Читать книгу Retoryka - Группа авторов - Страница 11

Uwagę tę zamieścił Stagiryta w trzeciej (poświęconej w całości stylowi i kompozycji mowy) księdze Retoryki. Zagadnienia związane z kompozycją wypowiedzi przykuwały i wciąż przykuwają uwagę nie tylko teoretyków, ale także praktyków. O znaczeniu i aktualności słów Arystotelesa przekonują się zarówno dziennikarze, prawnicy, politycy, jak i inni użytkownicy języka. Nawet w powszednich sytuacjach bardzo często decydującą rolę odgrywa sposób, w jaki skomponujemy wypowiedź, czyli wyrazimy nasze myśli lub przedstawimy zajmowane przez nas stanowisko. Kompozycja posiada przede wszystkim wymiar praktyczny. Dzięki przestrzeganiu jej zasad wypowiedź zyskuje jasność, przejrzystość, a także kształt estetyczny, ułatwiający zrozumienie, wzruszenie, zachwycenie mową. Natomiast naruszenie reguł zazwyczaj utrudnia komunikację, ale może także wprowadzić efekt zaskoczenia, przyciągnąć uwagę czytelnika, sprawić, że tekst zapadnie w pamięć, wywoła wrażenie estetyczne itp. Sztuką jest takie przygotowanie, wprowadzenie i rozwinięcie elementów wypowiedzi, które pozwala osiągnąć zamierzony cel. Kompozycja wiąże się zatem z refleksją na temat mechanizmów tworzenia i odbioru tekstów, „mówi” zarówno o nadawcy, jak i o adresacie oraz o związanych z wypowiedzią oczekiwaniach i założeniach.

Słowo „kompozycja” należy do grupy terminów, których znaczenie wydaje się jasne i oczywiste. Jednak próba zdefiniowania (tak dobrze zadomowionego zarówno w codziennym języku, jak i w dyskursie naukowym) wyrazu okazuje się zadaniem niełatwym. Sensy potoczne, a także odmienne znaczenia w różnych dyscyplinach, pomagają zrozumieć, ale także czasami zaciemniają, istotę opisywanego zjawiska. Ze względu na rozległość tematu, znacznie przekraczającą ramy tej pracy, w tym miejscu pragnę jedynie zarysować wybrane problemy związane z kompozycją. Za punkt wyjścia przyjęłam ustalenia wypracowane w retoryce (w związku z tym najwięcej uwagi poświęcam porządkowi naturalnemu i sztucznemu oraz układowi części mowy), ale pragnę również spojrzeć na to zagadnienie z perspektywy koncepcji językoznawczych i literaturoznawczych oraz zasygnalizuję refleksję na temat kompozycji jako terenu „powinowactwa sztuk”. Przywoływane przeze mnie przykłady różnych rozwiązań kompozycyjnych pochodzą zarówno z „klasycznych” tekstów retorycznych, jak i nowszych prac naukowych, publicystycznych oraz utworów literackich.