Читать книгу Стив Жобс - Уолтер Айзексон - Страница 30

Жеф Раскин Жобсни ғоят завқлантирган ёки жуда жаҳлини чиқарган одамлардан бири эди. Боз устига, Раскин уни ҳам завқлантира олганди, ҳам жаҳлини чиқара олганди. Фалсафий фикрлайдиган Раскин одамларнинг жонига тегарди ва кулдирарди, у информатикани ўрганганди, мусиқа ва тасвирий санъатдан дарс берганди, операга оркестрлик ҳам қилганди ва ўзининг кўча-кўйда томоша кўрсатадиган театрини ташкил этганди. Раскин 1967 йилда университетда ёқлаган докторлик диссертациясида матнли интерфейсларнинг график интерфейслардан устунлигини ҳимоя қилганди. Дарс бериш Раскиннинг жонига теккач, у ҳаво шарини ижарага олиб, ректор уйи устидан парвоз қилганди ва унга ишдан кетишини бақириб айтганди.

1976 йили Apple II йўриқномаси учун муаллиф излаётиб, Жобс Раскинга қўнғироқ қилди. Унинг кичик консалтинг фирмаси бор эди. Раскин гаражга келди, дастгоҳ устида ишлаётган Вознякни кўрди ва 50 долларга йўриқнома ёзиб беришга рози бўлди. Охир-оқибат у Apple нашриёт бўлимининг доимий ходимига айланди. Раскин кенг оммага мўлжалланган арзон компьютер яратишни орзу қиларди ва 1979 йили кичик Annie лойиҳасига ўзини раҳбар этиб тайинлашга Майк Марккулани кўндирди. Лекин бу ном Раскинга аёлларга нисбатан ҳурматсизлик бўлиб туюлди ва у компьютер номини ўзининг севимли олма нави “макинтош” (McIntosh) номига ўзгартирди. Аммо одамлар янги лойиҳани McIntosh Laboratory аудиоаппаратуралари билан адаштириб юбормаслиги учун ёзувни ўзгартиришга тўғри келади. Энди бўлажак компьютер Macintosh деб номланарди.

Раскин клавиатурали, тизим блокига ва барча зарур буюмларга эга минг доллар турадиган, маиший асбобга ўхшаган содда компьютер ясаш ҳақида орзу қиларди. Харажатларни камайтириш учун у диагонали беш дюймлик муштдай экранчани ва жуда арзон (ва кучсиз) Motorola 6809 процессорини таклиф қилади. Раскин ўзини файласуф деб ҳисобларди ва хаёлига келган фикрларни блокнотга ёзиб юрарди, уни “Macintosh дафтари” деб улуғларди. Вақти-вақти билан у мурожаатномалар ёзарди. Улардан бири “Миллионлаб инсонлар учун компьютерлар” деб номланганди ва қуйидаги мардонавор фикрдан бошланганди: “Агар шахсий компьютерлар ҳақиқатан ҳам шахсий бўлиши керак бўлса, унда эртами-кечми улар ҳар бир оилада пайдо бўлиш эҳтимоли катта”.

1979 йилдан бошлаб 1980 йилнинг биринчи ярмигача Macintosh устида иш олиб бориларди ва ишларни тез деб айтиб бўлмасди. Орада лойиҳани ёпиш ҳақида ҳам гап бўларди, лекин Раскин ҳар доим Марккулани жаҳлидан туширишга муваффақ бўларди. Macintosh устида жами тўрт нафар муҳандис ишларди, улар Good Earth ресторанига яқин ердаги Apple’нинг эски офисида ишларди. У компаниянинг янги бош биносидан бир неча квартал узоқликда жойлашганди. Хонада ўйинчоқлар ва радио билан бошқариладиган самолёт моделлари сочилиб ётарди (бу Раскиннинг хоббиси эди), бу ёши катта гикларга мўлжалланган болалар боғчасига ўхшарди. Ходимлар тез-тез ишдан чалғиб, ўйинчоқ пистолетлар билан отишма ўйнашарди. “Ўйин вақтида ҳеч нарсани синдирмаслик учун биз иш столларига картондан ясалган тўсиқларни ёпиб қўярдик ва хона картонли лабиринтни эслатарди”, – деб эслайди Энди Херцфельд.

Оч сариқ сочли, қизил юзли, таъсирланувчан ва ғайриоддий Баррелл Смит исмли ёш муҳандис гуруҳ юлдузи эди. У ҳамма нарсани ўзи ўрганганди. Смит Вознякнинг доҳиёна дастурларига таъзим қилар ва унинг қаҳрамонлигини такрорлашга уринарди. Аткинсон Смитни Apple’нинг техник хизмат кўрсатиш бўлимидан топиб олганди ва унинг усталигига лол қолиб, Раскинга тавсия қилганди. У шизофренияга чалинганди, лекин 80-йилларнинг бошида бу хасталик унинг девоналардек қайсарлигида намоён бўларди, у бирор муҳандислик вазифаси устида ҳафталаб тиришиб ишларди. Кейинчалик касаллик, афсус, ғалаба қозонди. Жобсни Раскиннинг ғоялари қизиқтирарди, лекин харажатларни камайтириш учун муросага боришни у хоҳламасди. 1979 йилнинг кузида Стив унга пул ҳақида эмас, балки ўзи айтганидек “ҳайратомуз зўр” компьютер яратиш ҳақида ўйлашга маслаҳат беради. “Нархини ўйлама. Яхшиси ўзинг ундан нима хоҳлаётганингни аниқлаб ол”, – деганди Жобс. Раскин бунга аччиқ қилиб қуйидагиларни ёзади: бир қаторда 96 та белгини сиғдира оладиган ўта аниқ рангли дисплейни, тасмасиз ишлайдиган ва бир сонияда исталган рангда чоп этадиган принтерни хоҳлайман, ARPA тармоғидан чексиз фойдалангим келади, яна компьютер одам нутқини танисин ва мусиқа ёзсин, “черков хори билан бирга Карузо ашуласини табиий айта олсин”. Охирида шундай деб ёзиб қўяди: “Ўзи хоҳлаган нарсадан бошлаш аҳмоқлик. Аввал нархдан, энг кам характеристикалар тўпламидан бошлаш керак, технологиялар бир жойда турмаслигини унутмаслик керак”. Бошқача айтганда, Раскин Жобсдан фарқли ўлароқ, агар ниманидир жуда хоҳласа, ҳаммаси рўёбга чиқади деб ўйламасди.

Жанжал келиб чиқиши аниқ эди, устига-устак Жобс 1980 йилнинг сентябрида Lisa лойиҳасидан четлатилганди ва у ўзининг сира босилмайдиган ғайратини бошқа лойиҳага йўналтирмоқчи эди. Macintosh унинг эътиборини тортмай қолмади. Стивни Раскиннинг тушунарли график интерфейсли ва оддий дизайнли кенг оммага мўлжалланган арзон компьютер ҳақидаги фикрлари илҳомлантирарди. Табиийки, Жобс Macintosh’га қизиқиб қолиши билан Раскиннинг лойиҳадаги куни битганди. “Стив бизга нима қилишни кўрсатишга киришди, Жеф ўзи билан ўзи овора бўлиб қолди ва ҳаммаси нима билан тугаши аниқ бўлиб улгурганди”, – деб эслайди Mac жамоаси аъзоси Жоанна Хоффман.

Биринчи низо Раскин талаб қилган Motorola 6809 процессори устида келиб чиқди. Аслида бу Жефнинг Mac нархини минг долларгача камайтириш истаги ва Жобснинг “ҳайратомуз зўр компьютер” яратиш орзуси туфайли келиб чиққан тўқнашув эди. Стив Mac’га анча қувватли Motorola 68000 процессори ўрнатилишини талаб қилди. Бундай процессор Lisa’га ҳам ўрнатилганди. 1980 йилнинг декабрида Рождестводан сал олдин Жобс Раскинга билдирмай Баррелл Смитга қувватлироқ процессорли модель яратишни топширди. Смит ўзининг кумири Возняк каби ишга ўзини бутунлай бахшида этиб, уч ҳафта кетма-кет кечаю кундуз ишлади, дастурлашнинг янги чўққиларини заб этди. Модель тайёр бўлгач, Жобс Mac’га Motorola 68000 ўрнатилади деб туриб олди, Раскин эса бўлғуси компьютернинг нархини қайта ҳисоблаб чиқишига тўғри келди.

Гап фақат Жобснинг ўз айтганида туриб олишида эмасди. Раскин таклиф қилган арзонроқ микропроцессор Apple жамоаси Xerox PARC’да кўрган барча янги ихтиролар – дарчалар, меню, сичқонча, графикага мос тушмасди. Раскин ходимларини PARC’га бориб келишга ўзи кўндирганди; унга дарчалар ва растр тасвирли дисплей ёққанди, лекин графика ва иконкаларни беэътибор қолдирганди ва унга клавиатура ўрнига сичқончани ишлатиш аҳмоқлик бўлиб туюлганди. “Лойиҳа устида ишлаган ходимларнинг бир қисми ҳаммасини сичқонча ёрдамида бажаришни қаттиқ истади, – деб эслайди у кейинчалик. – Бу аҳмоқона иконкалар! Пиктограмма – бирорта инсон тилида тушунтириб бўлмайди. Нутқ бекорга пайдо бўлмаган-ку!”.

Раскиннинг собиқ шогирди Билл Аткинсон Жобсни қўллаб-қувватлади. Иккови ҳам мукаммалроқ графикага ва сичқончага мўлжалланган қувватли процессор учун курашди. “Стив Жефни лойиҳа раҳбарлигидан четлатишга мажбур бўлди, – деб айтиб беради Аткинсон. – Жеф жуда ўжар эди. Стив ҳаммасини ўз қўлига олиб тўғри қилди. У яхши натижага эриша олди”.

Гап фақат фалсафий қарашларда эмас эди, балки характерлар ўртасидаги тафовут ҳам роль ўйнарди. “Стив ҳамма унинг айтганини қилишини хоҳлайди, – деганди бир куни Раскин. – Менга у заиф инсон бўлиб туюлганди, унга эса ундан камчилик топишса, ёқмасди. Ҳамма унга мафтун бўлиб қарашини хоҳларди”. Жобс ҳам Раскин ҳақида гапирганда, юз-хотир қилиб ўтирмади. “Жеф ўзига жуда жиддий муносабатда бўлади. Лекин у интерфейсларни яхши тушунмасди, – деб эслайди у. – Ва мен унинг айрим ходимларини, Аткинсонга ўхшаш ҳақиқатан ҳам фойдали ходимларини қолдиришга, бир-иккита ўз одамларимни олиб келишга, лойиҳани ўз қўлимга олишга ва якунида Lisa’нинг арзонроқ вариантини ясашга қарор қилдим”.

Жамоанинг ҳамма аъзолари ҳам Жобс билан чиқишиб кета олмади. 1980 йилнинг декабрида муҳандислардан бири Раскинга шундай деб ёзади: “У фақат кескинлик, фитна келтириб чиқаради, бундан кўра зиддиятларни юмшатишга ҳаракат қилса яхши эди. У билан мулоқотда бўлиш менга ёқади, мен унинг ғояларидан, мақсадга интилувчанлигидан ва куч-ғайратидан завқланаман. Лекин Жобс жамоада яратаётган муҳитда ишлаш ноқулай. Мени маъқуллаб туришларини, қўллаб-қувватлашларини хоҳлайман ва менга тинчлик керак”.

Бироқ қолганлар Жобс характери ёмонлигига қарамай, таровати борлигини ва катта нуфузга эгалигини ҳамда бу уларга оламда ўз изларини қолдириш имконини беришига ишонарди. Жобс ҳаммага Раскинни хаёлпараст, ўзини эса ўз сўзидан чиқадиган инсон деб уқтирарди ва Mac устида олиб борилаётган ишларни бир йилда ниҳоясига етказишини айтарди. Lisa’даги муваффақиятсизликдан кейин у қасос ўтида ёнаётгани кўриниб турганди; рақобат Стивни ишга яна ҳам қаттиқроқ ундарди. У Жон Коуч билан Mac Lisa’дан олдинроқ сотувга чиқади деб 5 минг долларга баҳслашмоқчи бўлди. “Биз Lisa’дан яхшироқ ва арзонроқ компьютер ясаймиз, боз устига, буни биринчи бўлиб бажарамиз”, – деб айтди у ходимларига.

Жобс 1981 йилнинг февралида Раскин компаниянинг барча ходимлари учун ўтказиши керак бўлган норасмий семинарни бекор қилиб, ҳаммага энди ким бошлиқ эканини кўрсатиб қўйди. Раскин конференцзал ёнидан ўтиб кетаётиб, у ерда юзлаб одам тўпланганини тасодифан кўриб қолади: Жобс учрашувни бекор қилганини ҳеч кимга айтмаганди. Шундай қилиб унинг чиқиши бўлиб ўтади.

Бу воқеадан дарғазаб бўлган Раскин Майк Скоттга хат ёзди. Скотт яна мураккаб вазифани ҳал қилиши – президент сифатида компания асосчиси ва асосий акциядорлардан бирини жиловлаб қўйиши керак эди. Хат “Стив Жобс билан ишлаш ва унга ишлаш” деб номланарди. Раскин унда қуйидагиларни ёзганди:

У ярамас раҳбар… Стив менга ҳар доим ёқарди, лекин у билан бирга ишлаб бўлмайди… У учрашувларни мунтазам ўтказиб юборади. Бу одатий ҳолга айланганидан матал бўлиб кетди… У ўйлаб кўрмай ва вазиятни яхши тушунмай ҳаракат қилади… Ҳеч кимга ишонмайди… Унга янги ғояларни айтишса, у дастлаб ҳаммасини танқид қилади, бу бўлмағур ғоя эканини ва вақтини беҳуда сарфлаётганини айтади. Бу ўз-ўзидан нотўғри. Лекин агар ғоя яхши бўлса, тез орада у ҳаммага бу ғояни гўё ўзи ўйлаб топганини гапириб юради… У эшитишни билмайди ва доим гапни бўлади.

Ўша куни Скотт Раскин ва Жобсни Марккула гилами устида учрашишга таклиф қилади. Жобс йиғлаб беради. У Раскиннинг фақат бир фикрига қўшилади: улар бирга ишлай олмайди. Lisa билан боғлиқ воқеада Скотт Коуч тарафини олганди, лекин бу гал Жобснинг ёнини олишга қарор қилди. Чунки Mac кичик лойиҳа эди, бу лойиҳа устида ишлаётганлар бош офисдан анча нарида ишларди, шунинг учун Жобс асосий жамоага халақит бермаслиги учун бу уни нима биландир машғул қилишнинг ажойиб имкони эди. Раскинни ўз ҳисобидан таътилга чиқишга мажбур қилишди. “Улар менга ён бериб, мени бирорта иш билан банд қилишга қарор қилишди. Мени бу қаноатлантирарди, – эслайди Жобс. – Мен ўзимни худди гаражимга қайтиб, яна ўзимнинг кичик жамоамни бошқараётгандек ҳис этдим”.

Эҳтимол, Раскин ноҳақ ишдан бўшатилгандир, лекин бу Macintosh учун яхши бўлди. Агар ҳаммаси Раскин ўйлаганидек бўлганида, хотираси кичкина, процессори кучсиз, кассета тасмали, сичқончаси йўқ ва графикаси паст компьютер яратиларди. Балки у Жобсдан фарқли равишда компьютер нархини 1000 долларгача пасайтира олган бўларди ва бу Apple’га қисқа муддатли фойда келтирарди. Лекин Раскин Жобс эришган нарсага ҳеч қачон эриша олмасди, яъни у шахсий компьютерлар ҳақидаги тушунчани ўзгартириб юборадиган машина ярата олмасди. Очиғи, Раскин тутган йўл қаерга олиб келганини бугун кўриб турибмиз. Apple’дан бўшатилгач, уни Canon’га чақиришди ва у ерда у ўзи орзу қилган компьютерини ясашга муваффақ бўлди. “Натижада Canon Cat пайдо бўлди. У шармандаларча муваффақиятсизликка учради, – деб сўзлайди Аткинсон. – Ҳеч ким уни сотиб олишни хоҳламасди. Стив бўлса Mac’ни Lisa’нинг компакт версиясига айлантирди ва мукаммал компьютер яратди”.