Читать книгу Сымон-музыка - Якуб Колас - Страница 3

Частка першая
I

Оглавление

На галіне

Пры даліне

Ліст на дрэве марна гіне:

Ліст зялёны, ды ўмірае.

Ліпа, матухна старая,

Ой, сыночка свайго скіне!

Ён пахілы,

Ён нямілы,

У сям’і не мае сілы:

Тым нялюбы, што адметны,

І браты з ім непрыветны —

Мусіць, лёс такі пастылы.

Пад каронай —

Парасонам

Ліпы пышнай і зялёнай —

Адзінокі колас жыта

Рос замкнёна і забыта,

Адарваны ад загона.

– Мілы браце!

Ў чужой хаце

Не нажыць табе багацця, —

Ліст сіротцы спагадае: —

І вясенька маладая.

Для цябе – у вечнай страце.

– Так, мне трудна —

Тут нялюдна,

Я тут згіну неабудна,

Ды твой, лісцік, лёс больш цяжкі:

Ты ў сваёй сям’і без ласкі,

Бы не родны, а прыблудны.

– Ото ж хлопец урадзіўся!

І ў каго ж удаўся ён?..

Ну, куды ты ўтарапіўся?..

Лепш бы ты не жыў, Сымон…

Уй, няўклюда, мухамора!..

Грэх адзін з ім, адно гора. —

Не адзін раз чуў папрокі

Ад бацькоў сваіх хлапчук.

А за што, за што нарокі?

З-за чаго той злосны гук?

І завошта б’юць малога

І чапляюцца чаго?

Ну, скажыце: што благога

У тых забаўках яго?

Хіба грэх складаць казанкі

Або песенькі? Чаму?

Але ж гэтыя спяванкі

Так і чуюцца яму:

«Я насыплю горку

Жоўтага пясочку;

Правяду разорку

Беленькім кіёчкам.

Шу-шу-шу! – пясочак

Шурхнуў залаценькі.

Пясок – мой дружочак,

Дробненькі-драбненькі.

На пясочку зайкі

Кідаюць слядочкі…

Ой, якія байкі

Баюць мне пясочкі!»

Хіба ж грэх казаць пра гэта?

Чаго ж сварацца бацькі?

Песняй сэрцайка сагрэта,

Казкай ясняцца дзянькі.

«Мусіць, я, дапраўды, ліха», —

Сам сабе сказаў Сымон

І чагось смяяўся ціха

Ды спяваў, званіў, як звон

Той стары, што са званіцы

Адбіваў таемны зык

Ды каціўся за крыніцы

І дзесь там жалобны нік.

А ён слухае – ні слоўка,

Бы застыне, бы засне,

І сама сабой галоўка

Заварушыцца, кіўне

У тахт нейкім дзіўным спевам,

Што звіняць вакол яго,

І ласкаючым павевам

Песціць, гойдае ўсяго;

Аж захопіць дух блазноце

Нейкі радасны парыў,

І ў самоце-адзіноце

Песні, байкі ён тварыў.

У яго быў свет цікавы,

Свае вобразы, жыццё,

І ў душы яго ўсе з’явы

Сваё мелі адбіццё.

Ён і рэха сваё кліча

І размову вядзе з ім…

Меў яшчэ ён такі звычай —

Гаманіць з сабой самім.

На смех хлопца падымаюць:

– Вось дурубала, даўбня!—

І ў патыліцу штаўхаюць,

Бы не хлопец, а шчаня.

А ён нават не заплача,

Толькі голаву прыгне,

Як яго рука лядача

Неспадзеўна штурхане.

Адбяжыць, бядак, у страсе,

Разважаць пачне тады: —

Можа ён у гэтым часе

Натварыў якой бяды?

Мо зняважыў ён старога?

Мо на ўсіх пайшоў адзін?

І не ведае нічога, —

Ні праступку, ні прычын.

Так, і праўда: непадобны

Быў Сымонка на другіх:

Гэта быў хлапчук асобны.

У яго вачах жывых

Думка нейкая бліскала,

Утаропіцца, глядзіць,

І на губках смех, бывала,

Заблукае, задрыжыць;

Пазірае і ўнікае —

Так аддасца марам ён

Ды знячэўку запытае:

– Чаго, мама, стогне звон? —

О, звон гэты быў цікавы,

Незвычайны звон, стары.

Пра якія ж гэта справы

Ён там бомкае ўгары?

Чаго так у засмучэнні

Будзіць там тыя лясы?

І Сымонка ў захапленні

Ловіць звону галасы,

Бо як толькі звон зазвоніць,

Як завойкае ўвышы, —

Адгукнуцца, загамоняць

Струны ўсе яго душы.

Сэрца ў хлопчыка заб’ецца,

Сам увесь ён задрыжыць,

І сама душа, здаецца,

Услед звону паляціць, —

Так узрушыцца хлапчынка,

І тады, нібы праз сон,

Штось мільгнецца на хвілінку,

Але што – не ўцяміць ён

І не можа даць назовы,

Што чуваць у тых званох,

Бо ўлавіць там сэнсу мовы,

Адгадаць яе не мог,

Але чуў ён, чуў душою,

Сэрцам чуткім і жывым

У тым звоне штось такое,

Што жыло і ў ім самім.

Ды ніхто не знаў тых струнаў,

Патайных ніцей душы,

Што злучаюць гук пярунаў

З немым голасам цішы;

Бо і ў той цішы зацятай

Есць і голас і свой твар,

Разнастойны і багаты,

Поўны музыкі і чар.

Бедны хлопчык быў загнаны,

У бацькоў нялюбы сын,

Бо відочныя заганы

І меў толькі ён адзін.

Не такі, як усе дзеці,

Нейкі вырадак, дзіўны,

Нёс віну за ўсё на свеце,

Вінаваты без віны.

З ім і дзеці не дружылі,

Не прымалі да гульні,

І ў самоце прахадзілі

Веснавыя яго дні.

І любіў ён адзіноту,

Бо так лепей было жыць:

Тут ён мог сабе ў ахвоту

Песні пець і гаманіць.

Вось улетку дык раздольна:

Выйдзе з хаты ў поле, луг;

Цёпла ўсюды і прывольна,

Сонца многа, чысты дух.

На каменьчык сядзе ў збожжы,

Не схіснецца і маўчыць,

Ловіць сэрцам спеў прыгожы,

Як жытцо загаманіць,

Як зазвоняць, заіграюць

Мушкі, конікі, жучкі,

І галоўкай заківаюць, —

Засмяюцца васількі.

Спеў у сэрцы адклікаўся,

І так дробненька было,

Што Сымонка сам смяяўся,

Ўсё смяялася, цвіло.

Заміраў тады хлапчынка,

І здавалася яму,

Што ён знае, як травінка

Сваю думае думу,

Што гаворыць жытні колас,

І аб чым шуміць ячмень,

І чаго спявае ўголас

Мушка, конік, авадзень,

Што ўгары над срэбрам жыта

Пяе жаваранак той

Так прыгожа-самавіта,

І зачым у высь блакіту

Ідзе ветрык пехатой,

У высь тую, дзе хмурынкі

Над зямлёй плятуць вянкі…

Ці ж не мілыя часінкі?

Ці ж не слаўныя дзянькі?

Замляваў увесь Сымонка,

Як увосень жураўлі

Крык музычны роняць звонка

Над прасторамі зямлі.

Шнур жывы, загнуты крукам,

Ледзь чарнеецца ўгары,

І ўсё стада з – смелым гукам

Журавель вядзе стары;

Плыўка, згодна ходзяць крылы,

Як адно, у тахт адзін —

Пакідаюць край свой мілы,

Родны кут глухіх лядзін.

Шнур знікае, тоне ў багне

Мора сіняга нябёс,

У прастор і хлопчык прагне:

Там другі, напэўна, лёс.

І ён доўга, нерухомы,

Там стаіць і ўсё глядзіць

У край светлы, невядомы,

Дзе знікала тая ніць

Вольных пташак на ўсю зіму…

Ну, прашчайце да вясны!..

Поле, неба прад вачыма,

I ўжо крыкі не чутны.

Так і жыў ён, гадаваўся,

Бы пры сцежцы той гарох:

Сам з сабою забаўляўся,

Бегаў, бавіўся ў палёх

I размовы вёў з жытамі

I складаў ён песні дню,

З матылькамі, бы з братамі,

Час дзяліў свой і гульню.