Читать книгу Żaby - Arystofanes - Страница 4

PROLOG
SCENA II

Оглавление

Ciż sami, Herakles.

HERAKLES

ostro

Kto tam we drzwi tak wali, co za hajdamaka40?


zobaczywszy i poznawszy Dionizosa, nieco się cofa i ze zdumieniem patrzy na niezwykły strój jego

Gadajże do stu katów, co się to ma znaczyć?



DIONIZOS

przestraszony, stłumionym głosem do swego niewolnika

Hej, chłopcze!



KSANTIAS

Cóż takiego?



DIONIZOS

po cichu

Jak to, ślepyś?



KSANTIAS

Cóż więc??



DIONIZOS

półgłosem

Ale to się mnie przeląkł!



KSANTIAS

Boi się… wariatów!



HERAKLES

wybuchając śmiechem

Nie, na Demetrę41! Dłużej śmiechu nie powstrzymam:

Chociaż wargi przygryzam, jednak śmiać się muszę.



DIONIZOS

do Heraklesa

Mój drogi, przystąp bliżej; mam się o coś spytać.



HERAKLES

wśród śmiechu

Nie mogę, pęknę, skonam od śmiechu na widok

Twej lwiej skóry, wiszącej na szafrannej42 kiecce.

Cóż za pomysł?! Co znaczy ta maczuga kuta

Przy koturnowych ciżmach? Skądże wiedzie droga?



DIONIZOS

Służyłem na okręcie w majtkach Klejstenesa43



HERAKLES

Walczyłeś mężnie w majtkach?



DIONIZOS

Tak, robiłem dziury,

Tuzin okrętów wroga w mig zatopiliśmy.



HERAKLES

Obaj?



DIONIZOS

Tak, na Apolla44!



KSANTIAS

do siebie

Śniło nam się wszystko.



DIONIZOS

A kiedym na pokładzie ze skupieniem czytał

Andromedę 45 – tęsknota znienacka mnie naszła…



HERAKLES

Co? Tęsknota cię naszła? Za czym i jak wielka?



DIONIZOS

O tak! Wulkan tęsknoty.



HERAKLES

Za panną?



DIONIZOS

Nie, gdzież tam!



HERAKLES

Za chłopcem?



DIONIZOS

Nie.



HERAKLES

Mężczyzną?



DIONIZOS

żałośnie

Tak właśnie, niestety!



HERAKLES

złośliwie

Cóż, może się tak wtedy zżyłeś z Klejstenesem?



DIONIZOS

O nie szydź, bracie, ze mnie, bo zaiste cierpię!

Tak mnie tęsknota moja zawzięcie katuje.



HERAKLES

Ale powiedz no, za kim, mój drogi braciszku?



DIONIZOS

Trudno się wyjęzyczyć, lecz jakoś to zrobię

Z pomocą porównania lub jakiej przenośni…


myśli

Czyś tak kiedy nie tęsknił za świeżą prażuchą?4647



HERAKLES

Prażuchą?


robi gesty żołądkowe, mlaska

Mnia, mnia, mnia… tysiąc razy w życiu!



DIONIZOS

„Czym ci jasno przedstawił, czy mam rzec inaczej?”48



HERAKLES

Nie. – Tak jest bardzo jasno: prażucha


mlaska i oblizuje się

rozumiem.



DIONIZOS

Taka to, w tym rodzaju, szarpie mną tęsknica

Za wieszczem Eurypidem.49



HERAKLES

Jak to? Wżdy50 on umarł!



DIONIZOS

Lecz żadna siła w świecie odwieść mnie nie zdoła,

Bym do niego nie poszedł.



HERAKLES

Ty chcesz iść w głąb Hadu?



DIONIZOS

Tak, na Zeusa, a nawet głębiej niż w głąb Hadu.



HERAKLES

I w jakimże to celu?



DIONIZOS

Chcę wieszcza nad wieszcze,

„Dobrzy bowiem pomarli, żywi nic nie warci”51.



HERAKLES

Czy Ijofon52 nie żyje?



DIONIZOS

A zachowaj Boże,

Toć jedyny on dobry, jeśli iście53 dobry:

Nie wiem bowiem na pewno, jak tam ma się sprawa…



HERAKLES

Czy Sofokles nie lepszy jest niż Eurypides,

Jeśli chcesz już koniecznie wieszcza stamtąd dostać?



DIONIZOS

Nie. Trzeba się przekonać, co zdziałać potrafi

Ijofon tu na ziemi, sam, bez Sofoklesa.

Eurypides atoli54 – to przebiegła sztuka —

Może łatwo spróbować umknąć razem ze mną…

A Sofokles, ten zawsze i z wszystkimi w zgodzie.



HERAKLES

Ale gdzież jest Agaton55?



DIONIZOS

Gdzie jest? Już nas rzucił

Ten szlachetny poeta, druhom ukochany!



HERAKLES

I gdzież bawi nieszczęsny?



DIONIZOS

W szczęśliwych przybytku.



HERAKLES

Boleję. A Ksenokles56?



DIONIZOS

Niech go licho porwie!



HERAKLES

Lecz gdzie jest Pytangelos?



Dionizos robi wzgardliwy gest ręką.


KSANTIAS

do widzów

O mnie ani wzmianki,

A te juki mi skórę żrą już do żywego…



HERAKLES

Wszak są inni panicze, którzy mogą tworzyć

Krocie tragedii dla was, a są wymowniejsi

O całe niebo nawet od Eurypidesa!



DIONIZOS

Ach, toż to same śmieci! Świegotliwa rzesza

Jaskółek ćwierkających i oprawców sztuki,

Co toną w niepamięci, gdy jeden chór sklecą

I gdy raz nad tragedią każdy się posika.

Natchnionego poety nie szukaj, bo nigdzie

W Atenach nie wynajdziesz talentu twórczego!



HERAKLES

Jak? Talentu twórczego?



DIONIZOS

Tak właśnie, który by

Coś tak śmiałego wyrzekł, jak te oto słowa:

„Eterze, Zeusa gmachu”57 lub „O Stopo Czasu”58.


z patosem

„Serce dało przysięgę najświętszą wbrew woli,

Język krzywo przysięgał, serce jest niewinne!”59



HERAKLES

I to ci się podoba?



DIONIZOS

Tak, że mnie szał bierze!



HERAKLES

oburzony

Przebóg, ależ to głupstwo, jak sam przecie widzisz!



DIONIZOS

Pozwól mi też mieć zdanie, swego pilnuj nosa!



HERAKLES

z powagą

A jednak to błazeństwo i szelmowskie zdanie!



DIONIZOS

Lepiej znasz się na kuchni!



KSANTIAS

do widzów

O mnie ani wzmianki.



DIONIZOS

Lecz słuchaj, po com ja tu zjawił się w tym stroju,

Udając się za ciebie60: proszę, wskaż mi swoich

Wszystkich znajomych z piekieł… na wszelki wypadek,

Których poznałeś, gdyś tam szedł po Kerberosa61.

Tych mi wylicz i wskaż mi: przystanie, stragany,

Zamtuzy62 i schroniska, rozdroża i źródła,

Drogi, miasta, noclegi, karczmy, gdzie jest najmniej

Pluskiew…



KSANTIAS

do widzów

…Lecz dotąd o mnie nie ma ani wzmianki.



HERAKLES

Szaleńcze! Masz odwagę puszczać się w te strony?



DIONIZOS

Ech! Nie ruszaj odwagi, ale wskaż mi drogę,

Którędy jak najprędzej w głąb Hada zalecę;

Lecz niech skwarną nie będzie ani nazbyt mroźną.



HERAKLES

Zgoda, wskażę ci z tychże pierwszą lepszą… mam już.

Jedna wiedzie przez powróz i stołka oparcie

Tego, który się wiesza.



DIONIZOS

Przestań! Droga ciasna.



HERAKLES

No, tedy jest gościniec walcowany, tarty,

Przez moździerz…



DIONIZOS

Wałkiem utłuc szaleju63 w moździerzu?



HERAKLES

Zgadłeś bratku!



DIONIZOS

Brrrr! Mroźny, trzęsący gościniec.

Natychmiast wszystkie gnaty lodem ci otęgną64.



HERAKLES

Jeśli chcesz, wskażę drogę krótką, z pieca na łeb?



DIONIZOS

Wybornie! Już to piechur ze mnie nieszczególny.



HERAKLES

Powlecz się na Keramik65!



DIONIZOS

I cóż dalej, bratku?



HERAKLES

Wstąp na wysoką wieżę…



DIONIZOS

Dobrze, ale potem?



HERAKLES

Patrz, jak będą zaczynać gonitwy z pochodnią66,

A gdy tłum „puszczaj” krzyknie, i ty się puść naprzód.



DIONIZOS

Dokąd?



HERAKLES

Na dół.



DIONIZOS

Mózgowe oba knedle rozbić?

Nie, tą drogą nie pójdę.



HERAKLES

zniecierpliwiony

Więc jaką, do kata?!



DIONIZOS

Tą, którą ty już szedłeś.



HERAKLES

O! To długa podróż.

Albowiem naprzód przyjdziesz nad sine jezioro67,

Olbrzymie, niezgłębione.



DIONIZOS

Lecz jak się przeprawić?



HERAKLES

W tyciusiem czółeneczku wioślarz cię zgrzybiały68

Przewiezie, gdy zapłacisz dwa obole myta69.



DIONIZOS

Ho, ho! Patrz, ile znaczą wszędzie dwa obole.

Skąd one się tam wzięły?



HERAKLES

Tezeusz70 je wprowadził.

Potem zobaczysz gadów i poczwar miriady71.



DIONIZOS

Tylko mnie nie strasz darmo, ani nie odrażaj72,

Bo i tak nic nie wskórasz.



HERAKLES

Wnet ujrzysz kałużę

I przedwieczną gnojówkę: tam się wiją wszyscy,

Którzy kiedy skrzywdzili w sposób niecny gościa,

Którzy chłopca zażywszy, zapłaty nie dali,

Którzy matkę młócili lub ojca w łeb bili

I ci, co się parali fałszywą przysięgą…



DIONIZOS

do widzów

Przebóg! Wszak tam powinien być ten między nimi,

Kogo tanecznej pieśni Kinesjas73 nauczył,

Kto sobie wiersz przywłaszczył albo zwrot z Morsyma74.



HERAKLES

Wnet cię potem zaleci miły podmuch fletów,

Zobaczysz jasne światła, jakbyś był na ziemi —

I mirtowe gaiki, i święte orszaki

Tańczących mężów, kobiet; śpiew, klaskanie w dłonie…



DIONIZOS

Ale cóż to za jedni?



HERAKLES

To Wtajemniczeni.



KSANTIAS

do siebie

A zatem ja gram osła, co służy w misteriach?

Miła zabawa, tylko – dość tego dźwigania.


Zrzuca toboły z pasją.


HERAKLES

Oni ci wskażą wszystko, o co tylko spytasz,

Oni bowiem najlepiej owe drogi znają75,

Które wiodą w podwoje pałacu Plutona.

Teraz bywaj zdrów, bracie!



DIONIZOS

Żegnaj mi, na Zeusa!


Herakles wchodzi do domu.

40

hajdamaka (daw., z tur.) – hultaj, zbój, rabuś. [przypis edytorski]

41

Demeter (mit. gr.) – bogini zbóż, pól uprawnych i rolnictwa, matka Persefony, żony Hadesa. [przypis edytorski]

42

szafranny (daw.) – szafranowy. [przypis edytorski]

43

Klejstenes – bogaty Ateńczyk, znany z rozpusty i hulaszczego życia, zwłaszcza z homoseksualnych skłonności. Własnym kosztem zbudował trierę i brał udział w bitwie zwycięskiej pod Arginuzami. [przypis tłumacza]

44

Apollo (mit. gr.) – bóg słońca, sztuki, wróżbiarstwa i gwałtownej śmierci, przewodnik dziewięciu muz. [przypis edytorski]

45

Andromeda – tu: dramat Eurypidesa. [przypis tłumacza]

46

prażucha (gw.) – potrawa z prażonej mąki, zwykle z dodatkiem słoniny. [przypis edytorski]

47

Czyś tak kiedy nie tęsknił za świeżą prażuchą? – Heraklesa przedstawiają komicy jako nieskromnego żarłoka. [przypis tłumacza]

48

Czym ci jasno przedstawił, czy mam rzec inaczej? – cytat z Eurypidesa Hipsipili. [przypis tłumacza]

49

szarpie mną tęsknica za wieszczem Eurypidem – Eurypides zmarł rok przed zaprezentowaniem Żab. W Atenach sztuki teatralne wystawiano w ramach świąt religijnych ku czci Dionizosa, dlatego właśnie Dionizos, skądinąd bóg płodności i wina, szczególnie interesuje się sztuką dramatyczną i jej twórcami. [przypis edytorski]

50

wżdy (daw.) – przecież, jednak. [przypis edytorski]

51

Dobrzy bowiem pomarli, żywi nic nie warci – cytat z Eurypidesa Oineus. [przypis tłumacza]

52

Ijofon – syn Sofoklesa, tęgi poeta, ale posądzano go, że mu ojciec pomaga lub że korzysta z ojca pism. [przypis tłumacza]

53

iście (daw.) – rzeczywiście, naprawdę. [przypis edytorski]

54

atoli (daw.) – jednak, ale; spójnik wyrażający przeciwstawienie, kontrast. [przypis edytorski]

55

Agaton – jeden z lepszych współczesnych tragików. Nie umarł, lecz wyjechał do Macedonii. [przypis tłumacza]

56

Ksenokles, Pytangelos– obaj nietędzy tragicy współcześni. [przypis edytorski]

57

Eterze, Zeusa gmachu – z Eurypidesa Melanippe. [przypis tłumacza]

58

O Stopo Czasu – z Eurypidesa Aleksandros. [przypis tłumacza]

59

Serce dało przysięgę najświętszą wbrew woli… – z Eurypidesa Hippolytos. [przypis tłumacza]

60

Udając się za ciebie – dziś popr.: będąc przebranym za ciebie, udając ciebie. [przypis edytorski]

61

Kerberos a. Cerber (mit. gr.) – wielogłowy pies strzegący bram Hadesu, królestwa zmarłych. Ostatnim z dwunastu zadań wykonanych przez Heraklesa było pojmanie Kerberosa i dostarczenie na ziemię. [przypis edytorski]

62

zamtuz (daw.) – dom publiczny. [przypis edytorski]

63

szalej, szalej jadowity – silnie trująca roślina, z której wytwarzano cykutę. [przypis edytorski]

64

otęgnąć (gw.) – otężeć (daw.), zesztywnieć, stać się nieruchomym. [przypis edytorski]

65

Keramik – Keramejkos, dzielnica staroż. Aten zamieszkiwana przez garncarzy. [przypis edytorski]

66

gonitwy z pochodnią – podczas świąt Hefajstosa, Prometeusa, Panateńskich i w święto Pana biegali pieszo lub konno efebowie z pochodnią do mety. Wyścigi zaczynały się w gaju Akademosa: przez Keramską bramę do miasta. Zwycięzca, który przybył z pochodnią płonącą do celu, dostawał wieniec. [przypis tłumacza]

67

sine jezioro – wg źródeł greckich kraina zmarłych znajdowała się na drugim brzegu Acheronu, płynącej przez Podziemia rzeki; niekiedy mowa o przeprawie przez jezioro lub moczary (λίμνη) Acherońskie (Eurypides, Alcestis, w. 439). [przypis edytorski]

68

wioślarz (…) zgrzybiały – tj. Charon, przewożący dusze zmarłych na drugą stronę wód oddzielających świat żywych od krainy zmarłych. [przypis edytorski]

69

Przewiezie, gdy zapłacisz dwa obole myta – zapłatą dla Charona była pojedyncza moneta, zwyczajowo w źródłach gr. nazywana obolem (faktycznie jako opłatę dla przewoźnika wkładano w usta zmarłego jakąś miejscową monetę o drobnej wartości). Dwa obole stanowią aluzję do sytuacji widzów: wystawiane widowiska, początkowo bezpłatne jako część obrzędów kultowych, stały się tak popularne, że w czasach Arystofanesa władze miasta pobierały opłatę za wstęp w wysokości dwóch oboli. Najbiedniejsi obywatele mogli otrzymać zasiłek teatralny na pokrycie kosztów biletów. [przypis edytorski]

70

Tezeusz (mit. gr.) – heros ateński, zabójca Minotaura. Tezeusz i jego przyjaciel Pejritoos przysięgli, że zdobędą córki Zeusa za żony. Tezeusz towarzyszył Pejritoosowi w drodze przez Podziemia, by pomóc mu uprowadzić Persefonę, córkę Zeusa i żonę Hadesa. Kiedy zmęczeni wędrówką po krainie zmarłych usiedli na głazach, nie mogli powstać ani się ruszyć. Tezeusz został po dłuższym czasie uwolniony przez Heraklesa, kiedy ten przybył, by porwać psa Cerbera. Próba uwolnienia Pejritoosa się nie udała. [przypis edytorski]

71

miriada (z gr. myrias) – grecki liczebnik oznaczający dziesięć tysięcy, używany zwykle w liczbie mnogiej na określenie ogromnej, trudnej do policzenia liczby czegoś. [przypis edytorski]

72

odrażać (daw.) – zrażać, zniechęcać. [przypis edytorski]

73

Kinesjas – poeta nowomodny, twórca dytyrambów, wyśmiany przez Arystofanesa w Ptakach. Syn tego Meletosa, który oskarżał Sokratesa, niesłychanie długi, chudy i wątły był przedmiotem drwin i szyderstw ze strony licznych poetów. [przypis tłumacza]

74

Morsym – syn Filoklesa, powinowaty Ajschylosa, sam marny poeta. [przypis tłumacza]

75

Oni ci wskażą wszystko, o co tylko spytasz (…) najlepiej owe drogi znają – aluzja do tajemnic eleuzyjskich. Hierofant, jak wiadomo, pouczał mystów o życiu przyszłym. [przypis tłumacza]

Żaby

Подняться наверх