Читать книгу Wildvreemd - Carina Stander - Страница 14

Vandag staan die son weer stil. Dis ’n ongenadige soort hitte wat groot reën belowe. Selfs hier in die koelte van die maroelaboom, met my knope los, klou die hemp steeds aan my rug. En kyk nou vir die swaels wat so heen en weer oor die verbrande landskap vlieg, natuurlik op die uitkyk na tekens van oorlewing – kos, skuiling, water. En oorleef sál hulle. Die son en hul ingebore kompas sal die trekrigting bepaal en saans sal die sterre hulle help koers hou. Maar hoe kan ék weet watter rigting die brandondersoek moet inslaan? Sal ek ook op instink staatmaak?

My instink sê ’n hele paar dinge is nie pluis nie. Daar is al maande lank ’n toeloop van wildstropers wat met semi-outomatiese vuurwapens en kragtige skietlampe uit voertuie jag, maar ons kan hulle net nie vastrek nie. Dalk wou hulle die gras afbrand, sodat die jong spriete ná die reën meer wild kan lok. Onwettige jagters ontsien immers geen privaat eiendom of menselewens as dit om jaggebied gaan nie.

Of miskien gaan soek ek nou te ver na die antwoord. Wanneer die gras teen die vroeglente stadig groei, maak die boere dikwels ’n seisoenbrand ter voorbereiding van ’n weiveld. Dalk wou een ’n droë veld opruim om die somer se ploeg en plantery te vergemaklik, of probleembome of bosluise uitroei. Dat iedereen onskuldig pleit, is te verstane, want die ware vuurmaker sal beslis beboet word vir nalatigheid. Maar die swaarste straf sal waarskynlik die wrewel van die gemeenskap wees.

Sê nou ’n plaaswerker is die skuldige? Sal die mense dan ook eerder swyg as om in die hof te getuig? Jan Rats vertel ’n groep plaaswerkers het aan die einde van ’n vorige droë seisoen ’n vuur gemaak om hulle skelm jagtery te vergemaklik. Hulle het in ’n halfmaan om die vuur uitgesprei en die voortvlugtende diere gejaag in ’n rigting waar mans met klippe, stokke en kort spiese hulle ingewag het. Waarom is die brand ná werktyd gestig? Sou Braam se werkers jag vir eie gebruik of geldelike gewin?

Dit gebeur soms dat ’n geringe bries ’n vuur weer laat opvlam, daarom het ek die dag ná die brand die swartveld gaan patrolleer. ’n Digte rookmis het oor die landskap gehang en baie stompe het nog rooiwarm gegloei. Ek het ’n skilpad opgetel wat oorleef het deur sy kop en bene onder sy dop in te trek. Net die rand van sy dop is deur die vlamme gevlek. Vinniger diere het in termietheuwels, rotsskeure en hoë bome geskuil. Daar was hase en meerkaaie in die ondergrondse tonnels, en slange in die nabygeleë rivier, maar die groter diere was minder gelukkig. Plek-plek was die vlamme so hoog dat selfs lenige diere die vuurdood nie vrygespring het nie. Teen die wildsdrade het die verkoolde karkasse van sewe koedoes en ’n waterbok gelê.

Heit, kyk nou so ’n vlakvark! En die string kleintjies agterna … Hulle honger moet groter wees as hul vrees vir my mensreuk. Al het die gras tien dae ná die brand tekens van nuwe groei getoon, was dit eers twee weke later reg om gevreet te word. Die veld het nou nog nie behoorlik herstel nie. Veral hier in die oopte, waar ek sit, is die skade enorm. Skaars honderd meter na regs is die oorblyfsels van die massiewe doringtakheining waarin twee-en-twintig diere verstrik het. Nóg meer het losgeruk en elders ’n langsame dood gesterf. Te oordeel na die soorte strikke en slagysters wat gestel is, en die aantal seldsame spesies wat gevang is – ’n krimpvarkie, klipspringer, erdvarke, selfs ’n ietermago – vermoed Jan Rats dat toordokters agter die brand sit. Hoe skaarser ’n diersoort, hoe gretiger is hulle om dit in die hande te kry. Jan Rats is gebroke. Hy reken sy pa en broerskind het ook net té naby verdwyn aan die gebied waar die toordokters hulle moetie versamel.

Aan die ander kant glo ’n handvol inwoners dat die natuur self die brand veroorsaak het. Die swaar donderweer het daardie middag aanhoudend teen die berg geslaan, ’n algemene verskynsel wanneer die eerste reëns uitsak. Maar dié wat al jare hier boer, sê dis onsin. Hulle hou vol dat brandstigting ondersoek moet word en dié verantwoordelikheid rus nou maar eenmaal op my skouers, aangesien ek my as Natuurbewaring se brandkundige bekwaam het.

’n Stuk of tien inwoners het my gekontak met inligting oor ’n verdagte. Oor die algemeen stem hul getuienisse ooreen: ’n Wit vrou van iets in die dertig het glo die oggend voor die brand by die boeremark op die dorp haar humeur verloor toe ’n groep kinders haar oor haar spraakgebrek spot. Nou reken die inwoners weerwraak moet as motief ondersoek word. Aan dié verspotte storie het ek my aanvanklik nie juis gesteur nie, maar toe Brenda Botha my in die koöperasie voorkeer en vir die eerste keer in bykans twee dekades met my praat, het ek besef hoe sterk baie van die mense oor die aantygings voel.

Ek het nog so ’n bietjie probeer wal gooi. “Tannie glo tog nie regtig dat kindergrappies ’n volwasse vrou tot brandstigting sal dryf nie?” het ek gesê.

Brenda het heel vroom geantwoord: “Sy’s kens, is dié. Hartroerend vervreemd van die werklikheid,” het sy gesê. “Ons het dié dag so gesit en dophou hoe sy haar vir die kleintjies vererg, en in ’n ommesientjie was die berg in vlamme!”

“Hoe sou sy dit reggekry het om binne so ’n kort tydjie ’n brand van honderde hektaar te stig?” het ek hardop gewonder. Ek kon sien die vraag was te direk, dat Brenda dit sou verkies het om eerder oor die vrou as oor die brand te praat.

“Daai vroumens is alte slim met vuurmaak,” het sy met ’n pruilmond laat hoor.

Uit die hoek van my oog het ek Braam Botha sien nader staan. “Middag-sê, Zackman,” het hy gesê en sy hoed gelig, maar sy glimlag het nie sy oë bereik nie. “Sien, sy boer met heuning en rook soms bye uit, maar sy is nie ’n slegding wat sal brand stig nie, en dit boonop op my plaas. Ek het my bedenkinge.”

“Hoe so?” In die kringe waarin ek beweeg, is daar nie juis skindertonge nie en dit was een van die eerste stories oor die vrou wat my ore bereik het.

“Almal praat hulle prate, maar die stomme vrou kan nie boe of ba nie, is dié dat hulle weet hulle kan maar ’n vuur maak om haar uit die Ruig te dryf. Sy kan mos nie praat om haarself te verdedig nie.”

“Waarom sal een mens so iets aan ’n ander wil doen?” Ek het my naïef gehou.

“Seker oor sy nie hier hoort nie,” het Brenda vinnig gesê. “Sy’s mos nie van dié dam se eende nie. Lyk nes ’n Porra of Spanjaard of ’n Italianer. Lyk eintlik nes ’n heks of ’n ding.”

“’n Heks?” het ek gevra asof ek die woord vir die eerste keer hoor. Was dit nie vir die frons tussen haar ysblou oë nie, sou ek sweerlik hardop gelag het.

“Sy is die vlermuis van die dorp, Zack, die een wat eenkant bly,” het Braam kalm laat hoor. “Maar sy’s g’n heks nie. Die waarheid sal nog uitkom. Soos die Pedi’s op my plaas graag sê: Taba ke mus˘i, e a tapa. Skinder is rook, mens sien dit van ver.”

Lank nadat Braam weg is, het ek steeds sy laaste opmerking oordink. Waarom sou ’n eerbare, praktiese boer soos hy die opskudding rondom die Byeboer sommer uit die staanspoor as skinderstories afmaak? Watter belang het hy by haar? Enigiemand wat die natuur ken, weet tog ’n vuur kan die flora só beïnvloed dat dit groot voordele vir die mens inhou. As die vrou ’n redelike kennis van heuning het – wat sy vir seker het as sy met bye boer – behoort sy te weet dat daar ná ’n brand meer sade ontkiem, dat veldblomme beter bestuif word sodat daar meer nektar en heuning is. Party plante stoor saad onder die grond, en dit word slegs ná ’n brand vrygestel. Om ’n bestaan uit heuning te maak, is sekerlik nie maklik nie. Het sy uit desperaatheid vuur gemaak? Die kassiere by die koöperasie het my spesiaal gebel om te vertel dat die vrou die vorige markdag ’n kan petrol gekoop het en, ja, sy hét nie ’n voertuig nie. Byeboere behandel soms byekaste met petrol om te keer dat swartmiere die swerms lastig val, maar dit maak die petrol nie minder verdag nie. Waar daar ’n rokie is …

Die aand van die brand het Jan Rats my in die hitte van die stryd eenkant toe geroep. Voor ons was ’n muskeljaatkat besig om haar kroos uit die vlamme te red. Die rook was so dig dat ons dit nie naby haar kon waag nie. Sy het ’n kleintjie in haar bek gedra en hom op ’n plek neergesit waar die grasvlakte reeds uitgebrand was. Al grommend het sy teruggedraf, haar lyf laag teen die grond. Die vlamme het aan haar kolletjiespels en gestreepte stert gelek en in die vuurlig kon ons sien dat haar bakore feitlik weggeskroei was. Haar naels het verskrompel van die hitte. Albei haar oë was toegeswel. Toe het sy haar vier kleintjies getel deur hulle een vir een met haar snoet aan te raak.

Nou, maande later, besef ek die muskeljaatkat moes aan my iets openbaar wat ek bitterlik nodig het. Die polisie sloer met die verklarings, Jan Rats raak by die dag meer teruggetrokke en die boere vra ongeduldige vrae. Dié met rampversekering wou direk ná die lentereëns begin ploeg en plant, maar hulle kan nie vergoedingseise instel voordat die oorsaak van die brand bepaal is nie. Die oomblik toe die muskeljaatkat haar sig verloor het, toe haar ore vermink en daar geen gevoel in haar naels meer oor was nie, het sy op ’n sintuig staatgemaak wat haar gehelp het om haar kleintjies te red. Dié sintuig van elke dier en mens wat heel laaste sal vergaan: innerlike gehoor. Instink.

Nou weet ek presies wat ek volgende moet doen.