Читать книгу Klassiek reeks: Kroniek van Perdepoort - Anna M. Louw - Страница 15

Ou Mietjie is vanoggend skoonveld en dis baie vreemd, sy’t in al die jare nooit gaan weglê nie. Kobus Karba gaan kombuis toe waar hy die uitgebrande houtstompies dieper indruk in die ou kolestoof se bek. Ou Mietjie se afwesigheid het die stilte van die huis verander, het die hele huis verander. Dis nie meer sy huis nie, dis ’n plek waar jy sit en wag.

Hy gaan weer ’n slag na Mietjie se buitekamer, dié keer trek hy die ou verbleikte bedsprei opsy en ontdek net die kale klapperhaarmatras. Agter sy gordyntjie is die klerekassie ook leeg. Hy gaan kyk – of dit ’n uitleg sou kon verskaf – na Mietjie se kamtige blomtuin ’n entjie weg van die varkhok: die wind het die paar jakopregoppe platgewaai, die blomkoppe is gekneus, maar klou nog vas aan die ontblote wortelkoeke. By die varkhok staan die twee sôe op hulle agterpote en og-og hom verwagtend aan: die plat, ronde snoete beweeg desperaat heen en weer soos hulle na kos snuif. Die melkkoei, wat dieper in onder die afdak vasstaan, stoot haar kop vorentoe en bulk byna geluidloos.

Net of dit ’n dag soos ander dae is!

Hier bo by LAND VAN ONSKULD is die lug effe betrokke: wasemrige windwolk wat geen vog dra nie, jy ruik ysterklip, jy ruik ou potklei. En Kobus onthou die slegte droom wat hy gehad het: ’n halfsak met goed val agter uit die skotskar, die leisels het uit sy hande geglip en sleep tussen die twee perde op die grond, hy buk oor die kant van die kar om te braak. Soos hy buk, is daar ’n flits en sy gesig word in die helfte deurgeklowe.

“Hoe laat sal dit wees?” vra Kobus Karba. Die wekker het gaan staan omdat Mietjie nie gisteraand opgewen het nie.

“Ek sal een regmakertjie gooi,” sê Kobus, “en niks meer nie.”

Want jy moenie gaan skande maak op jou oorlede ouers se begrafnis nie.

Hy ontdek, toe hy teruggaan in die huis, ou Mietjie se bord kos van gister onaangeraak in die oond en met ’n potdeksel toegemaak. Koue kos het ’n eie soort lekker. Hy vat sommer ’n lepel, skep eers die laag koue sagtevet af en laat dit tydsaam op sy tong smelt. Lek, toe hy klaar geëet het, die sous met ’n stuk brood op. En hy wens dat hy kon weeklaag oor die ou dooies tot die verlede versoen is en sy hartseer mag begin. Maar vandag is sy gevoelens net ’n vloed waarin hy wil verdrink.

“Alle vlees is gras,” onthou Kobus, “en hier is geen vaste burg nie.”

Dit het vir hom nooit tevore so waarskynlik gewees nie.

Kobus neem nog ’n kappie net om hom rigting te gee. Dan gaan sit hy vir die twee perde halters aan en maak vas aan die krip, soek ’n voertjie om te gooi. Hy sal moet lei, dis ’n goeie ent pad, hy sal vroeg moet begin.

Skeer en aantrek, dit val hom by. Maar hy neem eers nog ’n kappie. En nou begin staan die drank in hom op, en alles skyn minder vreeslik. Die water in die stoof se sy-tenkie is nog lou, hy sal sy eie skeergoed bymekaar moet kry. Tog voel hy – belaglik, vernederend, maar verlossend ook – hoe sy traankliere warm vloeistof begin uitskei.

“Huil ek oor die ou Boesman?”

“Ek sal tóg oor háár huil!” antwoord hy hardop.

Met die kommetjie skeerwater loop Kobus na sy slaapkamer, waar daar ’n gebarste spieëltjie teen die muur langs die venster hang. Dis al een wat nog oorskiet, want spieëls het ’n paar jaar gelede ’n manier gekry om hom te vervolg, sodat hy homself daarop betrap het dat hy met ’n vreemdeling korswel of baklei.

“Nou gee ek nie ’n donner om nie,” sê Kobus Karba. Sku takseer die blou oë, half toegeknyp tussen wenkbroue en wangvleise, die blou oë van die spieëlman.

“Lyk ek soos ’n vark?” vra Kobus Karba. En sy spotlus wat altyd ondergronds teenwoordig is, dryf boontoe. Hy blaas sy lippe in ’n vlesige tuit uit en span sy gesigspiere met geweld in om soos ’n vark te lyk: kop na vore word sy neus ’n gerimpelde appeltjie, ’n snoet; en elke stoppelbaard ’n varkhaar. “Og-og!” snork Kobus. Hy sien hoe die lippe in ’n lag open: “Hoing-hoing-ogge-og,” sê hy en hy buig sy arms op en laat hang sy hande soos die voorkloutjies van ’n vark.

“Kyk hoe opgeskeep is jy met jou voorkloutjies wanneer jy op jou agterpote gedwing word!” spot Kobus.

Aldus aangemoedig, begin gaan Kobus deur die hele register waarvoor hy jongtyd soveel applous ontvang het: hy swaai sy vet arms en beuk teen sy sye, rek sy dik nek en stuur ’n roep hemelwaarts: “Ie-ie-ieieeeee.” Hy byt in die vlesige deel van sy hand en huil soos ’n woedende baba. Met duim en voorvinger pluk hy aan sy neus om die klanke van ’n Hawaiiese kitaar na te boots: tong-tong-tong-aaaaie …

Een keer, tussen nommers, hoor hy ’n klank soos wat Mietjie maak wanneer sy afgetrokke deur haar tande fluit, en hy luister angstig. Dis net maar die wind in die skeur onder die voordeur.

Kobus skud homself in sy ou pak klere, Mietjie het lankal ’n driehoek gelas agter in die broek. Hy’s reg vir vertrek – ná net nog ’n kleintjie. Maar hoe laat kon dit wees, bedink hy.

Met verkyker in die hand loop Kobus weer uit om van die koppie te kyk of daar al beweging is onder by die ouhuis. Langs die skurwe voetpad lewe die bodem onder klip, die witterige sonlig voel oor die rotsblokke of dit inkomplek soek. In die ongewone skoene stamp Kobus sy voete keer op keer. Hy’s nie seker of dit ’n snik is wat losbreek nie, maar dis of alles hom vandag tot slagoffer kies. Hy gaan staan ’n oomblik en hy dink, nie vir die eerste keer nie: Ek moes gaan staan het daardie nag.

Daar onder jaag bruin skaduweetjies van die windwolkies mekaar oor die gelyktes en die koppe se hellings. Dis die verduiwelde bergwind, erger as hier bó. ’n Draai van die verkyker se skroef bring die ouhuis verbluffend nader, bring die onaardse gevoel wanneer ’n bekende ding jou skielik ’n vreemde aangesig bied. En die vrees wat hy soveel jare uitgestel het dat daar vir hom geen lewenslyn meer is tussen verlede en toekoms nie, neem Kobus vlietend in besit. “Ek sal nie gaan nie,” sê Kobus en hy verwens sy broer Attie wat onverhoeds ’n kwaai hond losgemaak het. Maar, terwyl hy nog sê, het die son al ’n entjie verder gevorder oor die bleek lug, met die eenvoud van tyd wat steeds die oorwinnaar bly.

Aanstons val hy in die pad met die perde aan halters, draai byna dadelik weer om om ’n plat flessie te vul met wat sou kon help wanneer sy hande te erg aan bewe gaan. Een keer voor hy begin afdaal, kyk hy om na sy halfgeboude huis en hy onthou die parmantige spreeus wat nes kom maak in die dak, luise bring wat teen die mure paadjies loop. Daar is oggende wanneer hy sement en sand aanmaak en begin pleister aan ’n buitemuur. Tot sy asem kort word en hy begin vloek op die huis waarvan hy op ’n tyd gedroom het: ’n skraal, gespierde huis soos ’n jongperd wat wegspring, ’n huis met baie, wye vensters en koel ligbruin vloere tussen stalle met die beste stoetperde in die land.

Laer af skep die wind Kobus Karba met mening en woede ontbrand wéér teen sy broer Attie wat hom betrek het by die onnodige rusverstoring. Die afwesigheid van iets waarop hy hom kan wreek, laat sied sy gedagtes reddeloos. Hy sjok voort met haat vir wat hy sien en vir alles wat veroorsaak is. Op hierdie najaarsoggend is alles droog en verbleik en die stroomgebied van die poort ’n groen oase tussen brandende, windverwaaide koppe. Deesdae word daar in hoofsaak met spanspek geboer en die oeste is so te sê af. In die hoogsomer kronkel daar vaal besproeiingspype oor die lande, wat wit waterpluime teen die wind laat opstaan, met oral die geklop van dieselenjins. Die poort het verander.

Kobus se growwe gesig versag in ’n byna kinderlike uitdrukking soos hy wegdraai van die hede en na die geliefde verlede begin kyk. Hy’t as kind dikwels voordag opgestaan en dan was dit vir hom of dit hý was wat die son beveel om op te kom. Die voëls het gefluit omdat hý dit verlang, die oggenddou het net bestaan om sý wange af te koel. Die lug was altyd so onbeskryflik blou, dit kon net die syfer wees waaraan die Here die aardbol ken, boorde en wingerde was altyd in somerdrag, blomtuine het nooit opgehou om kleur en geur af te gee nie.

Alles verby nou en sal nóóit weer terugkom nie. Loop, loop … met die dowwe geklop van perdehoewe agter jou.

Kobus het sonde om die perde oor die brug te kry, ’n hoef bly ’n oomblik vassit tussen twee van die weggewykte sparre, daar is ’n oomblik van paniek. Toe nader hy die ouhuis waar hy – hoe lank? – nie was nie. Ook die huis het vir hom erbarmlik gekrimp. In sy kindertyd had dit ontelbare deure en vensters, dit was sonder denkbare einde of begin, met ’n magtige teenwoordigheid wat daarin woon en waarin jy opgelos is. In die oggend word jy wakker, jou oë sanderig van die slaap. Jy onthou die betekenis van jou dae, spring op en kyk deur die venster: die skemerdonker verander stadig in die silwer en groen van bome en struike, silwer lig syfer langs die koppe af, die grond gloei ’n rukkie glasig of dit vol bruin vloeistof is. Jou lewe gaan om jou oop. Of dit sluit om jou toe.

Kobus draai sy rug na die huis, kyk eers rond en neem dan ’n sluk uit die halfbotteltjie in sy binnesak. Die waenhuisdeur staan oop, hy sien die twee kiste agter in die koets en voel genoodsaak om nader te loop. Hy probeer trane uitdruk, maar twyfel pynlik aan sy eie trane. Weet hy dan nie dat hartseer nie ’n ding is wat jy self ophaal nie? Dis die vis wat onverwags aan jou lewenslyn kom ruk. Jy gooi dit terug as jy kan, want jy weet nie wat om daarmee te maak nie. Kobus sien stof aan sy oorlede pa se kis en probeer dit afkry met sy mou. Hy kan nie, dis deel van die hout al, sodat hy nader loop en die treetjies van die stoep opklim.

Die meisiekind wat oopmaak – kan dié groot meisie óóit Attie se dogter wees? – korrel teen die lig sonder om hom te eien.

“Dis jou oom Kobus, mos,” sê hy gretig. En skaam hom vir sy gretigheid. Sy sê dadelik: “Middag, oom Kobus, kom in.” Dit laat hom beter voel: sy sien nie die onmensige dik man aan hom nie. Vertroue stroom skielik in hom.

“Hoe laat is dit?” vra hy en wil verduidelik van die swernoot van ’n ou Mietjie wat nie die wekker opgewen het nie, toe sy sê: “Jy’s seker moeg, oom Kobus, kom sit rus bietjie in die sitkamer, daar’s hope tyd.”

Hy herken die aanraking van deernis: “Dankie, liewe kind, dankie. Ek sal regkom. Jy’t mos groot geword van ek jou laas gesien het …”

Maar Attie se stem agter in die huis laat haar byna dadelik gaan: “Adriaaaana!”

Kobus bly staan op die geteëlde vloer van die voorportaal en soek na terreinbakens. Waar is die jonkmanskis van rooshout waarin hy en sy oorlede pa hulle beste rygereedskap gebêre het? Waar die twee yslike regop stoele met die gesnede rugleunings waarop agente en dergelyk verplig was om te wag tot daar genoeë met hulle geneem word? Waar die groot koperblompot waarop sy oorlede ma so gesteld was? Net nog die kapstok wat kaal armpies uithou. Kobus onderneem ’n ontdekkingsreis.

“O?” adem hy toe hy die sitkamerdeur oopstoot, want alles is hier versamel. Hy begin soek en uitken die individue uit sy vroeë lewe wat nou skouer aan skouer in gelid staan. Hy probeer om die vertrek uit sy geheue op te bou en vind dit onmoontlik – die verband is uitmekaargepluk; in die veranderende lig wat deur die venster kom, lyk die meubels beurtelings toiingrig en dreigend.

As jong seun was hy lief gewees om op ’n groen tapyt met ’n patroon van kersietakke en voëls op sy maag te lê en te kyk na boeke oor stoetperde. Hy onthou ’n glimmende samelewing van silwer, glas en lamplig wat hóm later verloor het. Sodat hy nou met vreemde nuuskierigheid gaan staan voor die skildery van dié seun en na die oë onder die swart ruiterpet kyk. Wát het die vernuftige blou seunsoë geweet?

“Let op, Kobus, let op!”

Eers moet jy na die hoewe kyk: net soos ’n huis moet die goeie perd ’n sterk fondament hê. Die Arabier se hoewe is rond soos koeëls, sy ruggraat is kort, maar ystersterk, sy gebeente lig, maar onbreekbaar taai. Sy oë is sag en rond – daarom, pas op vir die slangoogperd! Pas op vir die holrugperd, pas op vir die perd met die bokramgesig, pas op vir die perd wat met sy hoewe stamp, want hy is onbetroubaar soos ’n rustelose mens. Die goeie perd is ’n jintelman: fyngemanierd, goedhartig, dapper en trou.

Kobus voel ’n behoefte om sy vroeër self aan te raak. Gevaarlik balanseer hy op ’n stoel om een van die trofeë van die wandrak te haal. Hy vryf met sy hand daaroor: “Hel! Hoe’t ek dit reggekry?” Die oomblik wanneer sy lyf saamgestroom het met dié van die perd, was dit nie meer sý lyf nie; die hand wat gestuur het, wat die lans op die juiste oomblik gelig het, die pen gesteek het, oor die skouer geswaai het, was nie sýne nie. Alles was net één beweging: vlieënde maanhare, skuimvlokkies in jou gesig. Alles verby nou, vir ewig en altyd – nooit weer terug nie, al is dit ook net dat hy nooit weer, ná vandag, die ouhuis gaan binnekom nie.

“Kobus!” sê Attie Hardehand se stem agter hom.

Hy is bleek – vir hom. Dit kon wees dat ’n bevel nie gehoorsaam is nie, maar dit sou moet wag tot later. Op die oomblik lyk hy bietjie berouvol, bietjie verwytend: “Jy moet nie die bekers van die rak haal nie, dis gevaarlik, jy kan die goed laat val.”

“Ek kyk maar net,” sê Kobus, “na die beker wat ek die slag by die perdesport met Marokko gewen het.” Hy draai sy kop dat Attie nie moet ruik nie.

“Die trofeë hoort in die ouhuis.” Attie se stem is deeglik onder bedwang, maar hy sou ook geweld kon gebruik in ’n krisis. “Die ou goed moet opgepas word, ék is verantwoordelik.”

Soos hy gaan – want daar bly niks anders oor om te doen nie – hoor Kobus hoe Attie die deur toetrek en soek na ’n sleutel wat opsent is.

Hy gaan soek water in die kombuis. Waar daar vroeër altyd op die vuurherd ’n lekkerny was om op te raap: ’n paar ryp vye, of ’n piesang, ’n trossie dadels, ’n roosterkoek. Hy drink water; die kombuismeid staan vyandig met ’n doek oor die skouer, teen die tafel aangeleun. Nog dorstiger, glip hy by die bottelspens in, om tot iets bekends in homself terug te kom.

“O, dis jy?” sê Letta Jan. Sy is aan die kyk na die ry melkterte onder ’n doek. Hy kyk nie of sy nou na hom kyk nie, want hy vrees sy eie beeld in haar oë. Hoe graag sou hy haar wou versoen het met ’n beeld van die Kobus wat sy nooit geken het nie! Maar sy stem wat slepend uitkom, verraai hom.

“Sus Letta …” sê Kobus.

“Die begrafnismense het al begin kom,” sê sy, “hulle sit in die eetkamer waar die diens gehou word.” Dit klink soos ’n bevel. Sy begin rangskik rumoerig: teelepels op pierings; en koekvurkies wat sy soos ’n slagorde soldate langs ’n stawel kleinbordjies opstel. Sy laat klink soos wapens om hom te laat verstaan hy is nie meer teenwoordig nie.

“Ek gaan eers buite kyk,” sê Kobus Karba.

Op die werf skud windvlae af en toe die modderskerms van die motors wat reeds versamel het. Afgeslagte skaapvelle wat oor ’n draad hang, swaai krakerig soos hout. Nog motors kom wieg oor die brug – ’n groot swarte is waarskynlik dié van die predikant. Kobus voel hy moet hom versterk teen wat nog vyandiger skyn as wat hy verwag het.

In die stal kry hy die res van die halfbotteltjie met een skoot af. Soos vaneffe by die meisiekind stroom vertroue deur sy hele lyf. Hy gee die perde elkeen ’n proewende klappie op die boud.

“En wat soek jý hier, outa Danster?” vra Kobus hartlik.

“Ek moet beginne inspan, Bis Kowissie,” sê die ou onderdanig, “ek moet die leisels ok vat.” Die ou het ’n veertjie in die olierige hoedband, die pepers wat weerskante voor die ore uitsteek, is byna heeltemal wit. Ónder – die komieklike ou tronie met sy ry op ry plooie.

“Mooi maak, my ou jong,” sê Kobus liefdevol.

Toe Kobus inkom, staan en wieg die dominee en Mevrou by die eetkamerdeur, wagtende op die amptelike ontvangs. Struikelend loop hy op hulle af, druk eers Dominee se hand en toe Mevrou s’n hartlik skuddend met ’n gretige glimlag wat sy beskadigde tande ontbloot en sy skerp neus soos ’n onnodige byvoegsel laat oppunt.

Maar ander mense het nou om hulle begin fladder. En Kobus vind dat hy ’n plek langs Letta Jan moet inneem. Wat vir die oomblik in ’n standbeeld verander.

Dominee en Mevrou begin doen die ronde om die aanwesiges te groet.