem islamu wojujących plemion Półwyspu Arabskiego. W ciągu kolejnych dekad muzułmańscy Arabowie, dowodzeni przez zdolnych i ambitnych kalifów (następców Proroka), stali się potężną siłą. Ich niespożyta energia współgrała z nienasyconą żądzą podboju, podsycaną przez zamieszczone w Koranie nakazy rozprzestrzeniania po świecie muzułmańskiej religii i islamskiego prawa. Stosowana przez Arabów taktyka zdobywania coraz to nowych terytoriów wytyczyła także wyraźną ścieżkę rozwoju ideowego. Zamiast wymuszać na podbitych narodach całkowite poddaństwo i natychmiastowe przyjęcie islamu, muzułmanie zezwalali „ludom Księgi”, takim jak żydzi i chrześcijanie, na wyznawanie wiary przodków w zamian za podatek pogłówny.

W połowie lat 30. VII wieku nieujarzmione i szybkie konne armie arabskie rozprzestrzeniły się z Półwyspu Arabskiego na inne obszary. Do roku 650 ich postępy były ogromne. Do arabsko-islamskiego państwa błyskawicznie zostały wchłonięte Palestyna, Syria, Irak, Iran i Egipt. W kolejnym stuleciu tempo podbojów nieco spadło, ale ekspansja trwała nadal, i w połowie VIII wieku świat muzułmański rozciągał się od rzeki Indus i granic Chin na wschodzie, przez Afrykę Północną, aż do Hiszpanii i południowej Francji na zachodzie.

Istotnym momentem dla przyszłej historii krucjat było odebranie Jerozolimy Bizantyjczykom w 638 roku. Dla wyznawców islamu to starożytne miasto stało się trzecim spośród świętych miejsc, po Mekce i Medynie. Po części wynikało to z Abrahamowej spuścizny islamu, a po części z wiary, że Mahomet wstąpił do nieba w Jerozolimie podczas „podróży nocnej”, co wiązało się także z tradycją utożsamiania Świętego Miasta z miejscem, w którym nastąpi nieunikniony koniec czasów.

W pewnym okresie bardzo popularne były twierdzenia, że świat islamski mógł pochłonąć całą Europę, gdyby Konstantynopol nie odparł dwukrotnie (w 673 i 718 roku) jego inwazji i gdyby Karol Młot, frankijski dziad Karola Wielkiego, nie pokonał muzułmanów pod Poitiers w 732 roku. Niezależnie od swej wagi, wydarzenia te obnażyły fundamentalną słabość islamu: niemożliwe do zlikwidowania podziały religijne oraz polityczne. U ich podstaw leżały spory dotyczące praw kalifów jako następców Mahometa oraz interpretacji jego „objawień”.

Problemy te stały się widoczne już w 661 roku, kiedy ustanowiona linia „prawowiernych kalifów” skończyła się wraz ze śmiercią Alego (kuzyna i zięcia Proroka), a także wraz z rozwojem potęgi konkurującego arabskiego klanu – dynastii Umajjadów. Umajjadzi jako pierwsi przenieśli stolicę poza granice Arabii, osiedlając się w Damaszku, wielkiej syryjskiej metropolii, skąd sprawowali kontrolę nad światem islamu aż do połowy VIII wieku. W tym samym okresie w siłę urośli szyici (dosłownie „partia” lub „frakcja”). Według zasad tego odłamu islamu do tytułu kalifa uprawnieni byli tylko potomkowie Alego i jego żony Fatimy, córki Mahometa. Na początku szyiccy muzułmanie podważali autorytet polityczny głównego, sunnickiego nurtu islamu, jednak z czasem schizma pomiędzy tymi dwoma odłamami wiary nabrała także wymiaru doktrynalnego, ponieważ szyici wypracowali specyficzny stosunek do teologii, a także do rytuałów religijnych oraz prawa8.