Читать книгу Горад мрой (зборнік) - Яніна Пінчук - Страница 3

Па каву давялося спускацца ў апраметную.

Даўжэзная, крутая лесвіца сыходзіла ў цемру. Толькі справа ў глыбіні віднелася квадратная пляма святла. Я акуратна ступіла на першую з прыступак-клавіш, цьмяна-белых, з цёмнымі сятчастымі кілімкамі, левай рукой узялася за масіўны шэры поручань: спускацца можна было толькі так, павольна, асцярожна – амаль з піетэтам.

Нешта падобнае я і адчувала: сумесь хвалявання і зачаравання, якія паступова нарасталі. Зрабіўшы апошні крок, я падняла галаву і з захапленнем кінула позірк на той шлях, што пераадолела ў цёмна-сінім змроку тунэля. Гэта было дзіцячае пачуццё – усведамленне незвычайнасці.

Чарговая ўстанова ў маім гусце: не банальнае і зацёртае месца на Праспекце, дзе ўсё выстаўлена напаказ – не, тут ёсць інтрыга.

Аднак апошнім часам…

Ах, цёплае паветра, водар шакаладу, выпечкі – у мінус дзесяць самае тое! Што мы сёння будзем дэгуставаць?

…апошнім часам я не ўпэўнена, раздражняе мяне гэтая «інтрыга» ці, наадварот, падабаецца. Так-так. Насіцца па ўсім горадзе, грошы на пыл пераводзіць, трывожна прыслухоўвацца, прынюхвацца, як паляўнічы сабака, скакаць з аўтобуса на аўтобус, з вагона ў вагон, забыўшыся пра падрыхтоўку да экзамену – пайдзі туды, не ведаю куды, знайдзі тое, не ведаю што!

Я замовіла карамельную каву-макіята, аднесла яе да стойкі, залезла на высокае крэсла, кінуўшы торбу і куртку на суседняе. Краі саломінкі мякка прабілі пласт пены з салодкім узорам. Хоць штосьці добрае ў гэтай дзіўнай гульні – магчымасць пабыць гурманкай: я песціла наіўную надзею, што мае паводзіны – гэта ігра паводле Станіслаўскага, якая дапамагае мне выглядаць пераканаўча.

* * *

У той вечар мяне асяніла. І я спасцігла метафізічную існасць трамвая.

Надвор’е стаяла не зімовае – чаканне не выклікала знерваванасці. Больш за тое: я прагнула падставіць разгарачаны твар прахалодзе. Здароўем пачынаеш цешыцца, толькі перахварэўшы, падвышаную стыпендыю і бліскучую рэпутацыю пачынаеш цаніць толькі пад пагрозай іх страты. Але я – здала. Перамагла, справілася, адстралялася!

Гэтая пераздача была неверагоднай. Я перажыла нешта накшталт рытуальна-сімвалічнай смерці. Верагодна, такі вопыт павінен быў яшчэ і прасунуць мяне ў духоўным развіцці – як бы там ні было, адчуванні адмысловыя. Тыдзень быў нібы сціснуты – курчамі кашмару, трывогі і няспыннага вучэння, а цяпер – час спыніўся.

Калі не зусім заціх, то вельмі замарудзіўся: так няспешна падпаўзаў да нас бірузова-зялёны паважны вусень. Я ўстала і плюхнулася на асобнае месца ля акна. Трамвай рушыў з лёгкім рыўком, як кабінка атракцыёна ў парку забавак.

Прыйшла нірвана. Я не проста свавольнічаю з моднымі слоўцамі, а добра ведаю этымалогію, гэта – «адсутнасць жаданняў»: і сапраўды, усе жаданні зніклі, з мяне было даволі і радасці збавення. Наплылі філасофскія думкі: пра тое, як важна дакладна вылічваць свой патэнцыял, пра тое, што немагчыма бясконца жангляваць працай, навукай, вечаровымі курсамі і патугамі самавыяўлення – абавязкова штосьці ўпусціш. Падступіла жаданне раскрыць кніжку – і вось ён тут, мініяцюрны бледна-ружовы томік Святога Францыска Сальскага. Праплывае міма «брама горада» – дзве вежы Прывакзальнага пляца, крэмава-бэжавыя, з зубцамі-рожкамі накшталт тых, што робяць дзеці на сваіх замках пяску і вады; і вось я прасякаюся «Кіраўніцтвам да набожнага жыцця» гэтак жа, як тыдзень таму вывучала біяграфію Марціна Лютэра пяра Івана Габры.

Але потым я з уздыхам адкладаю нават гэтак вытанчана напісаную душакарысную кнігу. Мяне перапаўняе штосьці яшчэ. Штосьці больш аб’ёмнае, шматколернае, настойлівае – не ў крыўду Францыску Сальскаму, але як даніна цяперашняму моманту.

Ульянаўская, потым Першамайская – толькі цяпер разумееш, якія безаблічныя назвы і якія чароўныя вуліцы. Строгая і прывабная архітэктура савецкага часу, потым сціплыя, але сімпатычныя дамкі пачатку дваццатага стагоддзя. А стадыён «Дынама»? Ён лёгка пазнаецца і выглядае прыгожа, чымсьці напамінае не тое каб «урачысты», але смачны торт – маё ўлюбёнае рэтра. Авось справа горад ужо плыўна пераходзіць у сваю індустрыйную частку. Потым парк Горкага, што ўсюды носіць адну назву, але ўспаміны захоўвае зусім розныя (Арына, памятаеш?). Плошча Змітрака Бядулі і сакральнае месца – могілкі. Вуліца Чырвоная (ніяк не ўспрымаю яе рускую назву «Красная», заўжды ў мазгу нейкае абурэнне: «Якая яшчэ «Красная», вы з дуба ляснуліся?»). Потым – на вуліцу Якуба Коласа, гэта зямля запаветная, новая зямля…

Мяне ахапіла замілаванне. Я адназначна зраднілася са сталіцай. Больш за ўсё мне падабаўся менавіта гэты маршрут і тое, што праплывала за акном. Калі прыедуць замежныя госці, самым цудоўным будзе выправіцца з імі катацца на трамваі. Няспешна ўбіраць у сябе стыль горада, узіраючыся за вокны, адчуваць, як вагон пасля кожнага прыпынку кранаецца з лёгкім, але адчувальным высілкам, падрыгвае на заваротках, чуць бразджанне званка – старамоднае, нягледзячы на сучасны дызайн корпуса. А як перад самым паваротам на Коласа пераводзяць стрэлку, гэты рытуал? Не, ну праўда ж непаўторна!

Гэты від транспарту ніколі не быў «маім» – я аддавала перавагу шпаркаму і без-лішніх-цырымоній метро. Трамваі ж заставаліся Арынінай епархіяй; яна казала, што ёсць у іх сваё хараство, з імі звязана маса літаратурных твораў, нават мой любы Картасар. І толькі зараз да мяне дайшло, толькі зараз я прачула! Сапраўды, пасля ўзрушэнняў шмат што бачыцца ў іншым святле. І трамвайная экскурсія з замежнымі калегамі ўжо здаецца мне сапраўднай знаходкай.

А зусім нядаўна ў мяне пачало з’яўляцца больш і больш знаёмых з Лацінскай Амерыкі, у тым ліку нават хлопец, які хацеў паступіць ва ўніверсітэт недзе ва Усходняй Еўропе і вывучаў рускую мову, ды яшчэ адзін з Чылі, нашчадак украінскіх казакоў (на якога я вельмі спадзявалася ў справе здабывання генеральскіх мемуараў). Дзіўныя справы Твае, Пане, і дзіўныя повязі. Усё гэта нездарма, як і перапіска з чылійцамі. Няўжо мой лёс будзе такім жа, як у маёй цёткі Наташы?

Яна ўжо трыццаць гадоў жыве ў Нямеччыне. Ніколі не забудуся на яе аповед: «Я заўсёды ў дзяцінстве любіла казкі братоў Грым. А яшчэ ж была кніжка з малюнкамі – мне так падабаліся гэтыя строі, гэтыя акуратненькія дамкі. І ў дзіцячым пакоі ў мяне над ложкам вісеў дыванок. Не, габелен. І там таксама была ілюстрацыя з казак – быццам бы Гензель і Грэтэль, але што дакладна помню – загадкавы, не наш, яловы лес. І мне тады думалася: а вось выдатна было б жыць там! Увесь час марыла і фантазіравала. Ну вось – намарыла!»

«Глядзі, нафантазіруеш сабе Латамерыку», – сказала Арына. А што? Я б і не супраць. Больш таго – мару. Здзейсніць паломніцтва, як у Святую Зямлю.

– Няўжо табе Вайсковых могілкаў недастаткова?

– Ды гэта зусім не тое! Ты не разумееш.

Мае словы – свядомая хлусня. Усё яна разумела. Але ў адказ магла толькі ўздыхнуць і прамаўчаць.

А зараз на мяне наплыло дзіўнае пачуццё – усведамленне таго, што ўсё гэта – рэальна. Пачынаючы з лета, з пары вечаровых шпацыраў, з позніх званкоў Насці, з адурэння ад перакладаў з гішпанскай, з замірання сэрца на вуліцы Чырваназорнай – з кожным крокам «гэта» рабілася ўсё больш рэальным. Я галасіла і абуралася, біла капытом ці інсцэніравала карціну непрытомнасці ад заняпаду сіл, лаялася і стагнала на фінішнай прамой – але ведала, што нават крывавыя пакуты – лічы, не напраўду, мары ж мае згушчаюцца ў паветры, як чарадзейны туман, прымаюць форму, ушчыльняюцца, і… І тут я ўбачыла чылійскага экс-прэзідэнта. Што я ачмурэла – гэта слаба сказана. Спачатку мне падумалася, што справа ў хваравітай фантазіі, што я ўжо канчаткова з глузду з’ехала на глебе сваёй асабістай утрапёнасці.

Аднак стаяў ён амаль проста перада мною, бліжэй да дзвярэй, рыхтуючыся выходзіць, у кампаніі фарбаванай бландынкі гадоў сарака ў бруснічным берэце і нейкага суровага дзядзькі ў наменклатурным паліто. Сам ён таксама выглядаў да немагчымасці наменклатурна – з партфелем, у куртцы з баранковым каўняром. Дый акуляры а-ля Шурык чамусьці не разбаўлялі вобраз, а нагняталі афіцыёз. Ён не ўсміхаўся. І мяне не заўважаў.

«Прыпынак "Вулiца Дарашэвiча"», – адчаканіў голас БССР-аўскага інтэлігента. Мякка раз’ехаліся створкі дзвярэй, кабета крыху манерным рухам паправіла берэт і выйшла – ён за ёю.

З таго вечара спакою я ўжо не ведала.

* * *

Дзяўчаты падышлі праз некалькі хвілін. Арына была трохі бледная і хмурная: яна была зусім не ў захапленні ад такой інфернальнай лесвіцы. Наста ж захоўвала заўсёдны бесшабашна-незалежны выраз твару, які, мабыць, больш уласцівы хлопцам. Хоць у нашай кампаніі было не прынята абмяркоўваць, што каму «ўласціва», а што не.

– Так а што за ідэя такая прышпільная? – перапытала Наста.

– Тэорыя распаўсюджання «кававых скрынак» у Мінску, – хіхікнула я.

Арына вытрымала паўзу і загаварыла:

– Вы заўважылі? Яны растуць, як грыбы, быццам спорамі плодзяцца – і гэта за нейкіх паўтара гады. З пункту гледжання эканомікі трохі рызыкоўна, згодныя?

– Хм, ну, пэўна што, – хмыкнула Наста.

– Сумняюся, што яны прадаюць пэўны прадукт, – працягвала Арына. – Кава? Падумаеш, ёю, бадай, ужо гадоў трыста нікога не здзівіш, у кожнай установе яе пададуць, – яна абвяла поглядам памяшканне. – Здаецца, яны прасоўваюць ідэю, імідж. Вядома, калі гэта пазіцыянуецца як аналаг Starbucks, то першы, хто прыходзіць да галавы – хіпстары, – усміхнулася Арына.

З цікавасці мы зірнулі сюды-туды, правяраючы яе сцверджанне. Дакладна, справа ад нас за стойкай асталяваліся багемныя франты – прадстаўнікі вышэйзгаданай субкультуры. Але мая цікаўнасць не была бяздзейнай – я цадзіла халодны кававы напой з адыёзнай назвай «трава», не спыняючы стральбу вачыма, бязмэтнае, але дакучлівае высочванне. Вядомая рэч, калі я зірнула на суседзяў, усярэдзіне ў мяне ўсё абарвалася: гэта быў ён.

Невысокі, але добра скроены малады чалавек у клятчастым пінжаку са скуранымі латкамі на локцях і ў доўгім белым шалі. І, натуральна, у характэрных акулярыках. Ён штосьці нягучна, але з захапленнем расказваў усёй кампаніі – можа, пра нейкі фільм, можа, пра здымкі, што зрабіў нованабытым «Зенітам» (фотаапарат тут жа і стаяў, на стойцы). О так, і відавочна не проста выхваляўся, а рабіў экскурс у мастацтва сучаснай фатаграфіі. Да чаго ж усё стэрэатыпна. Мабыць, выдавала менавіта наўмыснасць маскіроўкі. Тым больш, няможна было зблытаць гэты злёгку самаздаволены выраз, хітрыя яскаркі ў поглядзе, і гэтыя густыя, хораша зачэсаныя хвалістыя валасы ні з чыімі іншымі.

– Глядзіце, ды вось жа ён! Так, я не стрымалася.

Напэўна, гэта бязглузда выглядала: ліхаманкава зашаптала, наштось нават прыгнулася і з драматычнай перабольшанасцю пачала касіць вочы ў бок суседняй кампаніі. Адказ: два скептычныя позіркі і ветлівае маўчанне.

Праўда, на хлопца яны ўсё ж паглядзелі. Безумоўна, сяброўкі мае – святыя людзі: дагэтуль голасна не паслалі мяне ў балота з маімі дзівацтвамі.

– У цябе дакучлівая ідэя, – канстатавала Наста. Не, рана я ўзрадавалася: не скандал, дык натацыі. – Лёгкае расстройства на фоне ператомленасці. Блін, прабач, вядома. Але інакш – ні ў якія вароты не лезе!..

Ну так, «прабач»: пры знаёмстве мы траха не пасварыліся з-за псіхааналізу – мне аж цікаўна стала, цяпер палаемся альбо не? Яна прачытала мае думкі:

– Я разумею, ты на… хм, ды на ўсякі погляд адэкватней за вельмі многіх. Але са сваімі асаблівасцямі.

– Гэта нават не мае асабістыя асаблівасці, а маёй рэальнасці, – упарта прашыпела я.

– Але рэальнасць фармуецца ўспрыманнем і свядомасцю, – падхапіла Арына. Наста пстрыкнула пальцамі – дакладная заўвага.

Ну вось! Я ім пра абразы́, а яны мне пра гарбузы. Доўга тлумачыць, але я мела на ўвазе зусім іншае, аб’ектыўныя рэчы: выпадкі і з’явы, а не проста фантазіі!

– Карацей, Скліфасоўскі, – махнула рукой Наста, разганяючы туман цягучых тэрмінаў, – так жыць няможна. Да экзамену трэба рыхтавацца! А ты за зданню ганяешся. Прытым увесь час трэціруеш сябе.

– Ну добра, я зацыклілася на адной тэме. Кожны, хто глядзіць – бачыць тое, пра што думае. Але хіба вам гэты хлопец хоць аддалена яго не нагадвае?

– Так, – пагадзілася Арына, – падобны. Але гэта – усяго толькі хлопец: сучасны, наш, мінская хіпстата! А не той, каго ты шукаеш.

«А вам не здавалася, што вонкавае аблічча зманлівае?»

Гэтую фразу я прамовіла толькі ўяўна – таму што ў роце ў мяне перасохла: яны ўсе сыходзілі. Як бы саслізнуць з крэсла і дагнаць іх; нейкі хлопец наперадзе, ён следам, і дзве дзявулі; якія нязграбныя мае рухі; вось пляснулі дзверы; хутчэй!

Наверсе таксама дзверы, яны мякка грукаюць… угару, збіваючы дыханне…

Вуліца была пустая. Ну хто б сумняваўся. Я выскачыла з двара, ледзь не зачапіўшыся за край шлагбаума, і сарамлівым трушком прабегла да прыпынку. Нікога падобнага. Ды яшчэ трыццаць трэці тралейбус, ужо з зачыненымі дзвярыма, адчаліў ад тратуара. Заставалася паплесціся назад у кафэ, на хаду зашпільваючы абы-як накінутую куртку.

Я села і пачала дапіваць сваю «траву», хоць цяпер лепей прыйшлося б штосьці гарачае. Дзяўчаты ўжо не спрабавалі пераканаць мяне, што я псіх. Наста паглядзела задуменна і сказала:

– Адчапіся ты ад прэзідэнта.

Я не збіралася падпарадкоўвацца. Пра што і заявіла.

– Ну і на што ён табе? Дапусцім, зловіш. І што з ім далей будзеш рабіць?

– Не ведаю, – бездапаможна прызналася я.

І праўда ж не ведала. Але ад намераў сваіх адмаўляцца не збіралася.

* * *

У мяне была бачнасць нармальнага жыцця і рацыянальныя прычыны, па якіх трэба было ездзіць у горад – а вось потым, адначасна з выкананнем пунктаў плана, пачыналася пагоня, і зноў навобмацак, на адчуваннях і намёках.

Прэзідэнт з’явіўся перад мной наўмысна, абодва разы – але найболей дэманстратыўнымі былі яго паводзіны ў кафэ. Я адзначыла дзіўнасць уласнага стаўлення: здаецца, зараз мне хацелася спадабацца яму?! Даўно ўжо я так старанна не фарбавала вусны, не правярала фактуру і гладкасць скуры пры розным асвятленні, не падбірала ўбораў – прытым, што звычайна апраналася па прынцыпе «насунула тое, што выпала з шафы». Але зноў-ткі, навошта? Ён зачараваў мяне. Я разглядала яго фатаграфіі, абрысы і даволі мяккія рысы твару, замілоўвалася таму, як арганічна ён глядзіцца ў нашым савецкім, вінтажным горадзе.

– Гэта проста робіцца небяспечным, – пакруціла галавой Наста. – Прытым не толькі з-за вучэння. Табе пара завязваць з пагонямі і гульнёй у коткі-мышкі.

– Ха, ды ты мяне паражаеш, – смяялася я. – Генерал, значыць, не небяспечны, а прэзідэнт раптам – злавесная асоба? Звычайна ўсё было па-іншаму. З дакладнасцю да наадварот.

Яна толькі ўздыхнула. Вядомая рэч, да генерала яна прывыкла, і ўсё было нармальна.

– Цьфу на цябе! Я не магу сказаць, што тут не ў парадку. Проста адчуваю, ці што. Толькі не пачынай казаць пра «выдуманы свет», – ціха загырчала я, гледзячы спадылба.

Зараз мне здавалася, што падыгрываюць мне толькі з ветлівасці. Наста паціснула плячамі і прамаўчала.

Я нічога не паўтарала, не вучыла. Забылася, што збіралася на кафедру высвятляць штосьці пра магістратуру. Увесь свет мой звузіўся да транспарту ў розных яго іпастасях, да «Кнігі пясчынак», якую я цягала з сабой, нягледзячы на вялікія памеры, музыкі ў слухаўках і з’едзеных на бягу шакаладак.

І мне – так, мне гэта падабалася! Здавалася нейкай вар’яцкай, але прыгожай авантурай, што разнастаіць шэрыя будні.

– Як даўно ты размаўляла з генералам?

– Ды не памятаю, тыдні два таму, а так ён зусім не з’яўляўся.

Я раздражнёна адмахвалася і бесклапотна канстатавала тое, з-за чаго раней накруціла б сябе да істэрыкі. А колькі разоў я абзывала генерала сволаччу, гнюсам і падонкам з-за таго, што ён упарта не хацеў з’яўляцца мне ў сне.

Я сумленна спрабавала разважаць пра гэта і клікаць яго. Імкнулася прасякнуцца ганебнасцю сваіх паводзін, адчуць гаркату страты – але не, нішто не адгукалася ўсярэдзіне. Мяне напаўняла адчуванне дзіўнай лёгкасці і пустэчы – а з прычыны гэтага, прыемнага спакою. Я перастала прагнуць сустрэчы з імі абодвума, і ў адзін выдатны вечар села ў трамвай каля вакзала без жаднай задняй думкі.

Вось здорава – паставілі елку. Нарэшце нейкае падабенства да святочнага настрою – хоць снегу дагэтуль не было, проста вечна вільготныя тратуары і шэрае стомленае неба, і такі ва ўсім выраз, накшталт: «Зараз-зараз!». Хоць гэта дагодлівае «зараз» у выглядзе дзвюх самотных сняжынак і халаднаватага ветрыка было шчырым фальшам. Але нічога, на маім настроі гэта ніяк не адбівалася. Я ж толькі што здала ангельскую ды атрымала найвышэйшы бал, чым яшчэ раз аспрэчыла гэту недарэчную заклапочанасць сябровак – ха! Было выдатна ўключыць свінг, заплюшчыць вочы і расставіць зручней ногі, таму што пакуль я нікому не замінала.

Ізноў краявіды за акном, канцэртная зала, звязаная з вялікім мноствам захапляльных успамінаў, і зноў – хваля эйфарыі. Вострае, надзіва выразна абмаляванае ўсведамленне рэальнасці ўсіх маіх летуценняў. І не простае як магчымасць – а як голас, што шэпча проста ў вуха, як рука, што працягвае ключ ад запаветных дзвярэй альбо пляскае па плячы…

У плячо мяне і праўда пхнулі. Праз хвалі заліхвацкай мелодыі давялося вынырнуць у вульгарную рэальнасць. І выявіць, што двое не зусім цвярозых маладых людзей вядуць ажыўленую гутарку проста ў мяне над галавой, ды прытым робяць дзіўныя рухі. Блізкі быў апрануты ў рудую, як прусак, куртку і вывараныя джынсы, у руцэ трымаў празрысты зялёны пакет – іншых падрабязнасцей я не ведала, таму што вачэй не ўздымала. Ён раз-пораз навальваўся і пхаў мяне ў плячо сцягном, а яшчэ ўвесь час чапаў мае ногі (ужо акуратна падабраныя!) сваімі ластамі – яму, бачыце, мала было проста стаяць у трамваі, трэба было «элегантна» закідваць нагу за нагу. Прытым ногі ён змяняў кожныя паўхвіліны: пэўна, што яму і ў галаву не прыходзіла прычына няўстойлівасці («гэта не я п’яны, гэта падлога зыбаецца»). Я доўга дзівілася; па прыроднай сарамлівасці абурацца не хацела і рабіла выгляд, што не зважаю. Аднак да плошчы Якуба Коласа гэты юнак падшафэ мне канчаткова надакучыў. «Ды перастань ты грэбці каля мяне нагамі, алень!» – зласліва падумала я.

Не вытрымала, устала і пайшла, прадзіраючыся да месца, якое вызвалілася злева спераду. Там нейкі пенсіянер сядзеў ля акна і чытаў таўшчэзную кнігу, разгарнуўшы на сярэдзіне.

І тут мая пераможная пасляэкзаменацыйная дабрадушнасць знікла – яе выцесніла сумесь жаху і захаплення. Што б там ні было, цяжка апісаць гэта пачуццё – ногі ў мяне сталі ватнымі. Проста каля кабіны кіроўцы, пільна гледзячы на мяне, стаяў экс-прэзідэнт. Вочы яго за тоўстымі шкельцамі акуляраў прыжмурыліся, вусны пад пухнатымі вусамі рызеншнаўцара крануў цень усмешкі – як пакутліва было разгадваць выраз яго твару, мучыцца здагадкамі, што ж ён адчувае і чаму – не, навошта зараз так глядзіць на мяне. Потым на імгненне адбыўся прыліў глыбокай павагі і цягі – гарачай хваляй. І тут мая псіхіка канчаткова завісла, я была ў паніцы, але не магла закрычаць: горла як пятлёй сціснула.

Ногі самі падхіліліся, я села, толькі адчуўшы, як спружыніла сядушка. І ўвесь час вочы ў вочы. Але тут ужо яўная, цёплая ўсмешка выпарылася з твару экс-прэзідэнта – ён выглядаў як паненка, якая заўважыла маньяка ў цёмнай падваротні. І глядзеў ужо кудысьці праз мяне. Ці побач?

Павольна, як у сне, я з высілкам павярнула галаву і сутыкнулася тварам да твару з маім генералам. Ён быў у цывільным. І кнігу зараз трымаў загорнутай, заклаўшы пальцам. І нахабна, пераможна ўхмыляўся. Вось вам і спадарожнік-пенсіянер.

Што чынілася, апісваць не бяруся, але ўсярэдзіне перавярнулася ўсё.

Трамвай замарудзіў ход. Аб’ява з дынаміка загучала нізка і глуха. Людзі нібы былі там і адсутнічалі: стаялі натоўпам і нічога не бачылі. Экс-прэзідэнт напружыўся, нібы бачыў, што ў яго страляюць. У вачах яго стаілася лютасць расчаравання: «не выгарала».

Але я не адрывала позірку ад яго твару – глядзела неадрыўна, адкрыта і бяздушна, цешачыся расцягнутым катаваннем («глядзіце і любуйцеся, якая я сцерва, сеньёр прэзідэнт») – а ў гэты час абдымала генерала, усё набліжаючыся і прысоўваючыся да яго.

Прэзідэнт стаяў і глядзеў. Напэўна, такі погляд у чалавека, які лезе ў пятлю. Я фіксавала яго смяротную бледнасць, разгубленасць, сумерную халаднаватаму спакою генерала… адварочваючыся толькі ў апошні момант… наштось старанна і прыстойна апускала павекі… ад хвалявання натыкалася на генеральскія вусы (хоць я даўно навучылася гэтага не рабіць)… краем вока бачыла, як паўзе за акном плот вайсковай часткі… адчувала тэмпературу і вільготнасць, але не смак і не настрой пацалунка… зрэшты, прасякнуўшыся… адчуваючы сябе да жаху бязглузда… баючыся, што пачалася ўжо сапраўдная тахікардыя…

Так, урэшце мне было няёмка. Калі я расплюшчыла вочы, экс-прэзідэнт знік, але ў паветры яшчэ лунала празрыстае аблічча яго здані.

«Вулiца Бялінскага», – абвясціў дынамік. Я рыўком устала і выскачыла, і спатыкнулася: забылася, што там на асфальце такія канаўкі, хвалістыя барозны. Біла дрыготка. Страшна, сорамна, радасна – адным словам, збянтэжанасць.

Я ішла не азіраючыся. Аднак генерал нагнаў мяне і пайшоў побач.

– Як вы абодва апынуліся ў адным трамваі? Ён пацепнуў плячамі.

– Вы што, збіраліся ладзіць дуэль ля канала Сляпянскай воднай сістэмы?

Але ён толькі ўхмыльнуўся, як задаволены барс.

Як бы там ні было, напруга мяне адпусціла, і навалілася стомленасць. У галаве раіліся дзясяткі думак, і не ўсе аднолькава прыемныя – прытым добрая палова іх датычылася генерала і ягоных паводзін. Але ён проста ішоў побач, і гэта само па сабе было дзівам. Такім неверагодным, што сіл для здзіўлення ўжо не засталося. А яшчэ ён узяў мяне за руку – ягоная рука была па-салдацку моцная, шырокая – і цёплая.

Шарэла. Ужо пачалі загарацца мандарынавым святлом вокны; дзе-нідзе мігацелі гірлянды, чамусьці галоўным чынам сінія, халодных адценняў – і мне падабалася іх лічыць, як у пяць гадоў, – раз, два, тры, ух ты, вунь яшчэ ў кватэры па дыяганалі! А Генерал насамрэч як быццам вёў мяне за ручку з дзіцячага садка. І пайшоў снег – нарэшце сапраўдны, пухнаты, святочны. І бровы ў генерала таксама былі падобныя на снежныя шматкі. А можа, на іх адразу наліплі гэтыя тоўстыя касматыя сняжынкі.

І я неяк вельмі расчулілася – тое, што адбывалася, было выдатна.

Я замарудзіла крок і тарганула яго за рукаў:

– Аўгуста… даражэнькі мой, слухай, а пайшлі да мяне, гарбаты разам пап’ем, у мяне там печыва смачнае. І цукеркі.

Але тут жа схамянулася, сэрца ў мяне ўпала.

– То-бок… халера, ну я і глупствы кажу… якая там гарбата! Вам, пэўна, яна не патрэбна. Вы ж не ясцё і не спіцё, як мы, – так? – прагаварыла я канчаткова засмучаным голасам.

– Не абавязкова так, – важна паправіў мяне генерал, – усё залежыць ад жадання.

– А ты хочаш выпіць са мной гарбаты? – з надзеяй перапытала я.

Мой ваяка не адказаў. Проста сціснуў маю руку яшчэ мацней і працягваў ісці, не запавольваючы кроку.

А я таксама нічога не перапытвала. Проста палезла ў кішэню праверыць ключы.