Читать книгу Стив Жобс - Уолтер Айзексон - Страница 28

Apple’нинг Xerox PARC’га бостириб киришини баъзан компьютер саноати тарихидаги энг беандиша ўғрилик деб таърифлашади. Жобс гоҳида бу фикрга мағрурона қўшилади. “Инсоният яратган кашфиётларнинг энг яхшисини танлашга ва бу тажрибани ўз ишида қўллашга интилиш керак, – деб айтганди у бир куни. – Пикассо шундай деганди: “Яхши рассомлар кўчиради, буюк рассомлар эса ўғирлайди”. Ва биз ҳам буюк ғояларни ўғирлашдан ҳеч тортинмаганмиз”.

Бошқалар эса Apple’нинг қатъийлиги эмас, балки Xerox’нинг сустлиги бунга сабаб бўлган деб ҳисоблайди. Баъзида Жобс бундай нуқтаи назарни қўллаб-қувватлайди. “Нусха кўчириш машинаси – улар эришган чўққи. Улар компьютер нимага қодирлиги ҳақида тушунчага ҳам эга бўлмаган, – деганди у Xerox раҳбарияти ҳақида. – Ғалаба уларнинг қўлида эди, лекин улар ўзлари ҳаммасини барбод қилишди. Xerox ҳозир бутун компьютер тармоғига ҳўжайинлик қилиши мумкин эди”.

Иккала фикрда ҳам оз бўлса-да ҳақиқат бор, лекин ҳаммаси бу қадар оддий эмас. Ният ва ижод ўртасига соя тушади, деб айтганди Т. С. Элиот. Ва агар энг буюк ихтиролар тарихини ёдга олсак, янги ғоялар – тенгламанинг бир аъзоси, холос. Уни рўёбга чиқариш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Жобс ва унинг муҳандис ҳамкасблари уларга Xerox PARC’да кўрсатишган график интерфейс ғоясини жиддий равишда такомиллаштирди ва уни Xerox тушида ҳам кўрмаган шаклда рўёбга чиқарди. Мисол учун Xerox ишлаб чиққан сичқончада учта тугма бор эди, уни ишлатиш қийин эди, нархи 300 доллар эди ва бир текис ҳаракатланмасди. Xerox’га ташрифдан кейин бир неча кун ўтгач, Жобс саноат дизайни билан шуғулланадиган маҳаллий компанияга бориб, компания эгаларидан бири Дин Ховига унга 15 доллардан ошмайдиган бир тугмали “ва пластикда ҳам, менинг жинси шимимда ҳам ишлайдиган” оддий сичқонча керак деб айтди. Хови буюртмани бажарди.

Нафақат деталларни, балки умуман ғояни такомиллаштиришди. Xerox яратган сичқонча ёрдамида экранда очилган дарчаларни ташиш мумкин эмасди. Apple муҳандислари дарча ва файлларни нафақат таший оладиган, балки уларни папкаларга тахлай оладиган интерфейс ўйлаб топишди. Дарча ҳажмини ўзгартиришдан тортиб то файлни кенгайтиришгача бўлган ҳар қандай операцияни бажариш учун Xerox тизимида буйруқни танлаш керак эди. Apple тизимида иш столи метафораси амалда рўёбга чиқарилди: ҳамма нарсага тегиниш, уларни қимирлатиш, жойдан-жойга кўчириш мумкин эди. Apple муҳандислари дизайнерлар билан бирга иш столига ёқимли иконкаларни қўшди, ҳар бир дарча учун пастга тушадиган меню ишлаб чиқди ҳамда сичқончани икки марта босиб, файл ва папкаларни очиш имкониятини яратди. Жобс уларни ҳар куни шошилтирарди.

Xerox раҳбарияти PARC’даги ўз ходимларининг ихтиролари билан умуман қизиқмади деб айтиш ноўрин. Улар ҳатто тижорат мақсадида маҳсулот ишлаб чиқаришга ҳам уриниб кўрди. 1981 йили Lisa ва Macintosh пайдо бўлишидан анча олдин улар фойдаланувчининг график интерфейсига, сичқончага, растрли тасвирга, дарчалар ва иш столига эга Xerox Star компьютерини ишлаб чиқарди. Лекин машина секин ишларди (катта ҳажмли файлни сақлаш учун бир неча дақиқа сарфланарди), қиммат эди (16 595 доллар) ва асосан, корпоратив тармоқ шароитида фойдаланиш учун мўлжалланганди. Табиийки, янги компьютер муваффақиятсизликка учради, атиги 30 мингта компьютер сотилди холос.

Star ишлаб чиқарилиши билан Жобс ва унинг жамоаси янги компьютерни кўриш мақсадида Xerox дўконига йўл олди. Унинг умуман фойдасизлигига ишонч ҳосил қилиб, уни сотиб олишга пул сарфламасликка қарор қилди. “Биз енгил тортиб нафас олдик, – деб эслайди Жобс. – Xerox хато қилганини тушундик, бизда эса ҳаммаси ўнгидан келади, боз устига арзонга тушади”. Бир неча ҳафта ўтгач, Жобс Xerox Star билан шуғулланган дастурчилардан бири Боб Белвиллга қўнғироқ қилди. “Сизлар умр бўйи дабдала маҳсулот яратгансизлар. Мен билан ишласангиз бўлмайдими?” – дейди унга Жобс. Белвилл рози бўлди. Ларри Теслер ҳам.

Жобс HP’нинг собиқ муҳандиси Жон Коуч раҳбарлик қилаётган Lisa лойиҳаси устида кечаётган ишларга зўр бериб аралашаверди. Коучга эътибор бермай, у ғояларни, масалан, Lisa график интерфейси дизайни ҳақидаги фикрларни тўғридан-тўғри Аткинсон ва Теслер билан ўртоқлашарди. “Жобс менга исталган вақт, соат тунги иккими, тонгги бешми, қўнғироқ қилаверарди, – дейди Теслер. – Мен қарши эмасдим, лекин бу Lisa лойиҳаси раҳбарларининг ғашига тегарди”. Жобсга жараёнга аралашмасликни буюришди ва у ўзини бир мунча муддат тийиб олди.

Аткинсон экран тўқ ранг ўрнига оқ фонли бўлиши кераклигини айтганида, жанжал келиб чиқди. Оқ фонда Жобс ва Аткинсон хоҳлаганидек, фойдаланувчи экранда кўрганини нашр қилинган вариантда ҳам кўрарди. Улар буни WYSIWYG деб аташарди, унинг аббревиатураси – what you see is what you get (“нимани кўрсанг, шуни оласан”). “Ишлаб чиқувчилар эса тилка-пора бўлган одамдек додлашди, – деб эслайди Аткинсон. – Люминофордан фойдаланишга тўғри келишини айтишди, у эса узлуксиз нур сочилишини таъминламасди ва экран тез-тез милтилларди”. Ўшанда Аткинсон Жобсга мурожаат қилди ва у уни қўллаб-қувватлади. Муҳандислар жаврашди, лекин итоат қилишди ва экран оч фонда бўлишининг ечимини топишди. “Стив энг зўр муҳандис эмасди, лекин у бирор-бир савол ортида қандай жавоб яширинганини жуда яхши тушунарди ва ходимлари нима учун буни рад этаётганини – бунинг имкони йўқлиги учунми ёки шунчаки улар ўз кучларига ишонмагани учунми – аниқлай оларди”.

Яна Аткинсон ноёб ечим топди: экранда очилган дарчалар ўрнида янги дарчалар очиш имконияти (биз у ўйлаб топган ечимга шу қадар ўрганиб қолганмизки, бу ҳақда ҳатто ўйлаб ҳам кўрмаймиз). Аткинсон дарчалар жойини ўзгартириш имконини ўйлаб топди. Бу столда қоғозларни жойлаштиришга ўхшарди, унда остида қолган дарчалар буйруқ берилишига қараб пайдо бўларди ёки йўқоларди. Албатта, компьютер экранидаги пикселлар остида пикселларнинг яна бир қатлами йўқ ва очилган дарча остида бошқа дарчалар йўқ эди. Бунга эришиш учун “ҳадлар” деб аталган мураккаб кодлаш тизими керак бўлди. Аткинсон бу вазифага киришганига сабаб шу эдики, у Xerox PARC’га борганида шунга ўхшаш нарсага кўзи тушганди. Маълум бўлишича, илмий-тадқиқот маркази ходимлари бу ишланмани такомилига етказа олишмаган ва кейинчалик Аткинсон бунинг ечимини топганидан хабар топгач, улар Аткинсонга лол қолганини айтишган. “Мана ғафлатнинг кучи, – деб масхаралагандай кулимсиради Аткинсон. – Мен бу вазифа ҳал этилмайдиган вазифа эканини билмасдим, шунинг учун уни уддаладим”. У шу қадар ғайрат билан ишлардики, бир куни тонгда ўзининг “корвети”сида тўхтаб турган юк машинасига бориб урилди ва нариги дунёга равона бўлишига бир баҳя қолди. Жобс уни кўргани ғизиллаб касалхонага келди. Аткинсон хушига келганида Стив унга “Биз сендан жуда хавотир оляпмиз” деди. Аткинсон базўр кулди-да шундай деди: “Хавотир олма, ҳадлар ёдимда”.

Яна Жобс жамоа ишни бир текис бажаришига интиларди: кўздан кечирилаётган ҳужжат қатордан-қаторга сакрамаслиги керак, балки кўз олдидан сузиб ўтиши керак. “У интерфейс фойдаланувчига ёқадиган бўлишини талаб қилди”, – эслайди Аткинсон. Яна у сичқонча билан курсорни фақат чапга, ўнгга, тепага ва пастга эмас, балки исталган йўналишда ҳаракатлантиришни хоҳларди. Бунинг учун иккита ғилдиракча ўрнига шарик керак бўларди. Муҳандислардан бири Аткинсонга бундай сичқончани кўп миқдорда ишлаб чиқариш мумкин эмас, деб айтади. Кечки овқат пайти Аткинсон Жобсга муҳандиснинг шу гапини етказди. Эртаси куни ўша муҳандис ишдан бўшатиб юборилди. Унинг ўрнига келган муҳандис Аткинсонга айтган гапи шу эди: “Мен бундай сичқончани яратишим мумкин”.

Аткинсон ва Жобс қанчадир вақт энг яқин дўст бўлиб қолди ва Good Earth ресторанида тез-тез тушлик қилишарди. Лекин Жон Коуч ва Lisa устида ишлаётган бошқа маслаҳатчи муҳандислар, HP’нинг кўпчилик ходимлари каби, жиддий ва консерватив одамлар эди. Улар Жобс ишга аралашмаслигини талаб қилишди ва унинг қўполлигидан хафа бўлишарди. Манфаатлар тўқнашуви ҳам бунда роль ўйнаганди. Жобс оддий, арзон, “фольксваген” автомобиллари каби чинакам халқбоп компьютер яратишни хоҳларди. “Мен каби оддий компьютер яратишни хоҳловчилар ҳамда Коучга ўхшаган корпорациялар учун маҳсулот яратишни хоҳлайдиган ходимлар ўртасида тинимсиз қаттиқ кураш кетарди”, – деб эслайди Жобс.

Ниҳоят Скотт ва Марккула Apple’да тартиб ўрнатишга қарор қилишди. Жобснинг ўзини агрессив тутиши уларни ташвишга солаётганди. 1980 йилнинг сентябрида улар махфий фитна уюштиришга аҳд қилишди. Коуч Lisa’ни ишлаб чиқиш бўлимининг раҳбари қилиб тайинланди ва унинг қарорларига қарши чиқиш мумкин эмасди. Шу тариқа Жобс қизи шарафига аталган компьютер устидан назоратни йўқотиб қўйди. Яна у илмий тадқиқотлар ва ишланмалар бўйича вице-президент лавозимидан ҳам озод этилди. У ваколатлари йўқ директорлар кенгаши раиси бўлиб қолди, яъни раҳбарлик қилиш ҳуқуқига эга Apple’нинг расмий вакилига айланди. Бу Жобснинг иззат-нафсига тегди. “Дилим оғриди. Марккула мени тарк этди. Скотти иккови мени Lisa’га раҳбарлик қилишга қодир эмас, деган хулосага келишди. Мен бу ҳақда кўп ўйладим, бундай илтифотсизлик мени ранжитди”, – деди Жобс.