Читать книгу Сымон-музыка - Якуб Колас - Страница 10

Нікне ночка. Дзень чуць значна

З смехам ясным на вуснох

Ідзе з ёю ў стэп няўбачны

І губляе ў глыбінох,

Цёмна-сініх і далёкіх,

Там, дзе зорачкі гараць

І дзе хмарак адзінокіх

Віхр не смее заганяць.

Як той дзень за ночкай следам

Ходзіць кожную пару,

Шоў Сымон за старцам-дзедам,

Дзед – уніз, ён – угару.

Дзед слабеў і траціў сілы,

Круг жыцця ён замыкаў

І ступаў на край магілы,

Хлопчык круг свой пачынаў.

Шлі яны ад хаты к хаце,

З вёскі ў вёску, з краю ў край,

У сярмяжках – латка ў лаце,

З адным толькі словам – дай!

І ў прыгодзе ўсё бывала:

Ціснуў холад іх, мароз,

Снегам вочы засыпала,

Вецер торбачкі іх трос,

Як шалёны, выў, смяяўся,

Біў у твар і з ног скідаў

Ды ў лахмоцце забіраўся,

Шапкі з іх галоў зрываў

І ганяў па снежным полі,

Злы, бязжаласны вар’ят.

І Сымонка, як ніколі,

Зазнаў горачка тут шмат.

Але хлопча шоў пакорна,

Мерным крокам, як і дзед;

Сцежка ўсюды ім прасторна,

Ім адчынен белы свет.

Ды што нам у тым прасторы?

Што нам шыр без берагоў,

Калі мы – чаўночкі ў моры

Без вясёл, без жагялёў[5]?

І арлу прастор не мілы,

Хоць і волен яму пуць,

Калі ён не мае сілы

Вольна крыллямі ўзмахнуць

І ляцець, куды ён хоча —

У бяздонне глыбіні,

Там, дзе ў хмарах гром ракоча,

Самі паляцца агні.

        Неразлучны з скрыпкай-другам,

Хлопчык шоў, у снезе вяз,

А па хатах з дзедам цугам,

Вочы ўзняўшы на абраз,

Пеў жабрацкія літанні,

У тон дзеду патрапляў,

І дзядоўскія спяванні

Ён на скрыпцы выйграваў;

І тады, як зрэдку спевы

Песень дзедавых святых

Ціхім жаласці павевам

Струн краналіся жывых,

Скрыпка раптам ажывала

І ўжо новым языком

Жаласць сэрца выяўляла

І звінела пад смыком.

І тады вакол Сымонкі

Ўсе збіваліся цясней,

А дзядоўскія скарбонкі

Накладаліся паўней.

Грош завёўся ў дзеда ў латах —

Запамог Сымон яму…

Так па дворах і па хатах

Перакідалі зіму.

Надакучыла ж зіміца!

Прыхадзі хутчэй, вясна:

Ты – крылатая зарніца,

Ты – прызыўная струна,

Ты – дзяўчынка-чараўніца,

Ты прыветна, ты ясна,

Гучнай радасці паўна;

Ты – надзей і мар злучэнне,

Ты – гром песень, цішыня,

Ты – надзорнае імкненне,

Ты – прастора-шырыня,

Ты – прыгожасць-летуценне.

Ты – развага-глыбіня,

Усмех радаснага дня.

Прыхадзі ж, вясенька-радасць,

Буйна росамі заззяй,

Хай твая краса дабра дасць

І абудзіць гэты край!

І прыйшла яна, княгіня,

Пазганяла снег з зямлі,

І дзе толькі вочы кіне,

Ажыўлялася пустыня,

Травы, красачкі раслі.

А Сымонка нецярпліва,

Сам не знаючы чаму,

Ждаў вясеньку, ждаў, як дзіва,

І кляў холад і зіму.

І цяпер ён быў вясёлы,

Бо ён чуў, што ён жыве,

Што жыве з ім лісцік кволы;

Жыцце чулася ў траве,

У гаёчку, у лясочку,

На палях, і на лугах,

І ў зялёненькім лужочку,

І ў крынічных берагах;

І ў душы бы штось спявала,

А пра што, душа не зн’ала —

Так спявалася само;

Чуў хлапчынка, што спадала

З шыі цяжкае ярмо

Адзіноты, долі горкай, —

Свет хацелася абняць

І людзям бліскучай зоркай

У іх цемрадзі заззяць

І сказаць ім, як шчасліва

Можна жыць і на зямлі,

А яны ўсе – злы-маўклівы

І гняўліва-абурлівы,

З рубяжоў дабра зышлі.

Ён любіў і неба гэта,

Недасяжную глыб-сінь

І бязмежжа горных светаў

І адвечную іх плынь.

Ідуць часам яны з дзедам, —

Месца слаўнае, цяпло,

Час паўднёвы прад абедам.

– Э, куды наша ні шло, —

Кажа дзед: – прысядзем хіба? —

Хлопчык згодзен, хлопчык рад,

Хоць не любіць дзеда-грыба:

Дзед залішне скупават,

Толькі цешыць абяцанкай,

А не справіць халата,

І стары, а жыве зманкам,

Дзед – шалыга[6], шалахта[7].

А дзед сядзе каля дуба,

Кій паложыць на траву,

Люльку возьме ў рот бяззубы

І пахіліць галаву

Ды пачне сваё казанне,

Як павінен жыць Сымон,

Каб праз тое навучанне

Лепш прыбраць яго ў палон,

Бо таму не збыць пакуты,

Хто б над старасцю накпіў.

– А скажы, дзядок: чаму ты

Мне халацік не купіў?

Бач, халат мой: – кучка гною

І няма ў ім рукавоў!

– А нашто халат вясною?

Ну, нашто, каб я здароў?

Меў бы ты халацік новы,

Дык які б ты быў жабрак?

Людзі пальцам ткнуць гатовы:

Жабраку абнова – брак!

Людзі скажуць: ён багаты,

Паглядзі, які халат!

На парог не пусцяць хаты,

Крыкнуць: «Вон, пайшлі назад!»

Зацкуюць яшчэ сабакам

Ды дадуць і кулакоў…

Рвань ёсць беднасці адзнака,

Беднасць – доля жабракоў.

А зірнуць, вось, на такога, —

Хіба той не дасць, хто ліх…

Слухай ты мяне, старога,

Лепей ведаю я іх.

– А скажы, дзед: ці не можна

Жыць праўдзіва, а не так?..

– Ну, а як, скажы, а як?

Галава твая парожна!

Дзе ж тут зман той? вось дзівак!

Раз узяўся ты за гуж,

Не кажы, што я не дуж;

Трэба ведаць тут парадкі:

Зверам будзь сярод звяроў,

Між авечачак – ягняткам…

Толькі так, каб я здароў!

Ты паслухай, што скажу я:

        – Думала варона,

        Чорная хвальбона, —

        Хай не марыкуе, —

        Думала-гадала,

        Што ёй свету мала

        І чагось бракуе.

        Пташкі ўсе, як пташкі:

        Лёгкі лёс ці цяжкі,

        А жывуць як трэба

        Хто жыве ў балоце,

        Гнёзды ўе ў чароце,

        Мае свой кус хлеба:

        Чапля ловіць рыбу,

        І ў сваю сядзібу

        Носіць бусел лсабы.

        Плюхаюцца качкі,