Читать книгу Fizjologia człowieka w zarysie - Группа авторов - Страница 61

Czucie teleceptywne jest odbierane przez narządy zmysłów – węchu, wzroku i słuchu. Telereceptory odbierają bodźce działające na organizm z pewnej odległości.

Węch

Cząsteczki substancji zapachowych docierają do pola węchowego znajdującego się w sklepieniu jamy nosowej o łącznej powierzchni około 5 cm². Zbudowane jest ono z nabłonka węchowego, w skład którego wchodzą komórki dwubiegunowe (nerwowo-zmysłowe węchowe), komórki podporowe i komórki podstawne. Nerw węchowy (I nerw czaszkowy) odbiera wrażenia węchowe. Komórki dwubiegunowe pełnią rolę receptorową, ale są także I neuronem drogi węchowej. Każda komórka dwubiegunowa ma od 8 do 20 rzęsek skierowanych do światła jamy nosowej i zanurzonych w śluzie. Komórki zmysłowe kontaktują się w tym miejscu bezpośrednio ze środowiskiem zewnętrznym. Śluz wytwarzany jest przez komórki podporowe (gruczołowe). Zawiera on m.in. mukopolisacharydy, lipidy, fosforany i proteinę wiążącą substancje wonne (OBP – odorant binding protein). Jest to białko odpowiedzialne za transport substancji zapachowych, dzięki czemu stają się one dostępne dla receptorów zlokalizowanych na rzęskach. Drugi biegun komórek dwubiegunowych stanowią wypustki aksonalne, które biegną przez otwory w blaszce sitowej, tworząc nici węchowe (jedna nić węchowa jest utworzona z około 20 aksonów).

Aksony komórek dwubiegunowych kończą się synapsami w opuszce węchowej na dendrytach komórek mitralnych tworzących kłębuszki węchowe. Komórki mitralne, znajdujące się w opuszce węchowej, są II neuronem drogi węchowej. Aksony komórek mitralnych biegną przez pasmo węchowe do trójkąta węchowego i istoty dziurkowanej przedniej. III neuron drogi węchowej znajduje się w strukturach węchomózgowia, takich jak zakręt hipokampa, zakręt gruszkowaty, guzek węchowy, jądro węchowe przednie i ciało migdałowate. Ośrodkowe przetwarzanie informacji docierającej drogą węchową odbywa się w ciele migdałowatym i hipokampie.

Wzrok

Fale świetlne są odbierane przez neurony wzrokowe czopkonośne i pręcikonośne siatkówki, które posiadają wypustki w postaci czopków i pręcików. Neurony wzrokowe czopkonośne i pręcikonośne są I neuronem czuciowym drogi wzrokowej, które jednocześnie odbierają bodźce (w postaci fal świetlnych), przetwarzają na impulsy nerwowe i przewodzą dalej. II neuronem czuciowym są neurony dwubiegunowe siatkówki, III neuronem zaś – neurony wzrokowo-zwojowe siatkówki, których aksony zmierzają w kierunku tarczy nerwu wzrokowego, czyli miejsca w siatkówce, skąd wychodzi nerw wzrokowy.

Nerw wzrokowy tworzą aksony neuronów wzrokowo-zwojowych. Następnie włókna przebiegają w kanale wzrokowym i dochodzą do skrzyżowania wzrokowego. W tym miejscu część włókien przechodzi na drugą stronę mózgowia: krzyżują się włókna z przyśrodkowej (nosowej) części siatkówki, nie krzyżują się włókna z bocznej (skroniowej) części siatkówki (ryc. 5.3). Potem aksony komórek wzrokowo-zwojowych tworzą pasmo wzrokowe i docierają do ciała kolankowatego bocznego. IV neuronem jest komórka ciała kolankowatego bocznego, która wysyła włókna tworzące promienistość wzrokową. Ostatecznie droga wzrokowa kończy się w korze otaczającej bruzdę ostrogową na przyśrodkowej powierzchni płata potylicznego (pole 17 Brodmanna) (ryc. 5.3 i 5.4).

Rycina 5.3. Schemat drogi wzrokowej.

Słuch

Receptor odbierający fale akustyczne znajduje się w uchu wewnętrznym i stanowi część narządu spiralnego. Właściwym receptorem słuchu są komórki zmysłowe rzęsate. Pobudzenie komórek rzęsatych jest odbierane przez neurony dwubiegunowe w zwoju spiralnym ślimaka, które stanowią I neuron czuciowy.

Neurony tego zwoju wysyłają wypustki biegnące w części ślimakowej nerwu przedsionkowo-ślimakowego. II neuron czuciowy znajduje się w jądrach ślimakowych brzusznych i grzbietowych na granicy rdzenia przedłużonego i mostu. Połowa włókien nerwowych II neuronu krzyżuje linię pośrodkową i łączy się z nieskrzyżowanymi włóknami strony przeciwnej tworząc wstęgę boczną. III neuron czuciowy występuje w moście, w jądrze ciała czworobocznego, jądrze wstęgi bocznej, jądrze oliwki górnej lub jądrze wzgórka dolnego blaszki czworaczej. Wstęga boczna doprowadza impulsy słuchowe z II i III neuronu do IV neuronu. IV neuron znajduje się w jądrze ciała kolankowatego przyśrodkowego (tzw. podkorowy ośrodek słuchu). Wypustki tego jądra tworzą promienistość słuchową i dochodzą do pierwszorzędowego ośrodka korowego słuchu (zakręty skroniowe poprzeczne Heschla – tylno-górna część zakrętu skroniowego górnego; pola 41 i 42 Brodmanna).