Читать книгу Сымон-музыка - Якуб Колас - Страница 7

Час падходзіў за пакровы.

Вецер ліст з лясоў атрос,

I на поле свае ковы

Кінуў злёганьку мароз.

Агалела поле. Знята

Збажына з яго даўно.

Глуха, пуста і зацята,

I нікога не відно.

I ціхутка, бы ў магіле,

Звіс нязрушана туман

I свае валокны-крылле

Абапёр на той курган.

Адзінотай і пустэчай

Ўсюды веяла з палёў,

Нейкай мляваецю старэчай

Аддавала ад лугоў.

Жыццё ўнікла. Бы ў жалобе,

Неба цьмілася, зямля;

Толькі ў руневай аздобе

Вочы песціла ралля.

У такі час наш музыка

Пасвіў статка авячок.

Ціха, глуха, ані зыку.

Сеў пад хвойкай пастушок,

А авечкі рунь шчыпалі

Каля лесу тут адны

Ды трывожна пазіралі

I пужаліся яны.

Але іх такая ўдача:

З глупства пудзяцца, бягуць,

Камень, хвойку, куст убачаць,

Капыткамі землю б’юць.

I Сымонка з іх смяяўся:

– Вось дурныя, ха-ха-ха!

Куст ім страхам паказаўся! —

Пад гаворку пастуха

Заспакойвалася статка,

I час зноў праходзіў гладка.

Але сёнкя надта пудкі

Штось авечачкі былі.

– Ну, што з вамі, мае шуткі?

Што вы ў голавы ўзялі? —

Гаварыў Сымонка з імі,

Дый самога страх шугаў,

I трывожна ён вачыма

Поле, хвойнік азіраў.

– Ці не воўк іх тут пужае? —

Толькі так памысліў ён —

I затросся ўвесь Сымон:

Воўк з ядлоўцу вылятае

Ды ў авечкі проста садзіць,

Злы, раз’юшаны, бы кат,

I дзе хлопцу з ім тут зладзіць,

Бо такі драпежны гад!

Пасць разяўлена, зубата,

Сам вялізны і сівы,

Хіб адкочан, шэрсць узнята,

Нават клык відаць крывы, —

Вельмі страшны з галавы!

Драпанула раптам статка,

Аж па полі пайшоў грук,

А ён – хоп за карк, лапатку

Ці за горла і – каюк!

Воўчым зубам чуць кранецца

Ці грудзінай дасць упол —

Ні адна не страпянецца,

Трупам кінецца на дол.

З немым крыкам перапуды

Хлопчык кінуўся туды.

– Га! ага! Ты-га, паскуда!

Людзі, воўк! Сюды! сюды! —

Разагнаў усіх звяруга,

Трох на месцы палажыў,

А баранчыка схапіў

I панёсся ў лес, зладзюга!

I такі быў страх блазноце!

З крыку ён зусім ахрып,

Перасохла хлопцу ў роце,

I язык яго прыліп,

Не мог вымавіць і слоўка,

Пабялеў, як той папер.

Ох, нагнала ліха воўка!

Што ж рабіць-чыніць цяпер?

Страх і жаласць агарнулі,

Плача горкімі слязьмі.

Людзі гэты плач пачулі,

З лесу едучы з дрыўмі,

I на крык хоць беглі жыва,

Ды не ўпору ўжо прыйшлі:

Пазбіраць авец пудлівых

Толькі хлопцу памаглі.

Гнаў Сымонка рэштку статка,

А самога страх шугаў:

Не даруе яму татка,

Што авец не ўпільнаваў!

Чула сэрца, што праборкі

I папругі не мінуць,

Што скрозь столь убачыць зоркі,

Як наджэгі[4] зададуць.

А аб тым, што ён нявінен,

I не думаў хлопчык тут:

Хіба ж быў яму адчынен

Справядлівы бацькаў суд?

Але ж не! ён скажа: «Тата!

Крукам я стаяў, глядзеў,

Ды знянацку воўк пракляты,

Як той віхар, наляцеў.

Я гукаў, ахрып ад крыку.

„Га-а!“» – Ён голас тут падаў,

Ды ў яго хрыпаты, дзікі

Голас з грудзяў вылятаў.

Толькі ж дома не павераць,

Ох, раскоціцца там гром!

Не хацеў бы ні вячэраць,

Ні паказвацца і ў дом.

Ішоў хлопчык у трывозе,

Замаркоціўся, прыціх,

А прад ім вязлі на возе

Трох авечак нежывых.

Вот сяло ўжо недалёка,

Затрымаўся ў полі ён.

Унь іх хата, і высока

Шэст убіт каля акон.

Вось спыняюцца мужчыны

I авец у двор нясуць.

На спатканне ім з адрыны

Два дзядзькі яго бягуць,

Штось гавораць… там і маці…

Людзі сыпнулі туды…

«Ну, прапаў ты, Сымон-браце!

Ой, бяды будзе, бяды!»

А вось чэша дзядзька Юрка.

– Добра выпасвіў авец!..

Дзе ж баранчык?.. Ось і шкурка,

Ось і мяска!.. маладзец!

Страты – добрая палова…

Скубянуў, дык скубянуў! —

I больш дзядзька ані слова,

Толькі поглядам кальнуў,

Сам пагнаў у двор авечкі,

А Сымон адзін зусім,

Торбу звесіўшы праз плечкі,

Ідзе воддалек за ім,

Ды маўклівы, бы акуты

Гэтым горам і бядою

I бязмернаю жудою

Да зямлі быў дух прыгнуты.

Вось і дворык іх і хата,

Людзі ў весніцах, дварэ;

Шуму-гоману багата,

Нейкі рух усіх бярэ.

А туман, імга пустая

Цяжка звісла над сялом.

Хлопчык цьмяна памятае,

Што тварылася кругом.

Так, абрыўкі з’яў-малюнкаў,

Слоў нязвязаных нічым,

Недарэчных вырахункаў, —

Ўсё вілося перад ім.

– Але ўсе ж папарываны!

Ты ж чаго глядзеў? дзе быў?

Вужу, гадзе шальмаваны,

Лепш цябе б ён задушыў! —

Бацька ў роспачы, у злосці

Кінуў жмут калючых слоў.

Не, чакаць няма мілосці,

Але ён на ўсё гатоў:

Будуць лаяць – няхай лаюць,

Будуць біць – няхай і б’юць, —

Тыя грозьбы не пужаюць

I не кратаюць нічуць.

Усяму, усім старонні,

Ён стаіўся ў кут адзін,

Ён нібы ў пустым бяздонні

Стаяў некалькі часін.

– Што стаіш там, як закляты?

Гора ты нам, не дзіця! —

Кажа маці: – ідзі ў хату,

Недапека ты, куцця! —

I ўздыхнула. Мусіць, матцы

Шкода стала бедака,

Трэба ж к сыну хоць азвацца:

А йдзе бацька з хлевушка,

Ён узбураны, сярдзіты,

Бровы ссунуты на нос…

– Годзі ўжо, Панас, не бі ты,

I так розум ён растрос.

– Вон адгзтуль, каб і смроду

Мне твайго тут не было!

Ты штодзень мне робіш шкоду,

З-за цябе і на сяло

Паказаць мне брыдка вочы!

Бяры скрыпку, смык і – вон!

Ідзі з дому, куды хочаш —

Больш не сын ты мне, Сымон! —

Хлопчык, змешаны з гразёю,

З дому выгнаны, стаяў

Каля пуні пад страхою

I ў мрок ночы пазіраў.

Ён не плакаў – зніклі слёзы,

Яны ўсе – на дне душы.

А дзесь вецер вербалозы

Над балотам варушыў.

А ён глух, не чуў нічога.

А куды йсці? да каго?

Ён не меў нідзе нікога,

Хто б схіліўся да яго.

Пастаяўшы, хлопчык рушыў,

Пералез знаёмы плот,

Скрыпку ўзяўшы, і патрушыў

Упярод і ўсё ўпярод.

– Трэба, бацька, ведаць меру!

Хіба так ён вінават?

Дзе яму даць рады зверу?

Ідзі кліч яго назад! —

Сэрца маткі не ўтрывала:

– Хлопец з страху пабялеў.

Перапудзіўся не мала,

За дзень гэты пастарэў.

– От, няхай там паскавыча:

Не дзе дзенецца, не йдзі:

Змерзне, сам, нябось, прысмыча;

Сядзь ты лепей і сядзі. —

Толькі ж маці не ўсядзела,

Выйшла ціхенька на двор.

– Дзе ты? – клікнула нясмела.

Неба цёмнае без зор

Непрыветна пазірала,

Цьма халодная маўчала,

Матцы кідала дакор

I папрокі ёй за тое,

Што пакрыўдзілі сынка.

I за што? за так пустое —

Ці ж ухілішся ваўка?

Хлопца выгнаць проціў ночы!

– Го-о, Сымон! – і ціха зноў,

I глядзяць дарэмна вочы

Па куточках між платоў;

Выйшаў бацька. – Ідзі ў хату,

Не туляйся, а то – дам!

Чуеш! слухаць трэба тату!

Што хаваешся ты там?

Нябось, бачу! – Ды нічога

Ён не бачыў і не чуў.

А мрок-багна строга-строга

Неба, землю агарнуў.

Бацькаў гнеў даўно мінуўся.

Як ні страшыў, ні гукаў,

Ды Сымонка не вярнуўся,

Слыху-голасу не даў.